Mười giờ ngày mồng 1 tết Bính Tuất 1946, hàng vạn đồng bào Hà Nội mít tinh tại Quảng trường Nhà hát Lớn (nay là Quảng trường Cách Mạng Tháng Tám) nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh chúc mừng xuân mới, mùa xuân đầu tiên của nước việt Nam độc lập. 

Khi Người vừa xuất hiện, tiếng hoan hô nổi lên như sấm dậy. Đáp lại tiếng hô "Hồ Chủ tịch muộn năm”, Người bước đến máy phóng thanh và hô to: ''Đồng bào Hà Nội muôn năm”. Sau đó Người đọc bài chúc Tết đồng bào cả nước, trong đó có câu: ''Năm mới đồng bào ta đoàn kết càng chặt, tranh đấu càng manh, sản xuất càng nhiều. Chúc đồng bào: 

Trong năm Bính Tuất mới, 

Muôn viêc đều tiến tới. 

Kiến quốc chóng thành công, 

Kháng chiến mau thắng lợi" 

Nhưng niềm vui chẳng được dài lâu. Quân Tưởng chứa rút đi, chiến xa quân Pháp đã kéo đến. Rồi chiến tranh bùng nổ. Sau hai tháng ngoan cường chiến đấu để gĩư từng góc phố, ngôi nhà quân ta rút khỏi thành phố tiếp tục cuộc trường kỳ kháng chiến. Nhớ lời Người dạy, Hà Nội vẫn bền gan chiến đấu, lập nên bao chiến công thầm lặng trong thành phố bị chiếm đóng. Ngày 27- 1- 1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho Trung đoàn Thủ đô:

''Cùng các chiến sĩ yêu quý Trung đoàn Thủ đô, Các em ăn Tết thế nào ? 

Vui vẻ lắm chứ! Tôi và nhân viên Chính phủ vì nhớ các em cho nên cũng không ai nỡ ăn Tết. Còn 90 phần trăm đồng bào ở hậu phương cũng giảm bớt 90 phần trăm mâm cỗ tiệc tùng, ai cũng tiết kiệm để dự bị cho công cuộc trường kỳ kháng chiến. 

Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh''. 

Ngày ngày, Người dõi theo nhịp thở của phong trào Hà Nội, Người đau nỗi đau của người dân phải sống trong vung địch, mỗi tổn thất của cơ sở khi tan vỡ và vui với những chiến công ngày càng nở rộ. Tháng 11-1948, Người gửi thư cho đội du kích Thủ đô, nói rõ Hà Nội là vị trí rất quan trọng đối với thực dân Pháp trong cuộc chiến tranh xâm lược nước ta và chỉ rõ nhiệm vụ của bộ đội và du kích là phải đẩy mạnh những hoạt động quân sự làm suy yếu lực lượng địch để phối hợp chặt chẽ với các chiến trường của cả nước đánh giặc. Người viết: 

''Hà Nội là quả tim quân sự chính trị và kinh tế của địch. Du kích Thủ đô và Vệ quốc quân cần phải thường khuấy rối quả tim của địch cho đến ngày tổng phản công”. 

Thực hiện lời dạy của Người, ''khuấy rối quả tim của địch”, đêm 17-1-1950, quân ta tấn công sân bay Bạch Mại chỉ cách trung tâm Hà Nội 3 km về phiá Nam, phá huỷ và đốt cháy 25 máy bay, 60 vạn lít xăng dầu, 32 tấn vũ khí và một số trang bị của địch. Những quầng sáng và tiếng nổ làm rung chuyển cả bầu trời Hà Nội. 

Cuộc kháng chiến của nhân dân ta đang trên đường thắng lợi. Phối hợp tích cực với cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953 - 1954 và chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ, quân dân Hà Nội đã đẩy mạnh các hoạt động vũ trang, tiêu hao nhiều sinh lực địch, tiêu biểu là trận đánh sàn bay Gia Lâm đêm 3 rạng ngày 4-3-1954. Quân ta đã phá hủy kho xăng và 18 máy bay, tiêu diệt 16 tên địch. Sau đó là trận đánh trên đường số 5 chiều ngày 4-4-1954, lật nhào đoàn tàu 13 toa tiếp tế quân lương và vũ khí từ Hải phòng lên Hà Nội... 

Thắng lợi đang đến gần. Ngày 19-9-1954, bên Mộ tổ vua Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh giao nhiệm vụ cho Đại đoàn Quân Tiên phong tiếp quản Thủ đô Hà Nội người căn dặn, “Ngày xưa các vua Hùng đã có công dựng nước, ngày nay Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước...” Trải qua bao thời đại đấu tranh, ông cha ta mới giữ được Thủ đô, 8-9 năm nay, do quân ta kiên quyết kháng chiến nên mới có thắng lợi trở về Hà Nội. Vì thế các chú được Trung ương và Chính phủ giao cho nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô là đươc nhận một vinh dự lớn..” 

Ngày 10-10-1954, Người dự cuộc mít tinh trọng thể của đông đảo nhân dân Hà Nội chào mừng Ngày Thủ đô giải phóng, chào mừng Chính phủ về Thủ đô Hà Nội. Người chỉ rõ Thủ đô Hà Nội được giải phóng là kết quả cuộc chiên đấu hy sinh trường kỳ và anh dũng của nhân dân Việt Nam, của đồng bào Hà Nội. Người kêu gọi đồng bào Thủ đô Hà Nội hãy đoàn kết nhất trí nêu cao truyền thống anh dũng bất khuất và cần cù lao động để xây dựng cuộc sống mới. Xây dựng lại Thủ đô Hà Nội, xây dựng lại đất nước sau chiến tranh sẽ là cuộc chiến đấu khó khăn và gian khổ hơn nhiều. Người viết: ''Sau cuộc biến đổi lớn, vịệc khôi phục lại đời sống bình thường sẽ phức tạp khó khăn. Nhưng, Chính phủ có quyết tâm, toàn thể đồng bào ở Hà Nội đồng tâm nhất trí góp sức với Chính phủ thì chúng ta nhất định vượt được mọi khó khăn và đạt được mục đích chung: làm cho Hà Nội thành một Thủ đô yên ổn, tươi vui và phồn thịnh. Chính phủ ta là Chính phủ của nhân dân, chỉ có một mục đích là ra sức phụng sự lợi ích của nhân dân. Chính phủ rất mong đồng bào giúp đỡ, đôn đốc, kiểm soát và phê bình để làm trọn nhiệm vụ của mình là người đày tớ trung thành, tận tụy của nhân dân. Tôi xin chúc toàn thể đồng bào Hà Nội đoàn kết, phấn đấu và thắng lợi''. 

Cuối buổi mít tinh, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại cùng nhân dân Thủ đô Hà Nội hô to: “Hà Nội, Thủ đô của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa muôn năm !''. 

Non sông đã thu về, đất nước liền một dải. Hà Nội trở thành Thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nhớ lời Người dạy, nhân dân Thủ đô đang xây dựng Hà Nội ngày càng phồn vinh, văn minh và hiện đại, xứng đáng với truyền thống văn minh Thăng Long và Thủ đô của phẩm giá con người. 

PGS –TS Phùng Đức Thắng (Hà Nội Mới)