Vào những ngày cuối Thu - đầu Đông năm 1947, khi ở một trong những thời điểm khó khăn nhất của cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp manh tâm trở lại xâm lược nước ta, từ núi rừng chiến khu Việt Bắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết xong cuốn sách mang tựa đềSửa đổi lối làm việc. Trải qua suốt chiều dài lịch sử chiến đấu bảo vệ và xây dựng Tổ quốc của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta từ đó đến nay, với nhiều lần tái bản, cuốn sách mỏng chỉ với gần 70 trang của Người đã trở thành một tác phẩm quan trọng trong sự phát triển các quan điểm, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng và trong kho tàng tư tưởng, lý luận của Đảng ta nói chung.

Theo hình thức kết cấu, tác phẩm Sửa đổi lối làm việc gồm 6 phần chính:

I. Phê bình và sửa chữa: Hồ Chủ tịch chỉ rõ, Đảng ta lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành độc lập, thống nhất đã có kết quả vẻ vang. Nhưng trong điều kiện mới, Đảng đã trở thành một đảng cầm quyền, lãnh đạo toàn dân kháng chiến, thì như Người nhấn mạnh, phải “Sửa đổi lối làm việc của Đảng”. Cán bộ, đảng viên cần kiên quyết khắc phục 3 loại khuyết điểm chính, mới xuất hiện khi thực hiện vai trò lãnh đạo quần chúng nhân dân. Phương thức cơ bản để sửa chữa những khuyết điểm này là phải thông qua học tập, phê bình.

II. Mấy điều kinh nghiệm: Hồ Chủ tịch nêu lên 6 kinh nghiệm từ thực tế hoạt động, công tác để cán bộ, đảng viên làm tốt công việc của mình. Những kinh nghiệm này đều gắn với yêu cầu khắc phục các khuyết điểm đã được chỉ ra ở phần trên.

III. Tư cách và đạo đức cách mạng: Hồ Chủ tịch nêu rõ những lý tưởng, mục tiêu và nguyên tắc hoạt động cơ bản của Đảng ta; trách nhiệm của người đảng viên, phẩm chất đạo đức của cán bộ, đảng viên; phân tích  các khuyết điểm, thói tật, căn bệnh cụ thể mà họ thường mắc phải và cách khắc phục chúng.

IV. Vấn đề cán bộ: Hồ Chủ tịch phân tích sâu sắc 5 nội dung cơ bản trong vấn đề chung về công tác cán bộ; chỉ ra phương hướng, biện pháp mà Đảng, Chính phủ cần thực hiện để sử dụng và phát huy tốt vai, trò tác dụng của đội ngũ cán bộ.

V. Cách lãnh đạo: Hồ Chủ tịch chỉ ra phương pháp, cách thức để cán bộ, đảng viên thực hiện tốt vai trò phụ trách (quản lý) công việc và lãnh đạo đối với quần chúng nhân dân.

VI. Chống thói ba hoa: Hồ Chủ tịch coi đây là một trong 3 khuyết điểm chính ở đội ngũ cán bộ, đảng viên, gây tác hại không nhỏ đối với công việc; đây là khuyết điểm về cách nói, cách viết của họ khi tiếp xúc, quan hệ với quần chúng nhân dân.

Trong điều kiện những năm đầu kháng chiến vô cùng gian lao vất vả và đầy hiểm nguy, thời gian Hồ Chủ tịch dành cho việc viết cuốn sách này có thể đã phải kéo dài và không được hoàn toàn tập trung, liên tục. Ngay ở đoạn đầu sách, Hồ Chủ tịch đã nhắc đến 2 bức thư Người viết từ hồi tháng 3/1947, gửi “các đồng chí Bắc Bộ” và “các đồng chí Trung Bộ”. Tiếp đó, hầu như toàn bộ những nội dung chính của 2 bức thư này cũng được Người đưa vào các phần sau của cuốn sách. Ngoài ra, cả một phần lớn cuối cùng của tác phẩm, tức là phầnVI. Chống thói ba hoa thực ra lại chính là sự triển khai cụ thể, sâu rộng, phong phú nội dung của loại khuyết điểm thứ ba, “khuyết điểm về cách nói và cách viết, tức làba hoa” mà Hồ Chủ tịch đã đề cập sơ bộ ở phần lớn thứ nhất - <st2:sn w:st="on">phần <st2:sn w:st="on">I. Phê bình và sửa chữa. Trong phần nội dung quan trọng này, Người đã nêu lên 3 loại khuyết điểm chủ yếu của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhưng mới chỉ tập trung phân tích đầy đủ, sâu sắc 2 loại đầu là: “khuyết điểm về tư tưởng, tức là bệnhchủ quan” và “khuyết điểm về sự quan hệ trong Đảng với ngoài Đảng, tức là bệnh hẹp hòi”.

Bố cục cuốn sách với những phần chính được Hồ Chủ tịch trình bày như trên không phải là ngẫu nhiên mà đã chứa đựng nhiều ý nghĩa quan trọng, hàm súc cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để hiểu sâu và lĩnh hội thấu đáo. Mặt khác, khi trực tiếp đi vào văn bản tác phẩm thì thấy rõ là, đan xen và xuyên suốt cả 6 phần chính của cuốn sách, có những nội dung được Hồ Chủ tịch đề cập trở đi trở lại nhiều lần. Chẳng hạn như: vấn đề các khuyết điểm, thói tật, chứng bệnh của đội ngũ cán bộ, đảng viên khi Đảng ta bước sang giai đoạn cầm quyền; việc xây dựng, củng cố đạo đức cách mạng cho đội ngũ này; vấn đề cán bộ và công tác cán bộ; nhiệm vụ giữ gìn mối liên hệ của Đảng với quần chúng nhân dân; yêu cầu tăng cường mục tiêu, lý tưởng cách mạng phục vụ quần chúng nhân dân cho cán bộ, đảng viên…

Như vậy, chắc chắn những tư tưởng, quan điểm của Hồ Chủ tịch trong Sửa đổi lối làm việc đã được hình thành qua một thời gian không phải là ngắn ngủi. Từ góc độ xem xét cụ thể, trực tiếp thì đây là khoảng thời gian hơn 2 năm kể từ khi thành lập chính quyền cách mạng, chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đó là thời gian Đảng ta bắt đầu thực hiện vai trò, nhiệm vụ cầm quyền, lãnh đạo quần chúng nhân dân không chỉ về mặt tuyên truyền, giác ngộ, động viên tư tưởng, tinh thần mà còn cả về mặt tổ chức, quản lý, kiểm soát trên thực tế, hiện thực mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Nhưng xét chung hơn, thì thật ra những tư tưởng, quan điểm ấy của Hồ Chủ tịch chính là kết quả của toàn bộ quá trình hoạt động của Người cả trước và sau khi lãnh đạo Đảng ta và nhân dân ta làm cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công, giành chính quyền về tay công nông.

Sự tiếp cận tổng hợp, đồng bộ đến tác phẩm từ nhiều góc độ khác nhau cho thấy, một mặt Hồ Chủ tịch đã không chủ trương viết cuốn sáchSửa đổi lối làm việc như một tác phẩm tuyệt đối hoàn chỉnh từ đầu tới cuối và tuyệt đối chặt chẽ đến từng câu chữ. Trái lại, theo nguyên bản cuốn sách, cả nội dung lẫn hình thức của nó có “độ mở” rõ rệt. Đặc điểm này được quy định bởi chỗ: đối với Hồ Chủ tịch viết cuốn sách này trước hết và chủ yếu là để thực hiện một nhiệm vụ cách mạng; và cuốn sách được hoàn thành trước hết và chủ yếu cũng phải là một phương tiện chỉ đạo hoạt động cách mạng. Theo phương châm ấy, Sửa đổi lối làm việc là sản phẩm tổng hợp, kết hợp nhuần nhuyễn trong nó sự vận dụng nền tảng lý luận cách mạng sâu sắc vững vàng với việc theo dõi sát sao tình hình để tổng kết thực tiễn cách mạng kịp thời chính xác. Do đó “độ mở” về kết cấu và hệ thống vấn đề trong cuốn sách thật ra lại hoàn toàn không phải là sự tuỳ tiện, lỏng lẻo mà là sự linh hoạt, mềm dẻo mang tính độc đáo, hợp lý và hàm súc sâu sắc.

Mặt khác, hoàn toàn phù hợp thống nhất với điều nêu trên, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc bên cạnh ý kiến của Hồ Chủ tịch về rất nhiều vấn đề, công việc, hoạt động, lĩnh vực cụ thể, thì ở tầng sâu của các nội dung đó vẫn quán xuyến một chủ đề lớn là việc cần phải “Sửa đổi lối làm việc của Đảng”, cũng như một hệ thống logic chặt chẽ các quan điểm, tư tưởng quan trọng của Người xoay quanh chủ đề cơ bản ấy. Đó là, khi bước vào giai đoạn Đảng cầm quyền, lãnh đạo quần chúng nhân dân kháng chiến chống thực dân Pháp, đã xuất hiện một số khuyết điểm trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Chúng gây tác hại cho sự thống nhất trong nội bộ Đảng và cho mối liên hệ giữa Đảng với nhân dân; làm tổn hại bản chất cách mạng của toàn Đảng, của từng cán bộ, đảng viên cả về năng lực trình độ lẫn phẩm chất đạo đức; ảnh hưởng xấu đến công cuộc kháng chiến của toàn dân ta. Những khuyết điểm đó gồm 3 loại chính là: bệnhchủ quan, bệnhhẹp hòi, bệnh ba hoa. Từ 3 loại chứng bệnh này, lại có hàng chục biểu hiện cụ thể khác như: bệnh quan liêu, bệnh kiêu ngạo, óc địa phương, bệnh xa quần chúng, bệnh ích kỷ… Để khắc phục những khuyết điểm trên, phương hướng chung cơ bản là phải “Sửa đổi lối làm việc của Đảng”; mỗi cán bộ, đảng viên phải tự sửa đổi, tự sửa chữa khuyết điểm của mình, giữ gìn bản chất cách mạng và mục tiêu, lý tưởng của Đảng là phục vụ nhân dân, rèn luyện phẩm chất đạo đức, ý thức giác ngộ chính trị, tinh thần kỷ luật, tác phong quần chúng gần gũi, sâu sát nhân dân. Đồng thời, Đảng và Chính phủ phải tăng cường công tác cán bộ, chú trọng bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất và năng lực mọi mặt cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Trong đó, đặc biệt quan trọng là phải nâng cao cả năng lực lãnh đạo quần chúng của đội ngũ này lẫn chất lượng, hiệu quả bố trí, sử dụng đội ngũ đó.

Như vậy là trong tác phẩmSửa đổi lối làm việc, Hồ Chủ tịch đã đề cập tới một chủ đề rất hệ trọng, rộng lớn, nhưng cũng hết sức cụ thể rõ ràng. Đó là việc chỉnh đốn, xây dựng Đảng khi Đảng thực hiện vai trò cầm quyền, lãnh đạo quần chúng nhân dân tiến hành cuộc kháng chiến cứu nước. Trong điều kiện mới đó, Đảng phải khắc phục nhiều khuyết điểm, chứng bệnh, thói tật tiêu cực của đội ngũ cán bộ, đảng viên, mà ở giai đoạn trước khi giành được chính quyền thì chúng chưa xuất hiện hoặc chưa bộc lộ rõ. Những biểu hiện tiêu cực này không chỉ gây khó khăn cho sự nghiệp kháng chiến đang ở giai đoạn bước ngoặt khó khăn trọng đại có tính sống còn của cả dân tộc. Chúng còn là nguy cơ đe doạ làm thoái hoá biến chất chính bản chất cách mạng của Đảng, lý tưởng mục tiêu và phẩm chất đạo đức cách mạng của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Cùng với việc chỉ ra và phân tích rõ khuyết điểm, Hồ Chủ tịch cũng tập trung nêu lên những biện pháp toàn diện, đúng đắn và có tính hệ thống, đồng bộ để khắc phục khuyết điểm.

Những quan điểm, tư tưởng của Hồ Chủ tịch nêu lên trong cuốn sách  Sửa đổi lối làm việc đã có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng ta và nhân dân ta đương thời. Nhờ sự lãnh đạo, chỉ dẫn và động viên sáng suốt, kịp thời và kiên quyết của Người, Đảng ta và đội ngũ cán bộ, đảng viên của chúng ta khi ấy đã củng cố lực lượng, siết chặt đội ngũ, chấn chỉnh kỷ luật, giữ vững và tăng cường bản chất cách mạng, nâng cao năng lực và phẩm chất đạo đức; tiếp tục giữ vững vai trò lãnh đạo quần chúng nhân dân, làm tốt nhiệm vụ cầm quyền, động viên toàn quân, toàn dân tích cực tham gia công tác, chiến đấu để đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược đến thắng lợi cuối cùng.

Chủ trương của Hồ Chủ tịch về “Sửa đổi lối làm việc của Đảng” từ 60 năm trước, đến nay vẫn có giá trị thời sự nóng hổi đối với công cuộc Đổi mới của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, với cuộc vận động xây dựng và chỉnh đốn Đảng đã và đang được tiến hành nhiều năm qua. Sửa đổi lối làm việc của toàn bộ hệ thống chính trị, của toàn bộ đội ngũ cán bộ, đảng viên và của toàn bộ tổ chức Đảng trong thời kỳ Đảng chuyển sang thực hiện sứ mệnh cầm quyền, chính là một bước ngoặt mới của phong trào cách mạng, đồng thời cũng là một bước ngoặt mới của quá trình Đảng lãnh đạo phong trào cách mạng. Thực hiện chủ động và thành công bước ngoặt quan trọng ấy, cũng như nhiều bước ngoặt khác trong suốt quá trình cách mạng lâu dài gian khổ nhưng cũng hết sức vẻ vang, Đảng ta, nhân dân ta đã rèn luyện, tích luỹ, ngày càng nâng cao trí tuệ, bản lĩnh, tình cảm và đạo đức cách mạng vững vàng, sáng tạo, bền bỉ, quyết đoán, đầy tính nhân văn nhân đạo. Chính kinh nghiệm và năng lực quan trọng, mạnh mẽ, lớn lao, quý báu đó là một trong những nhân tố góp phần quyết định làm nên quyết sách Đổi mới và quá trình Đổi mới ngày càng đạt kết quả to lớn, tốt đẹp của Đảng ta và nhân dân ta hơn 20 năm qua.

Chủ trương cụ thể, trực tiếp, rõ ràng của Hồ Chủ tịch về việc phải “Sửa đổi lối làm việc của Đảng” trong tổng thể định hướng yêu cầu, nhiệm vụ chung về Sửa đổi lối làm việccó ý nghĩa thiết thực đối với cuộc vận động xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay. “Sửa đổi lối làm việc của Đảng”, theo Hồ Chủ tịch, là nhiệm vụ thường xuyên của một đảng Cách mạng, của Đảng ta. Trong bối cảnh lịch sử cụ thể 60 năm trước của cách mạng Việt Nam, thì đó là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết. Theo đúng tư tưởng của Người, Đảng ta xác định chỉnh đốn, xây dựng Đảng là một khâu quan trọng, quyết định trong toàn bộ yêu cầu, nhiệm vụ chung của sự nghiệp Đổi mới. Chỉnh đốn, xây dựng Đảng chính là để Đổi mới thành công; để đạt mục tiêu xây dựng đất nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; để giành thắng lợi trong các chương trình, kế hoạch kinh tế - xã hội cụ thể như: công nghiệp hoá và hiện đại hoá nền kinh tế đất nước, hội nhập sâu rộng và có hiệu quả vào nền kinh tế khu vực và thế giới mà quan trọng và trực tiếp là vào WTO, phát huy tốt vai trò thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc…

Những chỉ dẫn của Hồ Chủ tịch về việc thực hiện “Sửa đổi lối làm việc của Đảng” như: cán bộ, đảng viên phải chú trọng nâng cao trình độ lý luận, tu dưỡng rèn luyện đạo đức cách mạng, đi sâu đi sát gần gũi nhân dân; tổ chức Đảng phải chống khuynh hướng quan liêu hoá, làm tốt công tác cán bộ, biết cách lãnh đạo đúng đắn và có hiệu quả đối với quần chúng nhân dân… vẫn còn nguyên giá trị, tác dụng thời sự thiết thực đối với nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng ngày nay. Thấm nhuần và vận dụng sáng tạo tư tưởng ấy của Người, để góp phần làm tốt nhiệm vụ quan trọng then chốt này, Đảng ta đã phát động Cuộc vận động lớn về “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” trong toàn Đảng, toàn quân, toàn dân. Và từ Đại hội lần thứ X, Đảng ta đã đề ra hàng loạt nhiệm vụ, giải pháp xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức; gắn xây dựng và chỉnh đốn Đảng với đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí; tăng cường mối liên hệ gắn bó máu thịt giữa Đảng với nhân dân; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với toàn xã hội, hệ thống chính trị, và đối với Nhà nước./.

PGS.TS. Phạm Văn Chúc