Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân tộc. Từ những ngày đầu cách mạng, Đảng và Bác Hồ đã đề cao vai trò, vị trí quan trọng của thanh niên, xác định thanh niên là đội quân xung kích của cách mạng, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là đội dự bị tin cậy của Đảng.

Trước lúc đi xa, trong Di chúc, Bác căn dặn: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Đảng ta luôn giáo dục, bồi dưỡng, tổ chức thanh niên thành lực lượng hùng hậu, trung thành, kế tục sự nghiệp của Đảng và dân tộc. Qua mỗi thời kỳ, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, thanh niên đều hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình trước Đảng và nhân dân.

Nhìn lại hơn 20 năm đổi mới và phát triển đất nước, Đảng ta đã xây dựng được một thế hệ thanh niên thời kỳ mới có đạo đức và nhân cách, tri thức, sức khoẻ và tư duy năng động; tiếp nối được truyền thống hào hùng của dân tộc, của Đảng, nêu cao lòng yêu nước, ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; sống có trách nhiệm với gia đình, xã hội; có ý chí vươn lên trong học tập, lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, tình nguyện vì cộng đồng; mong muốn được cống hiến cho đất nước, có việc làm, thu nhập ổn định, có đời sống văn hóa tinh thần phong phú, môi trường sống an toàn. Dù còn có tâm trạng khác nhau, song thanh niên vẫn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, sự phát triển của đất nước, tương lai tươi sáng của dân tộc.

Đảng và nhân dân tự hào về lớp thanh niên hôm nay. Tuy nhiên, còn có những thanh niên đạo đức kém, lối sống lệch lạc, đề cao hưởng thụ, sống thực dụng, lười lao động, học tập, trong đó có con em của một số cán bộ, đảng viên. Một bộ phận thanh niên thiếu lý tưởng, hoài bão, non kém về bản lĩnh chính trị, dao động về lập trường, ý thức chấp hành pháp luật kém, dễ bị kích động, lôi kéo tham gia các hoạt động trái pháp luật. Trình độ học vấn, nhất là trong thanh niên nông thôn, thanh niên các dân tộc thiểu số còn thấp. Nhiều thanh niên thiếu kiến thức, kỹ năng trong lao động và hội nhập quốc tế. Tính độc lập, chủ động, sáng tạo, năng lực thực hành sau đào tạo của thanh niên còn yếu, chưa đáp ứng thị trường lao động. Tình hình tội phạm và tệ nạn xã hội trong thanh niên có chiều hướng gia tăng, xuất hiện nhiều loại tội phạm mới, nguy hiểm.   

Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi công tác thanh niên là một bộ phận hữu cơ trong hoạt động của mình. Công tác thanh niên do Đảng tổ chức và lãnh đạo mang tính tự giác và hàm chứa các nội dung cơ bản sau:

- Giáo dục, thuyết phục và vận động thanh niên tham gia thực hiện các nhiệm vụ của cách mạng và góp phần giải quyết các vấn đề xã hội của thanh niên và các vấn đề của dân tộc.

- Tạo ra môi trường kinh tế, văn hóa, xã hội thuận lợi và là trường học cộng sản cho thanh niên học tập, rèn luyện và trưởng thành.

- Đưa thanh niên vào hoạt động thực tiễn, các phong trào cách mạng; đồng thời là quá trình định hướng giúp thanh niên tự giáo dục, tự hoàn thiện nhân cách của mình.

Trong giai đoạn hiện nay, công tác thanh niên còn không ít hạn chế. Đó là:

Coi thanh niên thuần tuý là khách thể của sự giáo dục, coi nhẹ, đôi khi không chú ý hoặc phủ nhận vai trò chủ thể của thanh niên trong quá trình giáo dục. Do đó, vẫn còn những chủ trương, chính sách, phong trào hay cuộc vận động không thích hợp với thanh niên, có chủ trương được xây dựng mà thiếu những điều tra, nghiên cứu khoa học đối tượng thanh niên một cách sâu sắc, toàn diện. Không ít hoạt động mang tính hình thức, chủ quan, duy ý chí, không thiết thực giải quyết những vấn đề nóng bỏng của thanh niên. Còn những biểu hiện quan liêu, hành chính trong công tác thanh niên.

Có biểu hiện chưa thật hiểu, chưa thật tin thanh niên, một số nơi có biểu hiện gia trưởng, coi nhẹ thanh niên, làm giảm tính chủ động, năng động, sáng tạo của thanh niên, chưa thực sự chú ý đến định hướng và tạo môi trường để thanh niên tự làm việc cho chính họ.

Thiếu những chính sách nhất quán, đồng bộ và lâu dài ở tầm vĩ mô đối với công tác thanh niên. Mặc dù Chính phủ đã có một số chính sách nhằm bồi dưỡng và phát huy thanh niên, nhưng vẫn là chính sách mang tính giải quyết tình thế, chưa mang tính hệ thống và tính pháp lý chưa cao. Mặc dù chúng ta luôn xác định thanh niên và công tác thanh niên có ý nghĩa rất quan trọng, song trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hằng năm, phần về công tác thanh niên chưa được thể hiện và đầu tư thoả đáng.

Khả năng xã hội hóa công tác thanh niên còn gặp khó khăn. Nhận thức của nhiều cấp, nhiều ngành về công tác thanh niên chưa đầy đủ, coi công tác thanh niên là việc của Đảng, của Đoàn, do đó chưa tạo sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội trong việc bồi dưỡng và phát huy thanh niên.

Công tác thanh niên đang đứng trước những xu hướng và thách thức mới:

Công tác thanh niên mang tính xã hội ngày càng sâu sắc, trong đó vai trò quản lý nhà nước  đối với công tác thanh niên sẽ ngày càng được xác lập đầy đủ.

Công tác thanh niên tiếp tục chịu ảnh hưởng ngày càng lớn của hội nhập quốc tế và xu hướng toàn cầu hóa trên mọi lĩnh vực. Nhu cầu chính đáng của thanh niên hôm nay là việc làm, thu nhập và được học tập, rèn luyện để nâng cao trí tuệ của mình nhằm cống hiến được nhiều cho xã hội, góp phần xây dựng đất nước Việt Nam không thua kém các nước phát triển trên thế giới. Đây chính là đặc điểm rất quan trọng để phát huy những mặt tốt của thanh niên.

Yêu cầu phát triển của thanh niên ngày càng cao, nhu cầu của thanh niên ngày càng phong phú, trong khi sự đổi mới, chuyển động trong công tác thanh niên chậm. Điều đó đòi hỏi công tác thanh niên phải được đổi mới không ngừng, phải là công tác của thanh niên, do thanh niên và vì thanh niên.

Đội ngũ cán bộ, bộ máy làm công tác thanh niên có xu hướng công chức hóa, hành chính hóa. Nhiều cán bộ làm công tác thanh niên là vì mưu sinh, không phải trước hết do say mê và đức hy sinh vì sự phát triển của thế hệ trẻ. Tinh thần xung phong tình nguyện và đức hy sinh vốn là những đức tính tự nhiên của mỗi cán bộ quần chúng, cán bộ đoàn thể dần được thay thế bởi trách nhiệm của một công chức, viên chức Nhà nước (!).

Điều kiện cơ sở vật chất, khoa học công nghệ cho công tác thanh niên bị thu hẹp trong mối tương quan chung so với các mặt công tác khác, đặc biệt là các hoạt động của cơ quan nhà nước. Trong khi yêu cầu đối với công tác thanh niên ngày càng cao.

Cơ chế thị trường có khả năng tiềm tàng làm “chia rẽ”, “cạnh tranh” và “phân hóa” thanh niên. Trong khi công tác thanh niên của Đảng chưa “phủ khắp” tới các đối tượng, vùng miền, thành phần kinh tế.

Mục tiêu của chúng ta là xây dựng cho được thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; có lý tưởng cao đẹp, đạo đức cách mạng, kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH; sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có tri thức, kỹ năng lao động; có sức khỏe thể chất và tinh thần lành mạnh, trở thành những công dân tiêu biểu của đất nước. Cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học và công nghệ, vươn lên ngang tầm thời đại. Hình thành một lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, tạo nguồn cán bộ trẻ “vừa hồng, vừa chuyên” cho Đảng và Nhà nước, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng và Bác Hồ, góp phần to lớn vào sự nghiệp đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, sánh vai với các nước tiên tiến trên thế giới. Đồng thời, mục tiêu của công tác thanh niên là tạo ra một môi trường kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội thuận lợi giúp cho thanh niên thực hiện có hiệu quả những nhiệm vụ cơ bản của mình, góp phần hình thành một thế hệ thanh niên mới có trí tuệ, bản lĩnh, có sức sáng tạo với tốc độ cao, có thể lực cường tráng, có đạo đức cách mạng, lối sống lành mạnh, có văn hóa, giàu lòng nhân ái và tinh thần quốc tế chân chính, trong đó chú trọng chăm lo đào tạo một lớp thanh niên ưu tú, đi đầu đưa đất nước ta bước vào thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH.

Để thực hiện được mục tiêu đó, đòi hỏi Đảng phải tăng cường sự lãnh đạo đối với công tác thanh niên bằng các giải pháp mạnh mẽ hơn, tích cực hơn và khả thi hơn. Cụ thể:

Nâng cao nhận thức của cấp ủy đảng và đảng viên đối với công tác thanh niên, theo đó, công tác thanh niên là công tác của Đảng, của mỗi đảng viên và của mỗi một tổ chức đảng. Vì vậy, các cấp ủy đảng và đảng viên cần nhận thức sâu sắc: Chăm lo công tác thanh niên và xây dựng Đoàn là xây dựng Đảng trước một bước, là quá trình xây dựng và chuẩn bị đội dự bị tin cậy bổ sung lực lượng cho Đảng. Trong chương trình công tác định kỳ của mình (tháng, quý, năm, nhiệm kỳ), cấp ủy đảng cần có chương trình công tác cụ thể lãnh đạo, chỉ đạo Đoàn thanh niên; phân công cấp ủy viên phụ trách công tác thanh niên; chỉ đạo các cấp, các ngành thực hiện nội dung công tác thanh niên; kiểm tra việc thực hiện các chủ trương về công tác thanh niên, trong đó chú trọng kiểm tra công tác phát triển đảng từ đoàn viên; thường xuyên gặp gỡ, trao đổi và đối thoại với thanh nhiên; xây dựng quy chế, lề lối làm việc với cấp bộ Đoàn và các ngành về công tác thanh niên... Đối với mỗi đảng viên cần thống nhất nhận thức: Công tác thanh niên trước hết là công tác của Đảng. Tiến hành công tác thanh vận là trách nhiệm của từng đảng viên, chứ không phải và không chỉ là nhiệm vụ của riêng cấp ủy viên phụ trách công tác thanh niên hay của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Do đó, cùng với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của mình, mỗi đảng viên cần đi vào phong trào của tuổi trẻ, tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; sống mẫu mực, là tấm gương cho thanh niên noi theo; đồng thời tham gia bồi dưỡng, giới thiệu đoàn viên ưu tú cho Đảng xem xét kết nạp.

Cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về chủ trương, đường lối, sự chỉ đạo, công tác cán bộ, kiểm tra và nêu gương đảng viên trong công tác thanh niên. Tạo lập ý thức cộng đồng trách nhiệm, có sự hiểu đúng và nhận thức đầy đủ về công tác thanh niên. Công tác thanh niên do Đảng lãnh đạo cần phải được hiểu đó là công việc, là trách nhiệm của toàn xã hội, không phải và không chỉ là công việc của Đảng, của Đoàn. Không thể mọi yếu kém của thanh niên và công tác thanh niên đều “đổ lên đầu” Đoàn thanh niên. Mỗi người, mỗi tổ chức đều có việc cần làm cho thanh niên và vì thanh niên.

Tăng cường lãnh đạo và phát huy vai trò quản lý nhà nước đối với công tác thanh niên, đẩy mạnh quá trình hoạch định chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên và công tác thanh niên. Trước hết, cần nghiên cứu để sớm kiện toàn ủy ban Quốc gia về Thanh niên Việt Nam đủ mạnh cả về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức và hiệu quả quản lý nhà nước về thanh niên. Đồng thời, các cơ quan hành chính nhà nước từ Trung ương tới địa phương cần có bộ phận chuyên trách thực hiện công tác thanh niên. Chính phủ cần kiên quyết tập trung chỉ đạo thực hiện tốt các mục tiêu phát triển thanh niên Việt Nam đến năm 2010, xây dựng chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và cụ thể hóa các chủ trương của Đảng trong giáo dục, bồi dưỡng, phát huy thanh niên. Thực hiện tốt Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục trẻ em, tạo điều kiện để trẻ em phát triển toàn diện, trở thành những thanh niên tốt. Quốc hội cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Thanh niên và các luật liên quan (Doanh nghiệp, Giáo dục…) phù hợp với tình hình mới. Bảo đảm sự tham gia đầy đủ, có trách nhiệm của thanh niên, của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên trong xây dựng các chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên cũng như đánh giá sự tác động của nó đối với thanh niên.

Lãnh đạo quá trình xã hội hóa công tác thanh niên. Điều này có nghĩa là quan tâm đầu tư cho các chủ thể làm công tác thanh niên. Trong đó tập trung:

Phát huy vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên do Đoàn làm nòng cốt trong việc hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện các chính sách liên quan đến thanh niên và công tác thanh niên.

Nâng cao vai trò Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên trong việc xây dựng, tổ chức thực hiện và giám sát việc thực hiện các chủ trương, chính sách liên quan đến thanh niên và công tác thanh niên.

Phát huy vai trò của các tổ chức kinh tế, xã hội trong công tác thanh niên và chăm lo đến thanh niên.

Đề cao vai trò của gia đình trong giáo dục thanh niên.

Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước đối với công tác thanh niên.

Cần đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa công tác thanh niên của Đảng. Đó là hiện đại về nội dung, phương pháp tiếp cận, giáo dục, vận động, thuyết phục thanh niên; là hiện đại về cơ sở vật chất, phương tiện hoạt động trong công tác thanh niên; từng bước xây dựng môi trường xã hội văn minh, tiến bộ.

Nội dung công tác thanh niên của Đảng trong thời kỳ mới được thể hiện như sau:

Một là, tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, ý thức công dân, lịch sử văn hóa dân tộc để hình thành thế hệ thanh niên có những phẩm chất tốt đẹp, có khí phách và quyết tâm hành động thực hiện thành công sự nghiệp CNH, HĐH.

Hai là, tạo cơ hội cho thanh niên được tiếp cận, thụ hưởng các chính sách giáo dục, không ngừng học tập, nâng cao trình độ, có tri thức và kỹ năng ngang tầm với thanh niên các nước tiên tiến trên thế giới.

Ba là, nâng cao chất lượng lao động trẻ, giải quyết việc làm, tăng thu nhập và cải thiện đời sống thanh niên.

Bốn là, xây dựng môi trường xã hội lành mạnh, tạo điều kiện cho thanh niên nâng cao đời sống văn hóa tinh thần, phát triển toàn diện.

Năm là, coi trọng hơn nữa việc trọng dụng tài năng trẻ, tạo bước chuyển trong bố trí và sử dụng cán bộ trẻ trên tất cả các lĩnh vực.

Sáu là, xây dựng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh vững mạnh, thực sự là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đội dự bị tin cậy của Đảng.

Bảy là, tăng cường vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, tổ chức kinh tế - xã hội và gia đình, phối hợp giáo dục, bồi dưỡng, phát huy thanh niên.

Tám là, phát huy sự nỗ lực phấn đấu của mỗi thanh niên trong học tập, lao động và cuộc sống; không ngừng rèn luyện đạo đức, lối sống, hoàn thiện nhân cách, trở thành công dân hữu ích, thành viên tốt trong gia đình, tích cực đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

Chín là, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thanh niên và công tác thanh niên.

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH không chỉ là yêu cầu khách quan của tình hình thanh niên và yêu cầu phát triển của đất nước, mà còn là yêu cầu chủ quan tự thân của Đảng với vai trò là lực lượng lãnh đạo xã hội; góp phần quan trọng bảo đảm phát huy tốt nhất mọi nguồn lực và trí tuệ cho việc bồi dưỡng, đào tạo, hình thành thế hệ thanh niên cách mạng “vừa hồng, vừa chuyên” của Đảng, phục vụ tốt nhất sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Theo Tạp chí Xây dựng Đảng