Nghị quyết Trung ương ba về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí” - nghị quyết chuyên đề đầu tiên của khoá X, cũng là nghị quyết chuyên đề đầu tiên của Ban Chấp hành Trung ương Đảng trong thời kỳ đổi mới về một lĩnh vực bức xúc được cả xã hội quan tâm, mong đợi và đòi hỏi, thể hiện quyết tâm chính trị và trách nhiệm cao của Đảng, Nhà nước ta trên mặt trận nóng bỏng, gian khổ này. 

Nghị quyết là một bước cụ thể hoá tư tưởng tiến công của Đại hội X “Tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí” thành những định hướng, chủ trương, giải pháp vừa mang tính cấp bách trước mắt, vừa mang tính cơ bản, lâu dài nhằm hiện thực hoá những tư tưởng của Đại hội và những quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong thực tế. 

l. Nghị quyết đánh giá hết sức ngắn gọn, nêu bật những việc làm được, những thiếu sót, khuyết điểm của công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí trong những năm qua, nhất là từ sau Hội nghị Trung ương 6 (lần 2) khoá VIII đến nay. Trong đó, nhấn mạnh, Đảng và Nhà nước ta đã tăng cường đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí và đạt được một số kết quả nhất định, góp phần phát triển kinh tế-xã hội, giữ vững an ninh, chính trị và trật tự, an toàn xã hội. Nhiều vụ chống tham nhũng, trong đó có những vụ tham nhũng lớn, phức tạp gây hậu quả nghiêm trọng đã được phát hiện, xử lý. Đồng thời, Nghị quyết cũng thẳng thắn thừa nhận cuộc đấu tranh này vẫn chưa đạt yêu cầu đề ra. Tham nhũng, lãng phí vẫn diễn ra nghiêm trọng ở nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều lĩnh vực với phạm vi rộng, tính chất phức tạp, gây hậu quả xấu về nhiều mặt, làm giảm lòng tin của nhân dân, là một trong những nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta. Qua đó càng cho thấy, Đại hội X xác định đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí là nhiệm vụ trọng tâm của công tác xây dựng Đảng, nhiệm vụ trực tiếp, thường xuyên của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội là đúng đắn, đòi hỏi trong những năm tới cấp uỷ, tổ chức đảng, chính quyền các cấp phải chỉ đạo kiên quyết hơn, với những biện pháp toàn diện, đồng bộ và quyết liệt hơn nhằm ngăn chặn, từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí; tạo bước chuyển biến rõ rệt để giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tê - xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân; xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch vững mạnh; đội ngũ cán bộ, công chức kỷ cương, liêm chính. 

2. Nghị quyết đề ra 5 quan điểm chỉ đạo công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Trong đó, nhấn mạnh, Đảng, trước hết là Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp uỷ, tổ chức đảng các cấp phải lãnh đạo chặt chẽ cuộc đấu tranh này, với thái độ kiên quyết, không có vùng cấm; không để bất cứ một thế lực nào lợi dụng chống tham nhũng để chống phá ta, xuyên tạc hoặc bác bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng; đồng thời, phải dựa vào dân, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị, thực hiện đồng bộ các biện pháp chính trị, tư tưởng, tổ chức, hành chính, kinh tế, hình sự để phòng, chống tham nhũng, lãng phí, trong đó phòng ngừa là chính. 

3. Nghị quyết nêu ra 10 nhóm chủ trương, giải pháp. Ngoài việc tiếp tục khẳng định những giải pháp đã nêu trong các nghị quyết, quy định của Đảng và Nhà nước, Nghị quyết này còn đề ra một số chủ trương, giải pháp mới, có tính đột phá, thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng, Nhà nước ta trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Trong đó, đáng chú ý: 

Một là, đề cao tính tiên phong, gương mẫu, đi đầu của tổ chức đảng, của cán bộ, đảng viên trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Đảng ta là đảng cầm quyền, muốn phòng, chống tham nhũng, lãng phí có hiệu quả thì trước hết phải phòng, chống tham nhũng, lãng phí ngay trong Đảng; phải được thực hiện từ trên xuống và trong từng tổ chức cơ sở đảng. Chống tham nhũng, lãng phí là một mặt trận tuy không có tiếng súng, nhưng rất khó khăn, phức tạp và có nhiều cám dỗ, đòi hỏi đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo các cấp phải gương mẫu, đi đầu, thậm chí phải biết chấp nhận “hy sinh” quyển lợi của bản thân trong cuộc đấu tranh đầy cam go này. Với tinh thần đó Nghị quyết quy định: 

- Chi bộ đảng phải coi trọng công tác quản lý, giáo dục đảng viên. Trong sinh hoạt đảng và nhận xét đảng viên hàng năm phải có nội dung về phòng, chống tham nhũng, lãng phí. 

- Xây dựng và thực hiện quy định đảng viên là cán bộ, công chức, trước hết là cán bộ lãnh đạo các cấp cam kết không tham nhũng, lãng phí, không khoan nhượng với bất cứ hành vi tham nhũng, lãng phí nào, kể cả với người thân của mình; giáo dục người thân, nhất là các thành viên trong gia đình không lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để vụ lợi; giáo dục và quản lý đảng viên, cán bộ, công chức dưới quyền để họ không tham nhũng, lãng phí và tiếp tay cho tham nhũng, lãng phí. 

- Đảng viên là cán bộ, công chức thuộc diện phải kê khai tài sản theo quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng phải thực hiện kê khai nghiêm túc, trung thực và công khai bản kê khai của mình trong chi bộ, là cấp uỷ còn phải công bố trong cấp uỷ nhằm giúp cấp uỷ tổ chức đảng quản lý, giám sát đảng viên (Luật Phòng, chống tham nhũng quy định, chỉ phải nộp bản kê khai cho cơ quan quản lý cán bộ, công chức đó); phải giải trình nguồn gốc tài sản của mình khi tổ chức đảng có thẩm quyền yêu cầu và bị xem xét kỷ luật về đảng, chính quyền, đoàn thể nếu không giải trình được một cách minh bạch, hợp lý (pháp luật hiện hành chưa có quy định về việc cán bộ, công chức phải giải trình nguồn gốc tài sản của mình). Tiến tới tất cả đảng viên là cán bộ, công chức đều phải thực hiện quy định này. Đây là biện pháp cần thiết, thể hiện tính gương mẫu của tổ chức đảng và đảng viên. 

-Khuyến khích đảng viên là cán bộ, công chức từ chối nhận quà tặng, nộp lại quà tặng cho cơ quan có thẩm quyền; có nghĩa vụ khước từ sự ưu đãi đối với bản thân và gia đình từ các tổ chức cá nhân được thụ hưởng dịch vụ công. 

Hai là, về công tác cán bộ, Nghị quyết Trung ương ba quy định: 

- Thí điểm và tiến tới mở rộng việc thi tuyển công khai một số chức danh quản lý cấp phòng, cấp vụ, nhất là người đứng đầu bệnh viện, trường học, cơ quan nghiên cứu và doanh nghiệp của Nhà nước. Cán bộ, công chức dự kiến được bổ nhiệm, đề bạt phải trình bày chương trình hành động trước khi ghi phiếu tín nhiệm. Xem xét, xử lý trách nhiệm người giới thiệu, người bổ nhiệm, đề bạt cán bộ đã bao che hành vi tham nhũng, lãng phí của cán bộ được bổ nhiệm, đề bạt. Thực hiện tốt cơ chế này sẽ trọng dụng được nhiều người có đức, có tài, có tâm huyết với công việc và hạn chế được tình trạng chạy chức, chạy quyền. 

- Thực hiện phân cấp quản lý cán bộ theo hướng tăng quyền hạn cho người đứng đầu cơ quan, tổ chức gắn với trách nhiệm cá nhân trong việc lựa chọn, bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật cấp phó và cán bộ cấp dưới trực tiếp trên cơ sở thảo luận dân chủ trong tập thể lãnh đạo Nghiên cứu cơ chế thủ trưởng cơ quan hành chính cấp trên bổ nhiệm thủ trưởng cơ quan hành chính cấp dưới. Theo cơ chế này, người đứng đầu được lựa chọn cán bộ dưới quyền và chịu trách nhiệm khi cán bộ đó tiêu cực, tham nhũng. Có quy định về miễn nhiệm, bãi nhiệm, cho từ chức, tạm đình chỉ chức vụ người có dấu hiệu tham nhũng đề thanh tra, kiểm tra, điều tra (khi phát hiện đảng viên thuộc diện cấp uỷ quản lý có dấu hiệu tham nhũng thì các cơ quan chức năng thực hiện các biện pháp xử lý theo thẩm quyền, chịu trách nhiệm trước pháp luật và tổ chức đảng về quyết định của mình, kịp thời báo cho cấp uỷ đảng quản lý cán bộ đó biết). 

Khuyến khích việc chủ động từ chức vì lý do trách nhiệm. 

- Bổ sung quy định về việc những người có quan hệ gia đình không được cùng làm một số việc nhất định trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị để hạn chếxung đột giữa lợi ích công và lợi ích riêng, phòng ngừa tham nhũng, lãng phí... 

Thực hiện nghiêm túc và mở rộng dần diện chuyển đổi vị trí công tác trong hệ thống chính trị. 

Ba là, trong các chủ trương, giải pháp về cơ chế, chính sách quản lý kinh tế, xã hội, bên cạnh các giải pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí trong các lĩnh vực đất đai, đầu tư xây dựng cơ bản, thu chi ngân sách, cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước..., đáng chú ý là giải pháp trong lĩnh vực mua sắm công; một trong những lĩnh vực tham nhũng, lãng phí xảy ra nghiêm trọng. Tình trạng mua ít khai nhiều, mua sắm trang thiết bị làm việc và phương tiện đi lại, xây trụ sở làm việc vượt tiêu chuẩn quy định; không có nhu cầu sử dụng nhưng vẫn mua để được “gửi giá”, nhận “hoa hồng...” diễn ra phổ biến. Để khắc phục tình trạng này, Nghị quyết yêu cầu thực hiện giải pháp có tính đột phá, đó là thí điểm mô hình mua sắm công tập trung, tức là thành lập một số trung tâm mua sắm công thay cho hàng ngàn cơ quan, tổ chức, đơn vị có hoạt động mua sắm công bằng tiền từ ngân sách nhà nước hiện nay (trước mắt thực hiện đối với các hàng hoá, dịch vụ có giá trị lớn như ô tô, mạng máy tính công và những hàng hoá được sử dụng phổ biến). Trung tâm này hoạt động theo nguyên tắc công khai, minh bạch (kể cả công khai các khoản “hoa hồng” từ mua sắm), thông qua đấu thầu trên mạng điện tử, để kiểm soát. Theo tính toán của các nhà chuyên môn thì việc mua sắm công tập trung có thể tiết kiệm được từ 25% đến 55% chi phí do giá mua buôn của các trung tâm thấp hơn nhiều giá mua lẻ do các cơ quan, tổ chức tự mua. Ngoài ra còn tiết kiệm được nhiều vì 9.000 cơ quan, tổ chức có hoạt động mua sắm công hiện nay không phải bố trí biên chế cho hoạt động này... 

Bốn là, về xử lý những người có hành vi tham nhũng. Nghị quyết tiếp tục khẳng định: người có hành vi tham nhũng phải bị xử lý kiên quyết, kịp thời, nghiêm minh về trách nhiệm chính trị, hành chính hoặc hình sự, bất kể người đó là ai và ở cương vị nào, dù đương chức hay đã nghỉ hưu. Những đảng viên có dấu hiệu tham nhũng, lãng phí, uy tín giảm sút dù cơ quan chức năng chưa kết luận được thì cấp uỷ vẫn phải xem xét, bố trí công việc khác cho phù hợp. Đó là thái độ kiên quyết, không né tránh, không khoan nhượng của Đảng và Nhà nước đối với tội tham nhũng. Trong thực tế có một số cán bộ bị tố cáo kéo dài, nhưng các cơ quan chức năng chưa kết luận được vì không đủ chứng cứ, đã tạo nên sự bức xúc trong dư luận và ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức đảng và của chính cán bộ đó. Do vậy, cấp uỷ cần bố trí cán bộ này đảm nhiệm công việc khác cho phù hợp. Tuy nhiên, phải được tập thể cấp uỷ bàn bạc, xem xét khách quan, thận trọng và thực hiện theo quy trình về công tác cán bộ. 

Tội tham nhũng là tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn để vụ lợi. Do vậy cần chú trọng thu hồi tài sản tham nhũng. Trong khi nhấn mạnh, “trừng trị nghiêm khắc những đối tượng tham nhũng có tổ chức, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”, Nghị quyết cũng nêu: áp dụng rộng rãi chính sách khoan hồng đối với những trường hợp phạm tội tham nhũng, nhưng có thái độ thành khẩn, đã bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả kinh tế, có thái độ hợp tác tốt với cơ quan chức năng. Nghiên cứu, sửa đổi pháp luật hình sự theo hướng khoan hồng hơn đối với những người đưa hoặc nhận hối lộ nhưng đã tự giác khai báo và nộp lại tài sản trước khi bị phát hiện. Đây là một quyết định sáng suốt, táo bạo và giầu tính nhân văn “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh người chạy lại”, nhằm tạo điều kiện để những người “trót phạm tội” có cơ hội sửa chữa sai lầm, phục thiện. 

Đưa và nhận hối lộ là hành vi tham nhũng có tính phổ biến, dưới nhiều dạng và đầy nguy hiểm, nhưng cũng rất khó phát hiện, vì cả người đưa và người nhận hối lộ đều có nhu cầu giữ kín và tìm mọi cách xoá “dấu vết” khi thực hiện hành vi “đưa” và “nhận”. Mặt khác pháp luật hiện hành chưa khuyến khích tới mức cần thiết để những người này tự giác khai báo nên tỷ lệ phát hiện càng thấp. Bộ luật Hình sự hiện hành quy định: Người bị ép buộc đưa hối lộ mà chủ động khai báo trước khi bị phát hiện thì được coi là không có tội và được nhận lại một phần hoặc toàn bộ của đã dùng để đưa hối lộ: Người tuy không bị ép buộc đưa hối lộ nhưng đã chủ động khai báo trước khi bị phát hiện thì có thể được miễn trách nhiệm hình sự và được trả lại một phần hoặc toàn bộ của đã dùng để đưa hối lộ. Quy định như vậy chưa đủ mức khuyến khích người do hoàn cảnh phải đưa hối lộ, tố cáo người nhận hối lộ vì vẫn có thể bị xử lý hình sự (trong thực tế phần lớn hành vi ép buộc diễn ra rất khéo léo, tinh vi, nên khó xác định người đưa hối lộ có bị ép buộc hay không). Đối với người nhận hối lộ, pháp luật hiện hành chưa quy định rõ mức độ khoan hồng đối với đối tượng này. Nghị quyết lần này quy định, nghiên cứu, sửa đổi Luật Hình sự theo hướng khoan hồng hơn... sẽ khuyến khích được người “trót” đưa hoặc nhận hối lộ tự giác khai báo, vừa khắc phục được hậu quả kinh tế, vừa có tác dụng răn đe cán bộ, công chức có ý định nhận hối lộ vì khó thực hiện trót lọt, do nguy cơ bị tố cáo cao. 

Năm là, thành lập cơ quan chuyên trách phòng, chống tham nhũng với chức năng, nhiệm vụ rõ ràng, có thực quyền cũng là nét nổi bật trong Nghị quyết lần này. Theo đó, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng làm nhiệm vụ tham mưu, đề xuất về chính sách; trực tiếp chỉ đạo, phối hợp kiểm tra, đôn đốc công tác phòng, chống tham nhũng, trong đó có việc chỉ đạo xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng nghiêm trọng; được Bộ Chính trị, Ban Bí thư uỷ quyền tạm đình chỉ chức vụ từ thứ trưởng, chủ tịch hội đồng nhân dân, chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở xuống, kịp thời kiến nghị Bộ Chính trị, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tạm đình chỉ chức vụ từ bộ trưởng và tương dương trở lên, đáp ứng yêu cầu thanh tra, điều tra, xử lý khi có vi phạm về tham nhũng. Nghị quyết còn chỉ rõ: sớm kiện toàn các đơn vị chuyên trách về phòng, chống tham nhũng ở Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao. Tăng cường cán bộ có bản lĩnh, năng lực, tạo điều kiện thuận lợi, đồng thời kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ hoạt động của các đơn vị này. Chính phủ có quy định cụ thể việc tổ chức bộ phận chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng ở các cấp, các ngành. 

Sáu là, bao trùm lên tất cả các chủ trương, giải pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí là thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch để cán bộ, đảng viên, công chức, nhân dân, Mặt trận Tổ quốc..., các cơ quan báo chí kiểm tra, giám sát. Nghị quyết nhấn mạnh, thực hiện dân chủ, công khai trong tự phê bình và phê bình theo phương châm “trên trước, dưới sau, trong trước, ngoài sau”. Công khai kết quả tự phê bình, kiểm điểm. Hàng năm, cán bộ chủ chốt cấp xã phải trực tiếp tự phê bình và phê bình tại hội nghị đại diện nhân dân do Mặt trận Tổ quốc tổ chức... 

Sửa đổi, bổ sung quy định về công tác cán bộ, bảo đảm công khai dân chủ trong công tác thi tuyển, tiếp nhận, chuyển đổi vị trí công tác, bổ nhiệm, đề bạt, khen thưởng, kỷ luật... cán bộ. Công khai, minh bạch về tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên công chức; những điều đảng viên không được làm; những trường hợp được tặng quà, nhận quà... để cán bộ, đảng viên, nhân dân giám sát. 

Công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị; trong quá trình ra quyết định, bao gồm cả chính sách, văn bản quy phạm pháp luật và quyết định giải quyết một vụ việc cụ thể của cơ quan nhà nước các cấp. Xem xét, sửa đổi các danh mục bí mật nhà nước nhằm mở rộng công khai. Công khai hoá các chế độ, định mức, tiêu chuẩn sử dụng lao động, ngân sách và tài sản công. 

Công khai, minh bạch trong quy hoạch và quản lý, sử dụng đất đai, công sở. Đối với các quỹ đất dành cho các dự án kinh doanh hạ tầng đô thị, trung tâm thương mại, nhà ở, các cơ sở dịch vụ có vị trí kinh doanh thuận lợi nhất thiết phải thực hiện cơ chế đấu thầu công khai quyền sử dụng đất. Thực hiện công khai, minh bạch trong quyết định chủ trương đầu tư; trong hoạt động mua sắm công; trong thu chi ngân sách; trong việc ấn định mức thuế... 

Công khai hoá việc mua - bán cổ phần của các doanh nghiệp được chuyển đổi... 

Công khai kết quả xử lý các vụ tham nhũng, lãng phí. Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng và các cơ quan chức năng phải chủ động cung cấp thông tin có liên quan đến phòng, chống tham nhũng cho nhân dân và các cơ quan báo chí... 

Như vậy, Nghị quyết Hội nghị Trung ương ba khoá X của Đảng đã nêu rõ những định hướng về công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; hệ thống các giải pháp tương đối toàn diện, đồng bộ và có nhiều điểm mới mang tính đột phá. Vấn đề còn lại là tổ chức thực hiện. Với bản lĩnh, kinh nghiệm và một quyết tâm chính trị cao, chúng ta tin rằng Đảng ta sẽ tổ chức thực hiện có hiệu quả, nhanh chóng đưa Nghị quyết vào cuộc sống, từng bước đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội X của Đảng, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển trước năm 2010 và tạo nền tảng để đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020. 

Theo Thông tin công tác tư tưởng lý luận, tháng 9/2006