Trong văn kiện Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ ra một số phương hướng rất cơ bản trong thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của nhiệm kỳ 2006 - 2010. 

Để quán triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả nhiệm bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, nhất thiết phải làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn mối quan hệ giữa đặc điểm của thế giới đương đại và vấn đề xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng Quân đội nhân dân cùng những vấn đề cơ bản, cấp thiết trong thực hiện các vấn đề đó ở nước ta hiện nay. 

1. Tình hình thế giới hiện nay là cơ sở khách quan yêu cầu toàn Đảng, toàn dân, toàn quân phải kết hợp nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; nâng cao chất lượng, hiệu quả xây dựng nền quốc phòng toàn dân và xây dựng quân đội nhân dân. 

Trên hành tinh chúng ta sống đã và đang xuất hiện nhiều đặc điểm mới có tác động sâu sắc đến cộng đồng thế giới và từng quốc gia, dân tộc. Có thể nói thời đại hiện nay vừa đang mở ra những vận hội lớn cho từng nước phát triển nhanh, mạnh, có điều kiện mới nhằm tăng cường sức mạnh quốc phòng; vừa làm xuất hiện nhiều thách thức mới đối với việc giữ vững độc lập dân tộc và con đường phát triển đã lựa chọn. 

Trước hết, quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội của loài người tiến bộ là không thể đảo ngược, nhưng tình hình thực tế đang ở khúc quanh của lịch sử; chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, Đông Âu sụp đổ, phong trào đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội lâm vào thoái trào; một số cường quốc đế quốc lợi dụng tình thế đó có tham vọng áp đặt quyền chỉ huy, lãnh đạo thế giới, ép buộc các quốc gia phải đi theo quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản. 

Về thực chất, mâu thuẫn cơ bản hàng đầu của thời đại hiện nay không thay đổi nhưng được biểu hiện dưới đặc điểm mới. Cuộc đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc chống lại mọi sự áp bức, bóc lột, xâm lược. Vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội đang diễn ra gay go, quyết liệt giữa chủ nghĩa đế quốc và các lực lượng cách mạng trên thế giới. Để chống lại cuồng vọng của các lực lượng hiếu chiến, xâm lược nhằm giữ vững độc lập dân tộc và định hướng xã hội chủ nghĩa trong sự phát triển đất nước, nhất thiết toàn Đảng, toàn dân, toàn quân phải tiếp tục đoàn kết, đổi mới, phát triển bền vững và phải luôn luôn mạnh về quốc phòng, an ninh. Việc giữ gìn, kế thừa truyền thống dân tộc: “Cả nước một lòng, toàn dân đánh giặc”; phát triển các bài học kinh nghiệm xây dựng nền quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, xây dựng quân đội nhân dân trong kháng chiến chống thực Pháp, chống đế quốc Mỹ xâm lược trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới là quy luật khách quan trong sự vận động của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Thực tế khách quan đó đòi hỏi chúng ta phải thường xuyên nâng cao cảnh giác với các âm mưu thủ đoạn của các lực lượng thù địch để kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế và tăng cường sức mạnh quốc phòng trên nền tảng quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân; xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, trên cơ sở xây dựng quân đội về chính trị. Làm cho quân đội luôn luôn trung thành vô hạn với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân, có sức chiến đấu cao đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ. 

Thứ hai, sự xung đột dân tộc, sắc tộc, tôn giáo, hoạt động khủng bố ngày càng gia tăng đã làm cho cộng đồng thế giới và các quốc gia phải có sự điều chỉnh chính sách đối nội, đối ngoại cho thích hợp, nhằm tận dụng cơ hội để mở rộng hợp tác đa phương, song phương, kết hợp sức mạnh dân tộc, sức mạnh thời đại trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

Hiện nay, thế giới vừa tồn tại trong trạng thái thống nhất vừa diễn ra cuộc đấu tránh quyết liệt của các thế lực có lợi ích kinh tế chính trị quản- sự khác nhau nên Đảng, Nhà nước, nhân dân và quân đội cần coi trung thực tế đó trong phát triển lý luận xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng quân đội nhân dân. Sức mạnh của nền quốc phong toàn dân, sức mạnh chiến đấu tổng hợp của quân đội không chỉ đối phó với chiến tranh xâm lược sử dụng vũ khí công nghệ cao, mà sức mạnh quân sự của chúng ta còn phải có khả năng làm thất bại âm mưu “diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ, lợi dụng vấn đề dân tộc, tôn giáo để chống phá đại đoàn kết dân tộc, cản trở sự nghiệp độc lập dân tộc và con đường phát triển xã hội chủ nghĩa của đất nước... Do vậy; trong tư tưởng, đường lối quân sự của Đảng, chính sách, giải pháp của Nhà nước cũng như tư duy, chủ trương, giải pháp của quân đội phải coi trọng củng cố, tăng cường sức mạnh quốc phòng toàn dân, sức mạnh chiến đấu tổng hợp của quân đội để hoàn thành nhiệm vụ quốc phòng trong tình hình mới. Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân phải được chuẩn bị nghiêm túc để thực hiện thắng lợi cuộc chiến tranh dân phát triển cao chống lại chiến tranh xâm lược hiện đại của bất cứ kẻ thù nào. Đối với quân đội phải thật sự là lực lượng nòng cốt của nền quốc phòng toàn dân và chiến tranh nhân dân phát triển trong bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. 

Thứ ba, ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; sự tiến bộ vượt bậc về vũ khí, trang bị quân sự cùng khoa học nghệ thuật quân sự trong thế giới hiện nay có quan hệ chặt chẽ đến nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại vừa là nhân tố mới, vừa là động lực của thời đại hiện nay, thành quả của cuộc cách mạng đó mang lại đang làm thay đổi bộ mặt hành tinh, làm cho sản xuất vật chất xã hội và các hoạt động văn hoá, tinh thần, dịch vụ, quân sự có một bước tiến chưa từng có. Ngoài việc đưa đến cho nhân loại một lượng của cải khổng lồ, một triển vọng phát triển với nhiều kỳ vọng tốt đẹp, cuộc cách mạng này cũng tạo nên nhiều thử thách mới cho các quốc gia kém phát triển trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Đặc biệt, một số cường quốc đế quốc đã lợi dụng các thành tựu của khoa học và công nghệ hiện đại để áp đặt bá quyền, nước lớn, bất bình đẳng cho các dân tộc khác. 

Do vậy, quá trình hoàn thiện tư tưởng, đường lối, chủ trương, giải pháp xây dựng nền quốc phòng toàn dân, phát triển chiến tranh nhân dân và xây dựng quân đội nhân dân, Đảng, Nhà nước, Quân đội đã từng bước coi trọng sự tác động này. Nhưng kết quả thực tế, chưa thật sự tương xứng để có tư duy đúng đắn nhằm hiện đại hoá sức mạnh quân sự nhà nước trên nền tảng sức mạnh của nhân dân, của cả dân tộc. Trong xây dựng quân đội toàn diện trên cơ sở xây dựng quân đội về chính trị, phải hết sức chăm lo để hiện đại hoá quân đội, rút ngắn lộ trình “từng bước hiện đại'', phát triển về chất các tiêu chí cách mạng, tinh nhuệ, hiện đại, tiên tiến về nghệ thuật để làm nòng cốt cho chiến tranh nhân dân phát triển, đánh thắng chiến tranh xâm lược của các thế lực thù địch và các thủ đoạn phi quân sự khác. 

2. Một số vấn đề cần quan tâm trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân và xây dựng quân đội nhân dân hiện nay. 

Đây là một vấn đề rộng lớn, có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Sự hoàn chỉnh của hệ thống vấn đề đó đã được Văn kiện Đại hội X của Đảng định hướng và sẽ được Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư khoá X, Quốc hội, Chính phủ tiếp tục bổ sung và phát triển. Trong phạm vi bài này, xin nhấn mạnh một số ý tưởng quan trọng sau: 

Một là, trong các nội dung ở tầm vi mô, vi mô của nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân và xây dựng quân đội nhân dân; cần nhận thức sâu sắc đặc điểm của thời đại hiện nay để có tư duy lý luận quân sự và các hoạt động thực tiễn phù hợp. 

Vì tư duy lý luận về quân sự đúng đắn khoa học đều bắt nguồn từ thực tiễn đất nước và từ sự phân tích cụ thể, tình hình cụ thể của thế giới, khu vực. Chiến lược quốc phòng, chiến lược quân sự của Việt Nam hiện nay vừa phải phản ánh xu hướng toàn cầu hoá, sự xích lại gần nhau của các quốc gia, dân tộc, vừa phải khẳng định rõ các mâu thuẫn, những chướng ngại lớn đối với chúng ta trong thực hiện mục tiêu giữ vững độc lập dân tộc và định hướng xã hội chủ nghĩa. Trên cơ sở sự đồng thuận về nhận thức của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân về chiến lược bảo vệ Tổ quốc để triển khai đồng bộ sự chuẩn bị tiềm lực về kinh tế phục vụ quốc phòng, xây dựng quân đội; tiềm lực khoa học và công nghệ phục vụ quốc phòng; tiềm lực chính trị - tinh thần; việc đào tạo nhân lực phục vụ nhiệm vụ quốc phòng và xây dựng quân đội. Sự kết hợp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa phải được triển khai cụ thể, đồng bộ, có sự kiểm tra nghiêm ngặt trong thực hiện. 

Hai là, tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận để làm sáng rõ hơn các đặc điểm, các nội dung của chiến tranh nhân dân phát triển chống lại chiến tranh xâm lược sử dụng vũ khí công nghệ cao của chủ nghĩa đế quốc để bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đó là một vấn đề chúng ta đã làm và đã đạt được những kết quả nhất định, song trong lĩnh vực phức tạp đó còn không ít các vấn đề chưa thật sâu sắc và thuyết phục như: Việc kế thừa và phát triển kinh nghiệm truyền thống của dân tộc trong đánh giặc, giữ nước; các bài học kinh nghiệm trong hai cuộc kháng chiến gần đây trong quá trình xây dựng nền quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, và xây dựng quân đội hiện nay như thế nào cho thiết thực, có hiệu quả. Lý luận và thực tiễn để chuẩn bị và động viên nhân dân và quân đội toàn diện nhằm đánh thắng chiến tranh xâm lược sử dụng vũ khí công nghệ cao trên quy mô lớn tuy được triển khai nhưng chưa có chiều sâu, chưa có điều kiện thực tiễn cụ thể để kiểm nghiệm. Phương châm quân đội làm nòng cốt cho chiến tranh nhân dân trong điều kiện mới, chống lại chiến tranh xâm lược bằng vũ khí công nghệ cao như thế nào cũng rất nhiều vấn đề phải làm. Làm thế nào để có thể bảo vệ nhân dân, các cơ quan Đảng, Nhà nước và các mục tiêu chiến lược trọng điểm quốc gia khác khi có chiến tranh xâm lược mang tính chất huỷ diệt. Bằng phương thức nào để tự cung cấp vũ khí, trang bị trong chiến tranh khi sự viện trợ từ ngoài không còn... Tất cả các vấn đề đó phải được lý giải rõ ràng, cụ thể kèm với các biện pháp để triển khai thực hiện. Đó là sức mạnh vật chất để chúng ta giữ vững môi trường hoà bình để xây dựng đất nước, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nhanh chóng thoát khỏi nước kém phát triển. 

Thứ ba, thường xuyên củng cố, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng, phát triển chiến tranh nhân dân ở trình độ cao và xây dựng quân đội nhân dân để bảo đảm đúng đắn định hướng về chính trị, có cơ sở pháp lý để giải quyết các vấn đề cụ thể. Để thực hiện giải pháp đó, các cơ quan chuyên trách về quốc phòng của Đảng, Nhà nước. Quân đội phải thực hiện nghiêm túc nguyên tắc Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo quốc phòng, quân đội tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt. Đồng thời, các cơ quan chuyên trách phải cung cấp kịp thời, đúng đắn cơ sở lý luận - thực tiễn để Đảng, Nhà nước không ngừng hoàn thiện đường lối, chủ trương, giải pháp trong củng cố quốc phòng và xây dựng quân đội. Mặt khác, phải phát huy dân chủ, tập hợp trí tuệ sức lực của toàn Đảng toàn dân vào sự nghiệp quốc phòng toàn dân chiến tranh nhân dân và xây dựng quân đội nhân dân. 

Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, việc củng cố tăng cường sự lãnh đạo của Đảng hiệu lực quản lý của Nhà nước được thực hiện thông qua việc chấp hành nghiêm túc các nghị quyết, chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Đảng ủy quân sự Trung ương, mệnh lệnh, chỉ thị của Bộ quốc phòng và Tổng cục Chính trị. Nhiệm vụ cấp bách hiện nay là xây dựng Đảng bộ quân đội trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo sức chiến đấu cho các tổ chức Đảng, thực hiện có hiệu quả cuộc đấu tranh chống tham nhũng, chống sự suy thoái, về chính trị, sự biến chất về đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Cấp ủy, chỉ huy, chính ủy, chính trị viên các cấp cần tập trung mọi cố gắng xây dựng quân đội, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, hết sức coi trọng xây dựng quân đội về chính trị; thực hiện nghiêm túc Nghị quyết 51 của Bộ Chính trị, nâng cao vai trò chính ủy, chính trị viên, cơ quan chính trị để cùng người chỉ huy và các cơ quan chuyên trách khác xây dựng quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, tinh nhuệ, chính quy, từng bước hiện đại, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ trong mọi tình huống. Quân đội cùng toàn Đảng, toàn dân quyết tâm đưa Nghị quyết của Đại hội X của Đảng vào cuộc sống như đồng chí Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã nhấn mạnh trong diễn văn bế mạc Đại hội: “Thành công của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng cổ vũ mạnh mẽ toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta tiến lên, tranh thủ cơ hội, vượt qua thách thức, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, toàn diện và đồng bộ hơn phát triển với tốc độ nhanh hơn và bền vững hơn”. 

Theo Trung tướng, PGS.TS Lê Minh Vụ, Tạp chí Giáo dục lý luận chính trị quân sự tháng 3/2006