Bộ Trưởng Bộ y tế Đỗ Nguyên Phương

Chủ tịch Hồ Chí Minh là là lãnh tụ thiên tài, người thấy vĩ đại của Đảng ta, dân tộc ta. Đảng ta khẳng định, cùng với chủ nghĩa Mác Lê-nin, những di sản tư t ưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ nam cho mọi hành động của Đảng và của cách mạng nước ta. Những tư tưởng của người mãi mãi là ngọn cờ dẫn dắt cách mạng Việt Nam từng bước đi lên giành hết từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, thắng lợi ngày càng to lớn hơn. 

Bởi vậy, việc nghiên cứu, khai thác những tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh để vận dụng vào những hoạt động thực tiễn của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta trong giai đoạn hiện nay là việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết. 

Hôm nay, trong cuộc Hội thảo "Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác bảo vệ sức khoẻ" đã đặt ra cho nganh y tế một niềm hy vọng rất lớn. Kết quả của hội thảo chắc chắn có một ý nghĩa rất quan trọng góp phần phát triển sự nghiệp y tế trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hiện nay. 

Trên cương vị lãnh tụ tối cao của Đảng, của dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có nhiều cống hiến vĩ đại trên tất cả các lĩnh vực hoạt động của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta: giải phóng đất nước, đưa đất nước tiến lên chủ nghĩa, phát triển đất nước về mọi mặt kinh tế, chính tri, xã hội.... Trên lĩnh vực y tế - sức khoẻ, Người cũng đã để lại cho chúng ta những tư tưởng, quan điểm vô cùng sâu sắc, phong phú, có ý nghĩa định hướng cho việc phát triển một nền y học Việt Nam hiện đại. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến vấn đề sức khoẻ con người. Người coi đây là một nhân tố rất quan trọng có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Người chỉ rõ "giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khoẻ mới làm thành công ". Người nói "mỗi một người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân mạnh khoẻ tức là cả nước mạnh khoẻ. Dân cường thì quốc thịnh " . Trong thời kỳ lãnh đạo dân tộc tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: sức khoẻ của cán bộ và nhân dân được đảm bảo thì tinh thần càng hǎng hái. Tinh thần và sức khoẻ đầy đủ thì kháng chiến càng gần thắng lợi, kiến quốc càng mau thành công. Điều này nói lên Bác Hồ của chúng ta đánh giá rất cao vai trò của sức khoẻ. 

Quan niệm về sức khoẻ của Bác là bao gồm sự lành mạnh cả về thể xã lẫn tinh thần. Người định nghĩa: " Ngày nào cũng tập thì khí huyết mới lưu thông, tinh thần đây dủ, như vây là sức khoẻ " . Nội dung của định nghĩa này hoàn toàn thống nhất với định nghĩa về sức khoẻ của Tổ chức y tế thế giới trong Tuyên ngôn Alma Ata 1978: "Sức khoẻ là trạng thài hoàn toàn thoải mái về tâm hồn, về thể xác, về xã hội" . Như vậy trước Tuyên ngôn Alma Ata gần nửa thế kỷ Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có một quan niệm rất chính xác về sức khoẻ. Khi dưa ra khái niệm này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp cận dược tinh thần mác xít về con người, bản chất của con người vừa là một thực thể tự nhiên, vừa là một thực thể xã hội và vì vậy việc chǎm lo sức khoẻ cho con người phải bằng cả biện pháp vật chất và biện pháp tinh thần. Người nói: Làm thế nào cho đời sống của dân ta, vật chất được đầy đủ hơn, tinh thần được vui mạnh hơn. Trong thư gửi Hội nghị Quân y tháng 3-1948 Bác Hồ đã nói: " Người thày thuốc chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật mà còn phải nâng đỡ tinh thần những người ốm yếu". 

Nghị quyết Hội nghị Gan cháp hành Trung ương Dảng lần thứ tư khoá VII nǎm 1993 dã nêu ra 5 quan điểm của Đảng về công tác chǎm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân, trong quan điểm thứ nhất, Nghị quyết khẳng định sức khoẻ là vốn quí nhất, là nhân tố quyết dịnh thắng lợi của sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước. Quan điểm này hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là sự quán triệt, sự tiếp tục những tư tưởng của Người trong giai đoạn mới của sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Bởi vậy, phải chǎm lo sức khoẻ cho mọi người, chǎm lo sức khoẻ cho toàn dân. Quan điểm chǎm lo sức khoẻ cho mọi người thể hiện quan điểm công bằng trong chǎm sóc sức khoẻ, hoàn toàn phù hợp với Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ VIII: Tǎng trưởng kinh tế phải đi đôi với công bằng và tiến bộ xã hội. Công bằng xã hội không có nghĩa là không thực hiện sự ưu tiên trong xã hội. Lúc sinh thời, Bác Hồ vẫn thường xuyên nhắc nhở các cán bộ của Đảng, Nhà nước, các đồng chí chỉ huy quân đội, các cán bộ y tế phải quan tâm chǎm sóc sức khoẻ cho cụ gia, cho trẻ em, cho người nghèo ở vùng xa xội, hẻo lánh, cho bộ đội và thương binh. 

1. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về cây dựng một nền y tế nhân dân. Bác nói xây dựng một nền y học của ta. Dây là một quan điểm rất sâu sắc. Bác còn nói với cán bộ y tế phải: giúp đỡ đồng bào, giúp chính phủ xây dựng một nền y tế thích hợp với nhu cầu của nhân dân ta. Cả cuộc đời hoạt động của Bác Hồ đều vì dân, lấy dân làm gốc. Tư tưởng đó của Người cũng được thể hiện ở việc xây dựng một nền y học cuất phát từ nhân dân, của dân, vì dân. Tư tưởng này còn thể hiện ở một nền y học mang bản sắc Việt Nam, xuất phát từ những điều kiện Việt Nam. Theo Bác, nhân tố nhân dân và nhấn tố Việt Nam là cơ sở cho việc xây dựng một nền y học Việt Nam. Chính vì vậy Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu ra nguyên tắc phải xây dựng một nền y học dân tộc, đại chúng. Tính dân tộc và tính đại chúng chính là một nền y học nang nhân tố dân tộc và nhân tố nhân dân. Nhưng Bác cũng không dừng lại ở đó, Bác còn nêu ra nguyên tắc y học của ta phải là một nền y học mang tính khoa học. Theo Bác, bản thân y học là khoa học hơn nữa là một khoa học về con người. Như vậy khi Bác nêu ra nguyên tắc khoa học, dân tộc, đại chúng tức là nền y học đó phải mang tuyền thống của dân tộc kết hợp với tinh hoa của thời đại. ở đây nhân tố dân tộc và nhân tố thời đại hoà quyện vào nhau, bổ sung cho nhau thành một chỉnh thể thống nhất. 

Quán triệt những quan điểm của Bác, trong các Nghị quyết của Đảng về công tác y tế, trong định hướng chiến lược của Chính phủ về nhiệm vụ chǎm sóc sức khoẻ nhân dân từ này đến nǎm 2000 đã nêu ra, nền y tế của chúng ta phải hướng về cơ sở, phải đặc biệt quan tâm đến việc chǎm sóc sức khoẻ ban đầu cho toàn dân. ở các vùng miền xuôi thì chǎm lo xây dựng các trạm y tế xa, nhanh chóng xoá boả tình trạng xã trắng về y tế. Phấn đâu đến nǎm 2000 là 40% số xã có bác sĩ. ở các tỉnh miền núi thì chǎm lo đến y tế buôn, bán, chǎm lo đến sức khoẻ gia đình. Mặt khác, nền y tế của chúng ta phải vươn tới xây dựng một nền y tế hiện đại, đào tạo được ngày càng nhiều các chuyên gia đầu đàn, nhanh chóng tiếp cận với trang thiết bị hiện đại, tập trung xây dựng những trung tâm y tế chuyên sâu, trước mắt là trung tam y tế chuyên sâu ở Hà Nội và ở thành phố Hồ Chí Minh . Như vậy là tính dân tộc, tính đại chúng và tính khoa học gắn bó chặt chẽ với nhau và là những phương hướng cơ bản, lâu dài của nền y tế nước ta. 

Trong tư tưởng của Bác Hồ thể hiện rất rõ quan điểm xây dựng một nền y học trên cơ sở kết hợp đông y và tây y. Quan điểm này của Bác là xuất phát từ thực tiễn lịch sử Việt Nam. Bác nói: Ông cha ta ngày trước có nhiều kinh nghiệm quí hoá về cách chữa bệnh bằng thuốc ta, thuốc bắc và Bác còn nói: "Để mở rộng phạm vi y học các cô, các chú cũng nên chú trọng nghiên cứu và phối hợp thuốc "đông" và thuốc "tây". sở dĩ như vậy vì Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: 'Thuốc tây chữa được nhiều bệnh, nhưng có bệnh chữa không được mà thuốc ta chữa được. Thuốc ta cũng chữa được nhiều bệnh nhưng có bệnh cũng không chữa được mà thuốc tây chữa được. Bên nào cũng có cái ưu điểm, hai cái ưu điểm cộng lại thì chữa bệnh tốt cho đồng bào, cho nhân dân, phục vụ cho xây dựng xã hội chủ nghĩa. Thầy thuộc tây phải học đông y, thầy thuốc ta cũng phải học thuốc tây... Thầy thuốc ta và thầy thuộc tây dều phục vu nhân dân, như người có hai tay cung làm việc thì làm việc được tốt. Cho nên phải đoàn kết từ trên xuống dưới, từ dưới lên trên, đoàn kết thuốc ta và thuốc tây thành một khối để chữa bệnh cho đồng bào. 

Với cách nhìn nhận của Bác thì đông y và tây y không phải là hai mặt mâu thuẫn với nhau mà có sự thống nhất chặt chẽ với nhau, hỗ trợ cho nhau. 

Tiếp tục quán triệt những quan điểm của Bác, Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tư (khoá VII) cũng nêu ra quan điểm kết hợp đông y và tây y để chǎm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân. Chúng ta quan niệm đầy đủ rằng phải kết hợp y học cổ truyền với y dược học hiện đại, phải hiện đại hoá y dược học cổ truyền nhưng không làm mất bán sắc y dược học dân tộc. 

Trong công tác chǎm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến vấn đề y học dự phòng , Bác nói Phòng bệnh cũng cần thiết như chữa bệnh. Có lúc Người còn nói Phòng bệnh hơn trị bệnh. Quan điểm về y học dự phòng của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất toàn diện. Để chống lại bệnh tật, đau ốm, Người đặc biệt quan tâm từ những vấn đề rất nhỏ về vệ sinh môi trường như nước sạch, hố xí vệ sinh, diệt ruồi, muỗi, Người nhấn mạnh: Vệ sinh là yêu nước. ở đây khái niệm "vệ sinh" của Người bao hàm rất rộng, rất đầy đủ, Người thường xuyên nhắc nhở toàn dân phải giữ gìn vệ sinh. Người nói: Mọi người từ già trẻ, trai gái đã là người dân yêu nước đều phải quan tâm đến vấn đề vệ sinh, giữ gìn sức khoẻ. Trong 5 lời dạy của Bác Hồ với thiếu niên nhi đồng, Bác cũng nói: Yêu tổ quốc và yêu đồng bào; học tập tốt và lao động tốt: đoàn kết tố và kỷ luật tốt; giữ gìn vệ sinh thật tốt; khiêm tốn, thật thà và dũng cảm. 

Ngay trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, trước những công việc cấp bách, bộn bề. Người vẫn nghĩ đến xây dựng đời sống mới cho toàn dân. Trong nội dung cuốn Đời sống mới Người viết Sạch sẽ là một phần của đời sống mới, sạch sẽ thì dân ít ốm, khoẻ mạnh thì làm được việc, làm được việc thì có ǎn, xem đó thì biết rằng ai cũng nên làm đời sống mới. 

Trong quan điểm về y học dự phòng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người đặc biệt quan tâm đến vấn đề nâng cao thể lực của con người. Đây chính là phương châm y học dự phòng tích cực và chủ động nhất. Bác vận động toàn dân phải thường xuyên rèn luyện thân thể, tập thể dục để nâng cao sức khoẻ. Khi khuyên đồng bào tập thể dục, Bác nói, vị Chủ tịch nước cũng xin hứa : Tự tội, ngày nào tôi cũng tập. Không những tập thể dục mà Người còn tập tắm nước lạnh, trèo núi, đánh bóng chuyển, tập võ... Có thể nói Bác Hồ cũng chính là một mẫu mực của ý chí rèn luyện về mọi mặt. 

Ngày nay, khi đất nước ta chuyển sang thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nhiều thách thức lớn đang đặt ra cho công tác chǎm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân thì vai trò của y học dự phòng càng trở nên đặc biệt quan trọng. Không những chúng ta vẫn phải ngǎn chặn, đề phòng những bệnh tật của mô hình một nước kém phát triển như các bệnh nhiễm khuẩn, tả, lỵ, thương hàn, sốt rét mà còn phải đặt ra vấn đề phòng các bệnh ung thư, tim mạch, AIDS, bệnh nghề nghiệp, bệnh do tệ nạn xã hội... là mô hình bệnh tật của các nước phát triển. 

Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đạo đức của người thầy thuốc là lương y phải như từ mẫu nghĩa là thầy thuộc phải như mẹ hiền. Đây là vấn đề cốt lõi trong t ư tưởng của Người về y đức. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh nghề thầy thuộc là một nghề đặc biết, nó trực tiếp quan hệ dến sức khoẻ, đến tính mệnh của con người. Thày thuộc phải như mẹ hiền là một đòi hỏi khách quan trong việc thực hành y nghiệp. Vì tính chất của nghề nghiệp mà người thầy thuốc phải giàu lòng nhân ái, chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật mà còn phải nâng đỡ tinh thần người bệnh, yêu thương người bệnh và sǎn sóc họ như anh em ruột thịt của mình, coi họ đau đớn như mình đau đớn. Người thầy thuộc phải lấy người bệnh là trung tâm, coi cứu người bệnh làm mục đích hành đạo. 

Hải Thượng Lãn Ông cũng quan niệm người thầy thuộc phải nhiệt tình, không kể sang hèn, không kể giàu nghèo, phải tôn trọng người bệnh, không được cầu lợi, kể công, không được: đem nhân thuật để làm chước dối lừa, đem long nhân đổi ra lòng mua bán. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm vấn đề quyết định y đức của người thầy thuốc là lương tâm đạo dức, là trách nhiệm bổn phận của người thầy thuốc. Người nhắc nhở những người thầy thuốc. Người bệnh phó thác tính mệnh của họ nới các cô, các chú, Chính phủ phó thác cho các cô các chú việc chữa bệnh tật và giữ gìn sức khoẻ cho đồng bào. Đó là nhiệm vụ rất vẻ vang. Người còn dặn dò các y tá: y tá chẳng những là một nghề nghiệp, mà là một nghĩa vụ. Người y tá chẳng những chữa bệnh mà còn phổ biến vệ sinh, Việc giữ gìn, bồi dưỡng sức khoẻ của dân tộc, người y tá phải gánh một phần quan trọng. Vì vậy, y tá là những chiến sĩ đánh giặc ốm, để bảo vệ sự khang kiện của giống nòi. Những chiến sĩ y tá phải có chí chịu khổ, chịu khó phải giàu lòng bác ai, hy sinh. Theo Người nhan ái hay bác ái là nét nổi bật trong nhân cách của người thầy thuộc, một nền y học tiến bộ phải tồn tại trên cái nền của lòng nhân ái. 

Ngày nay, trong bối cảnh mới của đất nước, vấn đề y đức cũng đang được đặt ra như một vấn đề bức xúc. Sự chuyển đổi từ một nền y tế bao cấp sang một nền y tế trong cơ chế thị trường, những tác động tiêu cực của nó ảnh hưởng không nhỏ đến vấn đề giữ gìn đạo đức, phẩm chất của người thầy thuộc. Khi đồng tiền được đặt ra giữa người thầy thuốc và bệnh nhân, khi người bệnh nhân đến bệnh viện có nhiều phương thức trả tiền, lại trong những điều kiện đời sống của những người thầy thuốc còn nhiều khó khǎn, thì những tác động tiêu cực cũng đã làm không ít thầy thuốc bị xói mòn lương tâm đạo dức. Đồng tiền, quà cáp đang làm thay dổi tiêu chí đối xử đối với bệnh nhân. 

Nhận rõ tính chất bức xúc trên đây, trong thời gian qua ngành y tế bằng biện pháp đã quan tâm đến vấn đề xây dựng y đức, với quyết tâm càng ngày càng nâng cao hơn nứa lòng tin của nhân dân đối với nganh y tế. Ngành đã có Chỉ thị 04/BYT về vấn đề y đức và Chỉ thị đó đã dần dần đi vào thực tiễn và trở thành hành động của các nhân viên y tế. Gần đây Bộ Y tế lại ban hành 12 điều qui định về y đức. Có thể nói rằng 12 diều qui định này đã được dư luận nhân dân trong cả nước đồng tình và ủng hộ. ở trong ngành y tế đang có những đợt sinh hoạt chính trị rộng rãi để quán triệt, để tổ chức thực hiện 12 điều qui định về y đức. 

Những nội dung trọng tâm của 12 điều y đức là những qui định về tinh thần trách nhiệm, thái độ của người thày thuộc đối với bệnh nhân, thái độ niềm nở, tận tình, khẩn trưởng tổ chức khám chữa, tôn trọng bệnh nhân không phân biệt giầu nghèo. Trong điều trị phải tận tình, chu đáo, luôn luôn có mặt ở vị trí công tác, theo dõi chặt chẽ, xử lý kịp thời các tình huống, phải thực hiện được điều như cố Bộ trưởng Phạm Ngọc Thạch đã nói: 

"Đến, niềm nở đón tiếp 

ở, tận tình chǎm sóc 

Đi, ân cần dặn dò". 

Đối với đồng nghiệp phải tôn trọng, cộng tác, thân ái giúp dỡ lẫn nhau. Khiêm tốn học hỏi kinh nghiệm nghề nghiệp của nhau, sẵn sàng chuyển giao kiến thức và kinh nghiệm cho người khác. 

Đối với nghề nghiệp, phải ra sức phân đấu cho sự nghiệp chǎm sóc sức khoẻ nhân dân, có lòng yêu nghề sâu sắc, có lương tâm nghề nghiệp cao, không ngừng học tập và nghiên cứu khoa học để nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật, xứng đáng là người thầy thuốc của nhân dân, vì nhân dân. 

Ngoài lời dạy phải thương yêu người bệnh, lương y phải như từ mẫu, Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc thì: trước hết phải thật thà đoàn kết... Bác nói: Đoàn kết giữa cán bộ cũ và cán bộ mới, đoàn kết giữa tất cả những người trong ngành y tế từ các Bộ trưởng, Thứ trưởng, Bác sĩ, Dược sĩ cho đến các anh chị em giúp việc. Bởi vì công việc và địa vị tuy có khác nhau nhưng người nào cũng là một bộ phận cần thiết trong ngành y tế, trong việc phục vu nhân dân. 

Nghiên cứu, tìm hiểu để vận dụng những tư tưởng, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong lĩnh vực chǎm sóc sức khoẻ nhân dân, cũng như trong các lĩnh vực khác của sự nghiệp xây dựng đất nước Việt Nam: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và vǎn minh là việc làm còn phải tiếp tục, còn mãi mãi. Tội hy vọng rằng chúng ta còn gặp lại nhau trong các cuộc hội thảo khác nữa, với những nội dung sâu sắc hơn, phong phú hơn với chất lượng và hiệu quả cao hơn. 

Bộ Y Tế; NXB. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997