Trong tác phẩm “Đường cách mệnh” dùng để huấn luyện lớp cán bộ cách mạng đầu tiên của Đảng ta, Người đã chỉ giáo: “Tự mình phải cần kiệm, vị công vong tư, không hiếu danh, không kiêu ngạo, nói thì phải làm, ít lòng ham muốn về vật chất...”. Ngay khi Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 3-9-1945, Người nêu ra “Những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà”, trong đó, Người “đề nghị mở một chiến dịch giáo dục đại tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện: cần, kiệm liêm, chính”. Ngay trong những năm tháng kháng chiến gian khổ chống thực dân Pháp xâm lược, Người thường nhắc nhở đồng bào, cán bộ, chiến sĩ kết hợp chặt chẽ phong trào thi đua giết giặc với phong trào tăng gia sản xuất thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống quan liêu. Năm 1947, Người viết tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, Người căn dặn: Phải rèn luyện đạo đức cách mạng, ra sức chống những thói hư tật xấu, lên mặt quan cách mạng hẹp hòi, tư túi v.v… Đến năm 1952, Người lại viết tác phẩm “Thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu”, trong đó phân tích rõ biểu hiện, bản chất, tác hại, nguyên nhân, những biện pháp chống các bệnh này và thực hành chính sách tiết kiệm. Trước lúc đi xa, Người còn viết bản “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” đăng báo Nhân dân ngày 3-2-l969. Cho đến bản “Di chúc” thiêng liêng, Người vẫn không quên căn dặn: “Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư”. 

Cuộc đời Hồ Chí Minh là tấm gương ngời sáng về đức cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, là mẫu mực về đời sống trong sáng, nếp sống giản dị, khiêm tốn phi thường. Cuộc đời Người từ một phụ bếp trên tàu, một thợ ảnh ở ngõ hẻm Côngpoanh đến khi trở thành Chủ tịch nước vẫn luôn là những tháng ngày thanh bạch, tiết kiệm, giản dị và tao nhã. Ngôi nhà sàn của Người có một cái giường, một cái bàn, một cái ghế, một giá sách một tủ quần áo với hai bộ ka ki, một đôi dép lốp, một máy thu thanh, một chiếc đồng hồ để bàn. Đó là tất cả tài sản của một vị nguyên thủ quốc gia. Thật là cuộc đời thanh bạch suốt đời thực hành tiết kiệm, suốt đời liêm chính, suốt đời chí công vô tư. Hồ Chí Minh đã kế thừa và phát huy cả một truyền thống dân tộc Việt Nam về đức cần, kiệm. 

Theo Hồ Chí Minh, thực hành tiết kiệm không phải là bủn xỉn, “không phải xem đồng tiền to bằng cái nong”, gặp việc đáng làm cũng không làm, đáng tiêu cũng không tiêu. Tiết kiệm không phải là ép mọi người nhịn ăn, nhịn mặc; trái lại, cốt để giúp vào tăng gia sản xuất, để dần dần nâng cao mức sống của nhân dân; tiết kiệm để tích trữ thêm vốn cho công cuộc xây dựng, phát triển kinh tế, văn hoá, để cải thiện đời sống nhân dân. Tiết kiệm bao gồm: tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm tiền của và tất cả mọi người đều phải tiết kiệm. Hồ Chí Minh coi thực hành tiết kiệm là một quy luật đi lên của một đất nước, một phương pháp của chế độ kinh tế, không phải chỉ nước nghèo mới thực hành tiết kiệm, mà cả nước giàu cũng phải tiết kiệm. Người còn chỉ rõ: “Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm sỉ là một dân tộc giầu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh, tiến bộ”.

Muốn thành công trong thực hành tiết kiệm, theo Hồ Chí Minh phải tẩy sạch nạn tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu, Người chỉ rõ: Tham ô đối với cán bộ, đó là “ăn cắp của công làm của tư, đục khoét của nhân dân, ăn bớt của bộ đội, tiêu ít mà khai nhiều, lợi dụng của chung để làm quỹ riêng”; đối với nhân dân, đó là “ăn cắp của công, khai gian, lậu thuế”. Còn lãng phí bao gồm nhiều mặt: lãng phí sức lao động, lãng phí thời gian, lãng phí tiền của, lãng phí của cải vật chất của nhân dân, của đất nước. Nguyên nhân gây ra lãng phí, theo Hồ Chí Minh là do trình độ non kém, do thiếu kiến thức nghiệp vụ chuyên môn, do độc đoán đưa ra những quyết định sai lầm. Người còn chỉ rõ: “Tham ô có hại, nhưng lãng phí có khi còn hại nhiều hơn”. Người kết luận: “Tham ô là trộm cướp. Lãng phí tuy không lấy của công đút túi, song kết quả cũng rất tai hại cho nhân dân, cho Chính phủ. Có khi tai hại hơn nạn tham ô”, 

Hồ Chí Minh không chỉ làm rõ khái niệm, nội dung, tác hại, mà còn phân tích nguyên nhân dẫn đến tham ô, lãng phí, đó là bệnh quan liêu: “Có nạn tham ô và lãng phí là vì bệnh quan liêu. Vì những người và những cơ quan lãnh đạo từ cấp trên đến cấp dưới không sát công việc thực tế, không theo dõi và giáo dục cán bộ, không gần gũi quần chúng. Đối với công việc thì trọng hình thức mà không xem xét khắp mọi mặt, không vào sâu vấn đề. Chỉ biết khai hội, viết chỉ thị, xem báo cáo trên giấy, chứ không kiểm tra đến nơi, đến chốn”. Người cho rằng, bệnh quan liêu là chỉ gieo hạt vun trồng cho tham ô lãng phí nảy nở, “vì những người và những cơ quan lãnh đạo mắc bệnh quan liêu thành thử có mắt mà không thấy suốt, có tai mà không nghe thấu, có chế độ mà không giữ đúng, có kỷ luật mà không nắm vững. Kết quả là những người xấu, những cán bộ kém tha hồ tham ô, lãng phí”. Người nhấn mạnh: tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu là kẻ thù của nhân dân. Đó là kẻ thù khá nguy hiểm, vì nó không mang gươm, mang súng, mà nó nằm trong các tổ chức của ta, để làm hỏng việc của ta, nó làm hỏng tinh thần trong sạch và ý chí vượt khó của cán bộ ta, nó phá hoại đạo đức cách mạng của ta là cần, kiệm, liêm, chính. Hồ Chí Minh thường coi đó “là hành động xấu xa nhất của con người... Nó có hại đến sự nghiệp xây dựng nước nhà”, là “giặc nội xâm”. Bởi vì, tham ô, lãng phí, quan liêu thường để liền với nhau và luôn và một trở lực lớn, là nguy cơ sụp đổ đối với mọi chế độ xã hội. Vì thế, “chống tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu cũng quan trọng, cần kíp như việc đánh giặc trên mặt trận. Đây là mặt trận tư tưởng và chính trị”, và “muốn trừ sạch nạn tham ô lãng phí thì trước mắt phải tẩy sạch bệnh quan liêu”. 

Nguyên nhân sâu xa, bao trùm của các căn bệnh nêu trên, theo Hồ Chí Minh là chủ nghĩa cá nhân - một thứ trở lực nằm ngay trong mỗi cán bộ, đảng viên và mỗi con người. Người coi chủ nghĩa cá nhân là một trở lực nội tại và là một nguyên nhân gốc gây ra bao khuyết điểm, sai lầm và trở lực khác. Người chỉ rõ: “Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: quan liêu, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí... Nó trói buộc, nó bịt mắt những nạn nhân của nó, những người này bất kỳ việc gì cũng xuất phát từ lòng tham muốn danh lợi, địa vị cho cá nhân mình, chứ không nghĩ đến lợi ích của giai cấp, của nhân dân. Chủ nghĩa cá nhân là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội. Người cách mạng phải tiêu diệt nó”. Vì như Người phân tích: chủ nghĩa cá nhân là một thứ rất gian giảo, xảo quyệt, nó khéo dỗ dành ta đi xuống dốc... vì thế càng nguy hiểm”,... “chủ nghĩa cá nhân trái ngược với đạo đức cách mạng..., chờ dịp để phát triển, để che lấp đạo đức cách mạng, để ngăn trở ta một lòng một dạ đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng. Do đó, “phải ra sức gột rửa chủ nghĩa cá nhân”. Tuy nhiên, Người cũng lưu ý rằng, “đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không có nghĩa là giày xéo lên lợi ích cá nhân”. Đặc biệt, Người nhấn mạnh trong giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì “thắng lợi của chủ nghĩa xã hội không thể tách ra thắng lợi của cuộc đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân”. Do vậy, phải thường xuyên rèn luyện và “nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”. 

Từ sự phân tích sâu sắc những biểu hiện, bản chất, nội dung, nguồn gốc của tham ô, lãng phí, quan liêu, Hồ Chí Minh còn đề ra những biện pháp nhằm chống các căn bệnh tệ hại này một cách có hiệu quả: Một là, phải tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Hai là, phải dựa vào quần chúng, phát động quần chúng tích cực tham gia đấu tranh chống tham ô, lãng phí, quan liêu và thực hành tiết kiệm. Ba là, phải hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước, đào tạo và nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ. Bốn là, phải tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, thanh tra và xử lý kỷ luật nghiêm minh những tập thể, cá nhân vi phạm. Năm là, thường xuyên chỉnh đốn đội ngũ cán bộ, đảng viên. Để thực hiện có hiệu quả cần coi trọng và tiến hành đồng bộ các biện pháp. Người còn yêu cầu: “Mỗi cán bộ, đảng viên phải đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng của nhân dân lên trên hết, trước hết. Phải kiên quyết nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật”. 

Trước tình trạng tham nhũng và những tệ nạn xã hội ở nước ta hiện nay, ôn lại những chỉ dẫn của Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu càng thấy rõ ý nghĩa sâu xa, tầm quan trọng và tính thời sự của những lời dạy của Bác Hồ. Bởi vì, như Văn kiện Đại hội IX của Đảng nhận định: “tình trạng tham nhũng và sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đang cản trở việc thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, gây bất bình và làm giảm lòng tin trong nhân dân”. Quan liêu, tham nhũng “đang thực sự là nguy cơ lớn”, đang ở mức báo động và có thể phát triển hơn nữa cùng với kinh tế thị trường. Nhưng quan trọng hơn là từ kinh nghiệm của các nước khác, Đảng ta muốn cảnh báo về hậu quả xã hội nguy hiểm của nó. Tham nhũng, lãng phí, quan liêu ngoài những tổn thất về kinh tế còn gây nên những thiệt hại chính trị - xã hội khó lường. Điều tệ hại hơn của các tệ nạn này là làm tha hóa cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền làm mất lòng tin của dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ, làm cho các chủ trương, chính sách bị sai lệch dẫn đến chệch hướng và là tiền đề của sự mất ổn định về mặt xã hội, là điều kiện tốt cho các thế lực thù địch thực hiện âm mưu diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ, dẫn đến mất ổn định chính trị. Đối với kẻ thù, nạn tham nhũng, quan liêu, lãng phí là cơ sở thuận lợi và mục tiêu để chúng công kích, bôi xấu chế độ ta, làm suy yếu Đảng và Nhà nước ta. Đúng như Lênin trước đây đã cảnh báo: “Nếu có cái gì làm tiêu vong chúng ta thì chính là những tệ nạn đó” . Các tệ nạn này là những thách thức trên con đường phát triển của đất nước. Chỉ có đẩy lùi các nguy cơ đó, đất nước ta mới phát triển đúng hướng; ngược lại, chỉ có phát triển đúng hướng mới tạo cơ sở vững chắc đẩy lùi các nguy cơ đó. 

Nhận rõ tính chất nguy hại của tệ tham nhũng, quan liêu, lãng phí, Đại hội IX của Đảng ta đã có chủ trương: “Tăng cường tổ chức và cơ chế, tiếp tục đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống tham nhũng trong bộ máy nhà nước và toàn bộ hệ thống chính trị, ở các cấp, các ngành, từ trung ương đến cơ sở. Gắn chống tham nhũng với chống lãng phí, quan liêu, buôn lậu, đặc biệt là chống các hành vi lợi dụng chức quyền để làm giàu bất chính”. Để thực hiện có kết quả chủ trương trên, lúc này hơn bao giờ hết phải thực hiện tốt lời di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu” phải nêu cao đạo đức cách mạng, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, chống các tệ nạn xấu xa mà ai cũng bất bình, chê trách; đồng thời phải sử dụng nhiều loại công cụ và biện pháp, nhất là phải kết hợp tăng cường pháp chế với thuyết phục, giáo dục, kết hợp biện pháp hành chính với phong trào cách mạng của quần chúng, song phải đấu tranh nhẫn nại và kiên trì nhất định chúng ta sẽ chiến thắng loại “giặc nội xâm” này, đưa đất nước vững bước trên con đường dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. 

TS. Lê Văn Yên