Khi xem xét mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, một số người e ngại cụm từ định hướng xã hội chủ nghĩa đi bên cạnh cụm từ kinh tế thị trường có dung hợp với nhau không? Có người thì ca ngợi vế “kinh tế thị trường” đã góp phần giải phóng sức sản xuất nhưng phê phán vế “định hướng xã hội chủ nghĩa” là yếu tố cản trở phát triển (!). 

Lại có người nghĩ rằng, đã chọn phát triển kinh tế thị trường thì không tránh khỏi con đường đi đến chủ nghĩa tư bản vì chỉ có chủ nghĩa tư bản mới sử dụng kinh tế thị trường. 

Những ý kiến trên đều không đúng. Thực ra, kinh tế thị trường không đồng nhất hoặc là cái riêng có của chủ nghĩa tư bản. Bất cứ ở đâu, trong nền kinh tế có sản xuất và trao đổi hàng hóa trên các nguyên tắc của thị trường và được quyết định bởi quan hệ cung-cầu của thị trường thì ở đó kinh tế thị trường tồn tại và phát triển. Và thực tế đã cho thấy kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường có thể tồn tại và phát triển ở các chế độ xã hội khác nhau, cả trong chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. 

Định hướng xã hội chủ nghĩa là tất yếu 

Để hiểu rõ thêm vì sao chúng ta không lựa chọn kinh tế thị trường nói chung mà lựa chọn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cần nhìn lại quá trình hình thành đường lối đổi mới ở nước ta 20 năm qua. 

Từ những năm đầu thập kỷ 80 của thế kỷ trước, từ những tư tưởng đổi mới mang tính chất từng mặt và từng bộ phận thừa nhận sản xuất hàng hóa và những quy luật của sản xuất hàng hóa sau Đại hội V, Đảng ta đã có bước chuẩn bị quan trọng tạo tiền đề cho bước phát triển nhảy vọt về tư duy kinh tế ở Đại hội VI. Tại đại hội này, Đảng ta đã đưa ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước, dứt khoát từ bỏ mô hình kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, mô hình kinh tế phi hàng hóa, phi thị trường, chuyển sang phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Năm 1991, Cương lĩnh của Đảng khẳng định “phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước”. Đến Đại hội VIII, Đảng ta đưa ra quan niệm mới rất quan trọng: “Sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã hội đã được xây dựng". Đây là bước phát triển quan trọng về tư duy lý luận của Đảng ta. Đến Đại hội IX, Đảng ta khẳng định kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam. 

Gần đây nhất, tại Đại hội X, Đảng ta tiếp tục nhất trí quan điểm: Để đi lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phải tuân theo các nguyên tắc và quy luật phổ biến của kinh tế thị trường, đồng thời phải mang tính định hướng xã hội chủ nghĩa và tạo ra chất lượng mới của phát triển. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam về bản chất khác với nền kinh tế thị trường ở nhiều nước khác: Đó là nền kinh tế được xây dựng ở một chế độ xã hội do nhân dân làm chủ, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa quản lý, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, nhằm mục tiêu đi lên chủ nghĩa xã hội. 

Như vậy có thể thấy, đường lối đổi mới của Đảng ta là vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Sau thất bại của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, Đảng ta liên tục nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo, đi đến nhận thức ngày càng đúng đắn hơn, sâu sắc hơn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Trên cơ sở xác định tính chất và những đặc trưng cơ bản về xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng, Đại hội X tiếp tục khẳng định kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát cho suốt thời kỳ quá độ và coi việc giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề có tính nguyên tắc để bảo đảm thành công của chủ nghĩa xã hội ở nước ta. 

Như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam không lựa chọn phát triển kinh tế thị trường để đi theo con đường tư bản chủ nghĩa mà là vận dụng mặt tích cực của kinh tế thị trường để xây dựng chủ nghĩa xã hội theo nhận thức đổi mới. Và định hướng xã hội chủ nghĩa là một tất yếu trong phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam. 

Kinh tế thị trường vì “dân giàu, nước mạnh” 

Mục tiêu phát triển và tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta quy định, quá trình phát triển kinh tế thị trường phải là quá trình thực hiện "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh", giải phóng mạnh mẽ và không ngừng phát triển sức sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân, đẩy mạnh xóa đói giảm nghèo, khuyến khích mọi người vươn lên làm giàu chính đáng, giúp đỡ người khác thoát nghèo và từng bước khá giả hơn. 

Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, huy động cao nhất mọi nguồn lực, mọi tiềm năng vật chất và tinh thần, tạo ra những động lực mới, những đột phá mới trong phát triển, xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội, sớm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng kém phát triển và cơ bản trở thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2020. Đồng thời, phát triển lực lượng sản xuất hiện đại phải gắn với xây dựng quan hệ sản xuất mới tiên tiến. 

Nước ta đang ở chặng đầu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, lực lượng sản xuất còn yếu kém nên việc sử dụng cơ chế thị trường cùng với các hình thức và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường là nhằm kích thích sản xuất, khuyến khích tinh thần năng động, sáng tạo của người lao động, giải phóng sức sản xuất, thúc đẩy công nghiệp hóa-hiện đại hóa, từng bước xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội. 

Khi chuyển sang cơ chế thị trường, tính năng động xã hội của đa số các tầng lớp dân cư được phát huy, các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế đều tìm mọi cách khai thác các tiềm năng về vốn, kỹ thuật, tri thức, kinh nghiệm để lo liệu cuộc sống của bản thân và gia đình, đồng thời góp phần xây dựng đất nước. Tính năng động xã hội trở thành “phép lạ” nhanh chóng đẩy lùi tình trạng trì trệ, suy thoái, thụ động, dựa dẫm, ỷ lại, trông chờ vào bao cấp và trợ cấp trước đây, làm chuyển biến rõ rệt tình hình sản xuất và đời sống ở cả thành thị và nông thôn. Đảng và Nhà nước khuyến khích mọi người dân trong xã hội làm giàu một cách hợp pháp. Người giàu trước tạo điều kiện giúp đỡ người khác cùng giàu lên, dân giàu thì nước mạnh. 

Như vậy, “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ, văn minh” vừa là mục tiêu, vừa là nội dung của việc phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Một nền kinh tế thị trường với nhịp độ tăng trưởng cao sẽ góp phần tạo ra những cơ sở kinh tế, kết cấu hạ tầng kỹ thuật và kết cấu hạ tầng xã hội cho việc thực hiện có hiệu quả các chính sách xã hội, giải quyết tốt các vấn đề an sinh xã hội, khắc phục bất bình đẳng xã hội. Chúng ta chỉ có được sự phát triển bền vững khi tăng trưởng cao đi đôi với tiến bộ xã hội. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không chấp nhận hy sinh tiến bộ xã hội để đạt được tăng trưởng kinh tế cao. Sự phân tầng xã hội, phân hóa giàu nghèo, tình trạng thất nghiệp, các tệ nạn xã hội... không thể là bạn đồng hành của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

Kinh tế nhà nước: Chủ đạo nhưng không bao cấp 

Để thúc đẩy nền kinh tế phát triển, Đảng ta chủ trương giải phóng triệt để mọi lực lượng sản xuất, giải quyết đúng đắn vấn đề sở hữu và thành phần kinh tế, làm cho tiềm năng kinh tế của mọi công dân, mọi vùng kinh tế, mọi ngành kinh tế, mọi thành phần kinh tế đều được phát huy mạnh mẽ có hiệu quả. Đại hội X khẳng định, một trong những nội dung định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở nước ta là phát triển nền kinh tế nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc trong nền kinh tế quốc dân. 

Có ý kiến băn khoăn trước việc xác định vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước, lo ngại việc "phân vai" ai chủ đạo, ai là chính, liệu có diễn ra sự bao cấp với kinh tế nhà nước và sự phân biệt đối xử và thiên vị giữa các thành phần kinh tế? 

Thực tế, Đảng ta đã nhận thấy nguồn lực phát triển cực kỳ to lớn là sức mạnh của nhân dân và quyết tâm dân chủ hóa mạnh mẽ các chính sách kinh tế nhằm khơi thông, thu hút mọi nguồn lực trong xã hội để phát triển đất nước. Đảng ta đánh giá, các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bình đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Mọi sự phân biệt đối xử theo hình thức sở hữu cần phải xóa bỏ, Nhà nước chỉ thực hiện sự ưu đãi hoặc hỗ trợ phát triển đối với một số ngành, lĩnh vực, sản phẩm, một số mục tiêu (như xuất khẩu gạo, tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo, khắc phục những rủi ro...), một số địa bàn, doanh nghiệp nhỏ và vừa. 

Tuy nhiên, trong một nền kinh tế hỗn hợp được cấu thành từ nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế cùng tồn tại trong một thể thống nhất, kinh tế nhà nước phải nắm giữ vai trò chủ đạo với nội dung là đòn bẩy nhanh tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội, mở đường, hướng dẫn, hỗ trợ các thành phần kinh tế khác cùng phát triển, làm lực lượng vật chất để nhà nước thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô. Các doanh nghiệp nhà nước phải tập trung vào một số ngành và lĩnh vực then chốt, vừa bảo đảm an ninh, quốc phòng, vừa phục vụ lợi ích công cộng. 

Thực tiễn đã chứng tỏ, nếu không có kinh tế nhà nước đủ mạnh thì Nhà nước không thể điều tiết các thành phần kinh tế khác vươn lên trong hợp tác và cạnh tranh với nhau và với các đối tác nước ngoài. 

Vấn đề đã và đang được Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm là đẩy mạnh sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là cổ phần hóa. Các doanh nghiệp nhà nước sẽ được cơ cấu lại, tập trung chủ yếu vào một số lĩnh vực như: kết cấu hạ tầng, sản xuất tư liệu sản xuất và dịch vụ quan trọng, một số lĩnh vực công ích. Những năm tới sẽ thúc đẩy hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh, tầm cỡ khu vực, có sự tham gia cổ phần của nhà nước, của tư nhân trong và ngoài nước, các công ty bảo hiểm, các quỹ đầu tư... trong đó Nhà nước giữ cổ phần chi phối. Yêu cầu đặt ra là nhanh chóng hoàn thiện cơ chế, chính sách, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa để các doanh nghiệp Nhà nước hoạt động trong môi trường cạnh tranh, công khai, minh bạch, nâng cao hiệu quả. Xoá bỏ mọi độc quyền và đặc quyền sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước. 

Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước là vấn đề có tính nguyên tắc và cũng là sự khác biệt về bản chất giữa nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa so với các mô hình kinh tế thị trường khác và cũng là điều kiện để bảo đảm tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển. 

Kinh tế tư nhân: Khuyến khích phát triển nhưng không phải "tư nhân hóa" 

Vì lợi ích của đất nước và chủ nghĩa xã hội, Đảng, Nhà nước ta chủ trương khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân trong mọi ngành nghề mà luật pháp không cấm, kể cả kinh tế tư nhân quy mô lớn. Nhìn vào mức độ và nhịp độ phát triển cũng như mức đóng góp của kinh tế tư nhân những năm qua, có thể thấy sự phát triển của kinh tế tư nhân là vượt trội nhất. Nhất là từ sau khi thực hiện Luật Doanh nghiệp, kinh tế tư nhân có bước phát triển mạnh, đóng góp quan trọng vào GDP, xuất khẩu, đầu tư, phát triển công nghiệp, dịch vụ, tạo việc làm... Trong 5 năm tới, định hướng chung là tiếp tục phát triển mạnh các hộ kinh doanh cá thể và các loại hình doanh nghiệp tư nhân, tạo điều kiện cho các loại hình kinh tế tư nhân đầu tư phát triển theo quy định của pháp luật, không hạn chế về quy mô, ngành nghề, lĩnh vực địa bàn. Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử, bảo đảm thực sự bình đẳng, tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp tư nhân, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh được trực tiếp tiếp cận các nguồn vốn tại các tổ chức tín dụng của Nhà nước kể cả quỹ hỗ trợ phát triển, được đáp ứng thuận lợi nhu cầu sử dụng đất làm mặt bằng sản xuất kinh doanh. 

Để khu vực kinh tế tư nhân nước ta có điều kiện vượt qua ngưỡng cửa khu vực chỉ dựa trên cá thể là chủ yếu, Đảng ta khuyến khích phát triển các doanh nghiệp lớn của tư nhân, các tập đoàn kinh tế tư nhân có nhiều chủ sở hữu với hình thức công ty cổ phần. Đồng thời khuyến khích tư nhân mua cổ phần của các doanh nghiệp nhà nước, tham gia đầu tư vào các lĩnh vực sản xuất kinh doanh quan trọng của nền kinh tế. Để tháo gỡ những băn khoăn, e ngại của các doanh nghiệp tư nhân, loại bỏ những cản trở có thể đối với môi trường pháp lý, tâm lý cho khu vực tư nhân hoạt động, Đại hội X khẳng định, sẽ bảo vệ tài sản hợp pháp của công dân và doanh nghiệp, loại bỏ các quy định về việc khám xét nơi ở và làm việc, tịch thu hoặc tạm giữ tài sản của công dân và doanh nghiệp. Các cơ quan có thẩm quyền phải đền bù thích đáng cho công dân và doanh nghiệp về những thiệt hại cả về danh dự và vật chất do những quy định trái pháp luật gây ra. 

Cần hiểu rõ, Đảng ta xác định, kinh tế tư nhân có vai trò quan trọng, có ý nghĩa chiến lược, lâu dài, có vị trí xứng đáng trên bản đồ doanh nghiệp Việt Nam, đóng góp cho sự tăng trưởng nhanh, hiệu quả của nền kinh tế, góp phần xóa đói nghèo, nâng cao tính năng động và tính hiệu suất của nền kinh tế nhưng khuyến khích, tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân phát triển mạnh hơn nữa không có nghĩa là "tư nhân hóa" nền kinh tế. Chúng ta không nghĩ rằng, chỉ có tư nhân hóa mới dẫn đến thành công. Do vậy, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển nền kinh tế nhiều thành phần là để tránh nguy cơ của khuynh hướng tư bản chủ nghĩa. 

Tăng trưởng đi đôi với công bằng xã hội 

Đây là nội dung quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta. Trong mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội Đảng ta xác định rõ: Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện thuận lợi cho phát triển xã hội; ngược lại phát triển xã hội là động lực, là mục tiêu của phát triển kinh tế. 

Đảng ta chủ trương tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước, từng chính sách phát triển và trong suốt quá trình phát triển. Do đó mỗi chính sách kinh tế đều nhằm mục tiêu phát triển xã hội và mỗi chính sách xã hội đều bao chứa nội dung kinh tế dù trực tiếp hay gián tiếp, trước mắt hay lâu dài. 

Hiện nay, chúng ta đang phải đối mặt với thực tế là tăng trưởng kinh tế cao đã đi liền với sự gia tăng chênh lệch về phát triển và bất bình đẳng. Khi chuyển từ kinh tế kế hoạch sang kinh tế thị trường, sự gia tăng chênh lệch phát triển là cần thiết, xét về mặt tạo động lực phát triển và tạo lập cơ chế cạnh tranh. (Khác với cơ chế phân phối bình quân trước kia). Tuy nhiên, cần kiểm soát sự gia tăng chênh lệch phát triển không để dẫn đến bất ổn xã hội. Trong kinh tế thị trường, một bộ phận dân cư giàu lên nhanh chóng nhờ biết cách tổ chức sản xuất, kinh doanh hiệu quả, làm ăn đúng pháp luật, có nguồn thu hợp pháp. Cần ủng hộ, khuyến khích, nêu gương tầng lớp giàu có chân chính này. Đối với những kẻ giàu lên nhanh chóng do làm ăn phi pháp, tham ô, tham nhũng, buôn lậu... cần có biện pháp răn đe, giáo dục và trừng trị thích đáng. Giải pháp đổi mới hoàn thiện cơ chế, chính sách giảm bớt, tiến tới loại bỏ những khe hở cho tham nhũng, buôn lậu cần đi đôi với các biện pháp giáo dục luật pháp, giám sát, phát hiện và xử lý kiên quyết những kẻ làm trái pháp luật. 

Mục tiêu tốt đẹp của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là xây dựng một xã hội có nhiều người giàu, không có người nghèo đói hoặc có người nghèo nhưng được xã hội trợ giúp, quan tâm. Chương trình xóa đói giảm nghèo của nước ta trong những năm qua đạt được những kết quả cực kỳ ấn tượng. 

Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công nghiệp hóa-hiện đại hóa, nói cho cùng, vì sự phát triển của con người và góp phần thực hiện mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Tăng trưởng kinh tế cao là cơ sở để thực hiện các chính sách xã hội, tạo điều kiện cho mỗi cá nhân được tiếp cận với các loại cơ hội chủ yếu như cơ hội có việc làm và thu nhập; cơ hội được chăm sóc sức khỏe; cơ hội được học tập và đào tạo; cơ hội được tham gia vào quá trình dân chủ hóa đời sống chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước... Mở rộng cơ hội và nâng cao năng lực lựa chọn cơ hội phát triển cho mọi người để họ từng bước có cuộc sống khá giả và giàu có về vật chất và văn hóa tinh thần là nét đặc trưng thuộc về bản chất của sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

Nâng cao vai trò của Nhà nước do Đảng lãnh đạo 

Nội dung không kém phần quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở nước ta là phát huy quyền làm chủ xã hội của nhân dân, bảo đảm vai trò quản lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng. Sự khác biệt về bản chất của Nhà nước ta và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình phát triển là tiền đề cho sự khác biệt giữa mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta với mô hình kinh tế thị trường của các nước khác. 

Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở nước ta là vấn đề có tính nguyên tắc nhằm tăng cường sự tác động của yếu tố chính trị xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy kinh tế thị trường phát triển đúng định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự quản lý của Nhà nước đối với nền kinh tế thị trường chính là nhằm kết hợp tính định hướng và cân đối của kế hoạch với tính năng động và nhạy cảm của thị trường, khắc phục dần tình trạng cạnh tranh vô chính phủ, độc quyền đã từng tồn tại trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. 

Nhiều người đặt vấn đề, vì sao đã chuyển sang kinh tế thị trường mà thời gian qua, nhà nước vẫn thực thi các biện pháp hành chính trong việc huy động và phân bổ các nguồn lực, duy trì cơ chế "xin-cho", cấp phát...? Điều này được lý giải, hiện nay cơ chế thị trường của ta chưa hoàn thiện, các loại thị trường yếu tố mới hình thành sơ khai, do vậy nhà nước không thể không làm những việc mà đáng ra là của thị trường. Một khi thị trường đã phát triển và hoàn thiện, thì nhà nước có thể tập trung làm tốt những việc của mình trong vai trò người cầm lái, người trọng tài, người hỗ trợ. 

Chức năng của nhà nước trong quản lý kinh tế thị trường ở nước ta là định hướng phát triển bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và cơ chế, chính sách trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc của thị trường; tạo môi trường pháp lý và cơ chế chính sách thuận lợi để phát huy mọi nguồn lực xã hội cho phát triển, các chủ thể hoạt động kinh doanh bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch, có trật tự, kỷ cương. Nhà nước tác động đến thị trường chủ yếu thông qua cơ chế chính sách và các công cụ kinh tế, sử dụng kịp thời có hiệu quả một số biện pháp cần thiết khi thị trường trong nước hoạt động không hiệu quả hoặc khi thị trường thế giới, khu vực có biến động lớn. Thực hiện quản lý nhà nước bằng hệ thống pháp luật, giảm tối đa can thiệp hành chính vào hoạt động của thị trường, tách chức năng quản lý hành chính của Nhà nước khỏi chức năng quản lý kinh doanh của doanh nghiệp, tách hệ thống hành chính công khỏi cơ quan hành chính sự nghiệp, xóa bỏ "chế độ chủ quản"... 

Chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần của Đảng ta đã được cụ thể hóa bằng một hệ thống luật và pháp lệnh, tạo khung khổ pháp lý ban đầu cho các yếu tố thị trường hình thành và vận hành từng bước. Nhà nước đã thể chế hóa thành cơ chế chính sách về đất đai, tín dụng, ưu đãi thuế... góp phần tích cực cho quá trình phát triển kinh tế thị trường trong 20 năm qua. Nhà nước cũng đã từng bước tách chức năng quản lý nhà nước về kinh tế của các cơ quan nhà nước, chức năng chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước của Nhà nước và chức năng kinh doanh của doanh nghiệp, chuyển từ quản lý cụ thể các hoạt động của nền kinh tế sang quản lý tổng thể nền kinh tế quốc dân, chuyển từ can thiệp trực tiếp vào nền kinh tế sang can thiệp gián tiếp thông qua hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách và các công cụ điều tiết vĩ mô khác. 

Vấn đề đặt ra hiện nay là nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, kiện toàn bộ máy nhà nước vững mạnh, trong sạch, có hiệu lực, hiệu quả, xây dựng đội ngũ cán bộ công chức nhà nước vừa có trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp cao, vừa có giác ngộ về chính trị, tinh thần trách nhiệm, công tâm, tận tụy với công việc, có đạo đức lối sống trong sạch lành mạnh, đồng thời tiến hành đấu tranh kiên quyết và có hiệu quả với tệ nạn tham nhũng trong bộ máy Nhà nước. 

Cần khẳng định sự lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý, điều tiết của Nhà nước đối với nền kinh tế thị trường không hề mâu thuẫn hay cản trở kinh tế thị trường phát triển mà ngược lại tính chính trị, tính định hướng thúc đẩy nền kinh tế thị trường phát triển, hạn chế sự bất công, bóc lột, chăm lo và bảo vệ lợi ích đại đa số người lao động. 

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phương thức phát triển mới mà Đảng ta lựa chọn để đưa đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Nền kinh tế đó mới đang hình thành và phát triển, còn đang bộc lộ nhiều khó khăn, yếu kém, cần được khắc phục, hoàn thiện. 

Đưa con thuyền kinh tế thị trường ra khơi, chúng ta biết phía trước không chỉ có sóng yên biển lặng mà có cả sóng to gió lớn. Để đưa con thuyền kinh tế thị trường về đích - chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải kiên trì hướng đi và đòi hỏi tay lái luôn vững vàng 

Đảng ta đã nhiều lần khẳng định, phải kiên quyết đổi mới vì "đổi mới là sống còn", nhưng phải làm từng bước vững chắc, thận trọng, có nguyên tắc, luôn giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và không xa rời mục tiêu. 

Theo Phúc Nguyên, Báo QĐND, ngày 24-7-2006