TỪ NGÀY 6 - 1 ĐẾN ĐẦU THÁNG 2

Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam

Được nghe báo cáo về tình hình không thống nhất giữa các tổ chức cộng sản ở trong nước và Hội Việt Nam cách mạng thanh niên bị tan rã, Nguyễn Ái Quốc từ Xiêm tới Trung Quốc vào ngày 23-12-1929. Người triệu tập đại biểu của Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng họp tại Hồng Công ngày 6-1-1930 để thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội nghị kéo dài đến tuần đầu tháng 2-1930. Ngày 8-2-1930, các đại biểu về nước.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng, tháng 9-1960 quyết nghị "từ nay trở đi lấy ngày 3 tháng 2 dương lịch mỗi năm làm ngày kỷ niệm thành lập Đảng".

Để chỉ đạo Hội nghị tiến hành đạt mục tiêu thành lập một Đảng Cộng sản duy nhất ở Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc xác định rõ vấn đề quan trọng hàng đầu là phải tự phê bình và phê bình về những thành kiến giữa các tổ chức cộng sản, dẫn đến tình trạng xung đột, công kích lẫn nhau, phải xóa bỏ những khuyết điểm đó và thành thật hợp tác để thống nhất các tổ chức cộng sản. Tiếp đó, Hội nghị bàn về việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam và thảo luận thông qua Chính cương, Điều lệ, kế hoạch thực hiện việc thống nhất các tổ chức cộng sản trong nước, cử Ban Chấp hành Trung ương lâm thời. Những ý kiến chỉ đạo đó của đồng chí Nguyễn Ái Quốc được Hội nghị tán thành và thực hiện.

Hai tổ chức cộng sản là Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng đã phê bình lẫn nhau, đồng chí Nguyễn Ái Quốc cũng chỉ ra những sai lầm, khuyết điểm của họ. Những khuyết điểm chủ yếu của An Nam Cộng sản Đảng là: điều kiện công nhận đảng viên chính thức quá khắt khe, điều kiện gia nhập Công hội, Nông hội, Học sinh hội cũng quá khắt khe.

Đông Dương Cộng sản Đảng thì phạm các sai lầm, khuyết điểm: điều kiện công nhận đảng viên chính thức và điều kiện kết nạp vào Công hội quá khắt khe; về mặt tổ chức, đảng có tính chất bè phái, xa quần chúng, làm tan rã hai tổ chức Thanh niên và Tân Việt.

Kết quả phê bình và tự phê bình đó dẫn tới sự thống nhất thành lập một Đảng Cộng sản.

Hội nghị thảo luận và tán thành ý kiến chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, thông qua kế hoạch thành lập một Đảng Cộng sản lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam; thống nhất cách cử Ban Chấp hành Tung ương lâm thời: Bắc Kỳ, Trung Kỳ, có năm ủy viên do Đông Dương Cộng sản Đảng cử, Nam Kỳ có hai ủy viên do Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng cử. Như vậy, Ban Chấp hành Trung ương lâm thời có tổng số bảy ủy viên1.

 Hội nghị thảo luận và thông qua các văn kiện: Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình tóm tắt, Điều lệ vắn tắt do đồng chí Nguyễn Ái Quốc soạn thảo. Hội nghị quyết định chủ trương xây dựng các tổ chức Công hội, Nông hội, Hội phản đế. Theo đó, Công hội và Nông hội sẽ thu hút những công nhân và nông dân không thể kết nạp vào Đảng. Các tầng lớp trí thức, tiểu tư sản vào Hội Phản đế. Hội nghị xác định rõ thái độ của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên là cử cán bộ vào Nam Kỳ để lãnh đạo và đưa tổ chức này vào Hội Phản đế, đối với Tân Việt thì không giải tán và cũng đưa vào Hội Phản đế, kết nạp những người ưu tú trong tổ chức đó vào Đảng. Đảng chủ trương tranh thủ Quốc dân Đảng, thu nạp đảng viên của Đảng này vào Hội Phản đế. Để thực hiện chủ trương đoàn kết các tố chức cách mạng trong Mặt trận phản đế, "Đảng chỉ định một đồng chí chịu trách nhiệm họp đại biểu tất cả các đảng phái như Tân Việt, Thanh niên, Quốc dân Đảng, Đảng Nguyễn An Ninh, v.v. để thành lập Mặt trận phản đế và về sau cá nhân hoặc tổ chức đều có thể gia nhập".

Đảng sẽ thành lập Hội Cứu tế do những đảng viên được Đảng cử ra phụ trách và tuyên truyền phát triển hội viên. Hội Cứu tế làm nhiệm vụ đấu tranh chính trị bảo vệ những chiến sĩ cách mạng, giúp đỡ họ và gia đình họ về vật chất khi họ bị chính quyền thực dân bắt bớ, kết án và tù đày…

Về báo chí của Đảng, Hội nghị thành lập Đảng quyết định bỏ những tờ báo của Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng xuất bản trước đây. Xuất bản một tạp chí lý luận và ba tờ báo tuyên truyền.

Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập là mốc son đánh dấu sự trưởng thành của phong trào cách mạng Việt Nam, là bước ngoặt của lịch sử cách mạng Việt Nam. Đó là thành quả tất yếu của sự kết hợp chủ nghĩa Mác- Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 10-13.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 21, tr. 904.

- Tạp chí Lịch sử Đảng số 3-2000. 

TỪ NGÀY 6-1 ĐẾN ĐẦU THÁNG 2

Chánh cương văn tắt, Sách lược văn tắt của Đảng

Hội nghị thành lập Đảng đã thông qua Chánh cương vắn tắt của Đảng, Sách lược vắn tắt của Đảng.

Chánh cương vắn tắt của Đảng chủ trương làm “tư sản dân quyền c.m2 và thổ địa c.m để đi tới xã hội cộng sản”.

Nhiệm vụ của cuộc cách mạng ấy, về phương diện xã hội thì làm sao cho dân chúng được tự do, nam nữ bình quyền và phổ thông giáo dục theo công nông hóa; về phương diện chính trị: đánh đổ chủ nghĩa đế quốc Pháp và phong kiến tay sai, làm cho nước Việt Nam hoàn toàn độc lập, tổ chức ra chính phủ công nông binh và quân đội công nông; về phương diện kinh tế thì phải thủ tiêu hết các thứ quốc trái, thu hết sản nghiệp lớn của đế quốc Pháp giao cho Chính phủ công nông binh quản lý, thu hết ruộng đất chia cho dân nghèo, bỏ sưu thuế cho dân cày mở mang công nghiệp và nông nghiệp, thi hành luật ngày làm tám giờ.

Sách lược vắn tắt của Đảng ghi rõ: Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân. Đảng phải tập hợp được đại bộ phận giai cấp và làm cho giai cấp lãnh đạo được dân chúng. Đảng phải đoàn kết được đại đa số nông dân, phải dựa vững vào nông dân nghèo, phải hết sức lãnh đạo nông dân nghèo làm cách mạng thổ địa đánh đổ đại địa chủ và phong kiến, Đảng phải "hết sức liên lạc với tiểu tư sản, trí thức, trung nông, Thanh niên, Tân Việt, v.v. để kéo họ đi vào phe vô sản giai cấp. Còn đối với bọn phú nông, trung, tiểu địa chủ và tư bản An Nam mà chưa rõ mặt phản c.m thì phải lợi dụng, ít lâu mới làm cho họ đứng trung lập. Bộ phận nào đã ra mặt phản c.m (Đảng Lập hiến, v.v.) thì phải đánh đổ.

Trong khi liên lạc với các giai cấp phải rất cẩn thận không khi nào nhượng một chút lợi ích gì của công nông mà đi vào đường thỏa hiệp". Hơn nữa khi tuyên truyền khẩu hiệu "nước An Nam độc lập", Đảng phải đồng thời nêu khẩu hiệu đoàn kết chặt chẽ với các dân tộc bị áp bức và giai cấp vô sản thế giới, nhất là giai cấp vô sản Pháp.

Chánh cương vắn tắt của Đảng, sách lược vắn tắt của Đảng là cương lĩnh cách mạng đầu tiên vạch ra con đường đi cho cách mạng Việt Nam. Chánh cương, Sách lược vắn tắt có giá trị vô cùng to lớn - là một trong những nền tảng quan trọng xây dựng nên đường lối và phương pháp cách mạng của Đảng ta.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr 2-5.

TỪ NGÀY 6-1 ĐẾN ĐẦU THÁNG 2

Điều lệ vắn tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam

Hội nghị thành lập Đảng đã thông qua Điều lệ vắn tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Điều lệ vắn tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam quy định những vấn đề về: tên Đảng, tôn chỉ, điều lệ, hệ thống tổ chức, trách nhiệm và quyền lợi của đảng viên, các cấp Đảng chấp hành ủy viên, kinh phí và kỷ luật.

Điều lệ ghi rõ tên Đảng là Đảng Cộng sản Việt Nam. Tôn chỉ của Đảng là "lãnh đạo quần chúng lao khổ làm giai cấp tranh đấu để tiêu trừ tư bản đế quốc chủ nghĩa, làm cho thực hiện xã hội cộng sản".

Điều kiện gia nhập Đảng là những ai tin theo chủ nghĩa cộng sản, chương trình Đảng và Quốc tế Cộng sản, hăng hái đấu tranh và dám hy sinh phục tùng mệnh lệnh Đảng và đóng kinh phí, chịu phấn đấu trong một bộ phận Đảng thì sẽ được kết nạp vào Đảng; đồng thời, Điều lệ cũng quy định rõ thời gian dự bị vào Đảng và tuổi vào Đảng.

Hệ thống tổ chức Đảng gồm: chi bộ, huyện bộ, thị bộ hay khu bộ; tỉnh bộ, thành bộ, hay đặc biệt bộ; Trung ương.

Điều lệ chỉ rõ đảng viên có trách nhiệm tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản và cổ động quần chúng theo Đảng, tham gia mọi sự tranh đấu về chính trị và kinh tế của công nông; phải thực hành chính sách và nghị quyết của Đảng và Quốc tế Cộng sản;... Đồng thời đảng viên cũng có quyền tham gia và phát biểu ý kiến trong các cuộc hội nghị của chi bộ.

Điều lệ Đảng cũng quy định rõ nhiệm vụ các cấp ủy Đảng; kinh phí và kỷ luật Đảng.

- Đảng Cộng sản việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 7-9.

THÁNG 1

Thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Campuchia

Đầu năm 1930, chi bộ cộng sản đầu tiên ở Campuchia được thành lập tại Trường trung học Xixôvát (Phnômpênh) do đồng chí Nguyễn Xuân Phương làm Bí thư.

Tiếp sau đó một số chi bộ cộng sản lần lượt được thành lập như Chi bộ đồn điền cao su Chúp (Côngpôngchàm), Chi bộ tỉnh Campốt và các chi bộ ở ba thị trấn khác cũng được thành lập.

Sự ra đời của các chi bộ Đảng nói trên là kết quả của phong trào yêu nước, phong trào công nhân tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, có tác dụng thúc đẩy phong trào cách mạng Campuchia tiến lên những bước mới. Đồng thời, góp phần vào việc thống nhất chiến lược chung chống thực dân Pháp ở Đông Dương.

- Uỷ ban Khoa học xã hội Việt Nam: Tìm hiểu đất nước Campuchia anh hùng, Nxb. Khoa học xã hội Hà Nội, 1979, tr. 68-69.

NGÀY 3-2

Cuộc đấu tranh của công nhân Đồn điền cao su Phú Riềng

Giai cấp công nhân nói chung và công nhân đồn điền nói riêng từ khi ra đời đã bị giới chủ tư bản áp bức, bóc lột thậm tệ. Công nhân đồn điền phải chịu thân phận của người nô lệ.

Công nhân Đồn điền cao su Phú Riềng, thuộc Công ty Misơlanh (Michelin) cũng phải chịu tình cảnh như vậy. Cho nên, họ luôn vùng dậy phản kháng. Nhưng, chỉ từ khi có cán bộ cách mạng đến tuyên truyền, giác ngộ, tổ chức và lãnh đạo thì những cuộc đấu tranh của công nhân mới có tổ chức, mới giành được thắng lợi. Tháng 10-1929, Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập ở Phú Riềng gồm có 6 đảng viên3. Các tổ chức nghiệp đoàn, Đội tự vệ cũng ra đời và tích cực hoạt động. Phong trào đấu tranh của công nhân Phú Riềng càng phát triển mạnh mẽ hơn.

Ngày 3-2-1930, dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng đồn điền, 5.000 công nhân nam, nữ vùng dậy bãi công, đòi bãi bỏ thuế thân; không được cúp phạt lương của công nhân, cấm đánh đập công nhân; cấp gạo cho công nhân nữ trong thời kỳ sinh đẻ; trả lại tự do cho những công nhân bị bắt.

Chủ đồn điền gọi lính của đồn binh Phú Riềng đến đàn áp cuộc bãi công. Đội xích vệ của công nhân xông ra chống đàn áp và tước súng của quân địch. Tên chỉ huy người Pháp và binh lính phải chạy khỏi đồn điền. Giới chủ, giám thị người Pháp cũng chạy về Sài Gòn. Bãi công chuyển thành biểu tình chính trị. Công nhân chiếm giữ tất cả các nhà máy và kho tàng phục vụ cho việc sản xuất cao su, lục soát các văn phòng, đốt giấy tờ. Toàn bộ Đồn điền Phú Riềng biến thành "Khu đỏ", đặt dưới quyền quản lý của công nhân; có Ban chỉ đạo đấu tranh; có Đội xích vệ, có bộ phận rời kho lương thực đem cất giấu vào rừng.

Trước tình hình đó, chi bộ Đảng họp nhận định rằng, cuộc bãi công đã vượt ra ngoài phạm vi đấu tranh chính trị và biến thành cuộc khởi nghĩa giành chính quyền riêng lẻ ở địa phương và như thế địch sẽ tập trung lực lượng đàn áp công nhân và tiêu diệt phong trào cách mạng tại chỗ. Chi bộ chủ trương lãnh đạo công nhân chuyển hướng về đấu tranh kinh tế và chính trị công khai hợp pháp đề hạn chế tổn thất cho phong trào. Cuộc đấu tranh vẫn tiếp tục dưới hình thức bãi công quần chúng đưa yêu sách đòi quyền lợi dân sinh và dân chủ.

Hôm sau, Thống đốc Nam Kỳ Cơrôhâyme (Krauheimer), Chánh mật thám Đông Dương Ácnu (Arnoux), Chánh và Phó chủ tịch tỉnh Biên Hòa Mácti và Vinmông chỉ huy 300 lính Pháp và 500 lính khố đỏ kéo đến Phú Riêng để đàn áp. Nhưng trước thái độ đấu tranh với những yêu sách hợp lý của quần chúng, nhà cầm quyền và giới chủ phải nhượng bộ chấp nhận một số yêu sách của công nhân. Cuộc đấu tranh của 5.000 công nhân Phú Riềng kết thúc thắng lợi.

Cuộc đấu tranh của công nhân Đồn điền cao su Phú Riềng ảnh hưởng trực tiếp đến công nhân Đồn điền cao su Dầu Tiếng ở Thủ Dầu Một, thị xã Biên Hòa, Thành phố Sài Gòn – Chợ Lớn và góp phần thúc đẩy phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân Việt Nam. Bài học quan trọng của cuộc đấu tranh là biết ngăn chặn những hành động phiêu lưu, kịp thời chuyển hướng đấu tranh, biết kết thúc đúng lúc.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Đồng Nai: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Đông Nai (1930-1995), Nxb. Đồng Nai, 1997, t.1.

NGÀY 9 - 2

Cuộc khởi nghĩa Yên Bái và thái độ của Đảng Cộng sản Việt Nam

Đêm 9-2 rạng ngày 10-2, Việt Nam Quốc dân Đảng tiến hành khởi nghĩa tại tỉnh lỵ Yên Bái, các huyện lỵ Lâm Thao và Hưng Hóa (Phú Thọ), ngày 15-2, ở Phả Lại, Vĩnh Bảo (Hai Dương), Kiến An, Phụ Dực (Thái Bình).

Trong vòng một tuần lễ, cuộc khởi nghĩa vũ trang quy mô lớn do Việt Nam Quốc dân Đảng phát động bùng nổ ở nhiều nơi và mau chóng đi tới thất bại. Cuộc khởi nghĩa tuy không đạt được kết quả, nhưng có tiếng vang cả trong và ngoài nước. Tại Thủ đô Pari (Pháp), sinh viên và Việt kiều đã tổ chức biểu tình ủng hộ khởi nghĩa Yên Bái và chống việc khủng bố các chiến sĩ Việt Nam Quốc dân Đảng.

Đảng Cộng sản Việt Nam tuy không tán thành chủ trương khởi nghĩa của Việt Nam Quốc dân Đảng, nhưng khi cuộc khởi nghĩa nổ ra và khi các chiến sĩ Việt Nam Quốc dân Đảng bị đế quốc tàn sát và bắt giam, Đảng Cộng sản Việt Nam liền kêu gọi toàn Đảng và nhân dân cả nước đấu tranh chống khủng bố trắng của đế quốc và đòi trả lại tự do cho những chiến sĩ Việt Nam Quốc dân Đảng. Từ sau cuộc bạo động Yên Bái, Việt Nam Quốc dân Đảng tan rã, chủ nghĩa quốc gia trở thành trái mùa, hệ tư tưởng tư sản cũng hoàn toàn bất lực trước các nhiệm vụ lịch sử của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Ngọn cờ cách mạng đã chuyển hẳn sang tay giai cấp vô sản. Từ đây trở đi "trên dải đất Việt Nam, phong trào chống đế quốc, giành độc lập dân tộc chỉ là những phong trào do giai cấp vô sản lãnh đạo".

-  Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Yên Bái: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Yên Bái (1930-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, t.I.

- Lê Duẩn: Một vài đặc điểm của cách mạng Việt Nam, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1959, tr. 39-40.

NGÀY 18-2

Nguyễn Ái Quốc ra lời kêu gọi nhân dịp thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam

Nhân dịp thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Nguyễn Ái Quốc ra lời kêu gọi gửi công nhân, nông dân, binh lính, học sinh, quần chúng bị áp bức, bóc lột. Người nêu rõ: "Sự áp bức và bóc lột vô nhân đạo của đế quốc Pháp đã làm cho đồng bào ta hiểu rằng: có cách mạng thì sống, không có cách mạng thì chết. Chính vì vậy, phong trào cách mạng ngày càng lớn mạnh: công nhân bãi công, học sinh bãi khóa, nông dân đòi ruộng đất, nhà buôn nhỏ đóng cửa hàng, nhân dân cả nước đang vùng dậy chống bọn đế quốc".

Nguyễn Ái Quốc chỉ rõ những nguyên nhân làm cho cách mạng Việt Nam không thể bị tiêu diệt: ‘Nếu đế quốc Pháp tưởng có thể dùng khủng bố trắng hòng tiêu diệt cách mạng An Nam thì chúng đã lầm to! Một là, cách mạng An Nam không bị cô lập, trái lại nó được giai cấp vô sản thế giới nói chung và giai cấp cần lao Pháp nói riêng ủng hộ. Hai là, giữa lúc các cuộc khủng bố trắng lên đến đỉnh cao thì những người cộng sản An Nam trước kia chưa có tổ chức đang thống nhất lại thành một đảng, Đảng Cộng sản Việt Nam, để lãnh đạo toàn thể anh chị em bị áp bức chúng ta làm cách mạng".

Cuối cùng Người kêu gọi: "Đảng Cộng sản An Nam đã được thành lập. Đó là Đảng của giai cấp vô sản Đảng sẽ dìu dắt giai cấp vô sản lãnh đạo cách mạng An Nam đấu tranh nhằm giải phóng cho toàn thể anh chị em bị áp bức, bóc lột chúng ta. Từ nay anh chị em chúng ta cần phải gia nhập Đảng, ủng hộ Đảng và đi theo Đảng" để hoàn thành những nhiệm vụ mà Đảng đề ra.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 14-17.

NGÀY 18-2

Báo cáo của Nguyễn Ái Quốc gửi Quốc tế Cộng sản

Ngày 18-2-1930, đồng chí Nguyễn Ái Quốc viết báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản. Bản báo cáo trình bày rõ những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Xiêm, Lào, Trung Quốc và tình hình chính trị ở Đông Dương. Nguyễn Ái Quốc báo cáo với Quốc tế Cộng sản về Hội nghị hợp nhất, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Ngày 6-1, Nguyễn Ái Quốc triệu tập đại biểu của hai nhóm Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng. Tại cuộc họp đó “với tư cách là phái viên Quốc tế Cộng sản có đầy đủ quyền quyết định mọi vấn đề có liên quan đến phong trào cách mạng ở Đông Dương", Người thống nhất các tổ chức cộng sản vào một Đảng duy nhất; các đại biểu xác định cương lĩnh và đường lối chiến lược theo đường lối của Quốc tế Cộng sản; đồng thời, các đại biểu tổ chức Ban Chấp hành Trung ương lâm thời gồm bảy ủy viên chính thức và bảy ủy viên dự khuyết. Ngày 8-2, đại biểu các tổ chức cộng sản trở về Việt Nam.

Đảng Cộng sản Việt Nam lúc mới thành lập có 310 đảng viên và hàng nghìn hội viên các tổ chức quần chúng. Báo cáo của Nguyễn Ái Quốc còn nêu lên phong trào đấu tranh đã diễn ra ở hầu khắp các tỉnh, nhất là phong trào đình công của công nhân.

Phần cuối bản báo cáo, Nguyễn Ái Quốc đưa ra những kiến nghị gửi tới Quốc tế Cộng sản: về vấn đề của Đảng bộ Xingapo, Nguyễn Ái Quốc đề nghị Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ được sự chỉ dẫn từ Thượng Hải qua Hồng Công và Đảng Cộng sản Việt Nam phải quan hệ chặt chẽ với Xingapo; Nguyễn Ái Quốc cũng yêu cầu Đảng Cộng sản Trung Quốc gửi thư và địa chỉ của một số đồng chí lãnh đạo tại Xiêm để tiện liên lạc cho các đồng chí An Nam; ở Sài Gòn có khoảng 200 đồng chí Trung Quốc hoạt động, Nguyễn Ái Quốc để nghị Đảng Cộng sản Trung Quốc cử một số đồng chí lãnh đạo đến đó và các Đảng bộ Trung Quốc, An Nam sẽ cử đại biểu để đến thành lập một văn phòng, nhằm phối hợp công tác và giúp đỡ lẫn nhau.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr.18-25.

THÁNG 2

Thành lập Ban lâm thời Chấp ủy Đảng Cộng sản Việt Nam tại Nam Kỳ

Trung tuần tháng 2-1930, hai đồng chí Châu Văn Liêm và Nguyễn Thiệu về tới Sài Gòn và bắt liên lạc với các đồng chí trong Ban lâm thời chỉ đạo của An Nam Cộng sản Đảng và với đồng chí Ngô Gia Tự (tức Bách), đại diện cho Đông Dương Cộng sản Đảng tại Nam Kỳ để thành lập Ban lâm thời Chấp ủy của Đảng Cộng sản Việt Nam tại Nam Kỳ.

Cuộc họp được tiến hành tại một căn nhà ở xóm lao động Khánh Hội. Hội nghị quyết định thành lập Ban lâm thời Chấp ủy của Đảng Cộng sản Việt Nam tại Nam Kỳ do đồng chí Ngô Gia Tự làm Bí thư, trụ sở đặt tại đường Kítsơnơ (Kitchener) và Grimô (Grimaua) (nay là đường Nguyễn Thái Học và Phạm Ngũ Lão).

Sau khi thành lập, Ban lâm thời Chấp ủy tiến hành việc hợp nhất các tổ chức cộng sản ở Sài Gòn và các tỉnh cho đến tận các chi bộ cơ sở và các hội quần chúng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo. Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1995. T.1.

NGÀY 24-2

Đông Dương Cộng sản Liên đoàn gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam

Đông Dương Cộng sản Liên đoàn ra đời nhưng chưa có lực lượng, tổ chức, chánh cương không cụ thể, chưa phải là một đoàn thể Bônsơvích chân chính "nhưng có tinh thần cộng sản" và muốn gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam. Xét nguyện vọng chính đáng của Đông Dương Cộng sản Liên đoàn, ngày 24-2-1930, hai đồng chí thay mặt cho đại biểu của Quốc tế Cộng sản (tức Nguyễn Ái Quốc) là Châu Văn Liêm và Nguyễn Thiệu, hai đồng chí Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời là Hạ Bá Cang (tức Hoàng Quốc Việt) và Phạm Hữu Lầu cùng với đồng chí Ngô Gia Tự, Bí thư lâm thời Chấp ủy Đảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Kỳ đã họp Hội nghị, chấp nhận sự sáp nhập của Đông Dương Cộng sản Liên đoàn vào Đảng Cộng sản Việt Nam.

Nghị quyết chỉ rõ Đông Dương Cộng sản Liên đoàn cử một người tham gia Lâm thời Chấp ủy của Đảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Kỳ; đồng thời, Lâm thời Chấp ủy của Đảng Cộng sản Việt Nam và Ban Chấp ủy Liên đoàn phải thông báo để cho các đồng chí trong Đảng biết Đông Dương Cộng sản Liên đoàn đã gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 26-27.   

NGÀY 24-2

Tỉnh ủy lâm thời Khánh Hòa ra đời

Ngày 24-2-1930, Đông Dương Cộng sản Liên đoàn gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam và Ban Cán sự Đông Dương Cộng sản Liên đoàn của tỉnh Khánh Hòa được chuyển thành Tỉnh ủy lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hòa. Tỉnh ủy gồm các đồng chí: Trần Hữu Duyệt, Lê Dung, Đỗ Long... do đồng chí Trần Hữu Duyệt làm Bí thư.

Sau khi được thành lập, Tỉnh ủy lâm thời Khánh Hòa đề ra nhiệm vụ quan trọng là nắm vững tình hình cơ sở đảng lựa chọn các đảng viên ưu tú của Đông Dương Cộng sản Liên đoàn chuyển thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam; củng cố các chi bộ cộng sản, kết nạp đảng viên mới; vận động các tổ chức cách mạng.

Sau mấy tháng hoạt động ở Ninh Hòa, Tỉnh ủy lâm thời Khánh Hòa kết nạp được 20 đảng viên và nhiều quần chúng cũng được kết nạp vào các hội. Ở Nha Trang, trong Sở Kiểm lâm gây dựng được cơ sở Đảng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Khánh Hòa: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hòa (1930-1975), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Khánh Hòa xuất bản, 2001, t.1.

NGÀY 5-3

Báo cáo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc về tình hình cách mạng Việt Nam

Ngày 5-3-1930, Nguyễn Ái Quốc gửi báo cáo cho Quốc tế Cộng sản, khái quát tình hình đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam từ khi bị đế quốc Pháp xâm lược đến đầu năm 1930, rút ra những đặc điểm và nguyên nhân thất bại của mỗi giai đoạn đấu tranh.

Từ khi bị đế quốc Pháp xâm lược đến đầu năm 1905, nhân dân Việt Nam liên tiếp nổi dậy chống đế quốc: giành độc lập dân tộc. Tiêu biểu là phong trào Cần Vương và cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Song, lúc bấy giờ, ngọn cờ dân tộc chủ yếu là do các sĩ phu yêu nước lãnh đạo và chưa có phong trào quần chúng, chưa có tổ chức nên các cuộc đấu tranh ấy đã không thành công.

Từ năm 1905 đến năm 1910, nổi bật lên là phong trào Đông Du do Phan Bội Châu đề xướng. Nhiều sĩ phu yêu nước tìm đường sang Nhật học tập và cầu viện. Rút cuộc, Nhật câu kết với Pháp, thẳng tay trục xuất du học sinh Việt Nam.

Nhưng nhân dân Việt Nam không chịu khuất phục! Các cuộc đấu tranh của nông dân ở Trung Kỳ (1908), vụ Hà Thành đầu độc, cuộc bạo động ở Thái Nguyên (1917), v.v. lại liên tiếp bùng lên. Các cuộc đấu tranh ấy vẫn bị thất bại, vì còn “thiếu tổ chức lãnh đạo của một đảng chính trị", nhưng cũng đã làm cho bọn đế quốc phải hoảng sợ.

Năm 1919, “một số những người quốc gia Việt Nam trẻ tuổi gửi một bản yêu cầu cho Hội nghị hòa bình ở Vécxây. Họ nhận được những bức thư rất hay của các phái đoàn hứa sẽ “chú ý xem xét” . Thế là hết”.

Năm 1924, Phạm Hồng Thái tiến hành mưu sát Toàn quyền Đông Dương Méclanh ở Sa Diện (Quảng Châu). Năm 1925, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên được thành lập. Nguyễn Ái Quốc cho đó là một sự kiện có ý nghĩa to lớn trong lịch sử cách mạng Việt Nam, vì “nó sẽ là cơ sở cho một đảng lớn hơn...". Trong lúc đó một phong trào quốc gia bùng lên mạnh mẽ, nổi bật là đám tang Phan Chu Trinh và cuộc đấu tranh đòi ân xá Phan Bội Châu. Tiếp đó, nhiều đảng phái chính trị như Tân Việt, Việt Nam Quốc dân Đảng,... liên tiếp được thành lập, các đảng phái này còn nặng về xu hướng quốc gia, nhưng cũng đã chứng minh bước phát triển mới của phong trào vận động cách mạng Việt Nam.

Trong lúc ấy, Việt Nam Cách mạng Thanh niên vẫn phát triển theo xu hướng chủ nghĩa cộng sản. Từ sau Đại hội lần thứ nhất (tháng 5-1929), hai tổ chức cộng sản ra đời, hai tổ chức này tuy công kích lẫn nhau, nhưng đều tích cực đi vào quần chúng vận động công nhân và nông dân, đều ra báo chí để tuyên truyền, cho nên ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản ngày càng lan rộng, phong trào đấu tranh của quần chúng ngày càng phát triển.

"Ngày nay các nhóm cộng sản đã thống nhất vào một đảng, hoạt động nhất định sẽ tốt hơn trước nhiều”. Chính vì vậy, mặc dù cách mạng đang bị đế quốc Pháp đàn áp, khủng bố dã man, đồng chí Nguyễn Ái Quốc vẫn khẳng định chúng ta có thể tin tưởng chắc chắn rằng với kinh nghiệm và lòng hy sinh, với quần chúng ở bên cạnh, những người cộng sản nhất định sẽ chiến thắng”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 28-36.

THÁNG 3

Thành lập Ban lâm thời Chấp ủy Đảng bộ Thành phố Sài Gòn

Sau khi thành lập, Ban lâm thời Chấp ủy Nam Kỳ đã tiến hành hợp nhất các tổ chức cộng sản và thành lập các chi bộ mới của Đảng bộ Sài Gòn.

Trong tháng 3-1930, Ban lâm thời Chấp ủy Đảng bộ Thành phố Sài Gòn được chỉ định gồm năm đồng chí, do đồng chí Nguyễn Văn Lợi (tức Hữu Dũng) làm Bí thư.

Sau khi thống nhất, Đảng bộ Thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn có các chi bộ ở Xưởng Ba Son, Hãng FACI, Đềpô xe lửa Dĩ An, Đềpô xe lửa Sài Gòn, Nhà đèn Chợ Quán, Nhà đèn Chợ Rẫy, Hãng rượu Bình Tây, Hãng dầu Nhà Bè, Hãng xây cất Bờrốtxa Môpanh (Brossard Mopin), Hãng buôn Sácne (Charner), Hãng xe điện và ô tô buýt, bến cảng, trong giới thủy thủ, thợ may, bồi bếp, xe kéo, cắt tóc học sinh, dân phố... tổng cộng khoảng 20 chi bộ với tổng số đảng viên khoảng 130 người.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

THÁNG 3

Thành lập Địa bộ phận Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ở Trung Kỳ

Với tư cách Uỷ viên Ban Chấp hành lâm thời Trung ương Đảng, đồng chí Nguyễn Phong Sắc triệu tập Kỳ bộ Đông Dương Cộng sản Đảng ở Trung Kỳ và các đại biểu Đông Dương Cộng sản Liên đoàn ở Nghệ - Tĩnh, họp tại thành phố Vinh, thành lập Phân cục Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ở Trung Kỳ để thống nhất việc chỉ đạo thành lập Đảng trong xứ.

Địa bộ phận Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam gồm các đồng chí: Nguyễn Phong Sắc (tức Thịnh), Lê Mao (tức Cát), Lê Viết Thuật (tức Luyện)... do đồng chí Nguyễn Phong Sắc làm Bí thư.

Trên cơ sở các chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn, Địa bộ phận Trung ương lần lượt chỉ định Ban Chấp hành lâm thời ở Nghệ - Tĩnh: Tỉnh bộ Vinh bao gồm các Đảng bộ ở thành phố Vinh, Bến Thủy, hai huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc và thị xã Thanh Hóa do đồng chí Lê Mao phụ trách; Tỉnh bộ Nghệ An gồm các đảng bộ ở những huyện còn lại trong tỉnh do Nguyễn Liễn4, Uỷ viên Địa bộ phận Trung ương phụ trách, Tỉnh bộ Hà Tĩnh do đồng chí Trần Hữu Thiều (tức Nguyễn Trung Thiên) - phái viên của Phân cục Trung ương phụ trách.

Dưới sự lãnh đạo của Địa bộ phận Trung ương và các tỉnh bộ Ban Chấp hành Thị bộ Vinh - Bến Thủy và các huyện bộ: Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Nam Đàn, Thanh Chương, Anh Sơn, Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Yên Thành, Can Lộc, Đức Thọ, Nghi Xuân, Hương Sơn, Hương Khê, Kỳ Anh cũng lần lượt được thành lập.

Các chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng, các nhóm Đông Dương Cộng sản Liên đoàn và nhóm cộng sản do đồng chí Nguyễn Sỹ Sách xây dựng đều chuyển thành chi bộ hoặc liên chi bộ của Đảng Cộng sản Việt Nam làm hạt nhân cho việc phát triển các chi bộ Đảng và các tổ chức quần chúng trong vùng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1998, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh 1930-1954, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t. 1.

NGÀY 17-3

Thành ủy Hà Nội ra đời

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, ngày 17-3-1930, tại nhà số 42 phố Hàng Thiếc, dưới sự lãnh đạo của Lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ, Thành ủy lâm thời Hà Nội được thành lập gồm ba đồng chí: Đỗ Ngọc Du, Nguyễn Ngọc Vũ và Lều Thọ Nam, do đồng chí Đỗ Ngọc Du làm Bí thư. Cuối tháng 4-1930, đồng chí Đỗ Ngọc Du, Bí thư Thành ủy lâm thời được Trung ương điều đi công tác ở nước ngoài. Tháng 6-1930, đồng chí Trần Văn Lan, Ủy viên Trung ương Đảng triệu tập cuộc họp ở 177 phố Hàng Bông để tổ chức lại Thành ủy. Thành ủy Hà Nội được chính thức thành lập do đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ làm Bí thư cùng hai ủy viên là Lê Đình Tuyển và Đỗ Danh Cưu. Văn phòng Thành ủy do đồng chí Tạ Quang Sần phụ trách.

Việc thành lập Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hà Nội là một sự kiện có ý nghĩa quan trọng đối với phong trào cách mạng của Thủ đô. Đó là kết quả của phong trào công nhân, phong trào yêu nước của Hà Nội trong những năm sôi sục cách mạng trước và sau cuộc vận động thành lập Đảng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930 - 2000), Nxb Hà Nội, 2004.

 TỪ NGÀY 25-3 ĐẾN NGÀY 16-4

Cuộc bãi công của công nhân Nhà máy sợi Nam Định

Quán triệt chủ trương của Tỉnh ủy Nam Định, Chi bộ Nhà máy sợi Nam Định tích cực củng cố và phát triển các tổ chức quần chúng, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục công nhân. Tổ chức Công hội đỏ ở các phân xưởng khẩn trương, bí mật vận động công nhân chuẩn bị đấu tranh.

Từ ngày 25-3 đến ngày 16-4-1930, công nhân Nhà máy sợi Nam Định bãi công.

Cuộc bãi công do Tỉnh ủy Nam Định và Chi bộ Nhà máy sợi tổ chức và lãnh đạo, nhằm phát động phong trào công nhân ở thành phố và thúc đẩy sự phát triển phong trào nông dân ở các huyện; chào mừng sự kiện thành lập Đảng và chuẩn bị kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh ủy, một ban chỉ đạo đấu tranh được thành lập. Từ mục tiêu đấu tranh ban đầu là chống đánh đập, công nhân đã từng bước nêu lên các yêu sách: đòi tăng lương, giảm giờ làm, bỏ những quy định vô lý, đuổi những đốc công và giám thị độc ác, không được khủng bố những công nhân bãi công... cuộc đấu tranh nổ ra từ xưởng dệt sang xưởng sợi bao gồm trên 4.000 công nhân, làm tê liệt toàn bộ hệ thống sản xuất dây chuyền của nhà máy.

Trước sức đấu tranh của công nhân, bọn chủ tư bản câu kết với nhà cầm quyền thuộc địa đưa ra mọi thủ đoạn chống phá bãi công: mua chuộc một số người tiếp tục trở lại làm việc, nhận tăng lương ngay cho một số công nhân sợi để cô lập công nhân dệt, đàn áp công nhân biểu tình, bắt giam những người mà chúng nghi là cầm đầu.

Về phương pháp đấu tranh công nhân cử đại biểu đi gặp chủ đưa yêu sách, đồng thời, tiến hành biểu tình để gây sức ép cho các cuộc thương lượng giữa thợ và chủ. Nông dân ở một số xã của các huyện Xuân Trường, Ý Yên, Nghĩa Hưng... trong tỉnh; Công hội một số nhà máy ở các Thành phố Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương... quyên góp tiền, viết thư, ra nghị quyết bày tỏ sự ủng hộ và hưởng ứng cuộc đấu tranh của công nhân Nhà máy sợi Nam Định.

Sau 21 ngày đấu tranh, cuộc bãi công giành được những thắng lợi bước đầu: giới chủ buộc phải tăng lương 10% và giảm mỗi ngày nửa giờ làm việc cho công nhân và hứa thực hiện các yêu cầu khác. Cuộc đấu tranh thắng lợi, đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc và toàn diện của đội ngũ công nhân nhà máy.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nam Định: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Nam Định 1930-1975, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, t.I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Công ty dệt Nam Định: Lịch sử Đảng bộ Công ty dệt Nam Định (1930- 1975), Nam Định xuất bản, 2000.

THÁNG 3

Thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên tỉnh Bình Định

Nhằm phát triển mạnh các cơ sở Đảng ở Nam Trung Bộ, đầu tháng 3-1930, đồng chí Nguyễn Phong Sắc, Ủy viên Ban Chấp hành lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam cử cán bộ vào xây dựng chi bộ ở Quy Nhơn.

Qua một thời gian hoạt động, các cán bộ được cử vào Quy Nhơn lập được chi bộ cộng sản ở Nhà máy đèn Quy Nhơn gồm năm đồng chí do đồng chí Lê Xuân Trữ làm Bí thư. Địa bàn hoạt động của chi bộ mở rộng ra một số huyện An Nhơn, Bình Khê, Phù Mỹ.

Chi bộ cũng chú ý phát triển lực lượng trong một số xí nghiệp nhà đèn, hãng vận tải đường thủy, các gara và một số trường học. Để mở rộng ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng, chi bộ còn tích cực xây dựng các tổ chức: Sinh viên đỏ, Công hội đỏ, Cứu tế đỏ, Chi bộ còn phân công đảng viên thâm nhập vào các xóm lao động, các công trường.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1930-1945), Nxb. Tổng hợp Bình Định, 1990, t.I.

 

NGÀY 28-3

Thành lập Tỉnh ủy Quảng Nam

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, Tỉnh bộ lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng ở Quảng Nam nhất trí thực hiện chủ trương hợp nhất của Trung ương Đảng.

Ngày 28-3-1930, Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam được thành lập, Tỉnh ủy lâm thời gồm các đồng chí Phan Văn Định, Phạm Thâm, Nguyễn Thái do Phan Văn Định làm Bí thư.

Về sau, Tỉnh ủy lâm thời được tăng cường thêm ba cán bộ, đồng chí Phạm Thâm được đề cử làm Bí thư Tỉnh ủy.

Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam ra đời vào lúc cơ sở Đảng và lực lượng quần chúng trung kiên đã lớn mạnh có hệ thống chỉ đạo bí mật từ tỉnh đến phủ, huyện và cơ sở. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Phân cục Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ở Trung Kỳ, Đảng bộ lãnh đạo nhân dân đẩy mạnh đấu tranh cách mạng.

- Đảng bộ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng, Lịch sử Đảng bộ Quảng Nam - Đà Nẵng (1930-1945), sơ thảo, Nxb. Đà Nẵng, 1991, t. I.

CUỐI THÁNG 3

Thành lập Tỉnh ủy lâm thời Hà Tĩnh

Cuối tháng 3-1930, được sự ủy nhiệm của Phân cục Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam tại Trung Kỳ, đồng chí Trần Hữu Thiều triệu tập Hội nghị thành lập Đảng bộ lâm thời tỉnh Hà Tĩnh tại bến đò Thượng Trụ (xã Thiên Lộc, Can Lộc) có sự tham dự của đại biểu các chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn.

Hội nghị chủ trương đẩy mạnh công tác xây dựng tổ chức cơ sở, thống nhất tên gọi chung cho tất cả các cơ sở Đảng đã xây dựng là chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội nghị cũng chủ trương tiếp tục xây dựng các tổ chức quần chúng, trước hết là Nông hội đỏ nhằm tập hợp rộng rãi các tầng lớp nhân dân. Hội nghị cử Ban Chấp hành lâm thời của Đảng bộ do đồng chí Trần Hữu Thiều (tức Lai, tức Trung Thiên) làm Bí thư.

Đảng bộ Hà Tĩnh ra đời, trực tiếp lãnh đạo công tác xây dựng hệ thống tổ chức Đảng và tổ chức quần chúng trong tỉnh. Phong trào đấu tranh của nhân dân Hà Tĩnh dưới sự lãnh đạo của Đảng bùng phát mạnh mẽ trong cao trào 1930-1931.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh 1930-1954, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t. 1. 

TỪ THÁNG 2 ĐẾN THÁNG 4

Các chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Hòn Gai, Cẩm Phả - Cửa Ông, Uông Bí - Vàng Danh lần lượt ra đời

Sau khi Chi bộ Đảng ở Mạo Khê ra đời, Chi bộ Đảng ở Hòn Gai được thành lập gồm các đồng chí: Nguyễn Khắc Khang, Vũ Văn Hiếu, Trần Văn Nghệ, Nguyễn Văn Xứng (tức Lê Thanh Nghị)... do đồng chí Nguyễn Khắc Khang làm Bí thư.

Trong các xí nghiệp lớn và hầu hết các cơ sở sản xuất quan trọng ở Hòn Gai như Bến cảng, Nhà máy sàng, Nhà máy cơ khí, Nhà máy điện cọc 5, các mỏ Hà Tu, Hà Lầm, Cái Đá… đều có đảng viên hoạt động.

Chi bộ còn lập ra các tổ kinh tế, giao thông, ấn loát để làm công tác chuyên môn của Đảng.

Tháng 3-1930, Ban Cán sự Mỏ Hòn Gai được thành lập gồm ba đồng chí Nguyễn Khắc Khang, Vũ Văn Hiếu, Trần Văn Nghệ, do đồng chí Nguyễn Khắc Khang làm Bí thư.

Ở Cẩm Phả, Cửa Ông, Chi bộ Đảng được thành lập gồm các đồng chí Bùi Đắc Thanh, Đỗ Huy Liêm... do đồng chí Bùi Đắc Thanh làm Bí thư.

Cùng với việc thành lập các chi bộ Đảng, các tổ chức quần chúng cũng được xây dựng với nhiều hình thức phong phú như Công hội đỏ, Thanh niên Cộng sản Đoàn, Hội Phụ nữ, Hội đá bóng, Hội học chữ quốc ngữ... Thời kỳ này cơ sở của Đảng ở vùng mỏ đã ăn sâu bám rễ trong quần chúng, tạo điều kiện cho phong trào công nhân vùng mỏ phát triển mạnh mẽ.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh, 1985, t.1.

THÁNG 4

Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Thừa Thiên ra đời

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, tại các địa phương trong cả nước, công việc hợp nhất các tổ chức cộng sản được tiến hành khẩn trương.

Ở Thừa Thiên, việc hợp nhất hội tổ chức cộng sản trở thành nhiệm vụ hết sức cấp thiết của phong trào cách mạng.

Tháng 3-1930, đồng chí Nguyễn Phong Sắc, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Phân cục Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ở Trung Kỳ đến Huế để vận động thống nhất các tổ chức cộng sản ở Thừa Thiên.

Tại cơ quan liên lạc ở Bến Ngự (Huế), hội nghị bàn việc thống nhất hai tổ chức cộng sản thành một Đảng bộ được tiến hành. Đồng chí Nguyễn Phong Sắc thay mặt cho Phân cục Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ở Trung Kỳ giới thiệu hai Đảng bộ gặp nhau.

Đồng chí Dương Văn Lan thay mặt Đông Dương Cộng sản Đảng tỉnh Thừa Thiên và đồng chí Lê Viết Lượng đại diện Đông Dương Cộng sản Liên đoàn Thừa Thiên gặp gỡ để bàn việc thống nhất hai tổ chức.

Tháng 4-1930, Hội nghị hợp nhất Đảng bộ tỉnh Thừa Thiên họp, tuyên bố thống nhất hai tổ chức cộng sản thành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Năm tỉnh Thừa Thiên. Hội nghị thảo luận Cương lĩnh chính trị và Điều lệ Đảng, cử Ban Chấp hành Đảng bộ gồm năm đồng chí, do đồng chí Lê Viết Lượng làm Bí thư.

Sau khi được thành lập, Tỉnh ủy phân công các đồng chí ủy viên về các địa phương hoạt động cách mạng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên – Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên - Huế (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. I.

THÁNG 4

Thành lập Đảng ủy Mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả và Đảng ủy Mỏ Uông Bí - Vàng Danh

Sự phát triển sâu rộng của tổ chức Đảng và tổ chức quần chúng ở vùng mỏ Quảng Ninh đòi hỏi phải có bộ máy lãnh đạo tập trung thống nhất để đưa phong trào tiến lên. Khoảng tháng 4-1930, Ban lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ quyết định thành lập Đảng ủy Mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả và Đảng ủy Mỏ Uông Bí - Vàng Danh.

Đảng ủy Mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả có ba đồng chí, do đồng chí Vũ Văn Hiếu làm Bí thư; về sau, được bổ sung đồng chí Nguyễn Công Hòa ở Thành ủy Hải Phòng về. Đảng ủy Mỏ Uông Bí - Vàng Danh có ba đồng chí do đồng chí Phạm Văn Ngọc làm Bí thư.

Tháng 9-1930, Ban lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ quyết định tách Đảng ủy Hòn Gai - Cẩm Phả thành hai Đảng ủy. Đồng chí Vũ Văn Hiếu được chỉ định làm Bí thư Đảng ủy Cẩm Phả - Cửa Ông, đồng chí Trần Văn Nghệ làm Bí thư Đảng ủy Hòn Gai.

Đến tháng 9-1930, ở vùng mỏ Quảng Ninh có ba Đảng ủy khu vực, chứng tỏ sự lớn mạnh nhanh chóng của tổ chức Đảng và phong trào công nhân ở Quảng Ninh.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh, 1985, t. 1.

THÁNG 4

Chi bộ Cộng sản đầu tiên tại Lâm Viên được thành lập

Tháng 4-1930, sau khi dự Hội nghị ở Tân Mỹ về, đồng chí Trần Diệm triệu tập hội nghị để thực hiện quyết định về việc giải thể Chi bộ Tân Việt và thành lập chi bộ Cộng sản.

Hội nghị thành lập chi bộ Cộng sản họp tại căn buồng số 2 của Khách sạn Palát (Palace) với sự tham gia của ba đảng viên Tân Việt. Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Lâm Viên được thành lập gồm ba đồng chí, do đồng chí Trần Diệm làm Bí thư.

Chi bộ kết nạp được năm đảng viên mới, cuối năm được bổ sung ba đồng chí từ Ninh Thuận, Khánh Hòa đến nâng tổng số đảng viên lên 11 đồng chí và chia làm hai chi bộ: Chi bộ Palace có năm đảng viên do đồng chí Trần Diệm làm Bí thư, hoạt động trong công nhân khách sạn, nhà máy đèn, đường xe lửa; Chi bộ Cầu Quẹo có sáu đảng viên, do đồng chí Nguyễn Sĩ Quế làm Bí thư, hoạt động trong công nhân xây dựng, thợ may.

Hai chi bộ do đồng chí Trần Hữu Duyệt trực tiếp chỉ đạo.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Lâm Đồng: Sơ thảo lịch sử Đảng bộ tỉnh Lâm Đồng (1930-1945), Lâm Đồng, 1981, t.1.

THÁNG 4

Thành lập Tỉnh ủy lâm thời Mỹ Tho

Sau Hội nghị thành lập Đảng, Ban lâm thời Chấp ủy Nam Kỳ ra đời và phân công cán bộ về các tỉnh để hợp nhất các tổ chức cộng sản.

Ban lâm thời Chấp ủy đã phân công một nhóm cán bộ về Tiền Giang tiến hành thống nhất các tổ chức cơ sở Đảng. Chỉ trong một thời gian ngắn từ tháng 2 đến tháng 4-1930, các chi bộ Đảng Cộng sản ở Tiền Giang được thống nhất, hoặc được xây dựng thêm ở Thị xã Mỹ Tho, các huyện Châu Thành, Chợ Gạo, Cai Lậy...

Cuối tháng 4-1930, Tỉnh ủy lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Mỹ Tho được thành lập do đồng chí Nguyễn Thiệu làm Bí thư. Tỉnh ủy gồm các đồng chí: Nguyễn Thiệu, Nguyễn Hanh (tức Nhuận), đồng chí Lưu. Tỉnh ủy đóng tại nhà đồng chí Mai Bạch Ngọc (nay là xóm Dầu, phường 3, thành phố Mỹ Tho).

Đảng bộ ra đời có vai trò quan trọng trong quá trình đấu tranh cách mạng của nhân dân trong tỉnh.

- Tỉnh uỷ Tiền Giang. Lịch sử Đảng bộ tỉnh Tiền Giang (1927-1954), Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tiền Giang xuất bản, 1985, t.1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Mỹ Tho: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Mỹ 1927-1975, Mỹ Tho, 1999.

CUỐI THÁNG 4

Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Bến Tre ra đời

Tháng 4-1930, Tỉnh ủy lâm thời Mỹ Tho thực hiện quyết định của Ban lâm thời Chấp ủy Nam Kỳ cử một Ban cán sự gồm ba đồng chí: Nguyễn Văn Nguyễn, Nguyễn Văn Ân, Nguyễn Văn Trí đến Bến Tre hoạt động để gây dựng cơ sở Đảng.

Đồng chí Nguyễn Văn Ân được phân công đến Tân Xuân (Cù Lao Bảo) để tuyên truyền cách mạng. Đồng chí đã cùng với đồng chí Trần Văn An bí mật hoạt động, tuyên truyền giáo dục, tập hợp quần chúng vào tổ chức Nông hội. Từ các hội viên Nông hội này, hai đồng chí Ân và An đã chọn một số người tích cực kết nạp Đảng và tiếp tục phát triển Nông hội sang các xã Phú Lễ, Phú Ngãi.

Cuối tháng 4-1930, đồng chí Nguyễn Văn Ân đã thay mặt Tỉnh ủy lâm thời Mỹ Tho thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của Bến Tre tại xã Tân Xuân (Ba Tri). Chi bộ gồm 11 đồng chí, do đồng chí Trần Văn An làm Bí thư. Chi bộ Tân Xuân ra đời đã vận động, tổ chức nhân dân trong tỉnh diễn thuyết, rải truyền đơn, treo cờ Đảng, dán khẩu hiệu... tuyên truyền, giáo dục sâu rộng đường lối cách mạng của Đảng trong quần chúng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bến Tre: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bến Tre (1930-2000). Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2003.

NGÀY 1-5

Phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân mở đầu cao trào cách mạng 1930-1931

Nhân ngày Quốc tế Lao động, hưởng ứng Lời kêu gọi của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhân dân trong cả nước dấy làn làn sóng đấu tranh dân tộc và dân chủ mạnh mẽ.

Ở Bắc Kỳ, công nhân khu Mỏ Hòn Gai bãi công, biểu tình. Lần đầu tiên ở vùng mỏ, lá cờ đỏ búa liềm được treo trên đỉnh núi Bài Thơ.

Tại Thái Bình, hơn 1.000 nông dân Duyên Hà - Tiên Hưng biểu tình lên thị xã Thái Bình đòi tự do dân chủ, đòi cải thiện đời sống và chống khủng bố.

Ở Trung Kỳ, nông dân các tỉnh Thanh Hóa, Quảng Bình, Quảng Nam, Khánh Hòa, Bình Thuận đã nổi dậy đấu tranh. Ngày 1-5-1930, cờ đỏ búa liềm lần đầu tiên xuất hiện ở Quảng Nam. Tại thị xã Hội An và các vùng nông thôn Duy Xuyên, Điện Bàn, Đại Lộc, Quế Sơn... đều có rải truyền đơn treo cờ Đảng.

Đặc biệt, sáng ngày 1-5, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Xứ uỷ Trung Kỳ và Tỉnh ủy Nghệ An, công nhân và nông dân Vinh - Bến Thủy đã vùng dậy biểu tình đòi tăng lương, giảm giờ làm, bỏ sưu, giảm thuế, chống khủng bố đòi bồi thường thiệt hại cho các gia đình bị tàn sát trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái, ủng hộ cuộc đấu tranh của công nhân Nhà máy sợi Nam Định, ủng hộ Liên Xô. Chính quyền thực dân thẳng tay đàn áp. Chúng huy động binh lính đến bắn vào đoàn biểu tình, nhưng anh em binh sĩ người Việt chống lệnh của bọn chỉ huy Pháp không bắn vào đồng bào mình.

Mặc dù vậy, bọn giám binh, chánh mật thám tỉnh, bọn chủ người Pháp đã tức tối bắn vào đoàn biểu tình làm 7 người chết và 18 người bị thương.

Trong khi làn sóng đấu tranh của quần chúng đang dâng lên ở thành phố Vinh - Bến Thủy, 3.000 nông dân tập trung tại đình làng Hạnh Lâm (huyện Thanh Chương - Nghệ An) tổ chức mít tinh, biểu tình vào đồn điền của tên ký Viễn đòi trả lại ruộng đất và con đường giao thông độc đạo hắn đã lấn chiếm của dân. Tên ký Viễn phải bỏ trốn. Mấy ngày sau, bọn đế quốc tập trung binh lính đến đàn áp làm 17 nông dân bị chết và một số khác bị thương.

Tại Nam Kỳ, khoảng 1.000 nông dân quận Đức Hòa (Chợ Lớn) đã biểu tình đến quận lỵ đòi giảm thuế, bỏ sưu. Bọn Pháp đàn áp dã man làm 9 người chết, 50 người khác bị thương. Nhưng đoàn biểu tình vẫn không lùi bước, buộc địch phải nhượng bộ, nhận bản yêu sách, giảm thuế, giảm sưu.

Tại Sa Đéc và Long Xuyên, các cuộc biểu tình của nông dân quận Cao Lãnh và quận Chợ Mới đều giành được thắng lợi. Hai tên chủ quận Chợ Mới và Cao Lãnh buộc phải giải quyết yêu sách của quần chúng: hoãn thuế 2 tháng, thả những nông dân bị bắt vì thiếu thuế.

Máu của công nhân và nông dân Việt Nam đã đổ trong dịp kỷ niệm 1-5-1930. Nhưng sự đàn áp dã man của địch không dập tắt được phong trào. Khắp nơi, quần chúng họp mít tinh, truy điệu những người đã hy sinh để nung nấu thêm chí căm thù đế quốc, phong kiến và chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới. Những cuộc mít tình, biểu tình, bãi công vẫn tiếp tục dâng cao. Trong tháng 5, 54 cuộc đấu tranh đã nổ ra (Bắc Kỳ có 21 cuộc, Trung Kỳ có 21 cuộc, Nam Kỳ có 12 cuộc), trong số đó có 18 cuộc đấu tranh của công nhân, 34 cuộc của nông dân.

Sự kết hợp chặt chẽ giữa phong trào bãi công của công nhân ở nhà máy và phong trào biểu tình của nông dân ở nông thôn đã hình thành khối liên minh đấu tranh của hai giai cấp nông dân và công nhân, làm cho đế quốc Pháp vô cùng lúng túng và bị động.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 70.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930 - 1954), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 81-82.

THÁNG 6

Thành lập Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi

Trong khoảng thời gian từ tháng 8-1929 đến tháng 2-1930, những hội viên Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Quảng Ngãi chưa bị lộ, thực hiện chủ trương chung của Tổng bộ, được cử vào nhà máy, đồn điền, bến cảng để vô sản hóa và tìm bắt liên lạc với Đảng, đồng chí Nguyễn Nghiêm triệu tập đại biểu các huyện và các đồng chí ở Nam Bộ về làng Tân Hội (Đức Phổ) để truyền đạt nghị quyết thống nhất Đảng toàn quốc, đồng thời, tuyên bố chính thức thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Quảng Ngãi và chuyển những chi bộ "dự bị cộng sản" thành những chi bộ cộng sản. Hội nghị bầu ra Tỉnh ủy lâm thời do đồng chí Nguyễn Nghiêm làm Bí thư.

Đến tháng 6-1930, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi được triệu tập tại Hùng Nghĩa (Đức Phổ), bầu ra Tỉnh ủy chính thức do đồng chí Nguyễn Nghiêm làm Bí thư.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

 GIỮA NĂM

Chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Rạch Giá ra đời

Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là một bước ngoặt vĩ đại chấm dứt sự khủng hoảng về đường lối cách mạng Việt Nam nói chung và của phong trào cách mạng hai tỉnh Rạch Giá và Hà Tiên nói riêng.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, khoảng giữa năm 1930, Chi bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Mỹ Quới tự giải tán và thành lập Chi bộ Cộng sản. Chi bộ gồm có các đồng chí: Trần Văn Bảy, Lê Giáo Huấn, Trương Quý Thể, Trần Văn Tám… Đây là Chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Rạch Giá.

Chi bộ Mỹ Quới ra đời, lãnh đạo phong trào đấu tranh của nhân dân trong tỉnh đi vào quỹ đạo chung của phong trào cả nước.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng tỉnh Kiên Giang: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Kiên Giang (1930-1945), sơ thảo, Kiên Giang, 1985.

NGÀY 25 THÁNG 6

Phiên tòa xét xử đồng chí Tôn Đức Thắng

Năm 1927, đồng chí Tôn Đức Thắng được cử vào Ban Chấp hành Thành bộ Sài Gòn và Kỳ bộ Nam Kỳ của Việt Nam Cách mạng Thanh niên và được phân công trực tiếp phụ trách phong trào công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn. Đồng chí đã cùng với các đồng chí khác ra sức truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin trong giai cấp công nhân ở Nam Bộ, làm cho phong trào công nhân và tổ chức Việt Nam Cách mạng Thanh niên ngày càng vững mạnh.

Quá trình hoạt động của đồng chí Tôn Đức Thắng bị mật thám Pháp theo dõi ráo riết, năm 1929, đồng chí bị địch bắt giữa lúc phong trào công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn đang lên mạnh, giữa lúc các cán bộ của Việt Nam Cách mạng Thanh niên đang tích cực vận động thành lập Đảng Cộng sản ở Việt Nam.

Ngày 25-6-1930, thực dân Pháp lập tòa án đặc biệt và đưa đồng chí ra xét xử. Luật sư Giắcơbi từ Pari sang để bào chữa cho đồng chí.

Tại tòa án, nổ ra cuộc tranh luận gay gắt giữa một bên là luật sư và đồng chí Tôn Đức Thắng và một bên là Tòa án thực dân. Mặc dù không đủ chứng lý để kết tội, song cuối cùng Toà án vẫn kết án đồng chí Tôn Đức Thắng 20 năm tù khổ sai. Tháng 6-1930, chúng đày đồng chí ra Côn Đảo với dòng ghi chú trong hồ sơ “phần tử nguy hiểm" và số tù 5289.

Trong thời gian bị lưu đày, đồng chí Tôn Đức Thắng đã cùng với tù chính trị cộng sản trong Nhà tù Côn Đảo đấu tranh anh dũng chống chế độ nhà tù, giữ vững khí tiết người cộng sản.

- Đinh Xuân Lâm - Trương Hữu Quýnh (Chủ biên): Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2000, tr. 404.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương: Đồng chí Tôn Đức Thắng người chiến sĩ cộng sản kiên cường mẫu mực, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1982, tr 16-17.

THÁNG 6

Thành ủy Hà Nội chính thức thành lập

Cuối tháng 4-1930, đồng chí Bí thư Thành ủy được Trung ương điều đi công tác ở Thượng Hải (Trung Quốc). Đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ, Ủy viên Thành ủy tạm thay. Để kiện toàn Ban lãnh đạo, đầu tháng 6-1930, đồng chí Trần Văn Lan, Uỷ viên Thường vụ Trung ương Đảng triệu tập cuộc họp ở 177 phố Hàng Bông để tổ chức lại Thành uỷ, gồm ba đồng chí do đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ làm Bí thư. Đồng chí Nguyễn Ngọc Vũ phụ trách chung và giới bếp, hai đồng chí ủy viên phụ trách phong trào công nhân.

Để thực hiện nghị quyết của Trung ương và Ban lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ về đẩy mạnh đấu tranh, phát triển tổ chức, chống khủng bố của quân thù và hưởng ứng phong trào Xô viết Nghệ - Tĩnh, Thành ủy lập đội tuyên truyền xung phong do đồng chí Lê Đình Tuyển làm Đội trưởng, ngoài ra, công tác vận động các giới được chú ý như phân công các đồng chí Lều Thọ Nam phụ trách học sinh, đồng chí Đặng Xuân Khu phụ trách sinh viên, binh lính, một số đồng chí phụ trách thanh niên, phụ nữ...

Từ những chủ trương đó, tổ chức Đảng, tổ chức quần chúng ngày càng phát triển. Cơ sở Đảng được thành lập ở Ga Hà Nội, Nhà máy Xe lửa Gia Lâm, Sở Xe điện, các nhà máy Điện, Nước, Diêm, Bia, Nước đá, gạch Hưng Ký, Gạch Năm Diệm, các xí nghiệp sửa chữa ô tô, gara Avia, Stai, Boalô, Anhđôtô, nhà bán ô tô Sơvôrơlê, các nhà in Trung Bắc, Lê Cường, Iđêô (Viễn Đông), Tôpanh (nay là Nhà in báo Nhân Dân), Sở ươm cây La pho, Sở Vô tuyến điện Bạch Mai,... Đảng viên làm ở nhà công chức cao cấp của thực dân như 90 phố Thợ Nhuộm, 9 phố Savátxiơ (Lê Thạch) đã tạo trụ sở bí mật cho Trung ương, Ban lâm thời Chấp ủy, Thành ủy.

Ở ngoại thành, cơ sở Đảng phát triển chậm hơn nội thành, theo địa bàn của Hà Nội bấy giờ thì cơ sở Đảng lại phát triển mạnh ở nhiều xã, huyện thuộc các tỉnh giáp với Hà Nội như Đông Phù, Đông Trạch, Sét thuộc Hà Đông cũ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930 – 2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

CUỐI THÁNG 6 ĐẦU THÁNG 7

Thành lập Tổng Công hội Nam Kỳ

Trong quá trình tham gia cách mạng, đồng chí Ngô Gia Tự đặc biệt chú trọng xây dựng cơ sở đảng, cơ sở cách mạng trong phong trào công nhân. Vì vậy, từ cuối năm 1929 đầu năm 1930, nhiều Công hội ở Sài Gòn - Chợ Lớn được thành lập: Công hội rượu Phôngten, Công hội FACI, Công hội thợ may, Công hội hỏa xa, Công hội thủy thủ, Công hội Nhà máy điện...

Trên cơ sở nhiều tồ chức Công hội đã hình thành ở các cơ sở công nghiệp và các địa phương, Ban lâm thời Xứ ủy Nam Kỳ quyết định triệu tập Hội nghị để thành lập Tổng Công hội Nam Kỳ vào cuối tháng 6 đầu tháng 7-1930, nhằm đẩy mạnh phong trào cách mạng sâu rộng trong giai cấp công nhân.

Hội nghị họp tại Sài Gòn với sự dại diện có mặt của 700 hội viên Công hội đỏ ở các địa phương.

Hội nghị cử Ban Chấp hành Tổng Công hội gồm năm đồng chí, do Võ Phong (Nguyễn Thái) làm Thư ký. Công hội quyết định cử thêm người xuống các địa phương chưa thành lập Công hội để giúp đỡ tổ chức các Công hội cơ sở.

Tổng Công hội Nam Kỳ ra đời đã đẩy mạnh sự thành lập các tổ chức Công hội ở các địa phương, đồng thời tăng cường tinh thần đoàn kết đấu tranh của giai cấp công nhân, đưa phong trào công nhân phát triển lên một trình độ mới.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t.1.

THÁNG 7

Cuộc đấu tranh của nông dân xã Bàn Môn (Phú Lộc, Thừa Thiên)

Tháng 7-1930, địa chủ và hương lý ở xã Bàn Môn (Phú Lộc) lợi dụng tình hình mất mùa bất nhân dân đi lấn phá, khai hoang 40 mẫu ruộng ở đầm Cầu Hai. Hàng nghìn nông dân phải lao động hết sức nặng nhọc và chỉ được trả tiền công bằng 250 gam gạo một ngày. Trước tình hình này, Chi bộ Truồi đã lãnh đạo nông dân đình công, đòi tăng tiền công. Cuộc đấu tranh thu được kết quả, bọn cường hào buộc phải trả thêm tiền cho nông dân.

Thắng lợi của cuộc đấu tranh gây tiếng vang trong toàn tỉnh. Nông dân ngày càng tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và khả năng sức mạnh của chính mình.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên – Huế (1930 - 1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.I .

THÁNG 7

Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa được thành lập

Được sự ủy nhiệm của Ban lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ, đồng chí Nguyễn Doãn Chấp trở về Thanh Hóa vận động thành lập Đảng bộ. Dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Doãn Chấp, Hội nghị thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở Thanh Hóa được triệu tập tháng 6-1930 tại Hàm Hạ (Đông Sơn) gồm bảy đồng chí.

Hội nghị nhất trí tuyên bố thành lập Chi bộ Cộng sản và cử đồng chí Lê Thế Long làm Bí thư Chi bộ. Sau khi ra đời, Chi bộ Hàm Hạ tích cực tuyên truyền, phát triển đảng viên. Chỉ trong một thời gian ngắn, số đảng viên đã lên tới 12 đồng chí.

Một tháng sau, Chi bộ Phú Lộc (Thiệu Hóa) và Chi bộ Yên Trường (Thọ Xuân) cũng ra đời. Như vậy, đến đầu tháng 7-1930, Thanh Hóa đã có ba Chi bộ Cộng sản hoạt động rất sôi nổi. Tên cơ sở phong trào cộng sản phát triển nhanh chóng, ngày 29-7-1930, Hội nghị thành lập Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa được triệu tập tại Yên Trường. Hội nghị thảo luận Chính cương vắn tắt, sách lược vắn tắt Điều lệ tóm tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam do đồng chí Nguyễn Ái Quốc soạn thảo và được Hội nghị thành lập Đảng thông qua.

Hội nghị Đảng bộ Thanh Hóa nhất trí đề ra những chủ trương: phát triển tổ chức Đảng, bồi dưỡng đảng viên, xây dựng các tổ chức quần chúng như Công hội đỏ, Nông hội đỏ... và quyết định ra tờ báo Tiến lên làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ. Hội nghị bầu Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh lâm thời, gồm các đồng chí: Lê Thế Long, Vương Xuân Cát, Lê Văn Sỹ, do đồng chí Lê Thế Long làm Bí thư.

Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa ra đời đánh dấu bước trưởng thành của phong trào cách mạng của nhân dân Thanh Hóa.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thanh Hoá: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa (1930-1954), Thanh Hóa, 2000, t. I.

NGÀY 1-8

Nông dân Can Lộc đấu tranh kỷ niệm ngày Quốc tế chống chiến tranh đế quốc

Hưởng ứng chủ trương của Tỉnh ủy Hà Tĩnh, ngày 1-8- 1930, nông dân huyện Can Lộc biểu tình kỷ niệm ngày Quốc tế chống chiến tranh đế quốc.

Mờ sáng ngày 1-8, hơn 500 nông dân hai tổng Phù Lưu, Lai Thạch tập hợp tại bến đò Hạ Vàng, giương cao cờ Đảng và biểu ngữ kéo về huyện lỵ. Được tin quần chúng biểu tình, tri huyện Can Lộc cùng năm lính vội ra cầu Nghẽn để ngăn chặn. Trước uy thế của quần chúng, tên tri huyện phải nhận bản yêu sách của quần chúng và hứa sẽ gửi lên quan tỉnh giải quyết.

Cuộc biểu tình của nông dân Can Lộc ngày 1-8-1930 là cuộc vùng dậy đầu tiên của quần chúng, có sự lãnh đạo, chỉ huy thống nhất của các cấp bộ đảng. Thắng lợi của cuộc biểu tình của nông dân Can Lộc có tiếng vang lớn.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh 1930-1954, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1993, t.1.

NGÀY 5-8

Tạp chí Đỏ ra đời

Thi hành chỉ thị của Quốc tế Cộng sản và quyết định của Hội nghị thành lập Đảng, Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam xuất bản Tạp chíĐỏ. Ngày 5-8-1930, Tạp chí ra số đầu tiên mỗi số 100 bản (in rônêô). Song do điều kiện khó khăn, Tạp chí ra khoảng 1-2 tuần, một số.

Tạp chí đăng các bài về tin tức thế giới, kinh nghiệm cách mạng của các nước, các công tác Đảng, kinh nghiệm công tác bí mật, phê bình các khuynh hướng sai lầm.. Tạp chí Đỏ đóng vai trò là tài liệu huấn luyện và nghiên cứu cho toàn Đảng.

Tạp chí tồn tại đến tháng 10-1930 thì được thay bằng Tạp chí Cộng sản - cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925 - 1945), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984. tr.89.

- Đỗ Quang Hưng (chủ biên): Lịch sử báo chí Việt Nam 1865-1945, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 10.

NGÀY 15-8

Báo Tranh đấu ra đời

Mười ngày sau khi Tạp chí Đỏ ra đời, ngày 15-8-1930, Trung ương Đảng xuất bản báo Tranh đấu.

Để mở rộng ảnh hưởng của tờ báo, ngoài việc in bằng chữ quốc ngữ, báo Tranh đấu còn in chữ Nôm (lúc đó chữ Nôm còn thịnh hành ở thành thị và một số vùng nông thôn).

Tôn chỉ của báo Tranh đấu là: Để thống nhất tư tưởng, tổ chức, hành động cho toàn Đảng và quần chúng lao khổ. Báo đăng các văn kiện của Quốc tế Cộng sản nói lên mối quan hệ chặt chẽ giữa Đảng và quần chúng, khẳng định vai trò quyết định của quần chúng trong lịch sử, tin tưởng vào năng lực cách mạng và trí sáng tạo của quần chúng.

Sau Hội nghị Trung ương tháng 10-1930, báo Tranh đấu ngừng xuất bản, thay thế vào đó là tờ Cờ vô sản - cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-1945), Nxb. Khoa học xã hội Hà Nội, 1984, tr. 89-91.

- Đỗ Quang Hưng (chủ biên): Lịch sử báo chí Việt Nam 1865-1945, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 102-103.

TỪ THÁNG 8 ĐẾN CUỐI NĂM

Một số tờ báo của Xứ ủy, Thành ủy, Tỉnh ủy ra đời

Nhiệm vụ cách mạng ngày càng nặng nề, đặc biệt là nhiệm vụ tuyên truyền cho quần chúng công, nông hiểu rõ sứ mệnh của mình trong cuộc đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc. Trong công tác tuyên truyền báo chí là một vũ khí sắc bén, cho nên cùng với việc Trung ương Đảng xuất bản tờ Tranh đấu, các Xứ ủy, Tỉnh ủy, Thành ủy cho ra đời các tờ báo của mình.

Xứ ủy Bắc Kỳ xuất bản tờ báo Tiến lên, Xứ ủy Trung Kỳ với tờ báo Người lao khổ, Công nông binh, Xứ ủy Nam Kỳ có Tạp chí Cộng sản,Lao khổ.

Các Thành uỷ, Tỉnh ủy đều cho ra đời các tờ báo để phục vụ mục đích đấu tranh cách mạng. Thành phố Hà Nội là điển hình với ba tờ, nhằm tuyên truyền cho công nhân phụ bếp, học sinh và tờ Bếp (Boy Bếp), hai tờ Hồng quân và Giác ngộ tuyên truyền vận động binh lính Pháp và Việt. Tỉnh Nghệ An có tờ Nghệ An đỏ, Hà Tĩnh có tờ Bước tới, Hà Nam có tờ Dân cày, Quảng Nam có tờ Lưỡi cày, Đặc khu ủy Vàm Cỏ Đông có tờ Giải phóng.

Một số huyện ủy cũng ra báo: Huyện ủy Nam Đàn tờ Giác ngộ, Quỳnh Lưu tờ Lao động, Thanh Chương tờ Nhà quê.

Sự ra đời các tờ báo cách mạng phản ánh sự cố gắng của các cấp ủy Đảng trong việc tuyên truyền vận động quần chúng. Đồng thời những tờ báo đó đã góp phần tích cực cho việc tăng cường ảnh hưởng sâu rộng của Đảng trong nhân dân.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925- 1945), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, tr. 91.

NGÀY 15-8

Nghị quyết của Đại hội Công hội đỏ Quốc tế về tình hình và nhiệm vụ của Công hội đỏ Đông Dương

Từ ngày 15 đến ngày 30-8-1930, Đại hội lần thứ V Quốc tế Công hội đỏ họp tại Mátxcơva. Dự Đại hội có 538 đại biểu đến từ 61 quốc gia. Đại biểu Công hội đỏ Việt Nam có ba đồng chí: Hoàng Bình, Phạm Văn Đức, Lê Văn Kiệt. Đại hội đã ra nghị quyết về tình hình và nhiệm vụ của Công hội đỏ Đông Dương.

Căn cứ vào bản báo cáo của Đoàn đại biểu Công hội đỏ Đông Dương đọc tại Đại hội, Nghị quyết của Đại hội đã phân tích và nhận định về tình hình đời sống và phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân Đông Dương; đề ra nhiệm vụ thành lập Tổng Công hội Đông Dương; giúp cho nông dân lập ra Nông hội, lãnh đạo quần chúng đấu tranh đòi ngày làm 8 giờ, tự do hội họp; tự do ngôn luận; công khai tổ chức Công hội..., và gắn khẩu hiệu đấu tranh đòi quyền lợi hàng ngày với khẩu hiệu đấu tranh đánh đổ đế quốc Pháp và giai cấp địa chủ phong kiến.

Nghị quyết của Đại hội Quốc tế Công hội đỏ có tác dụng hướng dẫn phong trào công nhân Đông Dương và cổ vũ cao trào cách mạng của công nhân và nông dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr.315-318.

NGÀY 30-8

Cuộc biểu tình của nông dân Nam Đàn (Nghệ An)

Từ cuối tháng 8, đầu tháng 9-1930, phong do cách mạng ở Nghệ An phát triển lên định cao với các cuộc đấu tranh ngày càng quyết liệt, mở đầu là cuộc đấu tranh của 3.000 nông dân Nam Đàn, ngày 30-8-1930. Quần chúng tập trung mít tinh ở ba địa điểm trong huyện rồi cùng kéo về thị trấn Sa Nam, đập phá đại lý rượu ty, tràn vào huyện đường, đốt hồ sơ lưu trữ, phá nhà giam, giải thoát tù nhân. Đại biểu đoàn biểu tình đã đấu lý và buộc tri huyện Nam Đàn Lê Khắc Tưởng phải ký và đóng dấu vào bản yêu sách. Đạt được yêu cầu định trước, đoàn biểu tình phân tán về từng tổng, đốt phá các điếm canh, trấn áp bọn tổng lý gian ác có nợ máu với nông dân.

Tin thắng lợi của cuộc đấu tranh ở Nam Đàn lan nhanh ra các nơi, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân Vinh, Hưng Nguyên, Thanh Chương, Đô Lương.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995). Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 84.

NGÀY 1-9

Cuộc đấu tranh của nông dân Thanh Chương

Ngày 1-9-1930, tại Thanh Chương diễn ra cuộc biểu tình với quy mô lớn của 20.000 nông dân.

“Toàn huyện Thanh Chương nổi dậy tranh đấu. Cuộc biểu tình 20.000 người... sớm ngày 1-9, nông dân các xã tụ họp diễn thuyết rồi cờ dong, trống đánh đến chợ Rộ và làng Nguyệt Bồng ở hai bên bờ sông Cả (chỗ huyện lỵ đóng). 20.000 anh em, chị em tụ họp trên đầu phấp phới 200 lá cờ đỏ vẽ búa liềm và viết các khẩu hiệu…”. Tri huyện Phan Sĩ Bàng và Đồn trưởng Thanh Quả người Âu ra lệnh cho lính bắn súng về phía tả ngạn sông Lam (nơi đoàn biểu tình hai tổng Đại Đồng và Xuân Lâm đang tập trung), làm chết một người (anh Nguyễn Công Thường). Lập tức, quần chúng vượt sông cùng với các đoàn bên hữu ngạn sông Lam tràn vào huyện đường. Tri huyện, nha lại, lính tráng bỏ chạy lên phía đồn Tây ở Thanh Quả. Quần chúng phá đại lý rượu ty, đốt huyện đường, bao gồm cả tư thất quan lại, đánh chết con ngựa bạch của Phan Sĩ Bàng, đốt phá luôn cả nhà Cửu Ngạc (cha đẻ tri huyện Phan Sĩ Bàng) ở cửa phủ (thuộc xã Võ Liệt, cách huyện lỵ 2km). Quần chúng còn truy kích tri huyện và lính tráng đến tận đồn Thanh Quả.

Cuộc biểu tình lịch sử ngày 1-9-1930 ở Thanh Chương được coi là mốc mở đầu đánh dấu sự ra đời của chính quyền Xô viết Nghệ - Tĩnh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tính Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.I.

- Báo Người lao khổ ngày 6-9-1930, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

NGÀY 7-9

Cuộc biểu tình của nông dân Can Lộc (Hà Tĩnh)

Ngày 7-9-1930, Huyện ủy Can Lộc lãnh đạo trên 1.500 nông dân biểu tình có vũ trang tự vệ tiến lên huyện lỵ đòi tri huyện giải quyết những yêu sách của quần chúng đã chấp nhận trong cuộc đấu tranh ngày 1-8: giảm các thứ thuế, loại bỏ các khoản công ích, tư ích, trả lại cho dân số tiền tư ích trong năm; chia lại ruộng đất cho nông dân nghèo; bỏ thuế chợ, thuế đò, thuế muối; bỏ lệ tuần canh; cấm lính vào làng xóm nhiễu hại nhân dân.

Trước sức mạnh đấu tranh của nông dân, tri huyện phải bỏ trốn. Quần chúng phá trại giam để giải phóng tù chính trị, vào công đường đốt sạch hồ sơ, phá hủy bàn ghế làm việc. Được bọn tay sai báo tin có sự biến ở Can Lộc, tên giám binh Pháp từ thị xã Hà Tĩnh đưa lính đến đàn áp bắt đi hai người.

Cuộc biểu tình của nông dân Can Lộc là nguồn cổ vũ lớn cho nông dân các địa phương khác đứng lên đấu tranh giành lại quyền lợi về cho mình.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh 1930-1954, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t. 1.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào công dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 84.

 NGÀY 12-9

Cuộc biểu tình của nông dân phủ Hưng Nguyên (Nghệ An)

Từ đầu tháng 9-1930, nhân dân Nghệ - Tĩnh bước vào thời kỳ đấu tranh sôi nổi và quyết liệt.

Hưởng ứng phong trào đấu tranh đang rầm rộ khắp tỉnh và phản đối chính sách khủng bố dã man của đế quốc Pháp và phong kiến, ngày 12-9-1930, hơn 8.000 nông dân phủ Hưng Nguyên biểu tình đến phủ lỵ với khẩu hiệu: đả đảo chủ nghĩa đế quốc, đả đảo phong kiến, bỏ sưu giảm thuế, chia ruộng đất…

Dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Vinh - Bến Thủy và Phủ ủy Hưng Nguyên, từng đoàn nhân dân các làng xã phủ Hưng Nguyên hàng ngũ chỉnh tề, từ 3-5 giờ sáng đã tấp nập đến tập trung ở ga Yên Xuân. Tại đây, khi các đoàn đã đến đông đủ, một nữ đồng chí đứng lên diễn thuyết, cổ động. Đoàn biểu tình đã đồng thanh hô vang khẩu hiệu, các đội tự vệ phân công nhau đi cắt dây điện thoại và bắt giữ trưởng ga để cắt đứt đường dây liên lạc của đế quốc, rồi biểu tình đưa yêu sách vào phủ đường Hưng Nguyên. Đoàn biểu tình vừa kéo đến ngã ba Thái Lão, thực dân Pháp hai lần cho máy bay đến ném bom làm 217 người chết và 125 người bị thương.

Vụ thảm sát này càng làm bốc cao ngọn lửa căm thù của nhân dân trong tỉnh và cả nước. Hưởng ứng cuộc đấu tranh của nông dân Hưng Nguyên, nhiều cuộc đấu tranh liên tiếp nổ ra. Ngay trong đêm 12-9, Huyện ủy Nam Đàn họp các tổ chức cơ sở Đảng và các hội quần chúng, vận động trên 5.000 người biểu tình kéo lên huyện đường phản đối hành động dã man của thực dân Pháp.

Xứ ủy Trung Kỳ, các Tỉnh ủy Nghệ An, Hà Tĩnh đều phát truyền đơn, đăng báo vạch tội ác của thực dân Pháp và tay sai, kêu gọi quần chúng nổi dậy đấu tranh chống lại sự tàn sát của chúng. Các cuộc mít tinh, biểu tình, truy điệu những đồng bào bị sát hại ở Hưng Nguyên được tổ chức ở khắp nơi trong tỉnh, lớn nhất là ba cuộc lễ truy điệu do các Tỉnh ủy tổ chức ở làng Lộc Đa (Hưng Nguyên), Can Lộc và Chợ Cồn (Thanh Chương).

Mặt khác, các cấp ủy Đảng tiếp tục phát động quần chúng đấu tranh phản đối sự đàn áp dã man của thực dân Pháp đối với cuộc biểu tình Hưng Nguyên. Công nhân các nhà máy ở Vinh - Bến Thủy liên tiếp bãi công. Tù chính trị ở Nhà lao Vinh tuyệt thực. Học sinh các trường bãi khóa, nhân dân Nghi Lộc bãi thị. Nhân dân các huyện Diễn Châu, Yên Thành, Quỳnh Lưu... biểu tình kéo lên phủ, huyện đưa yêu sách phản đối.

Cuộc biểu tình của nhân dân Hưng Nguyên chứng minh sức mạnh to lớn của nông dân, đồng thời là bằng chứng tố cáo sự dã man của thực dân Pháp và tay sai. Chính vì vậy, cuộc biểu tình Hưng Nguyên đã khích lệ, lôi cuốn hàng trăm cuộc đấu tranh khắc của nông dân Nghệ An nói riêng và cả nước nói chung.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930- 1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,1998, t. I.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 85.

- Tiểu ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Nghệ An: Xô viết Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ An, 2000.

TỪ THÁNG 9-1930 ĐẾN THÁNG 6-1931

Xôviết Nghệ - Tĩnh - đỉnh điểm của cao trào 1930-1931

Xôviết Nghệ - Tĩnh - Xôviết Việt Nam đầu tiên trong lịch sử cách mạng Việt Nam là sự phát triển tất yếu của cao trào đấu tranh cách mạng của công nhân và nông dân cả nước trong những năm 1930-1931. 97 cuộc bãi công và biểu tình của công nhân và nông dân Nghệ - Tĩnh từ ngày 1-5 đến tháng 8-1930 là “đêm trước" của Xôviết Nghệ - Tĩnh.

Từ tháng 9 trở đi, sau hai cuộc biểu tình lớn của nông dân hai huyện Nam Đàn, Thanh Chương, cao trào cách mạng ở Nghệ - Tĩnh chuyển biến vượt ra ngoài dự kiến của các cấp bộ Đảng. Bằng những cuộc biểu tình có vũ khí thô sơ và có các đội tự vệ đỏ hỗ trợ, nông dân các huyện Nam Đàn, Thanh Chương và nhiều huyện trong hai tỉnh dồn dập tấn công vào chính quyền thực dân, phong kiến từ huyện đến xã, trước bão táp cách mạng của quần chúng hệ thống chính quyền của thực dân, phong kiến ở Nghệ - Tĩnh bị rối loạn. Các quan lại và viên chức người Pháp ngày đêm sống trong tâm trạng lo âu. Ở Vinh, mỗi người Pháp đã chuẩn bị sẵn một nơi trú ẩn, phòng khi bị tấn công. Trong giới quan lại phong kiến Nam triều, số xin nghỉ việc, số xin đổi đi nơi khác. Số quan lại được cử ra thay thế cũng dè dặt trong khi làm nhiệm vụ.

Trong vòng 6 tháng cuối năm 1930, Khâm sứ Trung Kỳ và tiều đình Huế đã phải thay tới ba tổng đốc ở Nghệ An và hai tuần vũ ở Hà Tĩnh. Bộ máy chính quyền cơ sở hết sức rối ren. Tại Thanh Chương, tri huyện, nha lại không dám trở lại làm việc. Chính quyền huyện Nam Đàn bị tê liệt. Tri huyện Nghi Lộc và đội lệ Hưng Nguyên bị giết. Tri huyện và nha lại các huyện khác mất tinh thần. Binh lính các đồn không dám hoạt động, một số ngả theo cách mạng. Chính quyền địch ở nhiều làng đã bị tê liệt hoặc tan rã.

Việc giành chính quyền chưa phải là mục tiêu trước mắt của cách mạng. Xứ ủy Trung Kỳ và các cấp ủy Đảng ở hai tỉnh cũng không có chủ trương khởi nghĩa giành chính quyền. Nhưng khi diễn ra tình huống lực lượng cách mạng áp đảo và làm tan rã bộ máy chính quyền địch, các cấp ủy Đảng ở cơ sở đã kịp thời lãnh đạo Ban Chấp hành Nông hội đỏ ở thôn xã (tức Xã bộ nông) đứng ra đảm nhiệm các chức năng chính quyền cách mạng. Tại Nghệ An, Nông hội nắm chính quyền ở các làng xã thuộc huyện Thanh Chương, Nam Đàn, một phần huyện Anh Sơn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên và Diễn Châu; tại Hà Tĩnh chính quyền Xôviết hình thành ở 172 xã, phần lớn ở các huyện Can Lộc, Thạch Hà và Đức Thọ.

Ngay từ khi ra đời Nông hội đã thực hiện các quyền lợi về chính trị kinh tế văn hóa - xã hội cho nông dân. Về chính trị: Nông hội không thừa nhận bộ máy chính quyền của thực dân, phong kiến và những luật lệ do chúng đặt ra để kìm kẹp, bóc lột nhân dân, thực hiện các quyền tự do, dân chủ cho nhân dân như tự do hội họp, tự do đi học, nam nữ bình quyền.., trấn áp bọn phản động làm tay sai cho thực dân Pháp, giao nhiệm vụ giữ gìn trật tự trị an và bảo vệ cách mạng cho các Đội tự vệ đỏ...

Về kinh tế, không nạp sưu thuế cho Pháp và buộc các tổng lý phải trả lại cho nhân dân số tiền thuế đã thu, buộc các chủ ruộng, các nhà giàu phải giảm tô, hoãn nợ và bỏ các khoản địa tô phụ cho nông dân, quy định lại mức tiền công cho những người làm thuê chia lại ruộng công... một số nơi còn sử dụng ruộng đất công tổ chức cho nhân dân sản xuất tập thể theo hình thức hợp tác xã nông nghiệp như ở làng Thượng Thọ (huyện Thanh Chương), làng Thượng Hà, Thuận Thiên (huyện Can Lộc). 631 làng thuộc bảy huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Anh Sơn, Thạch Hà, Can Lộc đã tịch thu được 5.599 mẫu ruộng đất công, 2.975 tạ thóc và 10.394 đồng bạc quỹ công của làng xã.

Về văn hóa - xã hội: bài trừ các hủ tục lạc hậu, cấm hút thuốc phiện, uống rượu, đánh bạc… giáo dục, trừng trị bọn lưu manh trộm cắp, mở những lớp dạy chữ quốc ngữ, tổ chức nhân dân giúp đỡ lẫn nhau…

Những chính sách và biện pháp được các Xã bộ nông - Xôviết thực hiện đã tạo ra một khí sắc mới trong nông thôn. Lòng tin của quần chúng đối với Đảng và cách mạng được biểu hiện rõ rệt. Những tiếng gọi "cộng sản", “xã hội” bao hàm ý nghĩa thiêng liêng, vừa là lý tưởng vừa là khẩu hiệu hành động của quần chúng. Họ sẵn sàng hy sinh tính mạng và tài sản để chống lại chính sách khủng bố của đế quốc Pháp, bảo vệ Xôviết.

Cuối năm 1930, cuộc đấu tranh giữa ta và địch vẫn diễn ra gay go ác liệt. Trong những tháng đầu năm 1931, phong trào cách mạng gặp nhiều khó khăn và tổn thất nặng vì nhiều cán bộ lãnh đạo của Đảng ở Nghệ - Tĩnh bị địch bắt. Phong trào đấu tranh của quần chúng dần dần lắng xuống; các Xôviết lần lượt bị giải tán trong tháng 6-1931. Cuối năm 1931, một số cuộc mít tinh và biểu tình nhỏ của quần chúng còn nổ ra ở một số xã; việc rải truyền đơn và treo cờ đỏ còn kéo dài đến năm 1932. Một số cán bộ và đảng viên còn lại vẫn kiên trì hoạt động gây nhân mối trong quần chúng.

Ảnh hưởng của phong trào cách mạng Việt Nam và Xôviết Nghệ - Tĩnh trong những năm 1930-1931 đã vang dội trong cả nước và thế giới. Đánh giá về Xôviết Nghệ - Tĩnh trong dịp kỷ niệm lần thử 30 ngày thành lập Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: "Tuy đế quốc Pháp đã dập tắt phong trào đó trong một biển máu, nhưng Xôviết Nghệ - Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại nhưng nó rèn luyện lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám thắng lợi sau này".

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Tiểu ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Nghệ An: Xô viết Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ An, 2000, tr. 89-100.

THÁNG 9

Chỉ thị của Trung ương Đảng gửi Chấp ủy Trung Kỳ

Nhận được báo cáo về việc thành lập chính quyền Xôviết ở Thanh Chương, Nam Đàn (Nghệ An), tháng 9-1930, Trung ương Đảng gửi ngay chỉ thị cho Chấp ủy Trung Kỳ. Trung ương Đảng phê bình Chấp ủy Trung Kỳ, cho rằng làm như vậy là quá sớm, không đúng thời cơ, vì trong cả nước chưa có tình thế cách mạng trực tiếp. Đồng thời, Trung ương Đảng cũng góp ý kiến cho Chấp ủy là phải làm thế nào để duy trì được ảnh hưởng của Đảng và chính quyền Xôviết trong quần chúng nhân dân; uốn nắn một số sai sót trong việc tổ chức biểu tình và chia ruộng đất công...

Chỉ thị của Trung ương Đảng đã kịp thời giúp Chấp ủy Trung Kỳ và Đảng bộ Nghệ An và Hà Tĩnh sửa chữa những thiếu sót trong việc chỉ đạo phong trào. Đến tháng 10-1930, Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra thông cáo cho toàn Đảng biết rõ tình hình. Bản thông cáo nhắc nhở các địa phương phải lấy việc xảy ra ở Nghệ An làm kinh nghiệm để vận động quần chúng, nhất là quần chúng nhân dân cho đúng với nhiệm vụ chính tả của Đảng. Trung ương chỉ thị cho toàn Đảng phải ra sức vận động quần chúng đấu tranh chống khủng bố trắng của đế quốc Pháp để ủng hộ Nghệ - Tĩnh đỏ.

- Đảng Công sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 55-59. 

THÁNG 9

Tuyên bố của Đảng về việc bảo vệ Nghệ An đỏ, chống khủng bố trắng

Các cuộc đấu tranh của công nhân, nông dân Nghệ An, Hà Tĩnh bị thực dân Pháp đàn áp dã man. Trước tình hình đó, Trung ương Đảng ra tuyên bố về việc bảo vệ Nghệ An đỏ chống khủng bố trắng của bọn đế quốc. Cuộc đấu tranh của công nhân và nông dân ngày càng quyết liệt, đế quốc Pháp và tay sai khủng bố ngày càng tàn bạo. Trung ương Đảng kêu gọi "Tất cả chúng ta, nhân dân trong nước chúng ta cần thiết phải phát động một phong trào rộng lớn, một làn sóng biểu tình to lớn trong suốt chiều dài đất nước để giữ vững những thắng lợi giành được ở Bến Thủy trong tỉnh Nghệ An đỏ, để ủng hộ những người biểu tình ở Nam Định”.

Trung ương Đảng chỉ rõ kế hoạch thực hiện đấu tranh là: khẩn trương thành lập các ủy ban cách mạng gồm có những đội công nhân và nông dân cảm tử. Phải tuyên truyền trong quần chúng nhân dân thông qua các cuộc họp và thành lập các hiệp hội để bảo vệ Nghệ An đỏ chống khủng bố trắng. Các địa phương phải in truyền đơn để thúc đẩy công nhân bãi công, nông dân biểu tình tổ chức những đội dự bị và tăng viện để đương đầu với "khủng bố trắng" và ra lệnh ngăn cản bãi công, biểu tình ở Nghệ An, Bến Thủy. Những cuộc đấu tranh này phải giành được các quyền lợi cho công nhân, nông dân.

Nhờ có sự chỉ đạo kịp thời của Trung ương Đảng, phong trào đấu tranh của quần chúng công nông cả nước nổi lên mạnh mẽ, chống lại những thủ đoạn của đế quốc Pháp và tay sai, bảo vệ Nghệ An đỏ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 60-69. 

THÁNG 9

Thành lập Tỉnh ủy Hà Nam

Từ năm 1925 đến năm 1930, do ảnh hưởng của các phong trào yêu nước và dưới sự lãnh đạo của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân Hà Nam lên mạnh, điển hình là việc lấy chữ ký đòi ân xá Phan Bội Châu, tổ chức lễ truy điệu Phan Châu Trinh và phong trào đấu tranh chống tham quan ô lại.

Để tạo điều kiện cho phong trào cách mạng của tỉnh Hà Nam phát triển mạnh mẽ hơn nữa, trên cơ sở các tổ chức Đảng đã được xây dựng ở tất cả các huyện, thị trong tỉnh, Ban lâm thời Chấp ủy Bắc Kỳ chỉ thị cho đồng chí Lê Công Thanh xúc tiến việc thành lập Đảng bộ Hà Nam. Tháng 9-1930, Hội nghị thành lập Đảng bộ Hà Nam được tổ chức tại thôn Lũng Xuyên với sự tham gia đầy đủ của các đại biểu các huyện, thị xã.

Hội nghị đề ra nghị quyết về phát triển Đảng, phát triển Nông hội đỏ và lãnh đạo quần chúng đấu tranh chống áp bức bóc lột, giành quyền lợi hàng ngày. Hội nghị cử Ban Tỉnh ủy lâm thời Hà Nam gồm ba đồng chí: Lê Công Thanh, Nguyễn Hữu Tiến, Nguyễn Duy Huân, đồng chí Lê Công Thanh làm Bí thư Tỉnh ủy.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Nam Hà: Lịch sử Đảng bộ Nam Hà (1930-1954), Nam Hà, 1996, t.1. 

CUỐI THÁNG 9

Thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên tại Nhà lao Kon Tum

Khi thực dân Pháp thiết lập bộ máy cai trị ở tỉnh Kon Tum, một trong những công việc đầu tiên của chúng là tuyển một đội quân đánh thuê, dựng nhà tù và tạo lập những công cụ bạo lực để đàn áp bất kỳ ai chống lại chúng.

Nhà lao Kon Tum sau này còn gọi là lao trong, là nhà lao cấp tỉnh nằm ở phía tây thị xã Kon Tum. Lúc đầu, tại Nhà lao Kom Tum, thực dân Pháp chỉ giam giữ những người địa phương mà chúng ghép vào "tội" chống đối hoặc vi phạm "pháp luật". Nhưng về sau (cuối năm 1929), thực dân Pháp đưa tù chính trị lên giam giữ như Đồng Sĩ Bình (quê ở Thừa Thiên làm thông phán ở tòa xứ Quy Nhơn, do viết báo công kích Pháp nên bị địch kết án 9 năm tù, chúng đày ông từ Nhà lao Buôn Ma Thuột, Nhà lao Thừa Phủ đến Nhà lao Kon Tum), Ngô Đức Đệ (đồng chí bị thực dân Pháp bắt trong cuộc họp thành lập Đông Dương Cộng sản Liên đoàn ở bến đò Trai (Hà Tĩnh), chúng giam đồng chí ở Nhà lao Vinh, rồi lại đày lên Kon Tum).

Thực hiện chủ trương của Đảng, các tù nhân cộng sản nhận định tại Nhà lao Kon Tum có thể tiến hành được công tác binh vận và tích cực vận động, giác ngộ binh lính địch.

Người đầu tiên được giác ngộ cách mạng tại Nhà lao Kon Tum là Huỳnh Đăng Thơ (đội Thơ hay còn gọi là đội Phụng). Sau một thời gian thử thách, tháng 8-1930, đội Thơ được gia nhập tổ chức bí mật và được tổ chức tuyên bố kết nạp Đảng ngày 10-9-1930, tại một địa điểm trong Nhà lao Kon Tum. Huỳnh Đăng Thơ là người đảng viên cộng sản đầu tiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam ở tỉnh Kon Tum.

Đến cuối tháng 9-1930, Chi bộ Đảng Cộng sản trong binh lính Nhà lao Kon Tum được thành lập gồm bốn đảng viên: Ngô Đức Đệ, Huỳnh Đăng Thơ, Huỳnh Liễu, (cai Liễu), Nguyễn Cừ (cai Cừ), do Ngô Đức Đệ làm Bí thư.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Kon Tum: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Kon Tum (1930-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. 1.

 NGÀY 2-10

Đảng Cộng sản Việt Nam ra Lời kêu gọi phản đối việc đế quốc Pháp thành lập Đội dân vệ làng

Với mưu đồ "dùng người Việt trị người Việt", thực dân Pháp ra lệnh thành lập các đội dân vệ làng.

Đảng Cộng sản Việt Nam ra Lời kêu gọi phản đối việc thành lập các đội dân vệ làng.

Lời kêu gọi chỉ rõ âm mưu thành lập các đội dân vệ làng của chính quyền thực dân, phong kiến là để đối phó, đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân, phá hoại khối đoàn kết nhân dân ở các làng xã phục vụ âm mưu chia để trị của chính quyền thực dân.

Đảng Cộng sản Việt Nam kêu gọi những nông dân bị bắt buộc tham gia đội dân vệ làng nhận rõ âm mưu thâm độc của kẻ thù, tăng cường đoàn kết giai cấp, ủng hộ phong trào đấu tranh của nông dân chống chính sách áp bức bóc lột của chính quyền thực dân, phong kiến.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 86-87. 

NGÀY 5-10

Thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên

Tháng 8-1930, đồng chí Phan Lưu Thanh được kết nạp vào Đảng tại Chi bộ Thị Nghè (Sài Gòn) và được cử vào La Hai (Phú Yên). Tại đây, đồng chí đã tập hợp được một số thanh niên tiến bộ từng hoạt động trong Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đi treo cờ búa liềm, rải truyền đơn ở La Hai, Tuy An, Tuy Hòa, tỉnh lỵ Sông Cầu. Những hoạt động này đã gây được ảnh hưởng trong quần chúng, tạo điều kiện cho quần chúng công nông tiếp xúc với chủ trương của Đảng, kích thích tinh thần yêu nước trong thanh niên, học sinh.

Qua tuyên truyền, giác ngộ, thử thách trong công tác đồng chí Phan Lưu Thanh đã kết nạp một số đồng chí vào Đảng như Bùi Xuân Cảnh, Phan Ngọc Bích (Việt Hồng), Nguyễn Thạnh, Nguyễn Phục Hưng, Nguyễn Hữu Tánh, Nguyễn Diệp, Nguyễn Thị Hảo.

Ngày 5-10-1930, tại thôn Đồng Bé, xã Xuân Long, huyện Đồng Xuân, đồng chí Phan Lưu Thanh tổ chức Hội nghị toàn thể các đảng viên và tuyên bố thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên. Sau khi thành lập, Chi bộ Đảng đề ra chương trình hoạt động như: tuyên truyền tôn chỉ mục đích của Đảng Cộng sản Việt Nam sâu rộng vào quần chúng công nhân nông dân, trí thức, học sinh; ra sức tổ chức các hội quần chúng: Nông hội đỏ, Tự vệ đỏ, Cứu tế đỏ, Đoàn Thanh niên Cộng sản, Hội Phụ nữ giải phóng; tổ chức và lãnh đạo quần chúng đấu tranh, qua đó lựa chọn những quần chúng ưu tú kết nạp vào Đảng; huấn luyện đảng viên về công tác bí mật.

Sự ra đời của Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên đánh dấu sự khởi đầu cho một thời kỳ mới của phong trào cách mạng Phú Yên. Đến 1-1931, Tỉnh ủy Phú Yên được thành lập do đồng chí Phan Lưu Thanh làm Bí thư.

- Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Phú Yên: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Yên (1930-1945) Phú Yên, 1999.

NGÀY 7-10

Cuộc biểu tình của nông dân huyện Đức Phổ (Quảng Ngãi)

Từ tháng 10-1930, phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân lao động Quảng Ngãi ngày càng mạnh mẽ.

Phối hợp với cao trào toàn quốc và hưởng ứng Xôviết Nghệ - Tĩnh, sáng ngày 7-10-1930, được sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy Quảng Ngãi, 5.000 nông dân ở các vùng Tân Hội, Hùng Nghĩa, Vạn Lý, Nhơn Phước, An Tây, Lệ Bàn, Mỹ Thuận, Liên Chiểu, Văn Trường, kéo về bao vây và chiếm lĩnh huyện đường Đức Phổ. Nhân dân phản đối đế quốc tàn sát công nông Nghệ - Tĩnh và đòi bỏ thuế thân, giảm các thứ thuế khác. Đoàn biểu tình vào huyện đường, dán truyền đơn lên tường và hô các khẩu hiệu cách mạng. Tri huyện Phan Lang, nha lại và lính lệ đều chạy trốn. Quần chúng đập phá công đường, thiêu hủy hồ sơ sổ sách, giải phóng tù chính trị, làm chủ tình hình ở huyện lỵ.

Đây là cuộc đấu tranh lớn nhất của nông dân huyện Đức Phổ (Quảng Ngãi). Sức mạnh của cuộc đấu tranh đã lan truyền sang các huyện lân cận.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 91.

NGÀY 14-10

Cuộc đấu tranh của nông dân Tiền Hải (Thái Bình)

Hưởng ứng lời kêu gọi của Trung ương Đảng về việc ủng hộ phong trào công nông Nghệ - Tĩnh và dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy Thái Bình, ngày 14-10-1930, hơn 700 nông dân từ các thôn xã Nho Lâm, Đông Cao, Thanh Giám, hàng ngũ chỉnh tề, cờ đỏ búa liềm đi đầu, rầm rập kẻo nhau lên huyện lỵ Tiền Hải.

Đoàn biểu tình tiến thẳng đến cổng huyện lỵ, vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu: "Không được động đến công nông Nghệ - Tĩnh”, “Giảm sưu, giảm thuế, xóa bỏ việc bắt rượu, bắt muối", “trả lại tiền đào sông Cốc"...

Trước khí thế mạnh mẽ của quần chúng, Tri huyện Phan Duy Tiếp bỏ chạy. Tên lục sự gian ác đã bắt lính bắn xả vào đoàn biểu tình làm 8 người chết, 12 người bị thương.

Được tin báo, Tổng đốc Vi Văn Định, Chánh mật thám Xôđa, Thanh tra Varêga đưa lính về tận làng xã có người đi biểu tình để khủng bố và bắt giữ 78 người, trong đó có 33 đảng viên và 8 phụ nữ, đốt 100 nóc nhà.

Mặc dù bị khủng bố, nông dân Tiền Hải vẫn kiên trì đấu tranh buộc địch phải nhượng bộ một số quyền lợi như trả tiền đào sông Cốc, rút một số ruộng "tư điền gián" (ruộng công của làng bị bọn cường hào chiếm đoạt làm ruộng tư của chúng) đem chia cho nông dân.

Tháng 9-1931, bọn đế quốc lập phiên tòa đặc biệt tại thị xã Thái Bình xử những đảng viên và nông dân Tiền Hải mà chúng ghép cho “tội" chống lại các nhà chức trách địa phương. Chúng kết án 63 người với tổng số 291 năm tù và giam giữ tại các nhà tù Hải Phòng, Hỏa Lò, Sơn La, Côn Đảo.

Cuộc đấu tranh của nông dân Tiền Hải đã gây tiếng vang lớn. Nhân dân nhiều địa phương ở Hải Phòng, Hòn Gai, Hải Dương, Nam Định vùng dậy đấu tranh phản đối khủng bố trắng ở Tiền Hải, ủng hộ Xôviết Nghệ - Tĩnh.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân    Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 92.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thái Bình: Lịch sử Đảng bộ Thái Bình (1927-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,1999.

NGÀY 20-10

Cuộc biểu tình của nhân dân huyện Bình Lục (Hà Nam)

Ngay từ đầu năm 1930, nhân dân các vùng Hưng Công, Bình Chung, Ngọc Lũ thuộc huyện Bình Lục (Hà Nam) đã biểu tình lên huyện lỵ. Các cuộc biểu tình đòi bãi bỏ sổ chi thu - một thứ sổ do bọn thống trị lập ra để tăng các loại thuế và hào lý cũng lợi dụng sổ này để phù thu lạm bổ.

Tri huyện phải nhận yêu sách. Nhiều cuộc mít tinh và tuần hành cũng được tổ chức liên tiếp ở Đồn Lãnh, Chợ Lương, Chợ Chầm.

Ngày 20-10-1930, nhằm ủng hộ Nghệ - Tĩnh đỏ và hưởng ứng phong trào đấu tranh của nông dân Tiền Hải (Thái Bình), nông dân huyện Bình Lục lại tổ chức cuộc biểu tình lớn.

Cuộc tuần hành thị uy làm cho bọn quan lại trong huyện khiếp sợ. Hàng nghìn người đã hưởng ứng cuộc biểu tình.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hà Nam, (1927-1975), Hà Nam, 2000, t.1.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 92.

TỪ NGÀY 14 ĐẾN NGÀY 31-10

Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng

Từ sau khi về nước và tham gia Ban lâm thời Chấp uỷ Trung ương, đồng chí Trần Phú khẩn trương chuẩn bị Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Tháng 10-1930, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp Hội nghị tại Hồng Kông (Trung Quốc), đồng chí Trần Phú điều hành Hội nghị.

Hội nghị thảo luận và thông qua bản Luận cương chính trị của Đảng do đồng chí Trần Phú chủ trì khởi thảo; thông qua nghị quyết về tình hình hiện tại ở Đông Dương và nhiệm vụ cần kíp của Đảng. Nghị quyết ghi rõ những quyết định quan trọng của Hội nghị.

Hội nghị phân tích tình hình trước mắt ở Đông Dương, do khủng hoảng kinh tế và đế quốc Pháp tăng cường bóc lột nên đời sống của nhân dân lao động ngày càng khổ cực - và cũng vì bị bóc lột nên công nông vùng dậy đấu tranh, phong trào công nông rầm rộ từ đầu năm 1930. Đối phó với phong trào của quần chúng công nông, đế quốc Pháp ra sức khủng bố trắng. Đảng Cộng sản đi sâu vào quần chúng và lãnh đạo họ đấu tranh. Tuy vậy, trong quá trình đó sự lãnh đạo của Đảng còn bộc lộ nhiều thiếu sót.

Hội nghị kiểm điểm những thiếu sót của Đảng: trong công tác có những chi bộ không liên lạc mật thiết với quần chúng, chưa thật tin vào sức mạnh quần chúng, làm những điều trái với chủ trương và phương pháp cách mạng của Đảng như ám sát cá nhân, bạo động non... Hội nghị phân tích, phê phán khuynh hướng lệch lạc cho rằng củng cố tổ chức rồi mới đấu tranh, chờ hết khủng bố rồi mới hoạt động; đồng thời Hội nghị chỉ rõ, phải thông qua đấu tranh hàng ngày của quần chúng mới phát triển được cơ sở, rèn luyện và thanh lọc được đội ngũ, chấn chỉnh được tổ chức.

Trước tình hình phong trào cách mạng bị khủng bố trắng, Hội nghị xác định nhiệm vụ trước mắt của Đảng là phải mở rộng phong trào đấu tranh rộng khắp Đông Dương nhằm thu hút đông đảo quần chúng nhân dân. Trong đấu tranh phải chống khuynh hướng bạo động, khởi nghĩa non, phải gây thanh thế cho Đảng, tuyên truyền đường lối của Đảng thông qua việc treo cờ đỏ búa liềm, diễn thuyết, rải truyền đơn, ra sách báo… Bằng các biện pháp đó, tuyên truyền, giáo dục quần chúng tin theo Đảng và đấu tranh theo đường lối của Đảng; khi đấu tranh phải chú ý giữ gìn lực lượng, tránh những tổn thất không cần thiết.

Về công tác xây dựng Đảng, Hội nghị nhấn mạnh việc thảo luận những nghị quyết của Đảng và của Quốc tế Cộng sản trong các chi bộ để nâng cao trình độ chính trị cho đảng viên; phái đảng viên vào các xí nghiệp quan trọng; tăng thêm thành phần công nhân và phụ nữ trong Đảng; kết nạp đảng viên phải căn cứ vào tinh thần hăng hái đấu tranh và giác ngộ giai cấp của quần chúng. Hệ thống tổ chức của Đảng, phải tổ chức ra các xứ ủy, tổ chức giao thông liên lạc.

Về công tác quần chúng, Hội nghị cho rằng phải tăng cường công tác vận động công nhân mở rộng Công hội, chuẩn bị lập Tổng Công hội Đông Dương, mở rộng phong trào đấu tranh của nông dân, chuẩn bị lập Tổng Nông hội Đông Dương; phân công các đồng chí phụ trách Hội Phản đế đồng minh, Hội Cứu tế và Thanh niên Cộng sản Đoàn; lập Bộ quân sự của Đảng.

Thực hiện chỉ thị của Quốc tế Cộng sản và cũng xuất phát từ thực tế ba nước Việt, Lào, Campuchia đều là thuộc địa của Pháp, đều chịu sự thống trị của Pháp, Hội nghị quyết định đổi tên Đảng Cộng sản Việt Nam thành Đảng Cộng sản Đông Dương.

Hội nghị bầu Ban Chấp hành Trung ương chính thức gồm bảy đồng chí: Trần Phú, Ngô Đức Trì, Nguyễn Trọng Nhã, Lê Mao, Trần Văn Lan, Nguyễn Phong Sắc, A Lầu (Lưu Lập Đạo), đồng chí Trần Phú làm Tổng Bí thư của Đảng5.

Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 10- 1930 có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức, trực tiếp là đối với cao trào cách mạng 1930-1931.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 88.

- Lê Mậu Hãn (chủ biên): Đảng Cộng sản Việt Nam - các Đại hội và Hội  nghị Trung ương, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1995, tr 20-22.

THÁNG 10

Luận cương chánh trị của Đảng Cộng sản Đông Dương

Sau thời gian học tập ở Liên Xô, đồng chí Trần Phú được Quốc tế Cộng sản cử về nước hoạt động và được bổ sung vào Ban Chấp hành Trung ương lâm thời, sau đó ít lâu vào Ban Thường vụ Trung ương, đồng chí đã chủ trì dự thảo Luận cương chánh trị của Đảng6.

Trong khi chuẩn bị bản Luận cương (tại nhà số 7 phố Giăng Xôle (Jean Soler), nay là số nhà 90 phố Thợ Nhuộm, Hà Nội), đồng chí Trần Phú đã vận dụng nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, kinh nghiệm phong trào cộng sản quốc tế và Đề cương cách mạng thuộc địa của Quốc tế Cộng sản; kết hợp với việc đi khảo sát thực tế phong trào công nhân và nông dân ở Hải Phòng, Nam Định, Thái Bình, đồng thời dựa trên ý kiến của Ban Thường vụ Trung ương lâm thời. Sau một quá trình làm việc miệt mài, nghiêm túc, đồng chí Trần Phú viết ra Dự thảo Luận cương chính trị của Đảng.

Dự thảo Luận cương được Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp ở Hồng Kông tháng 10- 1930 thông qua.

Luận cương chính trị của Đảng (thường gọi là Luận cương cách mạng tư sản dân quyền) gồm ba phần:

1.Tình hình thế giới và cách mạng Đông Dương.

2. Những đặc điểm về tình hình ở Đông Dương.

3. Tính chất và nhiệm vụ của cách mạng Đông Dương.

Trên cơ sở phân tích một cách khoa học tình hình thế giới và Đông Dương, Luận cương chính trị nêu rõ tính chất của cuộc cách mạng ở Đông Dương là cách mạng tư sản dân quyền.

Cách mạng tư sản dân quyền là “thời kỳ dự bị để làm xã hội cách mạng”, bỏ qua thời kỳ tư bản chủ nghĩa. Nhiệm vụ cốt yếu của cách mạng tư sản dân quyền là đánh đổ đế quốc Pháp, giành độc lập dân tộc và đánh đổ giai cấp địa chủ phong kiến, đem lại ruộng đất cho nông dân. Hai nhiệm vụ ấy có quan hệ khăng khít với nhau.

“Trong cuộc cách mạng tư sản dân quyền, vô sản giai cấp và nông dân là hai động lực chánh, nhưng vô sản có cầm quyền lãnh đạo thì cách mạng mới thắng lợi được".

Luận cương cũng phân tích rõ vai trò địa vị của mỗi giai cấp:

Đối với các đảng phái quốc gia cải lương, Đảng phải kiên quyết vạch trần tính chất nguy hiểm, lừa gạt và phá hoại phong trào cách mạng công nông. Đối với các đảng phái tiểu tư sản, Đảng có thể tạm thời hợp tác, với điều kiện là họ phải thật sự chống đế quốc, không ngăn trở công tác tuyên truyền cộng sản trong công nông, Đảng phải luôn giữ tính chất độc lập về tuyên truyền và tổ chức của mình và phê phán tính do dự của họ. Luận cương chính trị khẳng định, cách mạng Đông Dương phải có một Đảng Cộng sản vững mạnh lãnh đạo.

"Điều kiện cốt yếu cho sự thắng lợi của cuộc cách mạng ở Đông Dương là cần phải có một Đảng Cộng sản có một đường chánh trị đúng, có kỷ luật tập trung mật thiết liên lạc với quần chúng, và từng trải tranh đấu mà trưởng thành. Đảng là đội tiền phong của vô sản giai cấp lấy chủ nghĩa Các Mác và Lênin làm gốc mà đại biểu quyền lợi chánh và lâu dài, chung cho cả giai cấp vô sản ở Đông Dương, và lãnh đạo vô sản giai cấp Đông Dương ra tranh đấu để đạt được mục đích cuối cùng của vô sản là chủ nghĩa cộng sản".

Luận cương còn chỉ rõ: muốn giành được thắng lợi Đảng phải thu phục được đông đảo quần chúng lao động bằng cách tổ chức ra các đoàn thể cách mạng như Công hội, Nông hội...

Ngoài những vấn đề về đường lối chiến lược, Luận cương đã vạch ra những vấn đề hình thức và phương pháp cách mạng. Luận cương chỉ rõ khi chưa có tình thế cách mạng, phải đặt khẩu hiệu "phần ít" như tăng cường giảm giờ làm, chống thuế… qua cuộc đấu tranh hàng ngày giáo dục cho quần chúng ý thức đánh đổ đế quốc giành độc lập, đánh đổ phong kiến giành ruộng đất cho dân cày.

Nhiệm vụ của Đảng là "phải lấy những sự nhu yếu hằng ngày làm bước đầu mà dắt vô sản giai cấp và dân cày ra chiến trường cách mạng".

Về thời cơ khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền, Luận cương viết: “Đến lúc sức cách mạng lên rất mạnh, giai cấp thống trị đã rung động, các giai cấp đứng giữa đã muốn bỏ về phe cách mạng, quần chúng công nông thì sôi nổi cách mạng, quyết hy sanh phấn đấu, thì Đảng phải lập tức lãnh đạo quần chúng để đánh đổ chánh phủ của địch nhân và giành lấy chánh quyền cho công nông".

Về phương pháp cách mạng, Luận cương cho rằng khởi nghĩa "không phải là một việc thường, chẳng những là theo hình thế trực tiếp cách mạng, mà lại theo khuôn phép nhà binh… Trong khi không có tình thế trực tiếp cách mạng cũng cứ kịch liệt tranh đấu; nhưng kịch liệt tranh đấu ấy không phải là để tổ chức những cuộc manh động, hoặc là võ trang bạo động quá sớm, mà cốt là để suy động đại quần chúng ra thị oai, biểu tình bãi công, v.v. , để dự bị họ về cuộc võ trang bạo động sau này".

Luận cương cũng nhắc nhở nguy cơ chiến tranh đế quốc ngày càng gần, cho nên phải làm cho khẩu hiệu chống chiến tranh đế quốc ăn sâu trong quần chúng như  khẩu hiệu "đổi chiến tranh đế quốc ra chiến tranh cách mạng”, "phản đối binh bị"...; đồng thời tăng cường công tác vận động binh lính địch, tổ chức tự vệ của công nông.

Cuối cùng, Luận cương chánh trị của Đảng chỉ rõ: cách mạng Đông Dương là một bộ phận khăng khít của cách mạng vô sản thế giới.

Luận cương chính trị năm 1930 của Đảng đã đóng góp quan trọng vào kho tàng lý luận của cách mạng Việt Nam, vạch ra con đường đi lên của cách mạng nước ta. Song, Luận cương còn một số mặt hạn chế, không nêu ra được mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam và đế quốc Pháp, từ đó không nêu được nhiệm vụ chống đế quốc lên hàng đầu. Do vậy, chưa phát huy đầy đủ vị trí của yếu tố dân tộc, chưa nhận thức được đầy đủ vai trò của Mặt trận dân tộc thống nhất trong việc đoàn kết các lực lượng yêu nước. Luận cương chưa đánh giá đúng khả năng cách mạng của giai cấp tiểu tư sản, tinh thần yêu nước của tư bản dân tộc và một bộ phận địa chủ nhỏ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 88-103.

THÁNG 10

Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương

Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng 10-1930 đã thảo luận và thông qua Điều lệ Đảng.

Điều lệ Đảng chỉ rõ tên Đảng là “Đảng Cộng sản Đông Dương".

Điều kiện gia nhập Đảng: Hễ ai công nhận Chương trình và Điều lệ của Quốc tế Cộng sản của Đảng và nộp lệ phí Đảng thì được vào Đảng.

Nguyên tắc và hệ thống tổ chức Đảng, Điều lệ ghi: Đảng Cộng sản Đông Dương cũng như các chi bộ của Quốc tế Cộng sản phải tổ chức theo lối dân chủ tập trung; Đại hội Đảng và Hội nghị Đảng sẽ cử ra các "Đảng bộ hạ cấp" và “thượng cấp". Hệ thống tổ chức Đảng bao gồm: chi bộ, tổng bộ, huyện bộ, tỉnh bộ, xứ bộ và Trung ương. Như vậy điểm mới của Điều lệ về hệ thống tổ chức Đảng là bổ sung cấp bộ xứ.

Đồng thời, Điều lệ Đảng cũng chỉ rõ về vấn đề kỷ luật, tài chính và Đảng đoàn.

Về kỷ luật: trách nhiệm của đảng viên và các Đảng bộ là chấp hành kỷ luật Đảng một cách nghiêm túc. Tất cả đảng viên phải chấp hành nghị quyết của Quốc tế Cộng sản, của Đảng và Trung ương. Những đảng viên không chấp hành là sai lầm và sẽ bị kỷ luật, hội nghị chi bộ hoặc các cấp đảng bộ sẽ xem xét mức kỷ luật.

Về tài chính Đảng: tài chính của Đảng từ đảng phí và lạc quyên. Nguyệt phí sẽ do Trung ương quy định.

Về Đảng đoàn: ở Công hội, Nông hội và các đoàn thể khác, có ba đảng viên thì lập ra Đảng đoàn. Nhiệm vụ của Đảng đoàn là phát huy sức mạnh của Đảng, thực hiện tốt chính sách của Đảng.

Đảng có mối liên hệ chặt chẽ với Đoàn Thanh niên Cộng sản, Đoàn Thanh niên Cộng sản có quyền cử đại biểu tham dự Hội nghị Đảng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 118-129.

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tình hình hiện tại ở Đông Dương và nhiệm vụ cần kíp của Đảng

Cùng với việc thông qua Luận cương chánh trị, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 10- 1930 còn ra Nghị quyết Về tình hình hiện tại ở Đông Dương và nhiệm trụ cần kíp của Đảng.

Trước hết, Nghị quyết phân tích tình hình Đông Dương, do khủng hoảng kinh tế và đế quốc Pháp tăng cường bóc lột nên đời sống của nhân dân lao động mỗi ngày một sa sút, phong trào cách mạng nổi lên rầm rộ từ đầu năm 1930, nổi bật là phong trào công nông. Đảng Cộng sản đã đi sâu vào quần chúng và lãnh đạo quần chúng. Đế quốc Pháp vừa ra sức khủng bố trắng vừa rêu rao những cải cách lừa bịp.

Nghị quyết Hội nghị kiểm điểm những thiếu sót của Đảng trong thời gian qua: “Những điều kiện khách quan cho cuộc tư sản dân quyền ở Đông Dương đã sẵn có, phong trào c.m đã nổi lên cao. Nhiệm vụ chánh của Đảng là lãnh đạo cho công nông và quần chúng lao khổ ra tranh đấu để cướp chánh quyền. Bấy lâu nay Đảng vẫn cố công, cố sức thâm nhập vào quần chúng công nông để lãnh đạo họ tranh đấu. Ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng mỗi ngày mỗi lan rộng thêm lớn, nhưng lúc đầu các chủ trương của Đảng trong nội bộ có nhiều điều sai lầm, công tác của Đảng trong quần chúng hãy còn nhiều điều khuyết điểm".

Trong công tác, công việc của Đảng không được thảo luận trong các đảng bộ; trình độ chính trị của đảng viên chậm phát triển; các cấp đảng bộ không liên lạc mật thiết với nhau, chi bộ phụ thuộc vào mệnh lệnh cấp trên, chưa thật tin vào sức mạnh quần chúng, làm những điều trái với chủ trương và phương pháp cách mạng của Đảng như ám sát cá nhân, bạo động non...

Nghị quyết phân tích, phê phán khuynh hướng lệch lạc cho rằng củng cố tổ chức rồi mới đấu tranh, chờ hết khủng bố rồi mới hoạt động; và vạch rõ, chỉ có thông qua đấu tranh hằng ngày mới phát triển được cơ sở, rèn luyện và thanh lọc được hàng ngũ, chấn chỉnh được tổ chức.

Về sai lầm chính trị, Nghị quyết chỉ rõ, vấn đề thổ địa “không rõ ràng và có chỗ không đúng như chia địa chủ làm đại, trung và tiểu địa chủ”. Vấn đề tư bản thì “Trong sách lược nói phải lợi dụng bọn tư bổn mà chưa rõ mặt phản c.m. Vẫn biết có bọn ấy, song chúng nó không đi một phe với mình được, mà cũng không thể lợi dụng chúng nó được".

Sai lầm về Điều lệ và tên Đảng, Nghị quyết cho rằng việc hệ thống tổ chức Đảng bỏ mất xứ bộ là sai, vì Trung ương chỉ có bảy người nên không chỉ đạo chu đáo cho mỗi tỉnh được. Trong Điều lệ Công, Nông hội thì tôn chỉ không rõ ràng. Gọi Đảng là “Việt Nam Cộng sản Đảng” thì không gồm được Cao Miên và Lào.

Trước những điều sai lầm đó và theo tình hình hiện tại ở Đông Dương, Nghị quyết nêu rõ nhiệm vụ chính trị của Đảng: "Chiếu theo tình hình hiện tại ở ĐD7 thì nhiệm vụ của Đảng là phải khoách trương phong trào tranh đấu cho đều khắp xứ ĐD phải làm cho phong trào tranh đấu ở những chỗ đã có được thêm sâu thêm mạnh và phải hết sức làm cho phong trào c.m (cách mạng) lan rộng ra những chỗ chưa có". Phải đẩy mạnh việc tuyên truyền cương lĩnh, chính sách và gây thanh thế cho Đảng bằng những biện pháp thích hợp như treo cờ đỏ búa liềm, diễn thuyết, rải truyền đơn, ra sách báo... làm sao cho quần chúng hiểu rõ và đi theo Đảng nhưng phải giữ kín lực lượng, tránh những hy sinh tổn thất không cần thiết.

Về công tác xây dựng Đảng, Nghị quyết nhấn mạnh việc thảo luận những nghị quyết của Đảng và của Quốc tế Cộng sản trong các chi bộ để nâng cao trình độ chính trị cho đảng viên: phái đảng viên vào các xí nghiệp quan trọng; tăng thêm thành phần công nhân và phụ nữ trong Đảng; chọn đảng viên mới phải lấy sự hăng hái đấu tranh và giác ngộ giai cấp làm cốt yếu.

Ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia đều là thuộc địa của Pháp. Ba dân tộc khác nhau nhưng cùng chung một ách thống trị của thực dân Pháp, có quan hệ mật thiết với nhau về chính trị, kinh tế, địa lý, do đó cần phải liên lạc chặt chẽ với nhau, đoàn kết và thống nhất hành động để chống Pháp. Theo chỉ thị của Quốc tế Cộng sản, án nghị quyết đã thủ tiêu Chánh cương, Sách lược và Điều lệ cũ của Đảng, đổi tên Đảng thành Đảng Cộng sản Đông Dương.

Án nghị quyết của Trung ương Đảng đã kịp thời đề ra những nhiệm vụ căn bản cho toàn Đảng và nhân dân ta. Nhưng do hạn chế về nhận thức lý luận cách mạng giải phóng dân tộc và thực tiễn cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ, án nghị quyết đã thủ tiêu Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt và Điều lệ của Đảng được thông qua tại Hội nghị hợp nhất.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 104-11.

 THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vận động công nhân

Giai cấp công nhân là cơ sở xã hội quan trọng nhất của Đảng. Cho nên vấn đề sống còn của Đảng là phải vận động, tổ chức được phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân. Ngay từ khi ra đời giai cấp công nhân đã đấu tranh đòi những quyền lợi của mình và phong trào công nhân đã phát triển từ tự phát lên tự giác với sự ra đời Đảng Cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên, phong trào công nhân vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của Đảng. Vì vậy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra Nghị quyết về vận động công nhân.

Nghị quyết chia làm bốn phần.

Phần 1: Tình hình công nhân Đông Dương và sự phát triển phong trào công nhân.

Giai cấp công nhân Đông Dương chiếm 5% dân số, đông nhất là công nhân đồn điền, mỏ, vận tải, trong đó phụ nữ công nhân và trẻ em chiếm đa số. Công nhân bị bóc lột thậm tệ, ngày làm từ 11 - 12 giờ, có nơi tới 18 giờ nhưng tiền công rẻ mạt, không bảo đảm cho đời sống tối thiểu, lại hay bị đánh đập, mất tự do.

Do đó, các cuộc đấu tranh của công nhân ngày một tăng, các cuộc bãi công lớn ngày càng nhiều: tiêu biểu là công nhân Nhà máy sợi Nam Định, công nhân Vinh - Bến Thủy, công nhân cao su Phú Riềng. Những cuộc đấu tranh của công nhân từ mục đích kinh tế đến mục đích chính trị, chứng tỏ giác ngộ của giai cấp công nhân.

Nhiệm vụ công vận đóng vai trò quan trọng vì giai cấp vô sản là một động lực chính trong cuộc cách mạng ở Đông Dương. Cách mạng Đông Dương muốn giành thắng lợi phải do giai cấp vô sản lãnh đạo.

Vì vậy, vận động công nhân là vấn đề cần kíp, nếu không nhận thức đúng vai trò của công tác công vận, sẽ phạm sai lầm lớn.

Phần 2: Những sai lầm và khuyết điểm trong công tác vận động công nhân.

Tổ chức Công hội chưa có hệ thống và chưa thành một đoàn thể quần chúng vì tiêu chuẩn tham gia Công hội còn quá khắt khe. Đảng chưa giải thích cho công nhân nhận rõ ý nghĩa của việc tham gia Công hội và tổ chức đấu tranh, giai cấp công nhân chưa nhận rõ sức mạnh của giai cấp mình. Muốn cho Công hội phát triển thì phải bài trừ những tư tưởng sai lầm, phải tuyên truyền cho đại đa số quần chúng tham gia đấu tranh cho đến thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Về tổ chức, Công hội phải theo từng sản nghiệp và Công hội sản nghiệp trong một địa phương sẽ tổ chức với nhau thành Tổng Công hội ở địa phương. Trong các cấp Công hội cần phải tổ chức ra các ban chuyên môn để vận động riêng các hạng thợ thuyền.

Phần 3: Lãnh đạo công nhân tranh đấu.

Sử dụng các hình thức lãn công, bãi công, biểu tình thị uy hoặc đưa yêu sách. Khi đấu tranh phải có mục đích, kế hoạch yêu cầu rõ ràng.

Phần 4: Những yêu cầu cụ thể trong khi tranh đấu.

Khi tranh đấu phải đòi cho được các quyền lợi về chính trị, kinh tế và về đối xử. Về chính trị đòi tự do tổ chức ngôn luận, tụ họp, bãi công...; về kinh tế đòi ngày làm 8 giờ, tiền công đủ ăn, nghỉ ngày chủ nhật, cấm sử dụng trẻ em dưới 14 tuổi…; về đối xử, công xưởng phải sạch sẽ, không được cúp phạt, đánh đập.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 130-144.

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vận động nông dân

Giai cấp nông dân cùng với giai cấp công nhân là đội quân chủ lực của cách mạng. Nhận rõ vai trò to lớn của nông dân, Hội nghị Trung ương tháng 10-1930 ra Nghị quyết về vận động nông dân.

Nghị quyết chia làm ba phần:

Phần 1: Tình hình và sự tranh đấu của nông dân.

Nông dân chiếm hơn 90% dân số nhưng chỉ chiếm một phần rất ít ruộng đất và bị bóc lột nặng nề: “Đông Dương đã là một xứ nông nghiệp rất nhiều di tích phong kiến, lại thêm đế quốc chủ nghĩa thống trị nữa, cho nên quần chúng dân cày bị bóc lột, đè nén tới ba từng".

Trước hết là cách bóc lột của phong kiến. Phần nhiều ruộng đất nhất là ruộng đất tốt nằm trong tay giai cấp địa chủ. Chúng cho nông dân thuê cày cấy và nộp địa tô rất nặng, tá điền bị phụ thuộc vào địa chủ gần như nông nô.

Cách bóc lột của tư bản: những công nhân nông nghiệp đi làm thuê cho phú nông, địa chủ, tiền không đủ sinh sống và lại phải làm việc ởnhững nơi rừng thiêng, nước độc.

Cách bóc lột của đế quốc chủ nghĩa: ngoài cách bóc lột kinh tế ra, đế quốc chủ nghĩa còn dùng chế độ sưu thuế với hàng trăm thứ thuế; thuế thân, thuế chợ, thuế đò, thuế trường học, đánh vào đầu nông dân làm cho đời sống của người nông dân càng thêm cơ cực.

Chế độ bóc lột ấy ở nông thôn làm cho nông dân thất nghiệp, chết đói tràn lan. Tức nước vỡ bờ, giai cấp nông dân đã vùng lên đấu tranh “những cuộc tranh đấu của dân cày ở Trung Kỳ, Nam Kỳ và Bắc Kỳ ngày càng thêm sâu, thêm rộng", và đã phát triển thành một phong trào cách mạng mạnh mẽ. Giai cấp công nhân phải tổ chức và lãnh đạo phong trào đấu tranh của nông dân theo con đường cách mạng thì cách mạng mới thắng lợi được. "Bởi vậy cho nên công tác trong nông dân là một việc rất quan trọng và cần kíp trong Đảng".

Phần 2: Những sai lầm và khuyết điểm trong công tác vận động nông dân.

Nông hội ở Đông Dương phát triển khá nhưng chưa đáp ứng được tình hình vì các cấp Đảng bộ ở nông thôn trong công tác có nhiều sai lầm, khuyết điểm. Về tổ chức Nông hội, tôn chỉ không rõ ràng, tổ chức chậm và hẹp hòi, lại không có phụ nữ và thanh niên tham gia. Tuyên truyền tranh đấu không mạnh, không đều khắp và chỉ chú trọng tuyên truyền phản đế quốc và ít chú ý phản địa chủ; chỉ huy biểu tình, thị uy không cương quyết. Kế hoạch lại sơ sài.

Phần 3: Công tác vận động nông dân.

Nông hội là tổ chức của nông dân để tranh đấu cho đến lúc cách mạng thổ địa thắng lợi. Nông hội phải chú ý lãnh đạo nông dân đấu tranh đòi những quyền lợi thiết thực hằng ngày tuyên truyền khẩu hiệu cách mạng thổ địa trong quần chúng làm cho giai cấp nông dân hiểu rằng chỉ có đoàn kết với giai cấp công nhân và đấu tranh dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân mới giành được thắng lợi. Xây dựng hệ thống tổ chức Nông hội từ cơ sở (làng) đến toàn Đông Dương. Nông hội đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Việc lãnh đạo tranh đấu: “Sách lược chung về nông dân vận động hiện nay thâu phục quảng đại quần chúng bần và trung nông, mở rộng tổ chức, khoách trương tranh đấu cho sâu, rộng, đều ra, thêm sức lãnh đạo của vô sản giai cấp trong nông dân, chớ không phải là chủ trương địa phương bạo động".

Lãnh đạo nông dân tranh đấu đòi những quyền lợi trước mắt. Về chính trị: tự do tổ chức, hội họp, ngôn luận, phản đối khủng bố trắng, hội đồng cải cách, hội đồng quản hạt... Về kinh tế: giảm thuế, bỏ thuế thân, bớt địa tô, chống địa tô, bỏ sưu dịch công ích...

Nghị quyết có phần phụ thêm về Điều lệ Tổng Nông hội Đông Dương, Điều lệ Nông hội làng, Điều lệ Ban Chấp hành Nông hội xã.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1998, t.2, tr.150-157.

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về Đoàn Thanh niên Cộng sản

Nhận rõ tầm quan trọng của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng, Hội nghị tháng 10-1930 đã thông qua Nghị quyết về vận động thanh niên.

Nghị quyết khẳng định tầm quan trọng của Thanh niên Cộng sản Đoàn. Ở Đông Dương thanh niên chiếm một số lượng khá đông và là lực lượng có tinh thần đấu tranh hăng hái. Những đảng phái quốc gia cải lương đều hiểu rõ vai trò của thanh niên và cố gắng gây ảnh hưởng trong thanh niên. Đảng cần phải lãnh đạo thanh niên lao động thoát khỏi ảnh hưởng trên. Muốn được như vậy thì phải tổ chức ra một đoàn thể của thanh niên. Nhưng từ trước tới nay, Đảng bộ các địa phương chưa nhận thức được tầm quan trọng của đoàn thanh niên. Nghị quyết nhấn mạnh tất cả đảng viên phải hiểu công việc của Đoàn Thanh niên Cộng sản là nhiệm vụ cần kíp của Đảng.

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định: Thanh niên Cộng sản Đoàn là đại biểu duy nhất của thanh niên công nông ở thành thị cũng như nông thôn. Đoàn đại biểu quyền lợi cho thanh niên lao động và tranh đấu để bênh vực những quyền lợi ấy. Thanh niên có quyền lợi chính đáng và không trái với quyền lợi của người lớn. Muốn cho thanh niên tranh đấu vững vàng phải lập ra Thanh niên Cộng sản Đoàn để chỉ đạo toàn bộ cuộc đấu tranh của thanh niên lao động.

Thanh niên Cộng sản Đoàn không phải là một Đảng Cộng sản thứ hai cho thanh niên, mà là một tổ chức của những thanh niên cộng sản thừa nhận và thi hành Chương trình, Điều lệ của Đảng Cộng sản. Tuy nhiên, về tổ chức, Thanh niên Cộng sản Đoàn là một đoàn thể độc lập, nó là đoàn thể rộng rãi của thanh niên nên phải thu hút được thanh niên. Muốn cho ảnh hưởng cộng sản lan rộng trong quần chúng thanh niên lao động, phải tổ chức những bộ phận phụ trách công tác thanh niên trong các Công hội, Nông hội, Hội Phản đế...

Cách tổ chức Đông Dương Cộng sản Thanh niên Đoàn, Trung ương và các cấp lấy những đồng chí trẻ tuổi nhất trong cấp ủy để tổ chức Cộng sản Thanh niên Đoàn. Mỗi chi bộ Đảng phụ trách tổ chức ra chi bộ Đoàn. Báo Đảng phải để một phần mà công bố, tuyên truyền cho Thanh niên Cộng sản Đoàn. Cộng sản Thanh niên Đoàn sẽ hoạt động theo Chương trình, Điều lệ của Đảng Cộng sản và phải tham gia hết thảy các cuộc tranh đấu giúp cho Đảng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 166-172.

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vận động phụ nữ

Phụ nữ Đông Dương chiếm một phần lớn trong giai cấp vô sản và đóng vai trò quan trọng trong quá trình đấu tranh cách mạng. Nhận rõ điều đó, cùng với việc ra nghị quyết về vận động công nhân, nông dân, thanh niên, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 10-1980 đã ra Nghị quyết về vận động phụ nữ.

Trước tình hình khủng hoảng kinh tế, bọn đế quốc thực hiện “hợp lý hóa", sử dụng công nhân là nữ để giảm chi phí lao động nên công nhân nữ ngày càng đông. Tình hình sinh hoạt của phụ nữ rất cực khổ, xã hội phong kiến khinh rẻ phụ nữ, cho họ là người tôi mọn hèn kém, mất tự do. Thực tế các cuộc tranh đấu vừa qua chứng minh phụ nữ là một lực lượng quan trọng. Nếu quảng đại phụ nữ không tham gia cách mạng thì cách mạng không thể thành công. Cho nên, vận động phụ nữ là nhiệm vụ lớn và quan trọng của Đảng.

Nhưng trong thực tế, các cấp bộ Đảng ít chú ý tới vận động phụ nữ. Những tổ chức phụ nữ phần lớn không được huấn luyện, trong các cuộc tranh đấu không có những điều yêu cầu bênh vực riêng cho quyền lợi của phụ nữ. Đảng chủ trương phải tăng cường lãnh đạo công tác phụ nữ.

Trong các cơ quan lãnh đạo Đảng và thanh niên cộng sản từ địa phương cho đến Trung ương, phải tổ chức ra Ban Phụ nữ hoặc phân công người chuyên trách công tác vận động phụ nữ. Trong đấu tranh, phải đưa ra những yêu sách có gắn quyền lợi phụ nữ. Cấm dùng phụ nữ vào việc nguy hiểm và phải có chế độ nghỉ sinh đẻ cho phụ nữ; bỏ chế độ cưới vợ, gả chồng như mua, bán... muốn thu hút được đông đảo phụ nữ, Đảng phải tổ chức ra các đoàn thể phụ nữ như "Phụ nữ hiệp hội" để đem lại quyền lợi cho phụ nữ, đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng phụ nữ.

Việc tuyên truyền, cổ động cho phụ nữ là nhiệm vụ của các báo Đảng, Thanh niên Đoàn Công hội và Nông hội.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 188-191.

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vấn đề phản đế

Phản đế là nhiệm vụ chiến lược trong cách mạng tư sản dân quyền. Vì vậy, Hội nghị tháng 10-1930 đã ra Nghị quyết về vấn đề phản đế nhằm tập hợp các đoàn thể quần chúng vào một tổ chức thống nhất chống đế quốc. Nghị quyết chỉ rõ, thế giới hiện tại chia làm hai phe rõ rệt, một bên là chủ nghĩa đế quốc; một bên là các dân tộc bị áp bức. Các nước đế quốc câu kết với nhau để thống trị các dân tộc, như đế quốc Pháp, Anh, Hà Lan bí mật liên kết với nhau để áp bức các dân tộc Đông Dương, Ấn Độ, Mã Lai (Malaixia). Vì vậy các dân tộc bị áp bức đã đoàn kết thành một mặt trận và tổ chức ra một đoàn thể có tính chất quốc tế lấy tên là Đại đồng minh phản đế quốc chủ nghĩa và mưu dân tộc độc lập.

Các dân tộc trên bán đảo Đông Dương ở vào phe bị áp bức. Sự bóc lột đè nén của đế quốc Pháp ngày càng nặng nề, phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân ngày càng mạnh, các đoàn thể quần chúng công, nông, học sinh, binh lính và tiểu tư sản mau chóng ra đời. Điều đó chứng tỏ ở Đông Dương có nhiều lực lượng phản đế, đòi hỏi Đảng phải tổ chức ra ở Đông Dương một phân bộ của Đại đồng minh phản đế.

Nghị quyết chỉ rõ việc tổ chức phản đế là trách nhiệm cần kíp của Đảng. Nhưng từ trước đến nay, Đảng chưa có phương pháp tổ chức đúng đắn nên chưa tập hợp tất cả các lực lượng phản đề trong một mặt trận thống nhất.

Tổ chức Hội Phản đế là phải làm cho Hội có tính chất quần chúng chứ không tổ chức từng người một.

Giai cấp vô sản phải chỉ đạo công tác vận động phản đế thì mới có tính chất triệt để. Hội Phản đế phải tham gia vào các cuộc tranh đấu hằng ngày của công nông.

Trong công tác hằng ngày, Hội Phản đế đồng minh ở Đông Dương phải chú ý hoạt động công khai trong quần chúng, cổ động tranh đấu với mục tiêu là: chống khủng bố trắng, chống chiến tranh đế quốc, ủng hộ Liên bang Xôviết.

Nghị quyết cũng thông qua điều lệ “Đồng minh phản đế ở Đông Dương”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 194-196 .

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vận động binh lính

Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 10 - 1930 đã thông qua Nghị quyết về vận động binh lính. Nghị quyết nêu rõ, binh lính Việt Nam trong quân đội Pháp chủ yếu xuất thân từ công nông, cũng bị áp bức, đè nén. Đảng phải vận động họ tranh đấu chống lại ách áp bức, bóc lột.

Quân đội của đế quốc Pháp ở Đông Dương có hai bộ phận: phần đông là người bản xứ, một phần là quân đội viễn chinh đến từ Pháp và các nước thuộc địa Pháp. Vận động cách mạng trong binh lính địch phải làm cho họ nhận thức được mình là công cụ trong tay chính quyền thực dân để tiến hành những cuộc chiến tranh phi nghĩa, từ đó xây dựng cho họ tinh thần phản chiến, ủng hộ Liên Xô, quay súng về với đồng bào mình.

Nghị quyết nhấn mạnh, muốn huy động được binh lính đấu tranh chống đế quốc chủ nghĩa, Đảng cần phải tích cực tuyên truyền cách mạng trong binh lính, đặc biệt chú ý tìm ra phương pháp vận động thích hợp, đồng thời phải chú ý tổ chức chi bộ Đảng trong các trại lính để lãnh đạo phong trào đấu tranh.

Công tác cách mạng trong binh lính phải mật thiết liên lạc với công tác cách mạng trong quần chúng công nông; những cuộc tranh đấu của binh lính phải phối hợp với sự tranh đấu của công nhân và nông dân. Như vậy, sự tranh đấu cách mạng mới thống nhất và có sức mạnh. Vận động binh lính đấu tranh đòi những yêu cầu: tăng tiền lương, cải thiện chế độ ăn uống, tổ chức các ban quản đốc của binh lính để chăm sóc mọi việc trong trại, bỏ chế độ trừng phạt, bỏ lệ chào quan binh...

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 204-208. 

THÁNG 10

Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng về vấn đề cứu tế

Chính sách khủng bố trắng của đế quốc Pháp và tay sai làm cho đời sống nhân dân Đông Dương từng ngày, từng giờ bị đe dọa. Chúng đàn áp dã man các cuộc biểu tình, triệt hạ làng mạc, bắt giam, tra khảo hàng nghìn người. Yêu cầu bức thiết là phải thành lập Hội Cứu tế đỏ để giúp đỡ những nạn nhân của chính sách khủng bố, đàn áp.

Hội Cứu tế đỏ là tổ chức tương trợ cách mạng của đại đa số quần chúng, đồng thời là một đoàn thể đấu tranh cách mạng. Vì vậy, Hội phải thu hút được đông đảo quần chúng, kể cả tầng lớp trên, để tăng cường sức mạnh tinh thần và sức mạnh vật chất, ủng hộ một cách có hiệu quả cuộc đấu tranh của quần chúng.

Nghị quyết nêu rõ trách nhiệm của tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên phải tích cực tham gia tổ chức, lãnh đạo Hội Cứu tế đỏ, đẩy mạnh hoạt động của Hội, giúp đỡ các nạn nhân của chính sách đàn áp của chính quyền thực dân, phong kiến.

Hội Cứu tế đỏ phải được tổ chức rộng khắp, có hệ thống từ địa phương đến toàn xứ Đông Dương, tổ chức ở nơi cơ sở nhà máy, xí nghiệp, công sở, trường học... để quy tụ mọi tầng lớp nhân dân tham gia.

Mục tiêu đấu tranh của Hội Cứu tế đỏ là chống khủng bố trắng, bỏ án tử hình, chống các hành động tra tấn tù nhân, chống chế độ lao tù hà khắc; giúp đỡ chính trị phạm và gia đình những người bị nạn; tham gia các cuộc vận động của Quốc tế Cứu tế đỏ...

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, trr. 199-201.

THÁNG 10

Thành lập Đặc khu ủy mỏ

Sau khi Đảng ra đời, ở khu mỏ đã có tổ chức cộng sản. Từ trung tuần tháng 5-1930, mặc dù bọn chủ mỏ tìm mọi cách đàn áp, khủng bố phong trào, nhưng chúng vẫn không phá được tổ chức Đảng của khu mỏ. Xứ ủy Bắc Kỳ rất quan tâm đến phong trào cách mạng khu mỏ, Xứ ủy đã cử đồng chí Nguyễn Công Hòa và một số cán bộ tăng cường cho khu mỏ.

Đến tháng 9-1930, ở khu Mỏ Quảng Ninh có ba Đảng ủy mỏ: Uông Bí - Vàng Danh, Cẩm Phả - Cửa Ông, Hòn Gai, cần có một tổ chức Đảng cấp trên chỉ đạo. Đáp ứng yêu cầu ấy, Hội nghị Trung ương tháng 10-1930 quyết định thành lập ở khu mỏ một khu đặc biệt và tổ chức Đặc khu uỷ Đông Triều - Hòn Gai - Cẩm Phả để trực tiếp lãnh đạo phong trào công nhân mỏ.

Thực hiện quyết định của Trung ương, Xứ ủy Bắc Kỳ cử đồng chí Phạm Văn Ngọc, Xứ ủy viên trực tiếp chỉ đạo Hội nghị đại biểu ba Đảng ủy mỏ họp tại Hải Phòng. Đồng chí Phạm Văn Ngọc phổ biến Nghị quyết của Hội nghị Trung ương về công tác của khu mỏ và tuyên bố thành lập Đảng bộ Đặc khu (tương đương một đảng bộ cấp tỉnh do Xứ ủy Bắc Kỳ trực tiếp chỉ đạo) để lãnh đạo phong trào cách mạng toàn khu mỏ.

Ban Chấp hành Đảng bộ Đặc khu do Xứ ủy chỉ định gồm ba đồng chí: Vũ Văn Hiếu - đại biểu Đảng ủy Cẩm Phả, Trần Văn Nghệ - đại biểu Đảng ủy Hòn Gai, Phạm Gia - đại biểu Đảng ủy Đông Triều. Đồng chí Vũ Văn Hiếu được phân công làm Bí thư Đặc khu uỷ và trực tiếp phụ trách khu vực Cẩm Phả - Cửa ông.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh, 1985, t. 1.

 THÁNG 10

Thông cáo của Trung ương Đảng về việc đối phó chính sách tàn sát quần chúng

Trong tháng 8 và tháng 9 năm 1930, những cuộc đấu tranh ở Nghệ An và Hà Tĩnh có tính chất bạo động và có đến 40.000 quần chúng tham gia, gây chấn động trong cả nước và trên thế giới.

Thực dân Pháp và tay sai đàn áp dã man các cuộc đấu tranh của quần chúng. Trước tình hình đó, Trung ương Đảng ra Thông cáo gửi các cấp bộ Đảng, nhân dân Nghệ An, Hà Tĩnh về đối phó chính sách tàn sát của đế quốc. Trung ương Đảng kêu gọi phải khẩn trương tổ chức ngay các cuộc đấu tranh khác, để ngăn chặn bàn tay tàn sát của đế quốc. Đồng thời, Thông cáo chỉ rõ những chủ trương của Trung ương là:

1. Yêu cầu quốc tế hưởng ứng, nhất là Đảng Cộng sản Pháp.

2. Đăng báo quốc tế, tố cáo tội ác của đế quốc Pháp.

3. Phát truyền đơn khắp toàn quốc phản đối.

4. Vận động nhân dân các địa phương tranh đấu để bênh vực nông dân Nghệ An, Hà Tĩnh và công nhân Bến Thủy.

5. Tổ chức tranh đấu ở Nghệ An, Hà Tĩnh.

Thông cáo cho rằng, hoàn cảnh đã khác trước, đế quốc Pháp đang hết sức tìm cớ để đàn áp quần chúng. Nên phải thay đổi phương pháp tranh đấu, tổ chức biểu tình với những khẩu hiệu chính là:

1. Không được động đến nông dân Nghệ - Tĩnh.

2. Phản đối ném bom tàn sát.

3. Tự do bãi công, tự do biểu tình.

4. Lấy thóc gạo của địa chủ chia cho dân bị đói.

5. Lấy ruộng đất của địa chủ chia cho dân nghèo.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 215-217.

 THÁNG 10

Nông dân Vĩnh Yên ủng hộ "Nghệ - Tĩnh đỏ"

Để ủng hộ phong trào Xôviết Nghệ - Tĩnh, chống đế quốc đàn áp công nông hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Trung ương Đảng ra Thông cáo kêu gọi toàn Đảng tổ chức đấu tranh.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Trung ương, các cơ sở Đảng ở Vĩnh Yên đã tổ chức đấu tranh tố cáo tội ác của thực dân Pháp và bày tỏ tình đoàn kết với công nông Nghệ - Tĩnh.

Những ngày cuối tháng 10-1930, truyền đơn khẩu hiệu với nội dung "phản đối đế quốc chủ nghĩa Pháp thảm sát công nông Nghệ - Tĩnh đỏ"... “Công nông binh liên hiệp lại ủng hộ Nghệ - Tĩnh đỏ”... được rải, được treo ở nhiều nơi trong thị xã và các huyện Vĩnh Tường, Tam Dương, Lập Thạch.

Các tổ Nông hội đỏ tổ chức diễn thuyết công khai, tuyên truyền cho phong trào Xôviết Nghệ - Tĩnh và phản đối đế quốc Pháp tàn sát công nông Nghệ - Tĩnh ở chợ Kiệu (Vĩnh Tường) và chợ Quán (Lập Thạch). Ngoài ra, các hội viên Nông hội đỏ xã Đại Đồng còn vận động công nhân làm than ở Bỉnh Di (Lập Thạch) đình công đòi tên chủ người Pháp tăng lương và phản đối đánh đập công nhân.

Phong trào đấu tranh ở Vĩnh Yên có ảnh hưởng sâu rộng trong toàn tỉnh và các tỉnh lân cận.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phúc: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phúc (1930-2005), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007.

NGÀY 31-10

Cuộc biểu tình của nông dân huyện Sơn Tịnh (Quảng Ngãi)

Hưởng ứng cuộc đấu tranh của nông dân huyện Đức Phổ, sáng 31-10-1930, hơn 2000 nông dân huyện Sơn Tịnh (Quảng Ngãi) mít tinh để nghe cán bộ của Đảng nói chuyện về tình hình cách mạng trong nước, sau đó đoàn biểu tình tiến lên huyện lỵ phản đối đế quốc Pháp đàn áp công nông Nghệ - Tĩnh.

Đoàn biểu tình đưa ra các yêu sách: đòi bãi bỏ thuế thân, giảm thuế điền và hoãn thuế, trừng trị bọn tham quan ô lại và cường hào gian ác, đòi tự do lập hội và hội họp, mở trường học để phổ cập giáo dục cho nhân dân...

Trước sức đấu tranh của quần chúng nông dân, nhà cầm quyền thực dân phải nhận yêu sách của quần chúng, nhưng chúng vẫn bắt giữ một số chiến sĩ cách mạng và dùng binh lính gây áp lực, buộc đoàn biểu tình phải giải tán. Ngay chiều hôm đó, Ban tổ chức cuộc biểu tình tập hợp quần chúng lại để ổn định tư tưởng, bảo toàn lực lượng chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), NXb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 91.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945). Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

NGÀY 1-11

Đảng Cộng sản Đông Dương ra Lời kêu gọi nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga

Nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra Lời kêu gọi quần chúng công nông noi gương Liên Xô và ủng hộ nước Nga Xôviết, chống lại âm mưu của chủ nghĩa đế quốc đang bao vây lật đổ Nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

Lời kêu gọi chỉ rõ: Phong trào công nhân ở các nước tư bản và phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các thuộc địa phát triển mạnh mẽ. Trong bối cảnh đó, phong trào đấu tranh của nhân dân Đông Dương phải bổ sung khẩu hiệu: "Đánh đổ chủ nghĩa đế quốc”, “Đả đảo chiến tranh đế quốc", “Cuộc cách mạng vô sản toàn thắng và cuộc cách mạng của nhân dân bị áp bức toàn thế giới muôn năm".

Thực dân Pháp đang ra sức bóc lột nhân dân Việt Nam: tiền lương giảm, công nhân bị sa thải, nạn thất nghiệp tăng, giai cấp địa chủ chiếm tất cả đất đai của nông dân, những người buôn bán nhỏ bị bần cùng hóa, sinh viên bị đuổi học, thanh niên bị bắt lính. Trung ương Đảng kêu gọi nhân dân đấu tranh đòi tăng lương, giảm giờ làm, cứu đói, việc làm cho người thất nghiệp; chia ruộng đất của địa chủ cho nông dân; chống tăng thuế, chống đối xử xấu với sinh viên; chống bắt lính Việt Nam ra nước ngoài.

Trung ương Đảng chỉ rõ: trong mấy tháng qua, phong trào đấu tranh của quần chúng công nông đã nổi lên mạnh mẽ từ Nam chí Bắc, thu hút trên 500.000 người. Bọn đế quốc, quan lại đã dùng hình thức đàn áp dã man, tàn bạo, chúng càn quét phá hủy nhiều làng mạc ở Nghệ -Tĩnh, Thái Bình. Cho nên, phải ngăn chặn sự đàn áp của chúng, kiên quyết đấu tranh đòi: hủy bỏ Hội đồng tòa án; xóa bỏ án tử hình; không được đụng đến công nhân và nông dân Nghệ - Tĩnh, Thái Bình, Phủ Lý và Nam Kỳ; phản đối sự phá hủy làng mạc;...

Cuối cùng, Trung ương Đảng kêu gọi: “Hỡi các anh chị em, chúng ta phải làm cách mạng. Các bạn phải đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản. Các bạn cần phải tuyên truyền cho các anh chị em bị bóc lột trong nước để họ ủng hộ Đảng Cộng sản, để họ đứng lên làm cách mạng tiêu diệt tận gốc toàn bộ kẻ thù”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 218-222.

NGÀY 5-11

Thư của Nguyễn Ái Quốc gửi Quốc tế Nông dân

Phong trào cách mạng của quần chúng công nông dưới sự lãnh đạo của Đảng trong năm 1930 được Nguyễn Ái Quốc theo dõi chặt chẽ và báo cáo thường xuyên cho Quốc tế Cộng sản.

Ngày 5-11-1930, Nguyễn Ái Quốc gửi thư cho Quốc tế Nông dân, trình bày về phong trào nông dân Việt Nam nói chung và Xôviết Nghệ -Tĩnh nói riêng.

Từ tháng 5 đến tháng 11-1930, phong trào đấu tranh của giai cấp nông dân diễn ra hết sức mạnh mẽ tử Nam chí Bắc.

Tại Nam Kỳ, mặc dù bị thực dân Pháp và tay sai đàn áp dã man, nông dân các tỉnh Gia Định, Chợ Lớn, Vĩnh Long, Sa Đéc, Bến Tre, Thủ Dầu Một, Mỹ Tho liên tục đấu tranh.

Tại Trung Kỳ, phong trào nông dân phát triển mạnh mẽ tử đầu tháng 8. Chỉ tính từ ngày 20-8 đến ngày 6-10-1930, có 39 cuộc biểu tình và mít tinh, với 69.350 nông dân tham gia.

Giai cấp nông dân tích cực tham gia tổ chức Nông hội đỏ. Từ ngày 1-5 đến ngày 1-10, hơn 50.000 nông dân ở Nam Kỳ và Trung Kỳ đã vào Nông hội.

Đế quốc Pháp đàn áp phong trào nông dân một cách dã man. Chúng cho binh lính xả súng, cho máy bay ném bom vào các đoàn biểu tình làm hàng trăm người chết. Mặc dù vậy, phong trào vẫn tiếp tục lan rộng ra Bắc Kỳ. Nhân dân các tỉnh Thái Bình, Hà Nam, Kiến An bắt đầu đứng dậy đấu tranh.

Bức thư của Nguyễn Ái Quốc đã kịp thời thông báo cho Quốc tế Nông dân về tình hình phong trào nông dân và sự đàn áp của đế quốc Pháp đối với nông dân Đông Dương. Điều đó có tác dụng lớn trong việc tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của Quốc tế Nông dân đối với phong trào nông dân Đông Dương.

- Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. 3, tr. 53-54.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập Nxb, Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 223-224.

NGÀY 7-11

Nông dân một số địa phương đấu tranh nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga

Hưởng ứng lời kêu gọi của Trung ương Đảng kỷ niệm ngày Cách mạng Tháng Mười Nga (7-11), Đảng bộ tỉnh Mỹ Tho thông qua các tổ chức Nông hội phát động nhân dân tham gia mít tinh nhằm biểu dương sức mạnh của quần chúng.

Sáng ngày 7-11, hơn 400 nông dân các xã Đạo Thành, Trung An tập trung nghe cán bộ diễn thuyết về ý nghĩa Cách mạng Tháng Mười. Sau đó quần chúng tuần hành, thị uy qua các xã dưới sự lãnh đạo của Nông hội. Cùng ngày, hơn 200 nông dân xã Hưng Long (Châu Thành) tổ chức mít tinh, nghe diễn thuyết.

Tại Nghệ - Tĩnh, các tổ chức Đảng đã vận động quần chúng treo cờ búa liềm, rải truyền đơn, mít tinh, biểu tình. Sáng sớm ngày 7-11, Huyện ủy Hương Khê huy động khoảng hơn 5.000 nông dân biểu tình thị uy, trấn áp bọn phản cách mạng, đốt 22 điếm canh của đế quốc Pháp và Nam triều. Tại Diễn Châu, Huyện ủy huy động 1.500 quần chúng kéo đến huyện đường đòi giảm sưu thuế. Huyện ủy Yên Thành huy động 1000 quần chúng từ hai ngả biểu tình kéo vào huyện đường đòi xóa sưu, giảm thuế, bỏ công ích cho nông dân.

Nhân dân các huyện Thanh Chương, Anh Sơn, Nam Đàn biểu tình cổ vũ lớn cho nhân dân các tỉnh vùng dậy đấu tranh.

Các cuộc đấu tranh này chứng tỏ trình độ giác ngộ giai cấp, tinh thần đoàn kết quốc tế của giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam ngày càng được nâng cao.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh 1930-1954 , Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t. 1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Mỹ Tho: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Mỹ Tho (1927-1975), Mỹ Tho, 1999.

NGÀY 13-11

Thư của Ban Phương Đông gửi Đảng Cộng sản Đông Dương

Sau khi nhận được các văn kiện của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 10-1930, Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ rõ một số vấn đề trọng tâm của cách mạng Đông Dương:

1. Tính chất và động lực của cuộc cách mạng Đông Dương.

Cách mạng Đông Dương là cuộc cách mạng dân chủ tư sản, chống đế quốc với nhiệm vụ trước mắt là: giải phóng dân tộc khỏi ách thống trị và áp bức của đế quốc, đồng thời tiến hành cuộc cách mạng điền địa triệt để, xóa bỏ mọi tàn tích phong kiến. Động lực của cách mạng Đông Dương là: giai cấp vô sản và giai cấp nông dân dưới sự lãnh đạo của đội tiên phong là Đảng Cộng sản.

2. Mục tiêu của cách mạng điền địa là xóa bỏ giai cấp địa chủ phong kiến và chia đều ruộng đất cho dân cày nghèo.

3. Vai trò lãnh đạo của giai cấp vô sản: không có sự hướng dẫn và lãnh đạo tích cực của giai cấp vô sản, thì cách mạng điền địa không thể thắng lợi. Do đó, Đảng phải tranh thủ và tổ chức lãnh đạo đa số các bộ phận quan trọng nhất của giai cấp vô sản ở các ngành công nghiệp và trung tâm công nghiệp quan trọng nhất, chú ý tổ chức và mở rộng Công hội đỏ.

4. Những nhiệm vụ tổ chức trước mắt của Đảng:

Xây dựng sự đoàn kết, thống nhất của Đảng, khắc phục chủ nghĩa cục bộ địa phương. Xây dựng Ban Chấp hành Trung ương có tính đại diện mạnh với những hoạt động phối hợp với các tỉnh ủy. Xây dựng cơ sở Đảng ở các thành thị là trung tâm công nghiệp. Tăng cường công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ, nhất là cán bộ xuất thân từ công nhân. Cần thành lập Thanh niên Cộng sản Đoàn và chú trọng xây dựng bộ máy bất hợp pháp của Đảng, đồng thời lợi dụng khả năng và cơ hội hoạt động hợp pháp.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 274-283.

NGÀY 18-11

Thường vụ Trung ương Đảng Chỉ thị thành lập Hội Phản đế đồng minh

Cao trào cách mạng 1930-1931 và Xôviết Nghệ - Tĩnh đã có tác động mạnh, làm phân hóa các giai cấp và tầng lớp trên. Nhưng vì chưa quán triệt đường lối chiến lược và sách lược của Đảng, cho nên phong trào chưa thu hút được những người có tinh thần phản đế vào một mặt trận dân tộc rộng rãi chống đế quốc. Trước tình hình ấy, ngày 18- 11-1930, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị thành lập Hội Phản đế đồng minh gửi cho các cấp ủy Đảng và toàn thể đảng viên.

Trước hết, chỉ thị nhắc lại đường lối chiến lược và sách lược mà Luận cương cách mạng tư sản dân quyền của Đảng đã nêu rõ: Nhiệm vụ chống đế quốc và chống phong kiến phải kết hợp chặt chẽ với nhau, công nhân và nông dân là hai động lực chính của cách mạng, công nhân phải liên minh chặt chẽ với nông dân thì cách mạng mới thắng lợi, nếu giai cấp công nhân không tổ chức được toàn dân thành một lực lượng thật rộng, thật vững thì cách mạng cũng khó thành công. Từ trước đến nay, ta chưa nhận rõ vấn đề ấy, cho nên tổ chức cách mạng vẫn đơn thuần công nông, "thiếu mặt tổ chức thật quảng đại quần chúng, hấp thụ các tầng lớp trí thức dân tộc, tư sản dân tộc... cho tới cả những người địa chủ, có đầu óc oán ghét đế quốc Pháp, mong muốn độc lập quốc gia...".

Chúng ta chưa nhận thức rõ: tổ chức Hội Phản đế đồng minh là một nhiệm vụ của đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Mác ở thời đại đế quốc chủ nghĩa . “Do đó, chúng ta đã tách rời dân tộc cách mạng với giai cấp cách mạng làm hai đường mà chưa nhận định đúng là dân tộc cách mạng vẫn là một nhiệm vụ trong giai cấp cách mang. Sự chuyển biến lối này hay lối khác đó là hoàn cảnh từng nơi từng lúc, chứ không phải hai đường sai trái nhau”.

Thường vụ Trung ương Đảng nêu rõ: Tổ chức Hội Phản đế đồng minh là chủ trương đúng đắn và khẩn thiết. Chỉ thị hướng dẫn cách thức tổ chức Hội Phản đế đồng minh trên cơ sở phong trào mạnh, yếu ở các địa phương khác nhau.

Ở những nơi phong trào đấu tranh mạnh mẽ như: Nghệ - Tĩnh, Quảng Ngãi, Thái Bình, có thể thành lập ngay Ban Chấp hành Hội Phản đế, rồi tuyên truyền vận động các tầng lớp nhân dân tham gia, mở hội nghị đại biểu, quy tụ các tổ chức quần chúng (Nông hội, Công hội, Hội Phụ nữ...) và các đoàn thể có tính chất phường hội của nhân dân gia nhập.

Ở những nơi phong trào còn thấp, sử dụng các hình thức tổ chức biến tướng để tập hợp các tầng lớp nhân dân, sau đó tuyên truyền vận động hướng họ vào con đường cách mạng.

Chỉ thị về thành lập Hội Phản đế đồng minh thể hiện sự phát triển nhận thức của Đảng Cộng sản Đông Dương từ chỗ chỉ nhấn mạnh vấn đề đoàn kết giai cấp đến chỗ thấy được tầm quan trọng của vấn đề đại đoàn kết dân tộc trong cách mạng giải phóng dân tộc. Đó cũng là sự trở lại tư tưởng đúng đắn của Nguyễn Ái Quốc về đoàn kết dân tộc và đặt cơ sở cho việc xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất sau này.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 227-232.

NGÀY 9-12

Thư của Thường vụ Trung ương Đảng gửi các cấp đảng bộ

Ngày 9-12-1930, Thường vụ Trung ương Đảng gửi thư cho các cấp uỷ Đảng nhằm thống nhất tư tưởng và hành động trong Đảng.

Trung ương Đảng phê phán một số nhận thức và hành động được cho là "chưa đúng” của Hội nghị hợp nhất.

Thứ nhất: Phương pháp thành lập Đảng không theo chỉ dẫn của Quốc tế Cộng sản là chọn lựa kết nạp những người ưu tú của các tổ chức tiền thân vào Đảng mà chuyển nguyên khối các tổ chức cộng sản vào Đảng Cộng sản Việt Nam.

Thứ hai: Lấy tên Đảng là Đảng Cộng sản Việt Nam chưa thể hiện tinh thần quốc tế vô sản vì chưa bao gồm giai cấp vô sản Cao Miên và Lào. Trung ương giải thích lý do lấy tên Đảng là Đảng Cộng sản Đông Dương vì ba nước Đông Dương có mối quan hệ chặt chẽ với nhau về kinh tế, cùng có kẻ thù chung là thực dân Pháp xâm lược cho nên phải đoàn kết các dân tộc trên bán đảo Đông Dương, đánh đổ ách cai trị của đế quốc, giải phóng dân tộc.

Thứ ba: Phải nhìn nhận giai cấp địa chủ và tư sản trên phương diện giai cấp đối kháng với các tầng lớp nhân dân, nhất là công nhân và nông dân, do đó không thể chia giai cấp này ra các bộ phận khác nhau.

Thứ tư: Hệ thống tổ chức Đảng theo Điều lệ tóm tắt thiếu cấp xứ bộ nên hoạt động lãnh đạo của Đảng không thông suốt.

Thứ năm: Hướng dẫn cách thức xây dựng và tổ chức các đoàn thể quần chúng còn thiếu cụ thể, chưa quan tâm đến quyền lợi hàng ngày của quần chúng nên không tập hợp được quần chúng, ngay cả Hội Phản đế đồng minh có tính chất rộng rãi nhất cũng trong tình hình như vậy.

Thứ sáu: Các Đảng bộ trong nước chưa chấp hành nghiêm đường lối của Quốc tế Cộng sản. Ngay cả việc tổ chức Hội nghị hợp nhất cũng không theo chỉ thị của Quốc tế Cộng sản.

Trung ương Đảng chỉ đạo các Đảng bộ trong nước tập trung thực hiện một số nhiệm vụ sau, thống nhất nhận thức và hành động trong toàn Đảng.

1. Xây dựng, củng cố Thanh niên Cộng sản Đoàn.

2. Xây dựng và phát triển Công hội đỏ rộng khắp theo ngành nghề, địa phương tiến tới Đại hội Công hội đỏ toàn Đông Dương.

3. Củng cố và phát triển Nông hội đỏ các cấp tiến tới Đại hội Nông hội đỏ toàn Đông Dương.

4. Tổ chức các Đội tự vệ công nông để bảo vệ các cuộc đấu tranh của quần chúng.

5. Xây dựng, mở rộng Hội Phản đế đồng minh trên cơ sở đoàn kết rộng rãi tất cả các giai cấp, tầng lớp.

6. Tăng cường công tác vận động phụ nữ, củng cố Hội Phụ nữ các địa phương.

Thực tế lịch sử sau này đã chứng minh những điểm bị coi là “sai lầm" của Hội nghị hợp nhất chính là những sáng tạo đúng đắn của Nguyễn Ái Quốc trong việc vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 233-242.

TỪ NGÀY 22 ĐẾN NGÀY 27-12

Hội nghị cán bộ Xứ uỷ Trung Kỳ

Từ ngày 22 đến ngày 27-12-1930, Xứ uỷ Trung Kỳ tổ chức Hội nghị cán bộ cấp xứ. Dự Hội nghị có chín đại biểu cấp trung ương, xứ uỷ và tỉnh uỷ. Hội nghị đã bàn bạc và góp nhiều ý kiến xây dựng đường lối cách mạng của Trung ương Đảng, đề ra nhiệm vụ cụ thể của đảng bộ trong tình hình phong trào cách mạng đang ở thế thoái trào.

Hội nghị thảo luận và ủng hộ nghị quyết của Trung ương Đảng đồng thời góp ý kiến bổ sung một số vấn đề cụ thể mà nghị quyết Trung ương chưa đề cập đến như chính sách đối với tư bản người Hoa ở Đông Dương, vấn đề lĩnh canh, vấn đề thuỷ lợi, vấn đề địch lợi dụng tôn giáo để cai trị quần chúng, phá hoại phong trào...

Trên cơ sở đánh giá tình hình kinh tế, chính trị, xã hội ở Trung Kỳ, Hội nghị đề ra nhiệm vụ của Đảng bộ là: tăng cường tuyên truyền, vận động quần chúng ở những nơi phong trào đấu tranh còn yếu, đấu tranh bảo vệ những thành quả đã giành được, chống áp bức bóc lột, chống chiến tranh đế quốc, đòi những quyền lợi thiết thân hàng ngày, tăng cường xây dựng Đảng và Nông hội.

Xứ uỷ thống nhất nhận định: thời gian qua, phong trào đấu tranh cách mạng trong xứ hết sức mạnh mẽ do sự giác ngộ chính trị của quần chúng và dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tuy nhiên Đảng bộ còn nhiều khuyết điểm trong lãnh đạo như chưa hiểu rõ điều hiện và đánh giá thấp sức mạnh của quần chúng; trong lãnh đạo lúc tả khuynh, lúc hữu khuynh, nơi phong trào yếu thì rụt lại, nơi phong trào mạnh thì thúc đẩy vượt quá khả năng, khi địch khủng bố trắng thì mất phương hướng, nhiều nơi dùng những biện pháp đấu tranh quá tả, tổ chức đảng và các đoàn thể quần chúng còn lỏng lẻo, để nhiều phần tử xấu chui vào, chưa làm tốt công tác vận động binh lính địch.

Hiện tại, tư bản Pháp đang thi hành chính sách "hợp lý hoá" sản xuất mà thực chất là sa thải công nhân ngày càng nhiều, làm hàng nghìn người thất nghiệp. Do đó, đảng bộ đề ra nhiệm vụ đấu tranh chống sa thải, đòi việc làm, chống "hợp lý hoá" sản xuất. Đối với phong trào chống chiến tranh đế quốc, Hội nghị tán thành nghị quyết của Trung ương Đảng và đề nghị tổ chức "Hội Bảo vệ nước Nga Xôviết".

Trước chính sách hai mặt của đế quốc Pháp, vừa khủng bố trắng vừa ra sức lừa bịp quần chúng, Xứ uỷ đề ra những nhiệm vụ cụ thể lãnh đạo nhân dân chống những chính sách cải lương lừa bịp như giảm thuế thân nhưng lại tăng thứ thuế khác, lập Uỷ ban điều tra tình hình nông thôn, lập quỹ tín dụng nông nghiệp, Hội đồng cải cách... của địch. Phát triển Hội Phản đế đồng minh và phong trào ủng hộ Liên Xô. Chống khủng bố trắng bằng tuyên truyền vận động binh lính không bắn vào nhân dân, quần chúng không tấn công và đốt phá trụ sở chính quyền địch và gia đình địa chủ, thông tin rộng rãi về chính sách khủng bố trắng của địch để gây một phong trào chống khủng bố trắng mạnh mẽ ở Đông Dương cũng như trên toàn thế giới.

Xứ uỷ Trung Kỳ nhận thấy Đảng bộ còn nhiều điểm yếu như đảng viên tích cực còn ít, chi bộ yếu và phát triển chậm, không nắm được tình hình phong trào cộng sản trong nước và thế giới.

Do đó, Hội nghị quyết định một số vấn đề về công việc nội bộ của Đảng là tổ chức Đảng cấp trên định kỳ hàng tháng gửi tài liệu học tập cho các chỉ bộ. Chi bộ phải nhanh nhạy đề ra đường lối đấu tranh bảo vệ quyền lợi của quần chúng. Chi bộ phải thường xuyên phát triển đảng viên, chú ý thành phần công nhân, nông dân, khai trừ ra khỏi Đảng những đảng viên không đủ tư cách. Chú ý công tác đào tạo, đề bạt cán bộ là công nhân, nông dân nghèo vào các cấp uỷ. Chấn chỉnh bộ máy của Đảng, xoá bỏ những cấp uỷ chỉ có tên trên danh nghĩa, huấn luyện đảng viên phương pháp hoạt động bất hợp pháp, tổ chức lại các ngành chuyên môn của Đảng như giao thông, tài chính...

Hội nghị cán bộ Xứ uỷ Trung Kỳ tháng 12-1930 đề ra được nhiệm vụ trước mắt để duy trì phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng và củng cố tổ chức Đảng trong tình hình đế quốc Pháp và tay sai đang khủng bố ác liệt.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. 2, tr. 319-332.

CUỐI THÁNG 12

Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng (mở rộng) Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương xuất bản báo Cờ vô sản và Tạp chíCộng sản

Cuối tháng 12-1930, Thường vụ Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng tại số nhà 192 đường Mayê (Mayer) - Sài Gòn bàn về đẩy mạnh công tác tuyên truyền và giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên. Đồng chí Trần Phú chủ trì Hội nghị.

Trước tình hình thực dân Pháp và tay sai đang ra sức xuyên tạc chủ nghĩa cộng sản, đồng chí Trần Phú nêu rõ nhiệm vụ của những người cộng sản lúc này là phải sử dụng vũ khí báo chí để vạch trần âm mưu của đế quốc xuyên tạc chủ nghĩa cộng sản. Đồng chí nêu bật tầm quan trọng của công tác tuyên truyền, giáo dục đối với cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Hội nghị quyết định xuất bản báo Cờ vô sản ra hàng tháng, mỗi số 3.000 bản và Tạp chí lý luận chính trị Cộng sản, ra không đều kỳ. Tờ báo và tạp chí là cơ quan trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Tháng 1-1931, báo Cờ vô sản phát hành số đầu tiên. Ngày 11-2-1931, Tạp chí Cộng sản ra số đầu.

- Đức Vượng: Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng (1930-1931), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, tr. 68.

- GS. Nguyễn Đức Bình, GS, TS. Trịnh Nhu: "Những cống hiến của đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, cho cách mạng Việt Nam, cách mạng Đông Dương cho Đảng ta", Báo Nhân Dân số 17789 - 17791, ngày 13 - 15-4-2004.

CUỐI NĂM

Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Bình Thuận được thành lập

Khoảng giữa năm 1930, đồng chí Dương Chước (Trợ Châm) đảng viên Chi bộ Hòn Khói, Ninh Hòa, Khánh Hòa đến làng Đại Nẫm, phủ Hàm Thuận sống trong nhà cụ Lê Trọng Thiều. Đồng chí Chước tiếp xúc với quần chúng, tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản cho một số thanh niên trong hai làng Đại Nẫm, Phú Hội. Sau một thời gian xây dựng, đồng chí kết nạp được một số đảng viên: Nguyễn Tỵ, Phan Xích, Ngô Đức Tốn. Đồng chí Ngô Đức Tốn sau khi tiếp thu được chủ nghĩa cộng sản qua đồng chí Dương Chước, đã về làng Tam Tân, nơi đồng chí đang dạy học, tập hợp quần chúng tốt trong vùng, lập tổ chức "Phản đế đồng minh Hội". Hội Phản đế đồng minh từ một số cốt cán ban đầu, đã phát triển trong thanh niên, giáo viên trường làng, công chức và nông dân với số hội viên 30 người. Từ những hạt nhân của Hội Phản đế đồng minh, 6 quần chúng tốt đã được kết nạp vào Đảng là: Cao Có, Lê Chạy, Lê Thanh Lư... trên cơ sở số đảng viên đó, Chi bộ Cộng sản Tam Tân là chi bộ đầu tiên dược thành lập ở Bình Thuận cuối năm 1930 do đồng chí Ngô Đức Tốn làm Bí thư.

Chi bộ Đảng đầu tiên của Bình Thuận được thành lập đánh dấu bước trưởng thành của phong trào cách mạng trong tỉnh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Thuận (1930-1954), Bình Thuận, 1994, t. I.

CUỐI NĂM

Thông cáo của Trung ương gửi cho các xứ ủy

Sau Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương tháng 10- 1930, Trung ương Đảng gửi thông cáo cho các xứ ủy.

Thông cáo nêu rõ: Trung ương cùng với các lâm thời kỳ ủy cũ, tổ chức lại các xứ ủy. Hoàn cảnh bây giờ không thể bảo đảm thực hiện được nguyên tắc dân chủ tập trung, nhưng cũng phải theo lối bầu cử hẹp, chứ không dùng cách chỉ định. Vì vậy, mỗi tỉnh ủy, thành ủy phải cử ra một đại biểu để khai hội nghị xứ, bầu ra xứ ủy mới gồm năm người. Trong xứ ủy phải có một người công nhân, công nhân sản nghiệp thì càng tốt. Ở những thành phố mà xứ ủy đứng chân thì giải tán thành ủy, lập ra các khu ủy, do Xứ ủy trực tiếp chỉ đạo. Những nơi có một tỉnh ủy kiêm nhiều tỉnh thì phải lập ra tỉnh ủy mới.

Các xứ ủy phải nhanh chóng giải thích lý do đổi tên Đảng tới các chi bộ và cán bộ đảng viên bằng cách đăng báo, rải truyền đơn. Trung ương sẽ ra một tờ báo nội bộ lấy tên là Cộng sản để bàn luận, giải thích về lý do đổi tên Đảng và các tỉnh có thể đăng bài góp ý kiến.

Các xứ ủy phải huấn định cho các địa phương thi hành án nghị quyết của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương tháng 10-1930. Ban Công vận các xứ ủy, tỉnh thành, đặc ủy phải xây dựng kế hoạch lập các Tổng Công hội các tỉnh. Báo chí của đảng bộ và của Công hội phải bàn đến vấn đề tổ chức Tổng Công hội ở địa phương và Tổng Công hội Đông Dương.

Vấn đề thu nạp hội viên công hội: công nhân có tinh thần đoàn kết tranh đấu đòi quyền lợi giai cấp thì đủ điều kiện vào Công hội. Công hội phải gia nhập và liên minh tranh đấu với các đoàn thể phản đế khác trong Hội Phản đế đồng minh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.2, tr. 209-212.

NGÀY 3-1

Thông cáo của Ban Thường vụ Trung ương Đảng gửi các xứ uỷ về việc chống chính sách khủng bố trắng của địch

Những tháng cuối năm 1930, trước chính sách khủng bố trắng của thực dân Pháp, trong tư tưởng một số đảng viên và cấp uỷ Đảng cũng như phong trào quần chúng diễn ra sự mất phương hướng, xuất hiện những quan điểm và hành động sai lầm. Ngày 3-1-1931, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Thông cáo gửi các xứ uỷ về việc chấn chỉnh một số quan điểm sai lầm trong Đảng, tổ chức Đội tự vệ và phương pháp đấu tranh chống khủng bố trắng.

Trung ương Đảng phê phán những quan điểm sai lầm của một số đảng viên như: không tin vào sức mạnh của quần chúng và năng lực lãnh đạo của Đảng, đấu tranh vũ trang một cách nóng vội, không thấy mối quan hệ giữa tổ chức và đấu tranh…

Trung ương Đảng nhắc nhở các cấp uỷ (xứ uỷ, tỉnh uỷ, thành uỷ, đặc uỷ) phải tăng cường lãnh đạo quần chúng và năng lực lãnh đạo quần chúng đấu tranh hơn nữa.

Thông cáo đề ra một số điểm cụ thể:

1. Các cấp uỷ căn cứ vào tình hình cụ thể ở địa phương mà đề ra phương thức đấu tranh thích hợp, nhưng phải quán triệt quan điểm kiên trì, cương quyết tuyên truyền cổ động, tổ chức và lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

2. Lãnh đạo quần chúng đi từ đấu tranh đòi những quyền lợi kinh tế thiết thân tiến lên đấu tranh chính trị, đi từ những cuộc đấu tranh nhỏ lẻ đến phong trào cách mạng rộng lớn, đoàn kết vận động đông đảo quần chúng tham gia.

3. Xây dựng các Đội tự vệ công nông (ở mỗi nhà máy, mỗi làng) làm nòng cốt và bảo vệ đấu tranh chính trị. Chú ý công tác vận động binh lính địch. Đây là hai công việc cần làm ngay. Xây dựng các Đội tự vệ đồng thời phải duy trì, phát triển lực lượng này thành lực lượng lâu dài của quần chúng.

4. Bảo vệ Đảng và các tổ chức quần chúng cách mạng bằng cách tăng cường cảnh giác, giữ đúng nguyên tắc hoạt động bí mật và kết nạp đảng viên có chọn lọc...

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng tin tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 1 - 10.

NGÀY 5-1

Thư của Quốc tế Cộng sản gửi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương về việc thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản

 Ngày 5-1-1931, Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương nêu lên việc cần kíp thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản.

Quốc tế Cộng sản nêu rõ: Đoàn Thanh niên Cộng sản là đại diện duy nhất của thanh niên và là đội tiên phong cua thanh niên lao động. Thanh niên có những yêu cầu riêng biệt của mình, vì vậy, phải thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản với vai trò là đội tiên phong và lãnh tụ của thanh niên lao động để đấu tranh đòi những quyền lợi đó.

Đoàn Thanh niên Cộng sản là một tổ chức độc lập, có cơ quan lãnh đạo riêng, nhưng đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và đấu tranh thực hiện cương lĩnh của Đảng.

Về tổ chức, Đoàn Thanh niên Cộng sản là tổ chức rộng rãi của thanh niên lao động, đấu tranh cho đường lối của Quốc tế Cộng sản và Đảng Cộng sản ở nước mình, chống lại các tổ chức thanh niên tư sản, dân chủ - xã hội.

Ở Đông Dương, trong điều kiện hoạt động bất hợp pháp, không thể thu nạp tất cả mọi thanh niên, nhưng về nguyên tắc, thanh niên từ 14 đến 23 tuổi đều có thể trở thành đoàn viên nếu họ thừa nhận và đấu tranh cho Cương lĩnh, Điều lệ của Quốc tế Cộng sản, khi kết nạp cần ưu tiên thanh niên công nhân và nông dân.

Đoàn Thanh niên Cộng sản có thể tổ chức các đoàn thể phụ thuộc như Đội cận vệ thanh niên, Công đoàn thanh niên, các tổ chức thiếu nhi, các hội thể thao... đặt dưới sự lãnh đạo của Đoàn.

Quốc tế Cộng sản nêu rõ cách tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản là Trung ương Đảng giao nhiệm vụ cho nhóm cán bộ Đảng trẻ tuổi thành lập tổ chức kết nạp đoàn viên. Mỗi chi bộ Đảng phải tổ chức một chi đoàn thanh niên. Đảng viên dưới 23 tuổi phải tích cực hoạt động Đoàn. Đảng xây dựng cương lĩnh, điều lệ Đoàn. Tích cực xây dựng hệ thống tổ chức Đoàn từ dưới lên trên tiến tới Đại hội Đoàn Thanh niên Cộng sản toàn Đông Dương. Các tổ chức Đoàn Thanh niên phải nhanh chóng tham gia cuộc đấu tranh cách mạng ở địa phương mình do Đảng lãnh đạo. Hết sức chú ý phát triển đoàn viên thanh niên trong công nhân và xây dựng các đội cận vệ trẻ với vai trò là lực lượng bán quân sự của Đảng và Đoàn.

Bức thư của Quốc tế Cộng sản đã giúp Đảng ta nhận rõ hơn về vị trí, vai trò của thanh niên, tầm quan trọng của công tác vận động thanh niên trong sự nghiệp cách mạng, bổ sung kiến thức, kinh nghiệm lãnh đạo, tổ chức thanh niên của Đảng, chỉ ra mục đích, tính chất, phương pháp tổ chức và hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999. t 3, tr. 217-221.

NGÀY 9-1

Cuộc bãi công của công nhân Hãng dầu Stenđớt Oi (Standard Oil)

Sài Gòn là nơi tập trung nhiều cơ sở công nghiệp và số lượng công nhân đông đảo. Tại đây, tổ chức Công hội và phong trào đấu tranh của công nhân chống giới chủ, đòi quyền lợi của mình, xuất hiện từ khá sớm.

Do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới từ năm 1929 và ngày càng trầm trọng, giới chủ tư bản không từ một thủ đoạn nào để tìm kiếm lợi nhuận cao nhất.

Cũng như ở các nơi khác trong toàn xứ Đông Dương giai cấp công nhân ở Sài Gòn phải chịu sự áp bức, bóc lột thậm tệ của giới chủ làm đời sống công nhân ngày càng cơ cực. Không còn con đường nào khác, họ phải đứng dậy đấu tranh.

Ngày 9-1-1931, dưới sự chỉ đạo của Tổng Công hội đỏ Nam Kỳ, toàn thể công nhân Hãng dầu Stenđớt Oi bãi công chống giới chủ, đòi tăng lương 1 cắc 1 ngày, trả lương đúng kỳ hạn và không được tự ý sa thải thợ, giảm giờ làm việc xuống 8 giờ/ngày, thợ được tự do hội họp, tự do biểu tình, bãi công, chống đánh thợ và nhận lại thợ bị đuổi, trẻ em dưới 16 tuổi làm 6 giờ/ngày... Cuộc bãi công được sự hưởng ứng, ủng hộ của công nhân các hãng dầu khác như Hãng Franco-Asiatique (Pháp Á), Shell, trở thành cuộc tổng bãi công của công nhân các hãng dầu ngoại quốc.

Ngày 14-1-1931, hàng nghìn công nhân các hãng dầu và nông dân làng Phú Xuân tập trung tại cửa hãng, nghe đại biểu của Tổng Công hội đỏ Nam Kỳ diễn thuyết, động viên nhau tiếp tục đấu tranh tiến tới kỷ niệm “ngày 3L” 21-1 sắp đến. Thực dân Pháp cho lính đến giải tán, nổ ra xung đột giữa binh lính đến đàn áp và công nhân làm hàng chục người bị thương.

Cuộc đấu tranh mở đầu phong trào công nhân năm 1931 ở Sài Gòn và Nam Kỳ, thể hiện tinh thần đấu tranh chống áp bức, bóc lột giai cấp và dân tộc, đoàn kết với giai cấp nông dân chống đế quốc và tay sai.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930 - 1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

- Nguyễn Trọng Cổn: Phong trào công nhân trong cao trào Xôviết Nghệ Tĩnh, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1980, tr. 93.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công 1930- 1935, Nxb. Sử học, Hà Nội. 1962, t. I, tr . 93-94.

NGÀY 18-1

Báo Pravđa (Sự thật) đăng bài giới thiệu và ủng hộ cách mạng Việt Nam

Cao trào cách mạng 1930-1931 của nhân dân Việt Nam và Đông Dương có tiếng vang lớn trên trường quốc tế. Đảng Cộng sản (b) và nhân dân Liên Xô chú ý theo dõi, tích cực ủng hộ cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam. Ngày 18-1-1931, báo Pravđa đăng bài Hai năm của Đảng Cộng sản Đông Dương, giới thiệu cuộc đấu tranh kiên cường của những người cộng sản và nhân dân Việt Nam.

Bài báo phân tích những nguyên nhân chủ yếu đưa đến cao trào cách mạng ởViệt Nam trong năm 1930 và nêu lên những đặc điểm của phong trào như "tính quần chúng rộng rãi, quy mô bao trùm cả nước, đặc biệt là có sự lãnh đạo của đảng cộng sản, và tính tổ chức cao của phong trào tinh thần kiên cường đấu tranh, sự kết hợp giữa đấu tranh của công nhân và phong trào nông dân". Trong cao trào cách mạng, Đảng Cộng sản Đông Dương đã tăng cường ảnh hưởng của mình trong công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động khác.

Mặc dù biết rõ rằng, trong thời gian sắp tới, Đảng Cộng sản Đông Dương và phong trào cách mạng của nhân dân Đông Dương sẽ gặp muôn ngàn khó khăn do chính sách khủng bố tàn bạo của đế quốc Pháp, nhưng Đảng và nhân dân Liên Xô tin tưởng cách mạng Đông Dương nhất định sẽ thắng lợi. Tác giả bài báo viết: "Đấu tranh để giành bá quyền lãnh đạo của giai cấp vô sản trong phong trào cách mạng dân tộc, Đảng nhất định sẽ dẫn dắt cách mạng Đông Dương tới thắng lợi hoàn toàn đối với chủ nghĩa đế quốc Pháp, giai cấp tư sản bản xứ và chế độ phong kiến nước mình”.

Bài báo Hai năm của Đảng Cộng sản Đông Dương đăng trên báo Pravđa đã giới thiệu cuộc đấu tranh anh dũng, kiên cường của nhân dân Việt Nam, góp phần xây dựng mối quan hệ đoàn kết chiến đấu giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân Liên Xô với Đảng Cộng sản và nhân dân Đông Dương.

- Viện Mác – Lênin: Sự hợp tác quốc tế giữa Đảng Cộng sản Liên Xô và Đảng Cộng sản Việt Nam - lịch sử và hiện tại, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987. tr. 138.

NGÀY 20-1

Thành lập Ban Công vận Trung ương

Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta đã chú ý vận động công nhân. Qua quá trình đấu tranh cách mạng, phong trào công nhân ngày càng lớn mạnh. Để thống nhất lãnh đạo các tổ chức Công hội đỏ, thực hiện Nghị quyết Đại hội Quốc tế Công hội đỏ lần thứ V tháng 8-1930 và Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương 10- 1930, ngày 20-l-1931, Trung ương Đảng triệu tập Hội nghị Công nhân Đông Dương lần thứ nhất họp tại nhà một Hoa kiều ở phố Lơgơrăng đơla Liray (Le grand de la Liraye) dưới sự chủ tọa của đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú. Hội nghị nghe đồng chí Lê Văn Kiệt, người được Đảng cử đi dự Đại hội Quốc tế Công hội đỏ tháng 8-1930 ở Mátxcơva báo cáo kết quả Đại hội và Nghị quyết Đại hội về nhiệm vụ vận động công nhân Đông Dương.

Hội nghị quyết định thành lập Ban Công vận Trung ương gồm bốn đồng chí, do đồng chí Trần Phú làm Trưởng ban. Hội nghị thông qua bản "Luận cương và Nghị quyết của Hội nghị Công nhân Đông Dương lần thứ nhất" trong đó nêu bật hai vấn đề lớn:

- Tầm quan trọng của công tác vận động công nhân.

- Tình hình giai cấp vô sản Đông Dương và đường lối công vận của Đảng.

Tại Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 3-1931, Trung ương Đảng tiếp tục bàn về kiện toàn tổ chức và thảo luận đường lối hoạt động của Công hội để đẩy mạnh công tác lãnh đạo, phát triển Công hội đỏ trong tình hình chưa có hệ thống Công hội đỏ toàn quốc.

Ban Công vận Trung ương phê phán nhận thức sai lầm của một số đồng chí cho rằng Công hội đỏ chỉ là tổ chức của những công nhân giác ngộ nhất, không hiểu rõ Công hội là tổ chức đấu tranh của quần chúng vô sản, phải bao quát quảng đại quần chúng vô sản. Trung ương Đảng và Ban Công vận Trung ương cũng phê phán, uốn nắn những sai lầm của nhiều địa phương như chỉ đạo thiếu cương quyết, biến cuộc đấu tranh thành yêu sách hoà bình, không dám đấu tranh cho mục tiêu chính trị, không nhận rõ rằng các hình thức đấu tranh kinh tế ở Việt Nam đều mang tính chính trị, sai lầm tả khuynh nội bộ Đảng trong công nông Nghệ - Tĩnh ...

Ban Công vận Trung ương đã bước đầu tổng kết các kinh nghiệm của cao trào cách mạng 1930-1931 và định hướng phục hồi phong trào công nhân trước sự khủng bố ác liệt của địch.

- Theo gương những người cộng sản, Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 1990. tr. 14

- Lịch sử phong trào công nhân và Công đoàn Việt Nam 1860-1945, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1977, tr. 102-103.

- Đỗ Quang Hưng: Công hội đỏ Việt Nam, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1989, tr. 153.

NGÀY 21-1

Nhân dân nhiều địa phương đấu tranh kỷ niệm ngày "3L"

Bắt đầu từ năm 1931, Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương chính thức kỷ niệm ngày mất của Lênin và hai chiến sĩ cộng sản quốc tế lỗi lạc là Rôđa Luýchxămbua, Các Lépnếch (gọi là kỷ niệm ba đồng chí L).1

Trong cao trào 1930- 1931, Đảng phát động nhiều cuộc vận động chính trị lớn, trong đó có cuộc vận động kỷ niệm ngày mất của ba chiến sĩ cộng sản quốc tế nói trên nhằm mục đích tuyên truyền rộng rãi chủ nghĩa Mác - Lênin trong đông đảo quần chúng nhân dân lao động và biểu thị tinh thần quốc tế cộng sản cũng như rèn luyện tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân.

Ngày 19 và 20-1-1931, nhân dân nhiều địa phương ở Nam Bộ như Bến Tre, Long Xuyên, Trà Vinh tổ chức những cuộc mít tinh, biểu tình kỷ niệm ngày mất của Lênin, Rôđa Luýchxămbua và Các Lépnếch.

Tính chung trong cao trào 1930-1931, giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam đã tố chức 55 cuộc mít tinh, biểu tình tại các tỉnh Nam Bộ và Trung Bộ kỷ niệm ngày 21-1.

Phong trào kỷ niệm ngày mất của Lênin, Rôđa Luýchxămbua và Các Lépnếch của giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam góp phần tăng thêm ảnh hưởng quốc tế của cách mạng Đông Dương và thắt chặt thêm mối quan hệ giữa cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam với phong trào cách mạng vô sản thế giới.

- Trần Văn Hùng: "Kỷ niệm ngày mất của Lênin ở Việt Nam từ khi nào và tổ chức như thế nào?". Tạp chí Lịch sử Đảng số 2-1999, tr. 42, 54.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999. t. 3, tr. 19-21.

 NGÀY 25-1

Thường vụ Trung ương Đảng ra Thông cáo về việc đế quốc Pháp buộc dân cày ra “đầu thú”

 Một trong những thủ đoạn nham hiểm của đế quốc Pháp để đàn áp phong trào cách mạng là cưỡng bức nông dân ra "đầu thú”. Ngày 25-1-1931, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Thông cáo gửi các cấp Đảng bộ chỉ đạo cuộc đấu tranh chống lại thủ đoạn nham hiểm ấy của địch.

Thông cáo nêu rõ: huy động đông đảo quần chúng đấu tranh chống chính sách cưỡng bức đầu thú là phương pháp duy nhất để duy trì và phát triển phong trào cách mạng.

Các cấp Đảng bộ cần căn cứ vào tình hình địa phương mình mà đề ra hình thức đấu tranh cho thích hợp ở những nơi xảy ra việc "đầu thú”, Đảng phải một mặt vạch rõ âm mưu thủ đoạn của địch, tội ác của đế quốc, phong kiến, mặt khác phải kiên trì giáo dục, thuyết phục những người "đầu thú”, chỉ cho họ thấy sai lầm và kêu gọi họ trở lại con đường đấu tranh của cách mạng.

Ở những nơi sắp xảy ra "đầu thú”, Đảng phải ra sức tuyên truyền chống lại sự "đầu thú”, tố cáo âm mưu của địch, của những phần tử cơ hội, cải lương, xây dựng cho quần chúng tinh thần đấu tranh bền bỉ, chống địch dùng các quyền lợi nhỏ mua chuộc nông dân, phá những cuộc diễn thuyết lừa bịp của địch đón đường thuyết phục những người đi "đầu thú”, kêu gọi họ trở về... ở những nơi khác, Đảng cũng phải ra sức tuyên truyền vạch trần âm mưu địch, tác hại của việc “đầu thú”, kêu gọi đấu tranh giành những quyền lợi thiết thân hàng ngày. Đi đôi với tuyên truyền, cổ động cần tổ chức đông đảo quần chúng mít tinh, biểu tình chống địch cưỡng bức “đầu thú” và khủng bố trắng. Phát động phong trào công nhân ở các thành thị đoàn kết với nông dân, đấu tranh phản đối việc cưỡng ép “đầu thú”.

Do địch vừa tiến hành lừa bịp, vừa khủng bố dữ dội nên các địa phương cần tổ chức các Đội tự vệ công nông để bảo vệ các cuộc đấu tranh phản đối “đầu thú”.

Thông cáo chỉ rõ: Cuộc đấu tranh chống địch cưỡng bức nông dân “đầu thú” sẽ lâu dài, quyết liệt, các cấp bộ Đảng phải cương quyết, gắng sức, nhẫn nại, vượt mọi khó khăn nguy hiểm để lãnh đạo cuộc đấu tranh này.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiên Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t 3, tr. 31-38.

NGÀY 26-1

Cuộc đấu tranh của các chiến sĩ cộng sản trước Toà án Kiến An

Ngày 26-1-1931, đế quốc Pháp mở phiên toà đặc biệt ở Kiến An để xử 99 đảng viên Quốc dân Đảng và 72 đảng viên cộng sản trong đó có đồng chí Hạ Bá Cang, nguyên Uỷ viên Ban lâm thời Chấp uỷ Trung ương.

Tại toà án, các đảng viên cộng sản đã thể hiện tinh thần anh dũng, bất khuất trước những lời buộc tội và tỉnh táo trước sự dụ dỗ mua chuộc của kẻ thù tố cáo xã hội thối nát đương thời và khẳng định quyết tâm làm cách mạng dù có gian khổ, hy sinh.

Đồng chí Hạ Bá Cang nói: "Tôi không cần từ chối gì về hoạt động cách mạng của tôi cả vì đó là bổn phận của tôi phải góp sức cứu vớt 20 triệu đồng bào và đánh đổ giai cấp tư sản đế quốc".

Các đồng chí khác cũng lần lượt đứng lên trả lời:

- Tôi là công nhân, tôi theo Đảng để bênh vực quyền lợi cho vô sản.

- Tôi vào Đảng để đấu tranh cho hạnh phúc của nhân loại.

-  Tôi vào Đảng Cộng sản để đánh đổ đế quốc, tư bản và phong kiến Pháp.

- Đánh đổ đế quốc và tư bản là điều chúng tôi cần làm, đó là lời khai của tôi, các ông muốn làm gì tôi thì làm...

Những chiến sĩ cộng sản đứng lên tiến công quân thù ngay trước toà án của chúng làm kẻ địch lúng túng. Sau khi địch tuyên án, đồng chí Nguyễn Phú Cường phất cao lá cờ đỏ búa liềm, đồng chí Hoàng Nghiêm đứng dậy hô lớn khẩu hiệu. Lập tức, toàn thể các chiến sĩ cộng sản hô vang các khẩu hiệu:

- Đả đảo đế quốc Pháp!

- Đả đảo khủng bố trắng!

- Đả đảo Hội đồng đề hình!...

Tinh thần đấu tranh của tù chính trị cộng sản ảnh hưởng tích cực đến nhận thức và hành động của nhiều tù chính trị Quốc dân Đảng. Về sau, nhiều đảng viên Quốc dân Đảng giác ngộ và trở thành đảng viên cộng sản

-  Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 55-58.

- Đạp lên đầu thù, Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 1971, tr. 10-11.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Hải Phòng: Lịch sử Đảng bộ Hải Phòng (1925-1955), Nxb. Hải Phòng, 1991, t. I.

NGÀY 27-1

Đồng chí Ngô Gia Tự lên án chủ nghĩa thực dân, bảo vệ lý tưởng cộng sản trước toà án của chinh quyền thuộc địa

Đồng chí Ngô Gia Tự là một trong những cán bộ lãnh đạo của Đảng. Ngày 31-5-1930, khi đang giữ chức Bí thư Chấp uỷ lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam xử Nam Kỳ, đồng chí bị đế quốc Pháp bắt.

Biết đồng chí là người gây dựng cơ sở và phong trào cách mạng ở hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, đế quốc Pháp đưa đồng chí về Bắc Ninh xử án để uy hiếp phong trào cách mạng của quần chúng.

Ngày 27-l-1931, trước những lời buộc tội của kẻ thù ở Toà án Bắc Ninh, đồng chí dõng dạc nói: "Tôi kiên quyết không thừa nhận bất cứ một hành động nào mà người ta định gán ghép cho tôi. Tôi không phải là người sáng lập ra chủ nghĩa cộng sản. Chủ nghĩa cộng sản chính là do thời thế tạo nên, nghĩa là chính sự áp bức bóc lột của chủ nghĩa tư bản thế giới đã tạo nên nó. Không có gì lạ cả". Đó là lời buộc tội đanh thép chủ nghĩa đế quốc ở Đông Dương thời đó trực tiếp là đế quốc Pháp.

Tuy không đủ chứng lý buộc đồng chí phải khuất phục, Toà án Bắc Ninh và sau đó là Toà thượng thẩm Hà Nội vẫn xử đồng chí án khổ sai chung thân.

Cuối năm 1931, lấy cớ đồng chí hoạt động ở Nam Kỳ, đã tham gia “cách mạng hoá" (giác ngộ lý tưởng cách mạng) cho tầng lớp thanh niên Sài Gòn, thực dân Pháp đưa đồng chí từ Hoả Lò vào Khám Lớn (Sài Gòn) để tiếp tục đưa ra toà xét xử.

Từ ngày 2 đến ngày 9-5-1933, Toà Đại hình Sài Gòn mở phiên toà xét xử 120 chiến sĩ cộng sản trong vụ án được gọi là "vụ án Đảng Cộng sản Đông Dương". Tại phiên toà, địch vu cáo những người cộng sản tội cướp của, giết người, kích động thù hằn dân tộc... Đồng chí Ngô Gia Tự lên tiếng đanh thép: “Các ông nói không đúng, Đảng Cộng sản không phải là ăn cướp, giết người. Chính đế quốc Pháp đến cướp nước Việt Nam, nô dịch nhân dân chúng tôi. Đế quốc Pháp đã câu kết với phong kiến lập nên một chế độ hà khắc, áp bức, bóc lột nhân dân chúng tôi hết sức tàn bạo. Chính điều đó thúc đẩy chúng tôi đứng lên làm cách mạng để giành độc lập cho Tổ quốc chúng tôi, đem lại tự do, hạnh phúc cho nhân dân chúng tôi”. Bác bỏ những lời bào chữa của các luật sư thực dân đồng chí nói “các ông vu khống cho Đảng chúng tôi, trước hết phải cho chúng tôi bào chữa cho Đảng chúng tôi đã".

Đồng chí bị kết án khổ sai chung thân, đày ra Côn Đảo. Cuối tháng 12-1934, đồng chí đã hy sinh trong khi vượt ngục về đất liền.

- Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Bắc (1926- 1945). Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Hà Bắc xuất bản, 1981, t. 1.

- Thế Văn: Ngô Gia Tự, người cộng sản lỗi lạc, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004, tr. 70-85.

TỪ THÁNG 1 ĐẾN THÁNG 5

Nông dân tỉnh Quảng Ngãi liên tục đấu tranh chống đế quốc Pháp và tay sai

Trong cao trào cách mạng 1930-1931, Quảng Ngãi là tỉnh Trung Bộ có phong trào đấu tranh mạnh mẽ.

Ngay từ đầu năm 1931, phong trào đấu tranh của nông dân nhiều nơi trong tỉnh liên tục diễn ra.

Ngày 15-1-1931, quần chúng cách mạng vùng đông Tư Nghĩa tuần hành thị uy tại Vạn Tượng.

Ngày 17-1-1931, quần chúng tây Tư Nghĩa và bắc- đông bắc Sơn Tịnh biểu tình, tuần hành.

Ngày 18-1-1931, nông dân các làng Thọ Lộc, Trường Xuân, Hà Nhai, Ngân Giang, Lâm Lộc... biểu tình.

Ngày 19-1, đồng bào tây Sơn Tịnh và đông Tư Nghĩa đấu tranh, kéo về huyện lỵ, tỉnh lỵ.

Ngày 28-1, quần chúng đông bắc Bình Sơn biểu tình.

Ngày 30-1, quần chúng cách mạng Trà Bồng biểu tình.

Ngày 29 và 31-1-1931, quần chúng đông Mộ Đức biểu tình có vũ trang thị uy.

Trước các cuộc đấu tranh liên tục của quần chúng, đế quốc Pháp và tay sai một mặt hứa giải quyết những yêu cầu của quần chúng, mặt khác chúng tìm cách truy bắt những người cầm đầu và đàn áp quần chúng làm nhiều người chết và bị thương.

Sang tháng 2-1931, quần chúng ở đông Nghĩa Hành, nam Tư Nghĩa, Đức Phổ, đảo Lý Sơn liên tục nổi dậy đấu tranh.

Phong trào đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng làm kẻ địch hoảng sợ, bọn tay sai chạy trốn vào các thị xã, thị trấn, đồn bốt. Tại các làng, nhân dân mít tinh, hội họp nhiều đêm. Các đoàn thể quần chúng như: Công hội đỏ, Nông hội, Hội Phụ nữ, Hội Cứu tế đỏ, Hội Phản đế phát triển nhanh. Các Đội tự vệ công nông được thành lập để bảo vệ các cuộc đấu tranh (điển hình như ở tây Sơn Tịnh). Cơ sở Đảng phát triển, toàn tỉnh có 110 chi bộ, riêng huyện Sơn Tịnh có 25 chi bộ với 100 đảng viên. Ở nhiều vùng nông thôn, lực lượng cách mạng đã áp đảo kẻ địch, thông qua các tổ chức cách mạng, lần đầu tiên quần chúng bắt đầu giành quyền làm chủ từng phần, tự quản công tác xã hội, thực hiện từng bước các quyền lợi về kinh tế, giữ gìn trật tự thôn xóm.

Ngày 16,17,18-2-1931 là ba ngày Tết Nguyên đán, Tỉnh uỷ Quảng Ngãi phát động "ba ngày căm thù” nhân dân không cúng lễ, không ăn uống linh đình, không tổ chức vui xuân, đốt pháo...

Từ ngày 16 đến ngày 23-2-1931, quần chúng cách mạng ở Ba Tơ biểu tình thị uy.

Đầu tháng 3-1931, do có kẻ phản bội, địch bắt đồng chí Nguyễn Nghiêm, Bí thư Tỉnh uỷ. Tỉnh uỷ họp, cử đồng chí Phan Thái Ất lên thay. Xứ uỷ Trung Kỳ cử đồng chí Trần Hường về Quảng Ngãi lãnh đạo phong trào.

Từ ngày 26-4 đến ngày 1-5-1931, cao trào đấu tranh của quần chúng đồng loạt nổ ra mạnh mẽ trong tỉnh. Đây là đợt đấu tranh rầm rộ, sôi nổi có quy mô lớn và mạnh mẽ nhất của cao trào cách mạng 1930-1931 ở Quảng Ngãi.

Trước sức đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng, thực dân Pháp và tay sai thẳng tay đàn áp. Ở đông Mộ Đức, địch tàn sát 73 người và làm nhiều người bị thương, địch sát hại 20 người ở Sơn Tịnh, 12 người ở tây Tư Nghĩa...đồng thời dùng các thủ đoạn dụ dỗ lừa bịp như treo cờ vàng, thẻ quy thuận ...

Trong cao trào cách mạng 1930-1931 ở Quảng Ngài, địch đã xử 2 án tử hình, 9 án chung thân, 19 án tù từ 11-13 năm, 500 án tù từ 5-10 năm, 900 án từ 2-5 năm. Địch đày lên Buôn Ma Thuột hơn 300 người, Lao Bảo 20 người, Bà Ná 120 người. Tổng số người bị giam giữ lên tới trên 6000 người, hơn 1000 người bị kết án.

Đến tháng 7-1931, Huỳnh Tú phản bội, đồng chí Phan Thái Ất bị bắt. Nhiều cán bộ tỉnh uỷ viên, huyện uỷ viên và cơ sở Đảng, cơ sở quần chúng bị bắt, phong trào đấu tranh bắt đầu lâm vào thoái trào.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929 - 1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

NGÀY 7-2

Đảng bộ Nghệ An lãnh đạo nhân dân đấu tranh chống thủ đoạn "rước cờ vàng" và phát “thẻ quy thuận”

Nhằm mục đích dụ dỗ, lôi kéo quần chúng xa rời con đường đấu tranh cách mạng và chia rẽ lực lượng quần chúng, từ tháng 1-1931, Nguyễn Khoa Kỳ, Tổng đốc Nghệ An tổ chức lễ “rước cờ vàng” và phát "thẻ quy thuận". Ngày 7-2-1931, các đồng chí cán bộ Tỉnh uỷ Nghệ An: Tôn Gia Chung, Tôn Thị Quế, Nguyễn Trình chỉ đạo cuộc đấu tranh của nhân dân phá lễ quy thuận của địch tại làng Tràng Kè (Trụ Pháp), tổng Vân Tụ, Yên Thành, Nghệ An.

Tri huyện Phạm Minh Bật mời cả Công sứ Pháp và Tổng đốc Nguyễn Khoa Kỳ cùng tên giám binh Pơti về dự. Địch dự định bố trí một tên tay sai đứng ra làm lễ quy thuận, vái cờ vàng và hô to những khẩu hiệu đã ghi trong thẻ quy thuận: "Xin nguyện một lòng quy thuận, nghe lệnh triều đình bảo vệ an toàn, nếu theo Đảng chống đối, cam chịu tội chết". Đúng thời điểm cờ vàng được kéo lên, Tổng đốc Nguyễn Khoa Kỳ chưa kịp đăng đàn diễn thuyết thì truyền đơn xuất hiện khắp nơi. Buổi lễ trở nên hỗn loạn, không thể kiểm soát được. Thực dân Pháp và tay sai vô cùng tức tối, đã giết cả tên chỉ điểm Nguyễn Loan.

Cuộc đấu tranh đã phá tan âm mưu và thủ đoạn thâm độc của kẻ địch, khích lệ ý chí đấu tranh cách mạng của quần chúng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998. t. I.

NGÀY 8-2

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc gửi báo cáo cho Ban Phương Đông của Quốc tế Cộng sản về phong trào cách mạng Đông Dương

Trong năm 1931, đồng chí Nguyễn Ái Quốc thường xuyên cung cấp thông tin về hoạt động của Đảng Cộng sản Đông Dương và phong trào cách mạng Đông Dương cho Quốc tế Cộng sản thông qua Ban Phương Đông. Ngày 8-2-1931, đồng chí Nguyễn Ái Quốc viết báo cáo gửi Ban Phương Đông của Quốc tế Cộng sản.

Theo dõi chặt chẽ tình hình trong nước, Người thông báo với Ban Phương Đông về một số cuộc đấu tranh lớn của nhân dân: ngày 11-12-1930, hơn 1.000 nông dân các huyện Anh Sơn, Thanh Chương, Nam Đàn tổ chức biểu tình kỷ niệm Công xã Quảng Châu và sau đó là cuộc đấu tranh của 400 nông dân làng Đạo Ngạn ngày 12-12-1930. Người cũng đưa tin về cuộc đấu tranh của 3000 công nhân Nhà máy Xi măng Hải Phòng.

Về hoạt động của Đảng, Nguyễn Ái Quốc nêu lên nội dung chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương gửi xứ uỷ, vừa là nhiệm vụ của xứ uỷ và các Đảng bộ cấp dưới, vừa để báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản. Ban Chấp hành Trung ương yêu cầu các xứ uỷ, tỉnh uỷ, đặc uỷ củng cố tổ chức bằng cách bầu cử Ban Chấp hành và lập ra các ban chuyên môn của Đảng như Ban Tuyên truyền, Ban Công vận, Ban Nông vận, Ban Ấn loát. Các cấp uỷ phải tiến hành tuyên truyền rộng rãi về vấn đề đổi tên Đảng, để đảng viên của Đảng và quần chúng hiểu rõ, đồng thời phải xúc tiến việc thi hành các nghị quyết của Đảng. Việc tổ chức hội nghị Đảng bộ các cấp phải được chuẩn bị chu đáo được tiến hành bàn bạc trước trong Công hội.

Người nhắc nhở các tổ chức Đảng về vấn đề kết nạp hội viên Công hội. Tổ chức Công hội là tổ chức đoàn kết đông đảo công nhân, kể cả những người giác ngộ chính trị chưa cao. Do vậy, những người hiểu rõ cách mạng vô sản và chủ nghĩa cộng sản và những công nhân thấy cần thiết phải có một tổ chức để bênh vực quyền lợi cho mình cũng có thể vào Công hội. Khi họ vào rồi, tổ chức Công hội và thực tế đấu tranh cách mạng sẽ giáo dục họ. Khi hội viên ít hoạt động hoặc hoạt động dè dặt cũng không nên khai trừ họ ra khỏi Công hội. Công hội phải tham gia vào “Mặt trận phản đế”, cùng với các tổ chức quần chúng khác đấu tranh chống đế quốc.

Là người hiểu rõ nhân dân nước mình hơn ai hết, Nguyễn Ái Quốc đề nghị với Ban Phương Đông - Quốc tế Cộng sản về thành lập Tổng Nông hội toàn quốc vì chỉ có như vậy, Đảng mới tập trung lãnh đạo và đoàn kết được sức mạnh của nông dân cả nước.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 47-50.

NGÀY 8-2

Cuộc mít tinh lớn của nhân dân lao động Sài Gòn và hành động anh dũng của Lý Tự Trọng

Thực hiện nhiệm vụ Xử uỷ giao, Tổng Công hội Nam Kỳ tổ chức một cuộc mít tinh kỷ niệm khởi nghĩa Yên Bái vào chiều 8-2-1931 trước sân bóng đá ở phố La Rênhơrơ (La Régnère - nay là đường Trương Định).

Vào lúc 18 giờ 15 phút, khi trận đấu bóng kết thúc, quần chúng ùa ra khỏi cổng theo đường La Rênhơrơ thì thấy cờ đỏ trương lên và có tiếng hô mời đồng bào đứng lại nghe nói chuyện. Đồng chí Phan Bôi (tức Quảng, Hoàng Hữu Nam) đứng lên diễn thuyết. Cuộc diễn thuyết chớp nhoáng vừa kết thúc thì cảnh sát ập tới. Tên cò Lơ Giăng (Le Grand) bắt đồng chí Phan Bôi, lập tức Lý Tự Trọng, một đảng viên trẻ tuổi trong ban tổ chức đấu tranh rút súng lục bắn tên cò Lơ Giăng. Lý Tự Trọng chạy, tên cò Bơren và bọn cảnh sát đuổi theo, bắt được anh và một số người tham gia tổ chức đấu tranh.

Hành động anh dũng và quyết liệt của Lý Tự Trọng đã gây một tiếng vang lớn. Nhân dân ta hết sức khâm phục và ca ngợi. Đồng chí Nguyễn Ái Quốc đang hoạt động ở ngoài nước đã theo dõi sát tình hình và tìm cách cứu Lý Tự Trọng. Trong thư gửi Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản ngày 21-2-1931, Người đề nghị Ban Phương Đông yêu cầu Đảng Cộng sản Pháp đấu tranh đòi trả tự do cho Lý Tự Trọng. Trước những đòn tra tấn dã man và những thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc thâm độc của kẻ thù Lý Tự Trọng không hề hé răng khai nửa lời có hại cho cách mạng. Biết không thể khuất phục nổi anh, đế quốc Pháp đã xử anh án tử hình.

Trong Khám Lớn Sài Gòn, phong trào đấu tranh phản đối đánh đập tàn bạo và phản đối án tử hình Lý Tự Trọng diễn ra mạnh mẽ. Ở bên ngoài, hàng loạt truyền đơn rải ở Sài Gòn và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long phản đối án tử hình Lý Tự Trọng. Nhà báo Pháp, bà Anđrê Viôlít (Andre Violis) đã đến thăm Lý Tự Trọng và khi về Pháp, bà viết nhiều bài báo và cuốn sách Đông Dương kêu cứu tố cáo chính sách thống trị tàn bạo của đế quốc Pháp ở Đông Dương và phản đối án tử hình Lý Tự Trọng.

Sáng sớm ngày 20-11-1931, đế quốc Pháp đem Lý Tự Trọng ra xử chém. Khi bước lên máy chém, anh hô to khẩu hiệu "Đả đảo đế quốc Pháp", "Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm", "Liên bang Xôviết muôn năm" ..Tù nhân Khám Lớn hô khẩu hiệu hưởng ứng vang dậy cả khu vực nhà tù. Bọn lính ra sức đàn áp nhưng không khuất phục nổi ý chí đấu tranh của những chiến sĩ cộng sản.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. I.

NGÀY 16-2

Cuộc mít tinh lớn ở chợ Cao Mại (Kiến Xương, Thái Bình)

Mặc dù cuộc biểu tình của nông dân Duyên Hà - Tiên Hưng và Tiền Hải bị thực dân Pháp và tay sai đàn áp khốc liệt, nhưng cơ sở cách mạng và khí thế của quần chúng vẫn còn thạnh. Trên cơ sở đó, Tỉnh uỷ Thái Bình chủ trương đưa quần chúng ra đấu tranh để cổ vũ và phát triển phong trào cách mạng. Được Ban Thường vụ Tỉnh uỷ trực tiếp chỉ đạo, Chi bộ Đa Cao (của hai tổng Đa Cốc và Cao Mại) huyện Kiến Xương lập kế hoạch tổ chức một cuộc mít tinh lớn tại chợ Cao Mại.

Các đảng viên bắt tay vào chuẩn bị có người diễn thuyết, mang cờ, lực lượng bảo vệ, vận động quần chúng đi chợ dự mít tinh.

Đúng phiên chợ Cao Mại ngày 29 Tết Tân Mùi (16-2-1931) là ngày mít tinh. Khi chợ đã họp đông, cuộc mít tinh bắt đầu. Quần chúng dự mít tinh đông nhất là ở Hữu Tiệm, Kênh Son, Nguyệt Giám, người kéo đến ngày một đông, lực lượng tự vệ làm hàng rào bảo vệ diễn giả. Người diễn thuyết phất cao cờ rồi diễn thuyết, vạch trần sự áp bức bóc lột của thực dân Pháp và tay sai, lên án tội ác đốt làng, giết người ở Nghệ - Tĩnh và Tiền Hải, khích lệ quần chúng hăng hái đấu tranh, noi gương các liệt sĩ Tiền Hải. Quần chúng hô vang khẩu hiệu "Đả đảo đế quốc khủng bố trắng phong trào dân cày Tiền Hải và Nghệ - Tĩnh”.

Cuộc mít tinh kết thúc thắng lợi, ảnh hưởng của nó lan rộng khắp vùng Kiến Xương, Tiền Hải.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thái Bình: Lịch sử Đảng bộ Thái Bình (1927-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999.

NGÀY 19-2

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc ca ngợi cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh

Vừa mới ra đời, Đảng đã lãnh đạo nhân dân ta làm nên cao trào cách mạng 1930-1931, tiêu biểu là Xô viết Nghệ - Tĩnh, làm rung chuyển chế độ thống trị của đế quốc Pháp và tay sai.

Tuy hoạt động ở nước ngoài, đồng chí Nguyễn Ái Quốc luôn luôn theo sát tình hình phong trào cách mạng trong nước. Quê hương Nghệ - Tĩnh, nơi chôn rau cắt rốn của Người, nơi có phong trào cách mạng mạnh mẽ, quyết liệt nhất luôn được Người dành cho những tình cảm và sự quan tâm đặc biệt.

Ngày 19-2-1931, Người liên tiếp viết hai bài báo ca ngợi tinh thần đấu tranh anh dũng của nhân dân Nghệ - Tĩnh và tố cáo tội ác tàn bạo của đế quốc Pháp đối với đồng bào Nghệ - Tĩnh.

Trong bài Nghệ - Tĩnh đỏ, trước hết Người nói về điều kiện tự nhiên và xã hội của Nghệ - Tĩnh và đời sống khổ cực của nhân dân dưới ách áp bức bóc lột của đế quốc Pháp. Tự hào với truyền thống đấu tranh anh dũng của quê hương từ khi thực dân Pháp xâm lược những năm đầu thế kỷ XX, Người nêu bật tinh thần đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Nghệ - Tĩnh trong cao trào 1930-1931. Từ tháng 5 đến tháng 12 năm 1930, công nhân thành phố Vinh đã tám lần bãi công, biểu tình với 2.500 người tham gia. Cùng thời gian đó, có 137 cuộc biểu tình với 300.000 nông dân tham gia. Ở hai tỉnh, hơn 60.000 nông dân đã tham gia các tổ chức quần chúng. Đặc biệt, ngày 11-2-1930, hơn 4.000 công nhân thành phố Vinh và nông dân Hưng Nguyên, Nghi Lộc mít tinh kỷ niệm Công xã Quảng Châu.

Tuy bị đế quốc Pháp đàn áp dã man nhưng tinh thần đấu tranh anh dũng của đồng bào khiến Người phải thốt lên: "Nghệ - Tĩnh thật xứng đáng với danh hiệu "đỏ"" và khẳng định: "Bom đạn, súng máy, đốt nhà, đồn binh... tuyên truyền của chính phủ, báo chí...đều bất lực không dập tắt nổi phong trào cách mạng của Nghệ - Tĩnh". Đồng thời, với lối bình luận sắc sảo, Người đã giáng một đòn mạnh vào chiêu bài “quy thuận” lừa bịp của đế quốc Pháp và tay sai.

Trong bài Khủng bố trắng ở Đông Dương, Người tố cáo những tội ác tàn bạo của đế quốc Pháp ở nhiều địa phương Trung Kỳ và Bắc Kỳ: đốt phá làng mạc, giết hại nhân dân, bắt bớ tù đầy hàng ngàn người. Người đặc biệt ca ngợi tinh thần đấu tranh bất khuất của những chiến sĩ cộng sản và người yêu nước Việt Nam trước toà án kẻ thù qua đó khẳng định không gì có thể làm lung lay ý chí chiến đấu giải phóng dân tộc của Đảng và nhân dân ta.

Thông qua Nguyễn Ái Quốc và những bài báo của Người, Quốc tế Cộng sản có thể theo dõi chặt chẽ tình hình phong trào cách mạng Đông Dương để có sự chỉ đạo kịp thời. Nguyễn Ái Quốc là một cầu nối cách mạng Việt Nam với cách mạng quốc tế và Quốc tế Cộng sản. Ca ngợi tinh thần đấu tranh anh dũng của nhân dân Nghệ - Tĩnh, Người đồng thời phân tích rõ: trong tình hình lúc đó việc nổi dậy đấu tranh như vậy là quá sớm, là chưa đúng lúc, nhưng khi đã nổi dậy rồi thì cố gắng phát huy tác dụng cao nhất của phong trào đấu tranh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr 51-55.

 NGÀY 22-2

Xứ uỷ Nam Kỳ kêu gọi phụ nữ và các tầng lớp nhân dân đấu tranh nhân kỷ niệm ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3

Ngày 22-2-1931, Xứ uỷ Nam Kỳ ra bản Luận cương tuyên truyền, kêu gọi phụ nữ và các tầng lớp nhân dân đấu tranh kỷ niệm ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3.

Bản Luận cương nêu rõ, ngày 8-3, giai cấp vô sản và phụ nữ thế giới đấu tranh chống áp bức bóc lột đòi những quyền lợi của phụ nữ và người lao động. Phụ nữ Việt Nam và giai cấp vô sản Việt Nam cũng phải đấu tranh, thể hiện tinh thần đoàn kết với phụ nữ thế giới và đòi những quyền lợi của mình. Dưới chế độ thực dân phong kiến, phụ nữ Đông Dương trong các nhà máy, xí nghiệp, đồn điền đang bị áp bức bóc lột thậm tệ. Do vậy, nhiệm vụ của những người lao động nữ ở Đông Dương là hiểu rõ vị trí, vai trò của mình, đấu tranh phá bỏ những tàn tích phong kiến lạc hậu, tham gia vào các phong trào đấu tranh của các tổ chức quần chúng như Nông hội, Công hội, Thanh niên, Đảng Cộng sản; tham gia tích cực mọi công tác xã hội; đấu tranh nhân ngày 8-3 để biểu thị tình đoàn kết với phụ nữ thế giới.

Bản Luận cương nêu lên 15 khẩu hiệu đấu tranh chính thể hiện tinh thần đoàn kết với phụ nữ quốc tế, đòi những quyền lợi thiết thân, đòi giải phóng phụ nữ, công bằng, bình đẳng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1999. t 3, tr. 59-68.

NGÀY 29-2

Xứ uỷ Trung Kỳ ra Thông cáo về tổ chức kỷ niệm ngày Công xã Pari và ngày Quốc tế Cộng sản

Thông cáo nêu rõ: trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, hai sự kiện có ý nghĩa và ảnh hưởng hết sức to lớn là sự kiện Công xã Pari ngày 18-3-1871 và sự kiện thành lập Quốc tế Cộng sản ngày 19-3-19192.

Ở Đông Dương và trên toàn thế giới, giai cấp vô sản đang tập hợp quanh các Đảng Cộng sản. Phong trào công nông ngày càng có tính chất chính trị và sự liên kết ngày càng chặt chẽ. Chủ nghĩa đế quốc đang ra sức khủng bố đàn áp phong trào công nhân, bao vây và xuyên tạc tình hình Liên Xô, chia rẽ phong trào cộng sản quốc tế ráo riết chuẩn bị chiến tranh. Nhưng trên thực tế, Liên Xô đang phát triển mạnh mẽ, còn chủ nghĩa đế quốc đang chìm sâu vào khủng hoảng.

Trước tình hình đó, Xứ uỷ yêu cầu các cấp uỷ trong xứ chuẩn bị kế hoạch kỷ niệm hai ngày lễ lớn nói trên với một số nhiệm vụ cụ thể sau:

Trước ngày kỷ niệm, các địa phương lập Ban tổ chức lễ kỷ niệm ở địa phương mình, lập kế hoạch đấu tranh và phát động quần chúng, chuẩn bị cờ, truyền đơn, yết thị, tuyên truyền vận động nhân dân ở các trung tâm kinh tế chính trị của địa phương.

Trong ngày kỷ niệm: ngày 18, 19-3-1931, các khu bộ, chi bộ nhà máy, đồn điền phát động bãi công biểu tình ở khu phố, nhà máy mình. Các huyện vận động công nhân đi làm muộn nửa giờ, hoặc nghỉ nửa giờ trong khi đang làm việc. Vận động nông dân biểu tình tuần hành sôi nổi.

Trước, trong và sau ngày lễ kỷ niệm: cấp ủy các cấp phải xây dựng kế hoạch cụ thể, phối hợp hoạt động giữa các địa phương chặt chẽ để phong trào phát triển sâu rộng. Chủ trương trên của Xứ uỷ Trung Kỳ biểu thị tinh thần đoàn kết giữa công nhân, nông dân Việt Nam với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc.

- Tư liệu lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 2

Hội nghị cán bộ Xứ uỷ Bắc Kỳ

Cuối năm 1930 đầu năm 1931, đế quốc Pháp thực hiện chính sách khủng bố trắng, đồng thời dùng các thủ đoạn dụ dỗ mua chuộc như chiêu hàng, “đầu thú”, phát thẻ quy thuận, nhằm cô lập Đảng và tiêu diệt phong trào cách mạng. Chính vì vậy, nhiều cuộc đình công lớn của công nhân, biểu tình của nông dân đều bị đàn áp, khủng bố, thu được rất ít kết quả.

Trước tình hình khó khăn đó, Xứ uỷ Bắc Kỳ triệu tập Hội nghị cán bộ vào tháng 2-1931. Dự Hội nghị còn có đại biểu Trung ương đại biểu các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Thái Bình...

Hội nghị đã nghe báo cáo về tình hình kinh tế, về phong trào quần chúng, về chính sách đàn áp của đế quốc, về công tác và tinh thần đoàn kết cũng như những kinh nghiệm thu được trong thời gian lãnh đạo đấu tranh vừa qua.

Hội nghị đã thảo luận kế hoạch do Trung ương dự thảo và quyết nghị các vấn đề sau đây:

1. Về phương pháp tiến hành.

2. Về nội dung chuyên môn của mỗi ban.

3. Về việc đào tạo cán bộ.

4. Giải thích cho đảng viên hiểu những vấn đề mà dự thảo của Trung ương đã nêu.

5. Về phong trào công nhân.

6. Về phong trào nông dân.

Để tìm ra những nguyên nhân thất bại của các cuộc đấu tranh của quần chúng ở Bắc Kỳ, Hội nghị đã tập trung phân tích những ưu, khuyết điểm về công tác tổ chức, lãnh đạo thực hiện, phương pháp tiến hành ... của cuộc bãi công của công nhân. Nhà máy điện, Nhà máy dệt Nam Định và cuộc đấu tranh của nông dân Thái Bình. Hội nghị kết luận: phong trào đấu tranh ở Bắc Kỳ chưa thu được kết quả vì Đảng chưa đủ lực lượng để lãnh đạo phong trào đấu tranh của quần chúng; thiếu sự liên hệ giữa Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ; chưa kịp thời rút kinh nghiệm; các tổ chức Đảng chưa liên hệ mật thiết với nhau.

- Tư liệu lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 2

Thành lập Ban Binh vận thuộc Xứ uỷ Trung Kỳ

Thực hiện Nghị quyết ngày 27-12-1930 của Xứ uỷ Trung Kỳ, khoảng đầu tháng 2-1931, Xứ uỷ Trung Kỳ quyết định thành lập Ban Binh vận của Xứ uỷ do Thái Văn Giai, Xứ uỷ viên phụ trách. Sau khi thành lập, Ban Binh vận cùng với Thành uỷ Vinh - Bến Thuỷ và một số đảng viên đang bị giam trong Nhà lao Vinh hoạt động tuyên truyền giác ngộ cách mạng cho binh lính lê dương đóng ở Vinh.

Nhờ hoạt động binh vận này, một số lính lê dương tiến bộ đã lập ra một Chi bộ Đảng Cộng sản trong đơn vị lính lê dương đóng ở Vinh. Chi bộ này do Mangiăng (người Đức) là Bí thư. Cũng qua vận động tuyên truyền, nhiều binh lính người Việt trong các đơn vị đóng ở Vinh đã tỏ thái độ ủng hộ, một số đã giúp đỡ cách mạng thực sự.

Ngày 9-3-1931, nhân kỷ niệm 100 năm ngày thành lập binh chủng lê dương, chi bộ này rải truyền đơn, kêu gọi binh lính ủng hộ cách mạng Việt Nam. Địch phát hiện tổ chức chi bộ, bắt một số người và Mangiăng bị xử tại Toà án binh ở Hà Nội với án sáu tháng tù.

Sự kiện trên chứng tỏ chủ trương xây dựng cơ sở cách mạng trong binh lính địch và đấu tranh binh vận là hoàn toàn có khả năng thực hiện được, mở rộng các hình thức đấu tranh, góp phần đẩy mạnh tuyên truyền và đấu tranh cách mạng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Vinh: Những sư kiện lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Vinh,Nxb. Nghệ Tĩnh, 1988, t.1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930- 1954). Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t I.

TỪ THÁNG 2 ĐẾN THÁNG 5

Nông dân Bến Tre đấu tranh chống thủ đoạn của thực dân Pháp bắt nông dân ra “đầu thú”

Tháng 2-1931, dưới sự lãnh đạo của Liên Tỉnh uỷ Bến Tre - Mỹ Tho, nông dân nhiều nơi ở Bến Tre như Long Mỹ, Bình Thành, Giồng Trôm biểu tình chống khủng bố, chống thủ đoạn thực dân Pháp bắt nông dân ra “đầu thú”.

Từ tháng 3 đến tháng 5-1931, phong trào đấu tranh lên tới đỉnh cao với 16 cuộc biểu tình lớn, nhỏ nổ ra ở khắp nơi trong tỉnh như tại Tân Thuỷ, Tân Hưng, Tân Xuân, Châu Bình, Long Mỹ, Bình Thành (huyện Ba Tri), Phú Nhuận, Phước Long (huyện Châu Thành), An Thạch, Phước Hiệp (huyện Mỏ Cày), An Thạnh, An Quy (huyện Thành Phú), Lộc Thuận (huyện An Hoá). Đặc biệt, ngày 18-4-1931 có tám cuộc biểu tình lớn nổ ra trong tỉnh. Quần chúng cách mạng đã đốt cháy bốn nhà làm việc. Tháng 5-1931, tại thị xã Bến Tre, Tỉnh uỷ Bến Tre chính thức thành lập do đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn làm Bí thư. Tỉnh uỷ ra báo Búa liềm làm cơ quan tuyên truyền.

Sau đó phong trào bị đàn áp khốc liệt, gặp nhiều khó khăn.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bến Tre: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bến Tre (1930-2000), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t I, tr. 115.

NGÀY 3-3

Đảng bộ và nhân dân Quảng Trị đấu tranh ủng hộ Xôviết Nghệ - Tĩnh

Để ủng hộ nhân dân Xôviết Nghệ - Tĩnh, ngày 3-3-1931, Đảng bộ Quảng Trị tổ chức treo cờ Đảng và rải truyền đơn ở nhiều nơi trong tỉnh. Cờ đỏ búa liềm được các đảng viên và quần chúng cách mạng treo tại cột cờ thành cổ Quảng Trị, trước công đường các phủ Triệu Phong, Hải Lăng, thị xã Đông Hà, trên nhiều ngọn cây cao và một số đình chùa.

Nội dung truyền đơn kêu gọi nhân dân đấu tranh đòi chấm dứt khủng bố phong trào cách mạng Nghệ - Tĩnh, đòi hoãn, miễn sưu thuế, thả tù chính trị...

Đến ngày 12-4-1931, Quảng Trị đã có 82 đảng viên, tăng gấp đôi so với tháng 4-1930, các tổ chức quần chúng có 657 hội viên. Để chuẩn bị kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1-5, ngày 23-4-1931, quần chúng cách mạng rải truyền đơn chống thuế ở thị xã và nhiều nơi khác. Trong ngày 1-5-1931, hơn 150 nông dân họp mít tinh tại Quảng Lương. Ở Hải Lăng, Cam Lộ cán bộ đảng đã tổ chức diễn thuyết, tuyên truyền và vận động cách mạng tri thức đông đảo quần chúng.

Sau đợt đấu tranh l-5-1931, phong trào cách mạng ở Quảng Trị bị khủng bố ác liệt. Từ tháng 5 đến tháng 11, toàn tỉnh có hơn 500 người bị bắt, trong đó 300 người bị địch kết án tù từ 1 đến 13 năm.

Từ tháng 8-1931, đồng chí Nguyễn Nhuệ, Xứ uỷ viên Trung Kỳ phụ trách Quảng Trị bị bắt, từ đó tỉnh mất liên lạc với Xứ uỷ Trung Kỳ và Trung ương Đảng. Phong trào cách mạng tạm thời lắng xuống.

- Quảng Trị - 60 năm những chặng đường, Sở Văn hoá Thông tin Quảng Trị xuất bản, 1990.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Trị: Lịch sử Đảng bộ Quảng Trị (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. I.

TỪ NGÀY 13-3 ĐẾN NGÀY 1-4

Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương

Cuối năm 1930 đầu năm 1931, đế quốc Pháp tăng cường chính sách khủng bố đàn áp, đồng thời với lừa bịp xảo quyệt, gây nhiều thiệt hại và khó khăn to lớn cho phong trào cách mạng. Qua một thời gian thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương (10-1930), nhiều vấn đề về tổ chức và lãnh đạo của Đảng đang đặt ra cấp bách. Trước tình hình đó, từ ngày 13-3 đến ngày 1-4-1931, Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp tại nhà 236 phố Risô (Richaud) (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu). Tham dự Hội nghị có các đồng chí Trần Phú, Nguyễn Phong Sắc, Nguyễn Trọng Nhã, Trần Văn Lan, Lê Mao, Ngô Đức Trì... do đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú chủ trì.

Phân tích tình hình thế giới và Đông Dương, Hội nghị chỉ rõ đế quốc Pháp và tay sai đang ra sức đàn áp, đồng thời đưa ra những thủ đoạn lừa bịp, thâm hiểm, đối phó với phong trào cách mạng đang rất mạnh mẽ.

Hội nghị kiểm điểm và đi sâu phân tích, phê phán những sai lầm và thiếu sót của Đảng trong thời gian qua. Về chính trị, tư tưởng: trong Đảng còn tồn tại nhiều tư tưởng phi vô sản, nhiều cán bộ đảng viên chưa nhận rõ vị trí, vai trò của Đảng Cộng sản, của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh quyết liệt với kẻ thù.

Về công tác tổ chức: phát triển Đảng còn chậm, thành phần công nhân trong Đảng còn ít, chưa quán triệt nguyên tắc tập trung; chỉ huy thiếu thống nhất, kỷ luật Đảng lơi lỏng có nơi lại quá nghiêm khắc; tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản, Công hội còn phát triển chậm, tổ chức Nông hội phát triển nhanh nhưng thành phần phức tạp...

Trong lãnh đạo cách mạng còn khuynh hướng sai lầm như: chưa tin vào năng lực cách mạng của quần chúng; tách rời vấn đề tổ chức và đấu tranh; coi nhẹ công tác tuyên truyền; tả khuynh trong phát động quần chúng; hữu khuynh sợ gian khổ hy sinh.

Hội nghị đề ra những nhiệm vụ cấp bách trước mắt. Đó là tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, của giai cấp công nhân; chấn chỉnh các Xứ uỷ, tăng cường đào tạo cán bộ Đảng, kiên quyết chống chủ nghĩa cơ hội, thực hiện nghiêm nghị quyết của Đảng, chú ý xây dựng chi bộ nhà máy, tăng cường công tác báo chí tuyên truyền; nhanh chóng thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản; phát triển mạnh Công hội, củng cố Nông hội, nhất là bộ máy lãnh đạo; chú ý vận động phụ nữ, vận động binh lính địch thành lập Hội Cứu tế đỏ. Các cấp bộ Đảng và đảng viên phải tăng cường vận động tổ chức quần chúng đấu tranh với các khẩu hiệu thích hợp với từng giai cấp tầng lớp, coi đó là môi trường rèn luyện mình. Trước sự khủng bố của địch, tổ chức các Đội tự vệ công nông để bảo vệ phong trào. Lập ra các uỷ ban tranh đấu có tổ chức, mục tiêu đấu tranh chặt chẽ và rõ ràng.

Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương cũng thảo luận và thông qua nghị quyết về vấn đề tổ chức và cổ động tuyên truyền Trung ương Đảng phê phán những quan điểm sai lầm về hai vấn đề này từ trước đến nay và đề ra những nguyên tắc, những nhiệm vụ về tổ chức và tuyên truyền cổ động nhằm đẩy mạnh phong trào cách mạng trong tình hình đang rất khó khăn.

Đường lối cách mạng được đề ra tại Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng tháng 3-1931 đã góp phần giải quyết nhiều vấn đề cấp bách trong xây dựng Đảng cũng như duy trì phong trào cách mạng trước sự đàn áp khốc liệt của kẻ thù.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t 3, tr. 81-129.

- Trần Phú – Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, một tấm gương bất diệt, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004, tr. 166-168.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1999, t. 1.

NGÀY 20-3

Trung ương Đảng ra Chỉ thị về vấn đề chỉnh đốn Nông hội đỏ

Trong cao trào cách mạng 1930-1931, tổ chức Nông hội đỏ phát triển nhanh, tháng 10-1930 có 53.000 hội viên, đến tháng 3-1931 tăng lên 64.000. Trong quá trình phát triển, Nông hội đỏ đã kết nạp cả phú nông, ở một vài nơi phú nông tham gia Ban chấp hành. Do đó, một số hội viên Nông hội đỏ không thể tránh khỏi biểu hiện hoang mang dao động khi địch khủng bố trắng, không thực hiện triệt để những nhiệm vụ cấp bách lúc đó như vay thóc nhà giàu để cứu đói... Trước tình hình đó, cấp uỷ nhiều địa phương có chủ trương “túc thanh Nông hội đỏ”3. Để giúp các cấp uỷ địa phương có chủ trương và hành động đúng, ngày 20- 3-1931, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị về vấn đề chỉnh đốn Nông hội đỏ.

Xuất phát từ đường lối chiến lược của cách mạng Đông Dương, vai trò và vị trí của nông dân trong cách mạng đường lối giai cấp của Đảng ở nông thôn và tình hình thực tế lúc đó của Nông hội đỏ ở Nghệ - Tĩnh, Chỉ thị nêu rõ: cần phải củng cố khối bần, cố nông, đoàn kết với trung nông, bảo đảm vai trò lãnh đạo của vô sản ở nông thôn, đề phòng quyền lãnh đạo rơi vào tay giai cấp tư sản và không thể để phú nông trong Nông hội đỏ. Chỉ thị hướng dẫn cách tiến hành chỉnh đốn Nông hội đỏ là phải dùng phương pháp thuyết phục, giải thích cho phú nông để họ tự rút ra khỏi Nông hội đỏ và vào các nhóm lao động tương trợ.

Trung ương Đảng nhắc các địa phương phải làm thật tốt công tác chỉnh đốn Nông hội đỏ để động viên được tầng lớp phú nông và trung nông lớp trên hăng hái tham gia mọi công tác cách mạng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nôi, 1999, t. 3, tr 77-79.

NGÀY 23-3

Công nhân Hãng dầu Xôcôny (Socony) đấu tranh

Trong thời kỳ kinh tế khủng hoảng giới chủ nghĩa tư bản càng tăng cường áp bức, bóc lột công nhân. Chúng không từ một thủ đoạn nào từ bớt xén quyền lợi, xúc phạm nhân phẩm, thậm chí đánh đập dã man người lao động. Đúng vào dịp kỷ niệm ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3-1931, một nữ công nhân có thai bị người của Hãng Xôcôny đánh trọng thương. Sự kiện này gây phẫn nộ trong công nhân. Cuộc bãi công do chi bộ gồm các đồng chí đảng viên nữ phát động nổ ra. Cuộc đấu tranh được sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Lê Văn Lương và một số đồng chí trong Xứ uỷ Nam Kỳ, Thành uỷ Sài Gòn.

Ngày 23-3-1931, cuộc đấu tranh của hơn 400 công nhân nổ ra. Trước giờ làm việc, chị em tập trung tại cửa hãng. Đồng chí Trần Thị Ngọc Hân đứng lên diễn thuyết vạch tội ác của chủ hãng, nói lên nỗi khổ cực của công nhân nói chung và của công nhân nữ nói riêng. Chị em đưa ra nhiều yêu sách như phản đối chủ đánh đập công nhân, đòi bồi thường cho người bị hại, tăng lương, giảm giờ làm, cải thiện điều kiện làm việc...

Thực dân Pháp cho lính tới đàn áp, xung đột nổ ra quyết liệt giữa binh lính và những người đấu tranh. Địch bắt những người lãnh đạo cuộc đấu tranh, đồng chí Lê Văn Lương sau đó cũng bị bắt và bị kết án tử hình.

Cuộc đấu tranh vang dội khắp Thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn và sang tận Pháp. Quốc tế Công hội đỏ cử một phái đoàn sang điều tra tình hình, bào chữa cho các bị cáo trước toà án đế quốc. Do sức mạnh của dư luận trong và ngoài nước, đế quốc Pháp buộc phải giảm án cho đồng chí Lê Văn Lương.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954) sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t 1.

NGÀY 23-3

Thư của Xứ uỷ Bắc Kỳ gửi các cấp bộ Đảng trong xứ

Ngày 23-3-1931, Xứ uỷ Bắc Kỳ gửi thư cho tất cả cấp bộ Đảng trong xứ. Bức thư nêu rõ: Sau cao trào 1930- 1931 ở Nghệ - Tĩnh, các cuộc đấu tranh nhỏ lẻ ở Bắc Kỳ vẫn tiếp tục. Cuộc biểu tình ở Tiền Hải (Thái Bình) là bước mở đầu cho phong trào phát triển mạnh mẽ. Khi phong trào cách mạng ở Bắc Kỳ lên đến cao độ như ở Trung Kỳ, Nam Kỳ thì Đảng có thể đưa ra khẩu hiệu tổng khởi nghĩa vũ trang.

Các cấp bộ Đảng ở Bắc Kỳ phải tăng cường lãnh đạo đưa phong trào đấu tranh ở Bắc Kỳ lên thành cao trào. Những thời cơ phát động đấu tranh là: cuộc biểu tình đổ máu của nông dân Tiền Hải, Hội đồng đề hình họp ở Hải Dương, kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga 7-11, ngày lễ đình chiến 11-11; ngày toàn quyền Inđônêxia đến Bắc Kỳ. Các hình thức đấu tranh là bãi công, biểu tình, rải truyền đơn, treo cờ, mít tinh...Trong các cuộc đấu tranh, giương cao các khẩu hiệu "Đoàn kết với công nhân, nông dân Nghệ-Tĩnh, Thái Bình", "Chống khủng bố man rợ ở Thái Bình", "Đả đảo khủng bố trắng", "Bảo vệ Liên Xô".

- Tư liệu lưu tại Kho Lưu trữ Trung ương Đảng.

THÁNG 3

Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản

 Ngay từ khi thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã đánh giá cao vị trí, vai trò của thanh niên và công tác vận động thanh niên. Ngày 16-4-1930, Ban Chấp hành Thanh niên Cộng sản quốc tế gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương đặt vấn đề thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản ở Đông Dương. Tháng 10-1930, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra Nghị quyết về vận động thanh niên. Ngày 5-1-1931, Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương về việc cần kíp tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản.

Trong cuộc vận động cách mạng ở Đông Dương, qua cao trào 1930- 1931, vị trí, vai trò của thanh niên đã được xác định rõ, cơ sở Đoàn đã phát triển ở cả Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ, tuy nhiên tổ chức Đoàn chưa thống nhất. Trước tình hình đó, Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng tháng 3-1931 quyết định: "Cần kíp tổ chức ra Cộng sản Thanh niên Đoàn, Đảng cần kíp đánh tan cái thái độ hững hờ lãnh đạm với vấn đề đó... Đảng bộ địa phương phải gây ra cơ sở của Đoàn. Các chi bộ Đoàn phải chỉ huy cho các bộ thanh niên trong Công Nông hội và khoách trương tranh đấu của quần chúng thanh niên lao động"...

Thi hành quyết định này, các cấp bộ Đảng nhất là ở Trung Kỳ đã lập ra các Đoàn hay Ban Cán sự Đoàn ở các cấp. Từ năm 1931 trở đi, tổ chức Đoàn dần dần được thống nhất từ dưới lên trên lúc này. Đoàn có 1500 đoàn viên trong cả nước và được công nhận là một phân bộ của Quốc tế Cộng sản Thanh niên.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam (3-1961) quyết định lấy 26-3-1931, một ngày trong thời gian cuối của Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng làm ngày kỷ niệm thành lập Đoàn.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 98 - 99.

- Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh từ Đại hội đến Đại hội, Nxb.Thanh niên Hà Nội, 1999, tr. 7.

NGÀY 11-4

Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản ra Nghị quyết công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là một chi bộ độc lập và đề nghị Đại hội VII Quốc tế Cộng sản thông qua Nghị quyết này

Cho đến tháng 4 năm 1931, Đảng Cộng sản Đông Dương vẫn là một phân bộ của Đảng Cộng sản Pháp ở thuộc địa.

Nhờ có đường lối lãnh đạo đúng đắn ngay từ khi mới ra đời, Đảng Cộng sản Đông Dương đã phát động được cao trào cách mạng 1930-1931 gây tiếng vang lớn trên thế giới, uy tín của Đảng ngày càng được nâng cao trên trường quốc tế. Do đó, Hội nghị toàn thể lần thứ 11 của Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản, trong phiên họp thứ 25, ngày 11-4-1931, quyết định công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là một chi bộ độc lập của Quốc tế Cộng sản và sẽ đưa ra thông qua tại Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản.

Sự kiện trên đánh dấu bước trưởng thành nhanh chóng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong quá trình lãnh đạo cách mạng, đồng thời có tác dụng động viên cổ vũ toàn Đảng, toàn dân ta trên con đường đấu tranh cách mạng. Ngày 5-8-1935, Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản ra Nghị quyết kết nạp vào Quốc tế Cộng sản một số Đảng Cộng sản, trong đó có Đảng Cộng sản Đông Dương. Từ đây Đảng Cộng sản Đông Dương chính thức là Phân bộ của Quốc tế Cộng sản.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 309.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2002, t 5, tr. 467.

NGÀY 12-4

Thường vụ Trung ương Đảng chỉ đạo tổ chức cấp xứ, xuất bản báo Người Cộng sản và tăng cường lãnh đạo Công hội

Ngày 12-4-1931, Thường vụ Trung ương Đảng gửi thư cho các xứ uỷ.

Trước tình hình các xứ uỷ bị địch khủng bố gắt gao, nhiều cán bộ bị bắt, Ban Thường vụ Trung ương Đảng yêu cầu các xứ tiến hành bầu cử xứ uỷ mới, cử Ban Thường vụ xứ uỷ ba người, trong đó phải có một người thuộc thành phần giai cấp công nhân Xứ uỷ lập ra các ban công tác như Ban Tuyên truyền cổ động, Ban Công vận, Ban Nông vận.

Các xứ uỷ có nhiệm vụ tuyên truyền giải thích cho các chi bộ và đảng viên lý do đổi tên Đảng, tổ chức cho đảng viên thảo luận rộng rãi: chủ trương đường lối của Đảng. thực hiện tự phê bình và phê bình, đưa chủ trương đường lối vào tổ chức thực hiện. Trung ương Đảng quyết định xuất bản tờ báo Người Cộng sản làm cơ quan ngôn luận tuyên truyền cho đường lối, chính sách của Đảng.

Trung ương Đảng cũng quyết định chuẩn bị thành lập Tổng Công hội xứ, hoạt động bảo vệ quyền lợi công nhân. Công hội có thể kết nạp những công nhân chưa thực sự giác ngộ lý tưởng cách mạng. Tổ chức Công hội có nhiệm vụ liên minh với các tổ chức quần chúng khác trong Hội Phản đế đồng minh để đấu tranh chống đế quốc.

- Tư liệu lưu tại Kho Lưu trữ Trung ương Đảng.

NGÀY 18-4

Đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng bị sa vào tay giặc

Đầu năm 1931, đế quốc Pháp và tay sai tiến hành khủng bố trắng đối với phong trào cách mạng và truy lùng gắt gao những đảng viên cộng sản, nhất là cán bộ Đảng ở Bắc Kỳ, địch đã phá vỡ nhiều cơ quan đảng từ cấp trung ương, xứ uỷ, tỉnh uỷ và cơ sở, bắt hàng loạt cán bộ đảng viên.

Ở Nam Kỳ, sau Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng, địch lùng sục gắt gao, bắt được một số cán bộ Đảng. Do có sự phản bội, 8 giờ sáng ngày 18-4-1931, đế quốc Pháp bắt được đồng chí Trần Phú tại số nhà 66 Sămpanhơ (Champagne - nay là đường Lý Chính Thắng).

Kẻ địch giải đồng chí qua khắp các bốt, nhà lao khét tiếng ở Sài Gòn. Những đòn tra tấn cực kỳ dã man của mật thám Pháp không thể khuất phục ý chí kiên cường của người chiến sĩ cộng sản, không thể buộc đồng chí khai ra những bí mật của Đảng.

Ở trong các nhà tù đế quốc, đồng chí thường xuyên tổ chức đấu tranh phản đối chế độ nhà tù hà khắc, huấn luyện chính trị cho những bạn tù cộng sản, giác ngộ tù không cộng sản về nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam, kiên quyết đấu tranh chống các phần tử Tờrốtkít. Những đòn tra tấn dã man của kẻ thù và chế độ nhà tù hà khắc làm sức khoẻ đồng chí suy giảm nhanh. Đến tháng 8-1931, do mắc bệnh lao nặng, địch phải đưa đồng chí vào nhà thương Chợ Quán. Tại đây, đồng chí đã qua đời ngày 6-9-1931. Trước khi mất, người cộng sản trung kiên còn dặn lại đồng bào, đồng chí “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu”.

Tấm gương chiến đấu, hy sinh anh dũng của đồng chí Trần Phú đã cổ vũ Đảng ta, nhân dân ta tiếp tục con đường đấu tranh cách mạng, tiến lên giành thắng lợi.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1998, t. 1, tr. 642.

- Đức Vượng: Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng (1930-1931), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, tr. 76-85.

NGÀY 20-4

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc gửi thư cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương

Trong những năm 1930-1931, tuy hoạt động ở ngoài nước, nhưng đồng chí Nguyễn Ái Quốc luôn theo dõi sát phong trào cách mạng trong nước và thường gửi thư cho Trung ương Đảng, góp những ý kiến chỉ đạo quan trọng về nhiều vấn đề.

Ngày 20-4-1931, Người gửi thư cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương thẳng thắn phê bình những khuyết điểm của Xứ uỷ Trung Kỳ và Bắc Kỳ về tổ chức và xây dựng lực lượng trong thời gian qua. Trước hết, Người phê bình “cách khai hội" Hội nghị Xứ uỷ Trung Kỳ và Bắc Kỳ, thời gian quá dài (Trung Kỳ 18 buổi, Bắc Kỳ 13 ngày), các xứ uỷ không thảo luận kỹ các vấn đề từ trước làm việc không theo trật tự sắp sẵn. Điều đó không thích hợp với hoàn cảnh hoạt động bí mật. Một địa phương quan trọng ở Bắc Kỳ như Hải Phòng lại không có đại biểu tham dự. Người phê phán cách thảo luận ở các hội nghị không thiết thực, tầm chương trích cú, đại biểu ít phát biểu ý kiến, lại vắng nhiều nên những nội dung hội nghị chưa được bàn bạc kỹ. Về kế hoạch xứ uỷ chưa đề ra được kế hoạch tổ chức thực hiện hoặc hướng dẫn các địa phương tổ chức thực hiện. Các xứ uỷ chưa thấm nhuần tinh thần quốc tế vô sản và thực hiện tốt chỉ thị của Quốc tế Cộng sản về vấn đề giải thích việc đổi tên Đảng.

Về xây dựng và phát triển lực lượng của Đảng, bằng những số liệu thống kê cụ thể, rõ ràng, Nguyễn Ái Quốc chỉ ra sự phát triển chưa đều khắp và mạnh mẽ của các tổ chức quần chúng như Công hội, Nông hội, Hội Phụ nữ, Thanh niên. Ở Bắc Kỳ, đoàn thể quần chúng còn quá yếu. Ở Trung Kỳ và Bắc Kỳ chưa có các tổ chức "Mặt trận phản đế” và "Cứu tế đỏ” , "Cứu tế thất nghiệp".

Từ việc chỉ ra những khuyết điểm về xây dựng lực lượng nói trên, Nguyễn Ái Quốc đề nghị các cấp bộ Đảng phải nhanh chóng sửa chữa sai lầm, phân công điều động cán bộ, đảng viên cho hợp lý phát triển phong trào cách mạng rộng rãi và đều khắp. Các tổ chức Đảng phải xây dựng được kế hoạch hoạt động, nắm được tình hình đảng viên và quần chúng cách mạng, phát triển mạnh tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn và Công hội.

Để thống nhất tư tưởng và hành động trong toàn Đảng và không chệch chủ trương, đường lối của Quốc tế Cộng sản, Người nêu rõ: Các cấp uỷ Đảng khi ra nghị quyết, chỉ thị phải được Trung ương Đảng và Quốc tế Cộng sản thông qua. Có như vậy cách mạng vô sản ở Đông Dương mới thực sự trở thành một bộ phận của cách mạng vô sản trên thế giới.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 130-134.

TỪ NGÀY 22 ĐẾN NGÀY 29-4

Hội nghị Xứ uỷ Trung Kỳ mở rộng

Từ ngày 22 đến ngày 29-4-1931, Xứ uỷ Trung Kỳ họp Hội nghị mở rộng, đồng chí Nguyễn Phong Sắc chủ trì.

Hội nghị kiểm điểm, chỉ ra những sai lầm khuyết điểm của Đảng bộ trong lãnh đạo phong trào cách mạng thời gian qua, trong đó nhấn mạnh khuyết điểm về công tác tư tưởng và công tác tổ chức. Các cấp đảng bộ trong xứ xem Đảng là tổ chức của thợ thuyền và dân cày chứ không phải là tổ chức của giai cấp vô sản, do đó không làm nổi bật tính tiên phong và vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân; kết nạp đảng viên thiếu thận trọng. Mặt khác, Đảng chưa tập hợp, đoàn kết được mọi lực lượng tham gia đấu tranh cách mạng, có nơi nặng tư tưởng tiểu tư sản, có nơi lại phân biệt đối xử với các đảng viên thuộc thành phần tiểu tư sản...

Trong bối cảnh đế quốc Pháp và tay sai đang ra sức đàn áp phong trào cách mạng một cách khốc liệt, Xứ uỷ Trung Kỳ đề ra hai nhiệm vụ khẩn cấp.

Một là, cương quyết lãnh đạo quần chúng đấu tranh, đoàn kết đông đảo quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Hai là, bài trừ chủ nghĩa cơ hội trong Đảng, tạo nên một nền tư tưởng thống nhất Bônsêvích trong Đảng. Hội nghị đề ra những nhiệm vụ cụ thể trước mắt của Đảng bộ là:

- Lãnh đạo quần chúng đấu tranh, kết hợp xây dựng củng cố Đảng và các tổ chức quần chúng với những khẩu hiệu thiết thực chống sưu thuế, đòi giảm tô, chống bớt lương, giảm giờ làm, chống cải lương lừa bịp, chống khủng bố trắng, chống sinh hoạt đắt đỏ, đòi việc làm, chống chiến tranh đế quốc...

- Bài trừ chủ nghĩa cơ hội trong Đảng bằng cách tự chỉ trích vạch ra sai lầm, khuyết điểm để sửa chữa. Chống các khuynh hướng tả khuynh, hữu khuynh, biệt phái, chống các tư tưởng cầu an, ngại gian khổ hy sinh...

- Tổ chức lại việc tuyên truyền, cổ động mỗi cấp bộ Đảng phải có một Ban Tuyên truyền, căn cứ vào tình hình địa phương mình mà tổ chức tuyên truyền cho thích hợp. Các cấp uỷ phải lãnh đạo chặt chẽ công tác tuyên truyền. Ra sức phát triển báo chí cách mạng, tài liệu, sách để giáo dục cán bộ đảng viên và quần chúng.

- Tổ chức lại các cấp chỉ huy từ Xứ uỷ xuống các cấp dưới, tăng cường thành phần công nhân và bần cố nông trong các cơ quan chỉ huy của Đảng. Tăng cường công tác vận động các tầng lớp nhân dân để xây dựng các đoàn thể quần chúng như Thanh niên Cộng sản Đoàn, Công hội, Nông hội, Cứu tế đỏ, cơ sở cách mạng trong binh lính địch...

- Tư liệu lưu tại Kho Lưu trữ Trung ương Đảng.

NGÀY 1-5

Nông dân nhiều tỉnh đấu tranh kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động

Những tháng đầu năm 1931, cao trào cách mạng 1930-1931 ở vào giai đoạn bị khủng bố khốc liệt nhưng phong trào đấu tranh của quần chúng vẫn diễn ra ởnhiều nơi. Nông dân các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ngãi, Bến Tre, Vĩnh Long... tổ chức mít tinh, biểu tình, tuần hành thị uy kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1-5-1931. Hàng nghìn người tham gia đấu tranh đòi giảm sưu thuế, chống khủng bố trắng ủng hộ Liên Xô... Mỗi địa phương lại có thêm những mục tiêu đấu tranh riêng của mình. Ở Quảng Ngãi, hàng vạn nông dân biểu tình phản đối đế quốc Pháp xử án tử hình đồng chí Nguyễn Nghiêm, Bí thư Tỉnh uỷ.

Đế quốc Pháp và tay sai tăng cường đàn áp, nhiều cuộc đấu tranh bị đàn áp đẫm máu như ở Mộ Đức (Quảng Ngãi) có tới 100 người hy sinh, bị thương và bi bắt.

Ngày Quốc tế Lao động trở thành một trong những ngày công nông cả nước đấu tranh cho những quyền lợi của mình, chống đế quốc Pháp và tay sai.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 103.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930- 1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

- Tỉnh uỷ Vĩnh Long: Lịch sử tỉnh Vĩnh Long (1732-2000), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002.

NGÀY 12-5

Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản gửi thư cho đồng chí Nguyễn Ái Quốc

Ngày 12-5-1931, Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản gửi thư cho đồng chí Nguyễn Ái Quốc.

Quốc tế Cộng sản đánh giá cao vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và chỉ rõ: qua cao trào 1930-1931, ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng ngày càng tăng, đồng thời với nó là sự suy sụp của các đảng phái theo khuynh hướng quốc gia cải lương. Tình hình hiện tại ở Đông Dương là thực dân Pháp và tay sai đang ra sức lùng bắt cán bộ đảng viên và đàn áp khốc liệt phong trào quần chúng.

Trước tình hình đó, Ban Phương Đông đề ra những nhiệm vụ cấp bách của Đảng Cộng sản Đông Dương là:

1. Duyệt lại đường lối cho đúng với đường lối của Quốc tế Cộng sản, thực hiện đầy đủ nội dung Cương lĩnh chính trị, chống “manh động”, “cực đoan tả khuynh", tổ chức vận động đông đảo quần chúng đấu tranh, đi từ đấu tranh kinh tế lên đấu tranh chính trị.

2. Đảng phải cải tiến ngay phương pháp hoạt động. Hiện tại hoạt động của Đảng quá lộ liễu, thời gian họp quá dài. Ban Phương Đông nêu ra một số biện pháp cụ thể trong hoạt động bảo vệ cách mạng là: trong Đảng dùng bí danh thay cho tên thật; cán bộ ở phân tán, chỉ có đồng chí Bí thư chi bộ mới nắm địa chỉ các đồng chí khác; hội nghị họp ngắn ngày, bí mật hạn chế đi lại, không gặp gỡ liên lạc ngoài đường; ăn mặc phải phù hợp với nơi ở, thường xuyên đổi địa điểm họp; mỗi người chỉ biết rõ công tác của mình... Những nguyên tắc hoạt động bí mật đó sẽ giúp Đảng tránh được thiệt hại do sự truy lùng, khủng bố của địch.

3. Trung ương Đảng cần có bức thư ngỏ gửi đảng viên toàn Đảng, trình bày những vấn đề về vận động quần chúng, tổ chức các hội đoàn, sự nguy hại của những tư tưởng sai lầm giải thích đường lối Quốc tế Cộng sản. Ban Phương Đông bày tỏ quyết tâm ủng hộ cách mạng Đông Dương và tin tưởng vào tinh thần và khả năng cách mạng của nhân dân Đông Dương dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

- Tư liệu lưu tại Viện Lịch sử Đảng

NGÀY 13-5

Tổ chức lại Xứ uỷ lâm thời Bắc Kỳ

Đầu năm 1931, hoạt động của Xứ uỷ Bắc Kỳ ngày càng bộc lộ một số nhược điểm như tả khuynh, lộ liễu, vi phạm nguyên tắc bí mật, không kịp thời bổ sung số uỷ viên thay thế những đồng chí bị bắt, nội bộ Xứ uỷ nảy sinh mâu thuẫn, xuất hiện kẻ cơ hội...

Những ảnh hưởng đó ảnh hưởng xấu tới tổ chức Đảng và phong trào cách mạng ở Bắc Kỳ.

Tháng 4-1931, sự phản bội của Nghiêm Thượng Biền- Bí thư Xứ uỷ đã gây tổn thất lớn cho tổ chức Đảng từ Trung ương đến xứ ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Đồng chí Trần Quang Tặng (tức Không), cán bộ tuyên huấn Xứ uỷ Bắc Kỳ do bận mở lớp huấn luyện ở Hà Nam và Thái Bình, nên may mắn thoát khỏi lưới vây bắt của kẻ thù. Sau đó, đồng chí đã tích cực hoạt động nhằm chắp nối, khôi phục lại hệ thống tổ chức Đảng ở Bắc Kỳ.

Ngày 13-5-1931, ở Hải Phòng, đồng chí Trần Quang Tặng tổ chức lại Xứ uỷ lâm thời gồm ba đồng chí do đồng chí Trần Quang Tặng làm Bí thư và các đồng chí uỷ viên Nguyễn Chí Hiền, Trần Như Hoàn. Tháng 9-1931, khi Thành uỷ Hà Nội được thành lập, đồng chí kiêm nhiệm cương vị Bí thư Thành uỷ Hà Nội.

Cơ quan Xứ uỷ đặt tại Hà Nội, Xứ uỷ ra báo Tiến lên, in lại nhiều văn kiện quan trọng của Đảng, của Quốc tế Cộng sản để giáo dục động viên đảng viên và quần chúng đấu tranh.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

NGÀY 20-5

Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị gửi Xứ uỷ Trung Kỳ vềvấn đề thanh Đảng

Trước sự khủng bố tàn bạo của đế quốc Pháp, trong một số ít cán bộ đảng viên xuất hiện tư tưởng cầu an, dao động. Giữa lúc đó Xứ uỷ Trung Kỳ đã có sai lầm, quay sang chỉnh đốn tổ chức, tháng 4-1931, ra chỉ thị thanh Đảng, chủ trương: trí, phú, địa, hào, đào tận gốc, trốc tận rễ.

Khi được báo cáo về chủ trương này, ngày 20-5-1931, Thường vụ Trung ương Đảng4 ra Chỉ thị gửi Xứ uỷ Trung Kỳ để phê phán sai lầm trên. Trung ương chỉ rõ: "Xứ uỷ Trung Kỳ nhất là đồng chí Bí thư ra chỉ thị thanh Đảng viết rõ từng chữ: thanh trừ trí phú địa hào, đào tận gốc, trốc tận rễ như vậy thì gốc đâu mà đào, xem rễ ở đâu mà trốc, quả là một ý nghĩ mơ hồ, một chỉ thị võ đoán và là một lối hành động quàng xiên chí tướng".

Trung ương Đảng nhắc lại nguồn gốc của Đảng ta được xây dựng theo những nguyên tắc xây dựng Đảng kiểu mới của chủ nghĩa Mác -Lênin và vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam. Đảng được xây dựng từ sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác - Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước của nhân dân ta, Đảng ta kế thừa truyền thống đấu tranh anh dũng chống ngoại xâm của dân tộc ta. Từ khi thành lập, Đảng đã lãnh đạo nhân dân tiến hành cuộc cách mạng chống đế quốc mạnh mẽ. Hiện tại, trong cuộc đấu tranh quyết liệt một mất một còn với kẻ thù, không tránh khỏi xuất hiện những tư tưởng hoang mang, dao động, bi quan, những phần xử đầu hàng phản bội. Điều đó không có gì lạ, mà là việc thường xảy ra đúng với quy luật đấu tranh cách mạng. Trung ương Đảng nhận xét: những đảng viên như vậy không sao tránh khỏi trong hàng ngũ, nhưng là số ít, còn thì giai tầng nào mặc dầu, nhưng đa số đồng chí hết sức trung thành hiến thân cho Đảng đến giọt máu cuối cùng. Qua những cuộc đấu tranh trong mật thám, trường hình chính đế quốc Pháp phải lè đầu tặc lưỡi. Sự thật rõ ràng là oanh liệt”.

Trung ương Đảng Chỉ thị cho Xứ ủy Trung Kỳ phải nghiên cứu thẩm tra lại tình hình cụ thể từng đảng bộ, từng cấp uỷ và toàn thể đảng viên tiến hành tự phê bình và phê bình, kiểm điểm sắp xếp lại lực lượng. Xứ uỷ còn căn cứ vào đường lối, chính sách của Trung ương Đảng để đề ra chủ trương và hành động của mình nhằm làm cho Đảng Bônsêvích hoá để cách mạng hoá quần chúng, qua đó mà duy trì cơ sở, phát triển phong trào cách mạng, đồng thời qua thử thách đấu tranh mà vận động phát triển Đảng”.

Chỉ thị của Trung ương Đảng đã góp phần uốn nắn những lệch lạc, tăng cường sự đoàn kết thống nhất trong Đảng về tư tưởng và tổ chức hướng tới nhiệm vụ cách mạng giải phóng dân tộc. Chỉ thị có giá trị lý luận và thực tiễn trong xây dựng Đảng ở một nước thuộc địa nửa phong kiến, góp phần làm phong phú kinh nghiệm xây dựng Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr 155-158.

NGÀY 20-5

Xứ uỷ Trung Kỳ ra Nghị quyết về việc sáp nhập bộ phận cách mạng Thanh Hoá vào Đảng Cộng sản Đông Dương

Trong cao trào 1930-1931, cùng với lực lượng cách mạng ở Nghệ An, Hà Tĩnh và nhiều địa phương khác, đảng viên và nhân dân Thanh Hoá đã có những hoạt động đấu tranh như rải truyền đơn, treo cờ đỏ... Nhưng cuộc đấu tranh ở Thanh Hoá không sôi nổi, mạnh mẽ bởi vì bộ phận cách mạng Thanh Hoá có đảng viên mà chưa lập ra các hội quần chúng, Đảng chưa có cơ quan chỉ huy, đảng viên còn hoạt động riêng rẽ; tư tưởng và hành động của đảng viên và quần chúng Thanh Hoá còn nhiều biểu hiện tiểu tư sản của các tổ chức Thanh niên, Tân Việt.

Trước tình hình đó, Nghị quyết của Xứ uỷ nêu rõ: Chưa công nhận bộ phận cách mạng Thanh Hoá là một chi bộ chính thức của Đảng, Xứ uỷ sẽ tiến hành lãnh đạo chặt chẽ hơn đối với Thanh Hoá. Về phần mình, bộ phận cách mạng Thanh Hoá có nhiệm vụ thảo luận và thi hành đúng Điều lệ, Luận cương chính trị của Đảng và các án nghị quyết của Trung ương và Xứ uỷ. Bộ phận cách mạng Thanh Hoá phải bầu ngay một cơ quan chỉ huy chung để mở rộng nền tảng tổ chức của Đảng, thành lập các tổ chức quần chúng như Công hội, Nông hội, Cứu tế hội... và vừa tiến hành đấu tranh, vừa xây dựng tổ chức. Chú ý bầu thành phần công nhân, nông dân giác ngộ chính trị khá vào cơ quan chỉ huy và giữ liên lạc, báo cáo đầy đủ với Xứ uỷ. Nếu bộ phận cách mạng Thanh Hoá thi hành tốt đường lối của Trung ương Đảng và Xứ uỷ, sẽ được công nhận là chi bộ chính thức của Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t 3, tr. 159-162.

NGÀY 5-6

Ban Chấp hành Quốc tế Công hội đỏ chỉ đạo hoạt động của Công hội cách mạng Đông Dương

Ngày 5-6-1931, Ban Chấp hành Quốc tế Công hội đỏ họp, bàn về nhiệm vụ của Công hội cách mạng ở Đông Dương.

Quốc tế Công hội đỏ phân tích tình hình cách mạng ở Đông Dương và hoạt động của Công hội Đông Dương thời gian qua, đã chuyển từ đấu tranh kinh tế sang đấu tranh bước đầu mang tính chất chính trị. Tuy nhiên, Công hội ở Đông Dương còn phạm nhiều sai lầm như không đấu tranh cho sự công khai của Công hội, không đấu tranh trong khi kinh tế khủng hoảng, chưa lập ra các uỷ ban bãi công...

Quốc tế Công hội đỏ tăng cường sự lãnh đạo phong trào công nhân và Công hội đỏ ở Đông Dương, đề ra những nhiệm vụ cho tổ chức Công hội.

1. Phát triển tổ chức, thanh thế của Công hội đấu tranh kinh tế với giới chủ và đòi những quyền lợi thiết thực hàng ngày, bầu ra các Uỷ ban đình công, thảo luận công khai mục tiêu đấu tranh, tập hợp đông đảo quần chúng, liên hiệp đấu tranh với nông dân, liên kết đấu tranh giữa các nhà máy.

2. Đấu tranh đòi những mục tiêu thiết thực, cụ thể của giai cấp công nhân như tăng lương, giảm giờ làm trả lương đầy đủ, bình đẳng nam nữ.

3. Xây dựng tổ chức Công hội để biến mỗi nhà máy xí nghiệp thành một thành trì đấu tranh.

4. Thành lập các Ban công xưởng uỷ viên để làm trung tâm tập hợp công nhân.

5. Đấu tranh cho Công hội đỏ được hoạt động công khai Tổ chức các đoàn thể quần chúng công khai, lợi dụng mọi hình thức công khai, nửa công khai. Mặt khác phải lập những cơ quan bí mật đề phòng địch đàn áp khốc liệt.

6. Tổ chức Công hội của công nhân xí nghiệp và liên lạc với Nông hội.

7. Tổ chức thợ thất nghiệp đấu tranh đòi quyền lợi như việc làm, trợ cấp.

8. Chú trọng công tác cán bộ.

9. Tiến lên lập Mặt trận thống nhất của công nhân các dân tộc Đông Dương liên kết với Công hội Trung Quốc.

10. Chuẩn bị Đại hội Công hội toàn Đông Dương.

11. Củng cố mối liên lạc với Công hội đỏ Quốc tế, Công hội đỏ Pháp, Trung Quốc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 313-340.

NGÀY 6-6

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc bị đế quốc Anh bắt giam ở Hồng Kông và cuộc đấu tranh giải thoát Người khỏi nhà tù đế quốc

Sáng sớm ngày 6-6-1931, Nguyễn Ái Quốc với thẻ căn cước mang tên Tống Văn Sơ bị một sĩ quan Anh và mấy cảnh sát Trung Quốc ập vào nơi ở số 168 đường Tam Lung (Cửu Long) bắt giải về Sở Cảnh sát Hồng Kông. Chúng vu cáo cho Người tội làm tay sai của Liên Xô, có âm mưu phá hoại chính quyền Hồng Kông. Người bị giam trong nhà tù của đế quốc Anh ở Hồng Kông.

Được tin Nguyễn Ái Quốc bị bắt, Quốc tế Cộng sản nhờ ông Lôdơbi, một luật gia dân chủ tiến bộ người Anh, lúc đó là Chủ tịch Hội Luật gia Hồng Kông bào chữa giúp. Ông Lôdơbi đến thăm Người và khi Nguyễn Ái Quốc nói không có tiền để nhờ cãi, ông Lôdơbi đã hứa sẽ giúp vì danh dự chứ không cho vì tiền. Người đã cung cấp cho Luật sư Lôdơbi những thông tin cần thiết và thống nhất về phương hướng bào chữa.

Đế quốc Anh định trao Nguyễn Ái Quốc cho đế quốc Pháp, nhưng ông Lôdơbi kiên quyết phản đối và đòi đưa vụ này ra trước toà án tối cao tại Hồng Kông.

Từ tháng 6 đến tháng 9, Nguyễn Ái Quốc phải ra tòa chín phiên. Vì không có chứng cứ gì, toà án Hồng Kông phải tuyên bố trắng án nhưng đòi trục xuất Người về Đông Dương để đế quốc Pháp bắt, Người đã đệ đơn lên toà án tối cao ở Luân Đôn.

Trong thời gian ở tù, Người thường được ông bà Lôdơbi và con gái đến thăm. Cuối tháng 9, Nguyễn Ái Quốc bị tái phát bệnh lao phổi, nhờ sự can thiệp của Luật sư Lôdơbi, Người được chuyển đến điều trị tại bệnh viện nhà tù.

Đầu tháng 10, Nguyễn Ái Quốc tiếp bà Xtenla Benxơn, một người bạn của Luật sư Lôdơbi và là một nhà hoạt động văn học và sân khấu ở Hồng Kông. Với thiện cảm đặc biệt, bà Benxơn đã yêu cầu chồng mình- ông Tômát Xautôn lúc đó là Phó thống đốc Hồng Kông giúp đỡ Nguyễn Ái Quốc.

Đầu tháng 7-1932, Nguyễn Ái Quốc biết tin đơn kháng án của Người đã được Hội đồng cơ mật Nhà vua Anh chấp nhận. Nhờ sự nỗ lực của Luật sư Nôoen Prít, sau một ngày biện luận, Toà án Hoàng gia ở Anh đã kết luận Nguyễn Ái Quốc vô tội và quyết định trả lại tự do cho Người.

Tháng 8-1932, với vé tàu thuỷ do ông bà Lôdơbi lo liệu giúp, Nguyễn Ái Quốc bí mật rời Hương Cảng đi Xingapo để tránh lưới mật thám đang rình bắt Người. Vừa đặt chân đến Xingapo, Người lại bị bắt và trả về Hồng Kông. Lấy cớ Người đi vào thuộc địa không có giấy phép, nhà cầm quyền Hương Cảng lại bắt giam Người một lần nữa. Đầu tháng 9, Nguyễn Ái Quốc viết thư gửi Luật sư Lôdơbi báo tin mình lại bị bắt giam ở Hồng Kông.

Khoảng từ giữa tháng 9 đến cuối năm 1932, Nguyễn Ái Quốc được thả tự do nhờ sự giúp đỡ của Luật sư Lôdơbi, Người được ông bà Lôdơbi thu xếp vào ở trong ký túc xá của Hội những người Thiên chúa giáo trẻ Trung Quốc chờ dịp rời Hồng Kông.

Với sự giúp đỡ của Tômát Xautôn - Phó thống đốc Hồng Kông, Người được phép dùng ca nô riêng của Thống đốc rời bến cảng ra khơi, đánh tín hiệu bắt một chiếc tàu đang chạy từ hướng đông đi Hạ Môn.

Không bắt được Người, báo chí của đế quốc Pháp phao tin Nguyễn Ái Quốc đã chết vì bệnh lao trong Nhà tù Hồng Kông, làm nhiều đảng viên và người yêu nước Việt Nam bàng hoàng. Khi nghe tin Người đã thoát khỏi nhà tù đế quốc, bình an vô sự các đồng chí của Người vô cùng vui mừng, sung sướng.

Sau gần hai năm bị bắt giam, nhờ sự đấu tranh kiên trì và khéo léo của mình, sự can thiệp của các tổ chức quốc tế sự giúp đỡ tận tình của vợ chồng Luật sư Lôdơbi và một số cá nhân tiến bộ khác, đồng chí Nguyễn Ái Quốc được trả lại tự do hoàn toàn. Sau đó, Người sang Liên Xô.

- Trần Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1986, tr. 71-76.

- Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh: Hồ Chí Minh - Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốcgia, Hà Nội, 2006, t. 2, tr. 30-49.

- Vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông 1931-1933 (Tư liệu và hình ảnh), Nxb. Chính trị quốc gia - Bảo tàng Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2004, tr 59-241.

NGÀY 27-6

Ban Bí thư chính trị Quốc tế Cộng sản gửi thư góp ý kiến về hoạt động của Đảng Cộng sản Đông Dương

Quốc tế Cộng sản luôn theo dõi chặt chẽ tình hình phong trào cách mạng ở các nước thuộc địa do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Căn cứ vào những báo cáo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc và một số nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Đông Dương, ngày 27-6-1931. Ban Bí thư chính trị Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương, góp nhiều ý kiến về sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng.

Điểm lại quá trình đấu tranh yêu nước và cách mạng của nhân dân Đông Dương chống đế quốc Pháp và tay sai, Quốc tế Cộng sản khẳng định: sau khi khởi nghĩa Yên Bái thất bại, quyền lãnh đạo phong trào cách mạng Đông Dương đã trao vào tay Đảng Cộng sản Đông Dương.

Từ thực tế của cao trào cách mạng 1930-1931 mà đỉnh điểm là Xô viết Nghệ - Tĩnh, Quốc tế Cộng sản nêu rõ lực lượng, tính chất và nhiệm vụ của cách mạng Đông Dương.

Những lực lượng cơ bản của cách mạng là giai cấp công nhân và nông dân.

Tính chất của cách mạng Đông Dương là cách mạng dân chủ tư sản (cách mạng phản đế và cách mạng ruộng đất).

Nhiệm vụ trung tâm của cuộc cách mạng đó là:

1. Đánh đổ chính quyền của đế quốc Pháp và tay sai, giành độc lập dân tộc, thành lập chính phủ công nông.

2. Tịch thu ruộng đất của giai cấp địa chủ Việt Nam và tư bản Pháp chia cho nông dân, công nhân đồn điền. Quốc hữu hoá những xí nghiệp của giới tư bản Pháp, thủ tiêu toàn bộ chế độ nô dịch và bóc lột của thực dân Pháp và địa chủ phong kiến.

3. Ngày làm 8 giờ, cải thiện điều kiện lao động và sinh hoạt cho giai cấp công nhân.

4. Đoàn kết, liên minh với giai cấp vô sản quốc tế và phong trào cách mạng ở các thuộc địa, nhất là Trung Quốc, bảo vệ Liên bang Xôviết.

Quốc tế Cộng sản chỉ rõ: cuộc đấu tranh của nhân dân Đông Dương được sự ủng hộ của giai cấp vô sản và nhân dân tiến bộ trên thế giới. Tuy nhiên, thắng lợi cuối cùng tuỳ thuộc vào sức mạnh của quần chúng nhân dân và sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đảng Cộng sản Đông Dương phải tăng cường đoàn kết tập hợp đông đảo nhân dân Đông Dương trong các tổ chức Nông hội, Công hội..., mở rộng phong trào trong cả nước, đấu tranh bằng mọi hình thức từ công khai đòi quyền lợi hàng ngày đến khởi nghĩa vũ trang, giành chính quyền.

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng phải gắn nhiệm vụ phản đế với nhiệm vụ phản phong vì điều đó liên quan đến việc tập hợp đông đảo các giai cấp, tầng lớp nhân dân Đông Dương và động viên được lực lượng cách mạng đông đảo nhất, hăng hái nhất là giai cấp nông dân. Để tập trung quyền lãnh đạo vào tay giai cấp vô sản Đảng phải đấu tranh kiên quyết chống chủ nghĩa cải lương và những tư tưởng sai lầm ngay ởtrong Đảng. Tuy nhiên, để mở rộng lực lượng cách mạng, Đảng phải tranh thủ những phần tử tích cực nhất theo chủ nghĩa cải lương chừng nào cuộc đấu tranh của họ còn có lợi cho cách mạng.

Quốc tế Cộng sản chỉ rõ nhiệm vụ cụ thể của Đảng Cộng sản Đông Dương là phát triển Nông hội, Công hội đỏ mạnh mẽ hơn nữa đẩy mạnh cuộc đấu tranh của tầng lớp tiểu tư sản thành thị, đoàn kết các dân tộc ít người ở Đông Dương, xây dựng các Đội tự vệ ở nông thôn, đẩy mạnh vận động binh lính, phát triển cơ sở cách mạng ở những vùng giáp giới với Trung Quốc... Phát triển đảng viên trong công nhân, tăng cường thành phần giai cấp công nhân trong các cơ quan lãnh đạo. Đảng phải ra một tờ báo thường kỳ làm cơ quan ngôn luận chính thức, tuyên truyền, cổ động quần chúng đấu tranh. Củng cố sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương từ việc ra nghị quyết đến lãnh đạo tổ chức thực hiện.

Bức thư của Ban Bí thư chính trị Quốc tế Cộng sản góp phần vào quá trình khôi phục củng cố Đảng Cộng sản Đông Dương cả về tư tưởng và tổ chức trong những năm sau đó, duy trì cuộc đấu tranh cách mạng trong thời điểm khó khăn.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1999, t. 3, tr. 341-374.

THÁNG 6

Nông dân Ninh Bình đấu tranh chống thuế

Trong khí thế đấu tranh sôi sục của cao trào 1930- 1931, Đảng bộ Ninh Bình đã linh hoạt trong chỉ đạo, áp dụng nhiều hình thức hoạt động, thu hút đông đảo quần chúng tham gia đấu tranh cách mạng.

Ngày 20-6-1931, nhân việc tri huyện Gia Viễn về làng Vân Trình đốc thuế, chi bộ Đảng kịp thời chỉ đạo, vận động nhân dân đấu tranh xin khất thuế. Tri huyện lúng túng buộc phải trả lời "về làm đơn mới xét”. Chi bộ có sáng kiến cho nhân dân làm đơn tập thể, ký tên theo vòng tròn để địch không tìm ra người đứng đầu.

Ngày 23-6, hàng nghìn nông dân tổng Vân Trình do đồng chí Đinh Tất Miên dẫn đầu kéo về huyện Gia Viễn xin khất thuế. Đế quốc Pháp và tay sai không giải quyết. Đoàn người lập tức kéo lên tỉnh đấu tranh. Nhân dân các làng Lạc Thoái, Bồ Đình, Liên Huy, Trường Yên nhập vào đoàn cùng tranh đấu.

Tuần phủ Ninh Bình thấy nhân dân kéo đến đông đảo phải nhượng bộ, chấp nhận cho nông dân nộp thuế dần dần.

Thắng lợi của nhân dân Vân Trình cổ vũ quần chúng nhiều nơi. Ngày 27-6-1931, nông dân tổng Lê Xá cũng giành thắng lợi trong cuộc đấu tranh khất thuế. Cùng ngày, nông dân nhiều nơi trong tỉnh như Thần Thiệu, Sơn Quyết, Định Lộng... kéo lên tỉnh đấu tranh và cũng giành thắng lợi, địch hứa cho nộp thuế dần và giảm 10%.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Hà Nam Ninh: Sư kiện lịch sử Đảng Hà Nam Ninh (1929- 1954), Hà Nam Ninh, 1976.

- Tỉnh uỷ Ninh Bình: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Bình (1930-1975), Ninh Bình, 1996.

 THÁNG 6

Nhân dân Phú Yên đấu tranh chống sự đàn áp bóc lột của chính quyền thuộc địa

Đến giữa năm 1931, Phú Yên xây dựng được 15 chi bộ với trên 50 đảng viên, 400 hội viên Nông hội. Song song với việc phát triển tổ chức, Đảng bộ chú ý vận động quần chúng nhân dân. Cuộc mít tinh đầu tiên được tổ chức tại Bầu Rùa với trên 300 người tham dự. Cuộc mít tinh thứ hai diễn ra tại đèo Con Tôm thuộc xã Hà Trung với 150 người tham dự.

Trong tháng 6-1931, Đảng bộ liên tiếp tổ chức bốn cuộc mít tinh nữa tại Cồn Loi (Triêm Đức), Ba Cụm (Phước Long), Đồng Cỏ (Phước Lãnh) và Đá Mũ với sự tham gia của hàng trăm người mỗi cuộc. Trong các cuộc mít tinh đảng viên kêu gọi nhân dân đấu tranh chống thực dân Pháp và quan lại phong kiến, tố cáo bọn quan lại tham ô và ủng hộ đồng bào Nghệ - Tĩnh, Quảng Ngãi. Phong trào quần chúng nổi lên rất mạnh tại La Hai, Triêm Đức, Phước Lãnh, Thành Đức. Đảng bộ còn rải nhiều truyền đơn trong tỉnh, kêu gọi ủng hộ Liên Xô, phản đối chiến tranh đế quốc phản đối bắn giết đồng bào Nghệ - Tĩnh, Quảng Ngãi, đòi giảm sưu thuế bãi bỏ lệ tuần canh, thả hết chính trị phạm.

Do các hoạt động có phần lộ liễu, kẻ địch đã phát hiện ra kế hoạch của ta. Ngày 17-7-1931, chúng tập trung lực lượng đàn áp bắt bớ hơn 500 đảng viên và quần chúng. Kế hoạch biểu tình ngày 1-8-1931 không thực hiện được.

- Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Phú Yên: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Yên (1930-1945),        Phú Yên, 1999.

THÁNG 7

Tái lập Thành uỷ Hải Phòng

Tháng 4 và 5 năm 1931, thực dân Pháp khủng bố gắt gao Tổ chức Đảng từ Trung ương đến địa phương hầu hết bị tan vỡ, hàng loạt cán bộ bị bắt.

Đồng chí Trần Quang Tặng (tức Khổng, Hồng Hải...) sau khi thoát khỏi sự vây bắt của kẻ thù đã về các tỉnh Nam Định, Thái Bình, Hà Nam... hoạt động, chắp mối xây dựng phong trào.

Tại Hải Phòng, thực dân Pháp khủng bố dữ dội nhưng cơ sở Đảng không tan rã hết, vẫn còn một số chi bộ với khoảng 20 đảng viên và nhiều hội viên Công hội đỏ, là hạt nhân tiếp tục lãnh đạo phong trào đấu tranh.

Về Hải Phòng hoạt động, đồng chí Trần Quang Tặng lấy danh nghĩa Bí thư Xứ uỷ Bắc Kỳ quyết định thành lập Ban cán sự có chức năng như một Ban Tỉnh uỷ gồm các đồng chí Nguyễn Đức Chuế, Bùi Đình Mỵ, Long và đồng chí Trần Quang Tặng phụ trách chung. Đồng chí Tặng cũng móc nối thành lập tổ Phụ nữ liên hiệp có các chị Bốn, Nghiêm, Khánh ...vào tháng 8-1931.

Những nỗ lực của những đảng viên trung kiên dựa vào tinh thần yêu nước của nhân dân Hải Phòng, nhất là giai cấp công nhân đã góp phần phục hồi tổ chức Đảng và duy trì phong trào đấu tranh cách mạng tại một trung tâm công nghiệp lớn ở Bắc Kỳ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Hải Phòng: Lịch sử Đảng bộ Hải Phòng (1925- 1955), Nxb. Hải Phòng, 1991, t. I.

- Nhớ mãi tên anh (Về những chiến sĩ cộng sản hoạt động tại Hải Phòng), Nxb. Hải Phòng, 1995, tr 50-51.

NGÀY 22-7

Nông dân phủ Hoài Nhơn (Bình Định) biểu tình có vũ trang tự vệ

Đầu tháng 7-1931, tại An Thái (Tam Quan Bắc, Hoài Nhơn), theo chủ trương hỗ trợ phong trào đấu tranh của nhân dân Quảng Ngãi và Nghệ- Tĩnh của Xứ uỷ Trung Kỳ, Đảng bộ Hoài Nhơn họp bàn kế hoạch tổ chức đợt đấu tranh nhân ngày Quốc tế chống chiến tranh đế quốc (1-8). Hội nghị thảo luận và quyết định các vấn đề về khẩu hiệu đấu tranh, kế hoạch huy động lực lượng, bố trí lực lượng bảo vệ biểu tình. Hội nghị phân công cán bộ chỉ huy các đoàn biểu tình, lập các chi bộ dự bị, chỉ định số cán bộ thoát ly đề phòng địch khủng bố ác liệt. Trung tuần tháng 7-1931, đồng chí Trần Hường, phái viên của Xứ uỷ Trung Kỳ tổ chức cuộc họp các đại biểu của các đảng bộ Phú Yên, Quy Nhơn, Hoài Nhơn tại Quy Nhơn. Hội nghị thảo luận chủ trương của Xứ uỷ Trung Kỳ mở đợt đấu tranh trong phạm vi hai tỉnh Bình Định, Phú Yên và kế hoạch hoạt động phối hợp giữa các địa phương vào ngày 28-7-1931.

Phát hiện được kế hoạch đó, từ ngày 13 đến ngày 20-7-1931, thực dân Pháp và tay sai tăng cường đàn áp bắt bớ, nhiều cơ sở Đảng, cơ sở quần chúng ở Quy Nhơn, Hoài Ân, An Nhơn... Do đó, ngày 20-7-1931, Huyện uỷ Hoài Nhơn họp bất thường tại Hảo Thiện (Tam Quan Bắc) quyết định huy động quần chúng toàn huyện đấu tranh sớm hơn dự định.

Đêm 22 rạng ngày 23-7-1931, hơn 3000 nông dân Hoài Nhơn vũ trang bằng dao, rựa, gậy gộc, cờ giong trống thúc, đèn đuốc sáng rực rầm rộ tiến về huyện lỵ Bồng Sơn. Để bảo vệ cuộc đấu tranh, Tự vệ đỏ các làng từ Tài Lương đến Tam Quan đã chặt cây làm tắc giao thông, cắt dây điện thoại, tổ chức chốt cảnh giới ở Tài Lương và đèo Bình Đê. Tại nhiều làng các tổng phía bắc huyện, quần chúng tổ chức giám sát chặt chẽ bọn hương lý và tuần đinh của địch. Mờ sáng ngày 23-7, quần chúng cách mạng tiến về Bồng Sơn với khí thế sôi sục.

Do kế hoạch đấu tranh bị lộ, đế quốc và tay sai đã điều động binh lính chặn tại cây số 7 (Tài Lương - Hoài Thanh), đàn áp dã man làm nhiều người chết và bị thương. Các đồng chí lãnh đạo các đoàn biểu tình như Huỳnh Đôn Mậu, Đinh Thứ, Võ Tế, Lê Quyết, Huỳnh Lịch,Trịnh Khánh, Nguyễn Hằng, Ngô Lạc... đã hy sinh. Hàng trăm người bị thương, bị bắt. Kẻ địch phải thừa nhận khí thế các cuộc biểu tình thật sôi nổi, tinh thần đấu tranh của nhân dân anh dũng.

Cuộc biểu tình đêm 22,rạng ngày 23-7-1931 của nông dân Hoài Nhơn là đỉnh cao, tiêu biểu cho khí thế đấu tranh của công nông Bình Định trong cao trào 1930-1931.

Sau cuộc biểu tình, địch lập nhiều đồn binh mới. từ 23-7đến 1-8 bắt bớ 290 người ở Hoài Nhơn. Tuy nhiên, chúng cũng phải giảm bớt một số thứ thuế mới, giảm bớt dần chế độ tuần canh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1930-1945). Nxb. Tổng hợp Bình Định, 1990, t. I.

NGÀY 13-8

Xứ uỷ Trung Kỳ gửi thư cho các cấp bộ Đảng ở Hà Tĩnh

Trong thư, Xứ uỷ chỉ rõ thời gia qua, Đảng bộ Hà Tĩnh đã mắc phải những sai lầm như xa rời quần chúng, thiếu tinh thần giáo dục, giác ngộ quần chúng tả khuynh, thiên về xu hướng vũ trang ám sát... Trước tình hình đó, Xứ uỷ chỉ thị cho Đảng bộ phải "chấn chỉnh lại các cấp uỷ Đảng cho đúng với tính chất giai cấp và tư tưởng chính trị của Đảng. Những nơi tổ chức còn vững thì dùng cuốn Nhật ký chìm tàuđể tuyên truyền cuộc sống hạnh phúc của nhân dân nước Nga, kích thích quần chúng đấu tranh. Những nơi đã bị đế quốc phá vỡ thì tỉnh uỷ, huyện uỷ, tổng uỷ cử người đến tổ chức lại chi bộ, huấn luyện cho các đảng viên hoạt động bí mật theo từng tổ chức và từng hoàn cảnh để chống âm mưu phá hoại của địch. Bức thư của Xứ uỷ Trung Kỳ góp phần chỉnh đốn Đảng bộ Hà Tĩnh cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức và lực lượng cách mạng.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử của Đảng bộ Nghê Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

NGÀY 17-8

Xứ uỷ Trung Kỳ kêu gọi "Phải lập tức gây dựng hệ thống tổ chức của tất cả các đoàn thể”

 Ngày l7-8-1931, báo Chỉ đạo, cơ quan ngôn luận của Xứ ủy Trung Kỳ, ra lời kêu gọi phải nhanh chóng xây dựng lại tổ chức của các đoàn thể.

Xứ uỷ nêu rõ thời gian qua, Đảng bộ chưa thực hiện tốt nghị quyết của Trung ương Đảng về gây dựng hệ thống tổ chức của các đoàn thể Thanh niên, Công hội, Nông hội, Cứu tế đỏ... Sở dĩ có tình trạng trên vì đế quốc Pháp đàn áp khủng bố ác liệt, các cấp đảng bộ ít họp bàn về chủ trương và tổ chức thực hiện, chưa nắm vững mối quan hệ giữa vừa đấu tranh vừa xây dựng tổ chức.

Do vậy, trong thời gian tới, đảng bộ địa phương các cấp phải tăng cường vừa lãnh đạo đấu tranh, vừa chú ý xây dựng tổ chức, cụ thể là:

Về tổ chức Đảng phải giữ vững hệ thống tổ chức, thực hiện nguyên tắc chỉ huy tập trung (thường vụ ba người giải quyết công việc hàng ngày), tăng cường thành phần vô sản vào cấp lãnh đạo, tổ chức tốt giao thông liên lạc, các đảng bộ đứt liên lạc phải căn cứ nghị quyết Trung ương, tự động công tác.

Đối với các đoàn thể khác phải xây dựng hệ thống từ dưới lên, cứ có từ ba đơn vị cùng cấp thì tổ chức đơn vị cấp trên chứ không chờ đầy đủ các địa phương, xây dựng phải gắn với hoạt động và phát triển trở lại tổ chức; nếu một bộ phận tổ chức bị vỡ, phải nhanh chóng kiện toàn bộ phận còn lại.

- Tư liệu lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

NGÀY 31-8

Thường vụ Xứ uỷ Trung Kỳ ra Thông cáo gửi Tỉnh uỷ Nghệ An

Thông cáo của Xứ uỷ nói về việc người liên lạc của Tỉnh uỷ Nghệ An bị bắt, nên Xứ uỷ không nhận được tư liệu cần thiết. Vì vậy, Xứ uỷ thông báo cho Tỉnh uỷ Nghệ An phải chuyển cho Xứ uỷ những tài liệu, báo cáo về tình hình chính trị và tình hình Đảng.

Xứ uỷ chỉ thị cho Tỉnh uỷ Nghệ An phải chắp nối liên lạc để việc chỉ đạo của Xứ uỷ được thông suốt.

Xứ uỷ thông báo cho Tỉnh uỷ Nghệ An biết hoạt động của Huyện uỷ Hưng Nguyên và yêu cầu Tỉnh uỷ Nghệ An đề đạt những điều cần thiết với Xứ uỷ.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các Xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1930- 1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 10

Báo Vô sản của Đảng Cộng sản Pháp tuyên truyền ủng hộ phong trào cách mạng Việt Nam

Đảng Cộng sản Đông Dương là một chi bộ trực thuộc Đảng Cộng sản Pháp nên từ khi có phong trào Xôviết Nghệ - Tĩnh, Đảng Cộng sản Pháp xuất bản báo Vô sản ra hàng tháng bằng tiếng Việt đã thường xuyên phản ánh tình hình cách mạng ở Đông Dương do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Báo Vô sản số tháng 10-1931 viết: cuộc vận động Nghệ - Tĩnh hồi tháng chín năm ngoái là một bước dài trong đường cách mạng. Cuộc vận động này là một cuộc vận động có giác ngộ, có tổ chức, có Đảng Cộng sản và các đoàn thể giai cấp lãnh đạo. Cuộc vận động này có cội rễ sâu sắc trong đám nông dân, có tánh chất quần chúng và giai cấp rõ rệt: hàng chục ngàn người đánh phá đế quốc, phong kiến, tư bản, địa chủ hàng trăm ngàn người kéo vào trường tranh đấu và chiến đấu làm cho những kẻ cầm quyền thống trị tan hồn thất phách và không sao có thể đàn áp mau chóng như cuộc bạo động Yên Bái được. Cuộc vận động này là một bước lớn trong cuộc cách mạng phản đế và điền thổ có ảnh hưởng to trong lịch sử giải phóng ở Đông Dương".

Tờ báo đã góp phần tuyên truyền cho phong trào cách mạng Đông Dương, tranh thủ sự ủng hộ của giai cấp công nhân, nhân dân tiến bộ Pháp và bạn bè quốc tế.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 3, tr. 375-378.

- Nguyễn Trọng Cổn: Phong trào công nhân trong cao trào Xôviết Nghệ - Tĩnh,  Nxb. Lao động, Hà Nội. 1989, tr. 96-97.

 NGÀY 22-10

Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ gửi thư hướng dẫn Tỉnh uỷ Nghệ An chuyển vào hoạt động bí mật

Trước tình hình đế quốc Pháp và tay sai khủng bố dữ dội, cơ sở Đảng và cơ sở quần chúng cách mạng bị phá vỡ nhiều, Xứ uỷ Trung Kỳ gửi thư cho Tỉnh uỷ Nghệ An nêu rõ: "Để giữ vững sự nghiệp của chúng ta, chúng ta phải biết tuỳ theo hoàn cảnh mà hoạt động. Dù sao đi nữa, cũng phải hết sức giữ bí mật. Ở những Huyện uỷ đã bị địch phá vỡ, phải tìm những đồng chí đứng đắn cẩn thận thành lập lại Ban chấp hành mới, chắp nối tổ chức lại các chi bộ. Khi đã phục hồi được tổ chức thì phải tiến hành hoạt động rất bí mật".

Đảng bộ phải tiến hành in cuốn Nhật ký chìm tàu phát cho quần chúng để cổ vũ tinh thần cách mạng của họ.

Ngày 18-11-1931, Xứ uỷ Trung Kỳ tiếp tục gửi thư nhắc nhở Tỉnh uỷ Nghệ An về phương pháp tổ chức và hoạt động trong điều kiện khủng bố ác liệt. Tỉnh uỷ phải tìm hiểu nguyên nhân các cơ sở bị địch phá vỡ để có kế hoạch khắc phục. Mỗi cấp Đảng bộ phải có cán bộ dự bị để thay thế khi bị địch bắt. Cấp trên hàng ngày phải kiểm tra công tác của cấp dưới và giúp đỡ các chi bộ tổ chức ở những nơi bị địch phá vỡ. Giáo dục quần chúng những âm mưu, thủ đoạn phá hoại cách mạng của đế quốc Pháp và tay sai quyên góp tiền bạc giúp đỡ nhân dân các vùng bị đói.

Ngày 30-11-1931, Xứ uỷ Trung Kỳ lại gửi thư căn dặn Tỉnh uỷ Nghệ An về vấn đề tự động công tác khi bị đứt liên lạc với Xứ uỷ và phân bố cán bộ cho hợp lý, vừa tránh địch khủng bố, vừa phát triển phong trào cách mạng ở những địa phương còn yếu.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử của Đảng bô Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

TỪ NGÀY 16  ĐẾN NGÀY 18- 11

Cuộc đấu tranh ở "Hội đồng đề hình" phản đối đế quốc Pháp xử tử hình đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân

Để đàn áp phong trào cách mạng của nhân dân ta, ngoài các toà án thông thường, đế quốc Pháp còn lập thêm các loại toà án đặc biệt như: “Hội đồng đề hình" ở Bắc Kỳ, Toà "Đại hình" ở Nam Kỳ để xử các vụ án chính trị. “Hội đồng đề hình" đã xử các vụ khởi nghĩa Thái Nguyên (1917), vụ Phan Bội Châu (1925), vụ khởi nghĩa Yên Bái (1930). Sau khi Đảng Cộng sản ra đời, phong trào cách mạng ngày càng lên cao, địch càng tăng cường khủng bố. Ở Bắc Kỳ trong hai năm 1930-1931, đế quốc Pháp đã mở 21 phiên toà đề hình để xử 1094 án, trong đó có 164 án tử hình, 114 án khổ sai chung thân, 420 án đày biệt xứ...

Ở Hà Nội, từ ngày 16 đến ngày 18-11-1931, đế quốc Pháp xử án 100 chiến sĩ cách mạng, trong đó có 86 đảng viên cộng sản.

Trong quá trình xử án, do đã chuẩn bị trước, các đồng chí vạch tội ác của đế quốc Pháp và tuyên truyền cho cách mạng. Những lời tố cáo đanh thép của những người tù cộng sản làm bọn quan toà bối rối.

Đến buổi tuyên án, nhiều đồng chí bị tuyên án tù khổ sai, chung thân, đày biệt xứ... Riêng đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân5 bị đế quốc Pháp cố tình ghép vào “trọng tội" và tuyên án tử hình. Lúc ấy là 21 giờ 10 phút ngày 18-11-1931, khi địch tuyên án, hàng trăm tiếng hô vang dội “Đả đảo đế quốc”, “Đả đảo Hội đồng đề hình", “Không được giết các anh Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân", “Đả đảo khủng bố”... Đồng chí Vũ Thiện Chân, một trong số những người bị xét xử phất cao lá cờ búa liềm. Tiếng hô đả đảo lại vang lên. Bọn quan toà rung chuông, bọn lính xô vào đánh đập cũng không ngăn được khí thế đấu tranh của những người tù cộng sản.

Ngày 31-7-1932, đế quốc Pháp đem hai đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân xuống Hải Phòng xử chém. Khi đi qua xà lim các trại giam, tại Hoả Lò, hai đồng chí hô lớn "Đả đảo đế quốc Pháp và phong kiến", “Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm". Tất cả tù chính trị hô vang hưởng ứng: "Đả đảo đế quốc Pháp dã man", "Phản đối án tử hình". Ngày hôm đó, tất cả anh chị em tù Hoả Lò tuyệt thực để tưởng nhớ hai đồng chí hy sinh vì sự nghiệp cách mạng. Nhân dân Hải Phòng cũng đã biểu thị lòng tiếc thương hai chiến sĩ cách mạng đã từng hoạt động ở đất Cảng và biểu tình phản đối tội ác của đế quốc Pháp.

- Đức Vượng: Nguyễn Đức Cảnh - Người lãnh đạo đầu tiên của Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1985, tr 90-93.

- Sở Văn hoá - Thông tin Hà Nội - Viện Lịch sử Đảng: Đấu tranh của các chiến sĩ yêu nước và cách mạng tại Nhà tù Hỏa Lò (1899-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, tr. 123-124.

TỪ NGÀY 12 ĐẾN NGÀY 16-12

Cuộc đấu tranh của tù chính trị chống chế độ nhà tù ở Ngục Kon Tum

Sau cao trào 1930-1931, địch đưa nhiều tù chính trị ở các tỉnh miền Trung đày lên Kon Tum với ba ý đồ: giảm bớt số lượng tù nhân trong các nhà lao ởđồng bằng miền Trung, dùng tù chính trị lao dịch làm đường 14 xuyên suốt các tỉnh Tây Nguyên và dùng nơi rừng thiêng nước độc ly gián tư tưởng cộng sản và giết dần, giết mòn tù chính trị. Địch tuyển mộ, nhồi sọ tư tưởng thù hằn dân tộc cho 200 lính người dân tộc thiểu số để cai quản tù nhân. Tại Kon Tum, địch thi hành chế độ nhà tù dã man tàn bạo và lao dịch nặng nề. Trong 6 tháng đầu năm 1931 đã có 150 tù chính trị trong tổng số 295 người bị chết khi làm đường 14 đoạn Dakpao- Dakpet. Tháng 6-1931, địch tiếp tục đày tù từ miền Trung lên Kon Tum, đưa số tù nhân ở đây lên đến 200 người.

Tháng 7-1931, tù chính trị Kon Tum thành lập Ban lãnh đạo gồm các đồng chí Ngô Đức Đệ, Lê Viết Lượng, Nguyễn Huy Lung, Trương Quang Trọng, Hồ Độ, Đặng Thái Thuyến để lãnh đạo tù nhân đấu tranh với địch, giữ vững khí tiết người cộng sản. Ban lãnh đạo đã liên tục tổ chức đấu tranh như truy điệu 150 tù nhân chết khi làm đường 14 (8-1931), chống lính đánh tù (9-1931), gửi kiến nghị 5 điểm cho công sứ Pháp (10-1931).

Ngày 12-12-1931, địch chia các toán tù nhân và đưa 40 người đi làm đường ở Dakpet, trong số đó có bốn đồng chí trong Ban lãnh đạo, còn lại đều là thành viên của đội cảm tử. Ban lãnh đạo tổ chức đóng cửa nhà lao, phản đối đi làm đường. Địch tiến hành đàn áp dã man làm chín người chết, tám người bị thương. Các đồng chí Trọng, Thuyến trong Ban lãnh đạo hy sinh. Ngày 13-12-1931, tù nhân làm lễ truy điệu các đồng chí hy sinh và gửi yêu sách sáu điểm cho nhà cầm quyền Pháp. Ngày 16-12-1931, địch tiếp tục ra tay đàn áp dã man làm tám người chết, tám đồng chí khác bị thương.

Trong cuộc đấu tranh tháng 12-1931, tổng cộng có 17 đồng chí hy sinh, hàng chục đồng chí khác bị thương. Cuộc đấu tranh gây chấn động, buộc toàn quyền Pháp Pátkiê và Khâm sứ Trung Kỳ Saten phải đến điều tra. Địch đã phải từ bỏ âm mưu đưa tù chính trị đi làm đường 14. Tuy nhiên, sau cuộc đấu tranh, 50 đồng chí đã bị địch tăng án tù.

Cuộc đấu tranh có tiếng vang lớn ở Kon Tum, Buôn Ma Thuột và lan ra toàn Đông Dương, thể hiện ý chí đấu tranh kiên cường, bất khuất của những chiến sĩ cộng sản, góp phần giác ngộ cách mạng cho nhiều người trong hàng ngũ địch. Trước cuộc đấu tranh quyết liệt và bền bỉ của tù nhân, thực dân Pháp phải bỏ chế độ đưa tù nhân đi làm đường 14 và đến năm 1934 giải thể Nhà đày Kon Tum.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Kon Tum: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Kon Tum (1930-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. I.

- Lê Văn Hiến: Ngục Kon Tum, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1970, tr. 56-69.

TRONG NĂM

Ban Bí thư Quốc tế Thanh niên Cộng sản gửi thư cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương và Liên hiệp Thanh niên Cộng sản Trung Kỳ, Bắc Kỳ nêu rõ những vấn đề tổ chức và hành động của thanh niên Cộng sản Đông Dương

Trong cao trào cách mạng 1930-1931, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, tầng lớp thanh niên đã thể hiện tinh thần đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt. Thanh niên hăng hái tham gia các tổ chức quần chúng và các chi hội riêng của thanh niên Cộng sản.

Tuy nhiên, về tổ chức, đường lối và phương pháp đấu tranh, thanh niên Cộng sản Đông Dương còn nhiều khuyết điểm cần phải sửa chữa.

Vì thế, đầu năm 1931, Ban Bí thư Quốc tế Thanh niên Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương và Liên hiệp Thanh niên Cộng sản Bắc Kỳ và Trung Kỳ nêu rõ về vấn đề này.

Bức thư đề cập đến 11 nhiệm vụ mà Đảng Cộng sản Đông Dương và thanh niên Cộng sản Đông Dương phải thực hiện trong thời gian trước mắt.

1. Tổ chức hội nghị đại biểu các tổ chức Thanh niên Cộng sản toàn Đông Dương, bầu Ban Chấp hành Trung ương của thanh niên Cộng sản Đông Dương.

2. Ra sức phát triển số lượng đoàn viên thanh niên Cộng sản, thành lập các chi hội thanh niên trong các nhà máy, xí nghiệp, làng xã, trong học sinh, sinh viên, tăng cường vai trò xung kích của thanh niên Cộng sản trong hoạt động của các đoàn thể quần chúng.

3. Hướng cuộc đấu tranh của thanh niên vào chống chủ nghĩa đế quốc Pháp và giai cấp tư sản mại bản ở Đông Dương, đòi những yêu sách kinh tế theo Cương lĩnh của Quốc tế Thanh niên Cộng sản như tăng lương, việc làm, bảo hiểm xã hội...và những yêu sách riêng của ngành nghề, địa phương, nhà máy mình.

4. Chuẩn bị cán bộ, hệ thống giáo dục đào tạo cán bộ thanh niên cộng sản, tăng cường công tác bí mật để bảo vệ tổ chức.

5. Liên kết hoạt động với Công hội, thành lập các chi bộ thanh niên trong các Công hội, giúp đỡ Đảng, Công hội tổ chức và tham gia đấu tranh.

6. Không thành lập riêng tổ chức thanh niên Cộng sản trong giai cấp công nhân vìcó thể gây mất đoàn kết và phức tạp về tổ chức. Tuy nhiên, vai trò lãnh đạo thanh niên Cộng sản phải thuộc về thanh niên công nhân và có thể lập ra các tổ chức khác để thu hút thanh niên hoạt động như Hội thể thao, Hội đồng hương... và thanh niên Cộng sản lãnh đạo các tổ chức ấy.

7. Để Đảng có thể lãnh đạo chặt chẽ, trực tiếp Đoàn Thanh niên Cộng sản, đảng viên trẻ tuổi dưới 25 tuổi phải tham gia hoạt động trong tổ chức Đoàn.

8. Thanh niên Cộng sản có thể xây dựng các tổ chức vũ trang của mình như "Đội vệ binh thanh niên", “Đội tư vệ công nông”...và tăng cường vận động binh lính địch.

9. Thanh niên Cộng sản phải tăng cường công tác tuyên truyền cổ động, ra sách báo, truyền đơn, khẩu hiệu... nhất là nhân những ngày kỷ niệm lớn như 1-5, 1-8, 7-11 hằng năm.

10. Thanh niên Cộng sản phải tăng cường hoạt động trong học sinh, sinh viên vì hiện tại, các hoạt động đó rất yếu. Đoàn Thanh niên phải lập ra và lãnh đạo các tổ chức Thiếu nhi Cộng sản.

11. Quốc tế Thanh niên Cộng sản khẳng định Đoàn Thanh niên Cộng sản là trợ thủ đắc lực nhất của Đảng Cộng sản, có nhiệm vụ đấu tranh theo đường lối chủ trương của Đảng, do Đảng tổ chức và lãnh đạo. Mặt khác, thanh niên Cộng sản Đông Dương phải thiết lập quan hệ chặt chẽ với Quốc tế Thanh niên Cộng sản.

Tháng 3-1931, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai, Đảng Cộng sản Đông Dương quyết định thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản. Từ đó, tổ chức thanh niên không ngừng lớn mạnh, thực sự trở thành trợ thủ đắc lực của Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.1, tr. 428.

CUỐI NĂM 1931

Thành lập Chi bộ Đảng và đẩy mạnh cuộc đấu tranh cách mạng trong Nhà tù Hoả Lò

Sau cao trào 1930-1931, nhiều chiến sĩ cộng sản và người yêu nước Việt Nam bị đế quốc Pháp bắt giam tại Nhà tù Hoả Lò, Hà Nội. Trong hai năm 1930-1931, địch đã bắt giam 126.161 người. Đầu năm 1931, tại Hoả Lò địch giam giữ 1800 tù nhân, trong đó có 1000 tù cộng sản, có các đồng chí Tống Văn Trân, Nguyễn Hới, Nguyễn Đức Cảnh, Ngô Gia Tự, Hạ Bá Cang (Hoàng Quốc Việt), Lương Khánh Thiện, Trịnh Đình Cửu, Khuất Duy Tiến, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), Lê Duẩn, Đặng Việt Châu ... Sau một thời gian vận động, khoảng cuối năm 1931, đầu năm 1932, Chi bộ Đảng ở Nhà tù Hoả Lò được thành lập do đồng chí Hạ Bá Cang làm Bí thư. Chi bộ được tổ chức và hoạt động rất bí mật. Chỉ có những đồng chí gia nhập Chi bộ rồi mới biết được Chi bộ và chỉ biết trong phạm vi tổ Đảng, Ban chi uỷ được chọn trong những đồng chí trung kiên, có quan điểm lập trường vững vàng. Chi bộ lãnh đạo thông qua các tổ chức quần chúng như Hội Lao tù Đoàn Thanh niên Cộng sản, Ban Trật tự, Ban Tranh đấu... Để giữ bí mật, tên của Chi bộ năm 1932 gọi là "Tổ chức bên trong”, năm 1933 gọi là C.H.M I., Chi bộ M.I. Năm 1933, Chi bộ có 20 đảng viên, chia làm ba bộ phận, Chi bộ ra báo Lao tù đỏ6, số 1, ra ngày 4-1-1932.

Trong thời kỳ 1930-1945, Nhà tù Hoả Lò còn có nhiều tổ chức quần chúng hoạt động dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng:

Hội Lao tù thành lập khoảng tháng 8-1932 với nhiệm vụ đoàn kết giúp đỡ nhau lúc ốm đau khi tự vệ chống sự đàn áp của kẻ thù, chăm lo nâng cao đời sống tinh thần của tù nhân. Mọi tù nhân không phân biệt đảng phái, giai cấp, dân tộc, tuổi tác, tù chính trị hay tù thường nếu tán thành Điều lệ Hội đều được gia nhập. Đến cuối 1933, Hội Lao tù có 107 hội viên/441 tù nhân.

Đoàn Thanh niên Cộng sản được tổ chức với nhiều tổ nhóm hoạt động nhưng không liên tục vì số tù nhân thanh niên không ổn định, tù nhân phải thuyên chuyển luôn. Phụ nữ liên hiệp Hội của tù nhân nữ hoạt động đến năm 1933, bảo vệ tù nhân nữ trước chế độ nhà tù hà khắc. Ngoài ra, còn có nhiều ban, hội, đội như Ban sinh hoạt, Ban cứu tế, Đội hồng thập tự, Ban ngoại giao, Hội giặt quần áo, Hội cai nghiện, Ban văn nghệ...

Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng và các tổ chức quần chúng, tù nhân Hoả Lò nhất là tù cộng sản luôn nêu cao tinh thần đấu tranh cách mạng kiên cường bất khuất.

- Sở Văn hoá - Thông tin Hà Nội - Viện Lịch sử Đảng: Đấu tranh của các chiến sĩ yêu nước và cách mạng tại Nhà tù Hoả Lò (1899-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, tr 67-80.

NĂM 1931-1932

Báo chí cách mạng phát triển mạnh trong cuộc đấu tranh chống đế quốc Pháp và tay sai

Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta đã rất chú ý tới công tác báo chí để tuyên truyền phổ biến mục đích, đường lối của Đảng và động viên nhân dân đấu tranh cách mạng. Trong cao trào cách mạng 1930-1931, báo chí cách mạng từ cấp Trung ương xuống các địa phương đã góp phần cổ vũ mạnh mẽ cuộc đấu tranh.

Bước sang năm 1931, kẻ thù khủng bố gắt gao, sau Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương (3- 1931), cơ quan Đảng bị lộ, các đồng chí Uỷ viên Trung ương sa vào tay giặc. Tháng 4-1931, đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú bị bắt, báo Cờ vô sản và Tạp chí Cộng sảnngừng xuất bản.

Trong năm 1931, do địch khủng bố dữ dội, các báo cấp xứ cũng phải ngừng xuất bản (Tờ Cờ đỏ của Xứ uỷ Nam Kỳ, tờ Tiến lên của Xứ uỷ Bắc Kỳ, tờ Công nông binh của Xứ uỷ Trung Kỳ).

Báo chí các tỉnh phát triển mạnh ở miền Nam: Sài Gòn có báo Thợ thuyền, Chợ Lớn có báo Nhà quê, Bến Tre có báo Tranh đất... ở Bắc Kỳ: Hà Nam có tờ Đỏ, Nam Định - Ninh Bình có tờ Hưởng ứng (sau đổi là Dân quê), Trung Kỳ: Thanh Hoá có tờ Hồn Lao động.

Báo chí của các huyện uỷ xuất hiện nhiều nhất ở Nghệ An, Hà Tĩnh. Nghi Lộc có tờ Chỉ trích, Đức Thọ có tờ Cổ động, Anh Sơn có tờGương vô sản ...

Nhiều ngành nghề, giới cũng có báo của riêng mình như công nhân thổ mộ Sài Gòn có tờ Thổ mộ, công nhân xi măng Hải Phòng có tờ Ximoong.

Trong các nhà tù: Hoả Lò có báo Con đường chính, Lao tù tạp chí, Đuốc đưa đường. Côn Đảo có tờ Người tù đỏ, Hòn Gai, Tạp chí Ý kiến chung.

Báo chí cách mạng Việt Nam tập trung tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin, chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương, phê phán chủ nghĩa quốc gia cải lương của Bùi Quang Chiêu. chủ nghĩa quốc gia bài ngoại của Việt Nam Quốc dân Đảng, những tư tưởng sai lầm trong Đảng như tả khuynh, hữu khuynh, cổ động trực tiếp cho phong trào cách mạng, xây dựng Đảng và các đoàn thể quần chúng...

Sự phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam những năm 1931-1932 thực sự góp phần to lớn vào sự phát triển phong trào cách mạng cũng như tiếng vang của nó trên thế giới.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam 1925-1945, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, tr. 83-130.

NĂM 1931-1932

Sự ra đời và chuyển hóa của "Đảng Vừng hồng”

Sau khi bị chính quyền Quốc dân Đảng khủng bố (cuối năm 1928), Tổng bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên chuyển cơ quan huấn luyện sang Xiêm. Hoàng Thế Thiện, hội viên thanh niên ở Anh Sơn được đưa sang Xiêm dự huấn luyện, sau đó trở về tổ chức ra nhóm Thanh niên vào đầu năm 1929. Vì không được tổ chức Thanh niên ở Nghệ An chấp nhận và mất liên lạc với Đảng bộ ở Xiêm nên nhóm này hoạt động độc lập. Năm 1930, họ xuất bản báo Vừng hồng, tuyên truyền quan điểm "tam vô nhị các" và phê phán, đả kích phương pháp đấu tranh trong cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh do Đảng bộ Đảng Cộng sản địa phương lãnh đạo. Họ còn kêu gọi quần chúng chống lại phong trào đang phát triển mạnh mẽ ở khắp nơi. Khi báo Vừng hồng xuất hiện (đầu năm 1931), Tỉnh uỷ Nghệ An cử phái viên đi điều tra. Căn cứ vào báo cáo của phái viên, Tỉnh uỷ phát truyền đơn vạch rõ Đảng Vừng hồng là tổ chức phản động do bọn mật thám lập ra (Vừng hồng là tên tờ báo của nhóm thanh niên Hoàng Thế Thiện). Từ đó, tổ chức Vừng hồng bị đảng bộ địa phương lên án, tẩy chay, đả kích mạnh.

Sau cao trào cách mạng 1930-1931, Hoàng Thế Thiện và một số phần tử tiêu cực bị đào thải. Một số hội viên tích cực của nhóm sang Xiêm bắt liên lạc được với Đông Dương Viện trợ Bộ. Họ được Đông Dương Viện trợ Bộ chấp nhận và giao nhiệm vụ trở về nước hoạt động theo chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Tháng 3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Dông Dương tại Ma Cao xác nhận tổ chức Vừng hồng đã tan rã và đa số hội viên đã chuyển sang Đảng Cộng sản hay chịu ảnh hưởng của Đảng Cộng sản.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 502.

NĂM 1931-1934

Đảng Cộng sản Đông Dương phát triển cơ sở Đảng, lãnh đạo phong trào cách mạng ở Campuchia

Cuối năm 1930, đầu năm 1931, một số đảng viên ở Thái Lan về Campuchia hoạt động, tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản trong Việt kiều và các tầng lớp nhân dân lao động Campuchia. Một chi bộ cộng sản được thành lập tại Phnôm Pênh do đồng chí Nguyễn Tự Thuật làm Bí thư.

Cuối năm 1931, đầu năm 1932, Đặc uỷ Hậu Giang có cán bộ sang Campuchia hoạt động, xây dựng cơ sở tổ chức lại các chi bộ. Sau một thời gian đã phát triển thành 5 chi bộ, 1 ở Phnôm Pênh, 4 ở Căngđan và nhiều cơ sở cách mạng ở các tỉnh Crachê, Kôngpôngchàm. Số đảng viên lên tới 30 đồng chí và cơ sở cách mạng có đến hàng trăm người. Do yêu cầu của cách mạng, năm 1934, Đảng Cộng sản Đông Dương thành lập Ban Cán sự Đảng ở Campuchia do đồng chí Bùi Dự làm Bí thư. Ban Cán sự ra báo Cờ đỏ làm cơ quan tuyên truyền.

Trong thời kỳ này ở Campuchia có cuộc vận động đấu tranh của Acha Miết và Acha Pơrinh chống đàn áp, bóc lột, chống thuế. Những đảng viên cộng sản và quần chúng cách mạng đã tham gia đồng tình ủng hộ, lãnh đạo phong trào tạo nên một làn sóng đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Campuchia.

Như vậy, trên bán đảo Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương đã chú ý xây dựng và phát triển tổ chức, lực lượng một cách đều khắp để đoàn kết nhân dân ba nước Đông Dương đấu tranh chống kẻ thù chung.

- Quá trình hình thành Đảng nhân dân cách mạng Campuchia, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Uỷ ban khoa học xã Việt Nam: Tìm hiểu đất nước Campuchia anh hùng, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1979, tr. 68-69.

___________

1.Các Lépnéch (1871-1919): Nhà hoạt động xuất sắc của phong trào công nhân Đức và quốc tế, chiến sĩ đấu tranh tích cực chống chủ nghĩa cơ hội, chủ nghĩa quân phiệt và chiến tranh đế quốc. Ông là một trong những người sáng lập Đảng Cộng sản Đức và lãnh đạo cuộc khởi nghĩa của công nhân năm 1919, bị kẻ thù giết hại trong nhà tù.

- Rođa Luýchxămbua (1871-1919): Nhà hoạt động lỗi lạc của phong trào công nhân Ba Lan, Đức và quốc tế, một trong những thủ lĩnh cánh tả của Quốc tế thứ hai, là một trong những nhà sáng lập Đảng Cộng sản Đức. Tháng 1-1919, bà bị bắt và bị bọn phản cách mạng sát hại.

2. Ngày nay đã xác định lại là ngày 4-3-1919.

3. Tức là làm trong sạch Nông hội đỏ.

4. Đến nay chưa rõ người soạn thảo văn kiện này vì đến đầu tháng 5-1931 không còn Ban Chấp hành Trung ương. Các đồng chí ủy viên Trung ương, người bị bắt, người hy sinh.

5. Nguyễn Đức Cảnh: sinh ngày 2-2-1908 tại làng Diêm Điền, Thụy Hà, Thái Thụy, Thái Nình. Hoạt động từ năm 1926 trong nhóm Nam Đồng Thư xã. Tham gia Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng. Năm 1928 được cử vào  Kỳ Bộ Bắc Kỳ của Thanh niên, trực tiếp phụ trách Hải Phòng, Kiến An, khu mỏ Hòn Gai. Lăn lộn xây dựng cơ sở cách mạng trong công nhân và lãnh đạo phong trào công nhân. Tháng 3-1929, tham gia sáng lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên trong nước (5D Hàm Long). Tham gia sáng lập Tổng Công hội Bắc Kỳ. Dự Hội nghị thành lập Đảng đầu năm 1930. Bị bắt vào cuối tháng 4-1931 tại một địa điểm gần thành phố Vinh và bị kết án tử hình.

Hồ Ngọc Lân, quê ở thị xã Bắc Ninh, ra Hà Nội là thợ giầy cho hiệu Bảo Long ở phố Hàng Đào. Năm 1928, gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Năm 1929 vào Đông Dương Cộng sản Đảng. Là một đồng chí trung thành, hăng hái nhưng ưa hoạt động mạo hiểm. Địa bàn hoạt động chủ yếu ở Bắc Ninh, Hải Phòng. Bị bắt đêm 7-11-1929 khi đang rải truyền đơn ở Hải Phòng nhân kỷ niệm 12 năm Cách mạng Tháng Mười. Bị thực dân Pháp kết án tử hình.

6. Sau đổi là Lao tù tạp chí.

ĐẦU NĂM

Thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Nhà tù Côn Đảo

Côn Đảo là nơi thực dân Pháp đầy ải, giam giữ những tù nhân mà chúng cho là đặc biệt nguy hiểm. Được xây dựng từ năm 1862, đến những năm 1930, Côn Đảo trở thành địa ngực trần gian giam giữ hàng nghìn tù nhân. Vào những năm 1930-1931, tại Côn Đảo có khoảng 2000 tù nhân trong đó đa số là tù chính trị. Sau cao trào cách mạng 1930-1931, tù chính trị cộng sản bị đày ra Côn Đảo ngày càng tăng.

Đầu năm 1932, đồng chí Nguyễn Hới cùng các đảng viên cộng sản khác ở Nhà tù Côn Đảo đã lập ra Chi bộ Đảng đầu tiên. Lúc đầu, Chi bộ gồm khoảng 20 đồng chí: Nguyễn Hới, Tôn Đức Thắng, Tống Phúc Chiểu, Tô Hiệu, Trần Văn Sửu, Tạ Uyên, Tống Văn Trân... Đồng chí Nguyễn Hới được bầu làm Bí thư Chi bộ. Chi uỷ có các đồng chí Tôn Đức Thắng, Tống Phúc Chiểu, Tạ Uyên, Tống Văn Trân, sau đó bổ sung các đồng chí Phan Đình Khác (Lê Đức Thọ) Trần Tử Bình... Chi bộ xác định những nhiệm vụ chủ yếu là: lãnh đạo đấu tranh trong tù, giáo dục bồi dưỡng lý luận cho nhau, tuyên truyền giác ngộ binh lính, giám thị, liên hệ với tổ chức Đảng ở đất liền và tổ chức trốn khỏi tù Côn Đảo.

Sau một thời gian ngắn từ Khám Chỉ Tồn (Banh I), cơ sở Đảng lan ra các nơi khác trong hệ thống Nhà tù Côn Đảo như Khám 1, Khám 2,3,4, Nhà Đèn, An Hải, An Hội, Bến Đầm, Đá Trắng, Cỏ Ống, Sở Muối.

Từ năm 1932 trở đi, Chi bộ Đảng ở Nhà tù Côn Đảo đã tổ chức đấu tranh với nhiều hình thức chống chế độ nhà tù hà khắc, chống những tư tưởng phi vô sản, tuyên truyền nâng cao khí tiết cộng sản... thực sự biến nhà tù đế quốc thành trường học rèn luyện những chiến sĩ cộng sản. Theo Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua tại Đại hội lần thứ nhất của Đảng (3-1935), Chi bộ Cộng sản ở Côn Đảo được công nhận là chi bộ đặc biệt dưới sự chỉ đạo của Xứ uỷ Nam Kỳ.

- Chúng tôi ở Côn Đảo, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ - Ban liên lạc cựu tù chính trị Côn Đảo tỉnh Nam Định xuất bản, 1998, tr. 38-40.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu: Nhà tù Côn Đảo (1862-1975) (Tái bản có bổ sung), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 103-107, 159. 

THÁNG 2

Củng cố và phát triển các cơ sở Nông hội ở Thanh Hoá

Tháng 2-1932, tại làng Yên Lộ (Thiệu Hoá, Thanh Hoá) diễn ra Hội nghị đại biểu 7 cơ sở cách mạng trong tỉnh bàn về việc phát triển, củng cố cơ sở Đảng và tổ chức Nông hội để tổ chức, lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

Hội nghị đề ra chủ trương tiếp tục phát triển các cơ sở Nông hội, lấy tổ chức đó làm nòng cốt để tập hợp đông đảo quần chúng nông dân tham gia các Hội đánh tranh, Hội lợp nhà, Hội hộ sản... Thông qua hoạt động của các tổ chức này, quần chúng đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, giải quyết những khó khăn trong đời sống. Đồng thời, tổ chức quần chúng đấu tranh chống phù thu lạm bổ chống những hủ tục ở làng, tổng...

Thi hành chủ trương đó, ở Thanh Hoá, các đồng chí đảng viên đã tích cực tuyên truyền vận động, tổ chức quần chúng vào Nông hội đỏ và các tổ chức biến tướng khác.

Nhờ hoạt động tích cực, đến giữa năm 1932, các tổ chức Nông hội ở nhiều nơi trong tỉnh được củng cố. Ở một số địa phương bắt đầu xuất hiện các cuộc đấu tranh đòi cải lương hương tục của nông dân.

Ở Thiệu Hoá, Nông hội đỏ phát triển ở Thuần Hậu, Phong Cốc, Ngô Xá Long Linh, Xá Lê - Căng Hạ, Bình Ngô, Yên Lộ.

Thọ Xuân có các cơ sở ở Vực Trung, Lễ Nghĩa, Phúc Bồi.

Yên Định có các cơ sở ở Phúc Tỉnh, Ngọc Vực, Phù Hưng.

Vĩnh Lộc có các cơ sở ở Yên Tôn Hạ, Cẩm Bào, Xuân Áng.

Tháng 8-1932, các đồng chí Lê Chủ, Hoàng Văn Mạch... triệu tập Hội nghị đại biểu các cơ sở cách mạng tại làng Ngọc Vực, huyện Yên Định bàn biện pháp tiếp tục phát triển tổ chức Đảng và Nông hội, lãnh đạo phong trào đấu tranh của nhân dân.

- Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Thanh Hoá 1925-1945, Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thanh Hoá xuất bản, 1978.

- Ban Chấp hành Hội Nông dân tỉnh Thanh Hoá: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Thanh Hoá 1930-1992,Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 1993, tr. 29-30.

NGÀY 27-2

Quốc tế Cộng sản gửi thư đề nghị Đảng Cộng sản Pháp, Trung Quốc và Ấn Độ giúp đỡ cách mạng Đông Dương

Ngày 27-2-1932, Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản gửi Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Cộng sản Trung Quốc và Đảng Cộng sản Ấn Độ bức thư đề nghị các Đảng giúp đỡ cách mạng Đông Dương trên những phương diện sau:

1. Ban Chấp hành Trung ương các Đảng Cộng sản Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ phải tìm cách truyền đạt cho những người cộng sản Đông Dương hiểu rõ rằng Quốc tế Cộng sản đã công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là một chi bộ dự bị của mình sau khi nhận thấy Đảng Cộng sản Đông Dương thực sự trở thành đội tiên phong của giai cấp vô sản, đi theo đường lối của Quốc tế Cộng sản, trực tiếp lãnh đạo công nhân, nông dân và nhân dân lao động Đông Dương kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc và giai cấp địa chủ. Đó là biểu hiện của một Đảng Bônsơvích, tuy còn nhiều thiếu sót, nhưng phong trào cách mạng mạnh mẽ ở Đông Dương đã góp phần mở rộng ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản ở các nước thuộc địa, nhất là ở các nước phương Đông.

2. Ban Chấp hành Trung ương các Đảng Cộng sản nói trên phải tìm mọi cách giúp đỡ những người cộng sản Đông Dương, nhất là trong lúc đế quốc Pháp và bọn phản cách mạng bản xứ đang ra sức đàn áp phong trào cách mạng nhằm phá vỡ tổ chức Đảng từ Trung ương đến địa phương của Đảng Cộng sản Đông Dương.

3. Các Đảng Cộng sản nói trên phải huy động lực lượng cách mạng và tiến bộ ở nước mình đấu tranh ủng hộ phong trào cộng sản Đông Dương trên mọi phương diện như chống bắt bớ, sát hại nhưng người cộng sản và người yêu nước, vạch trần bản chất tàn bạo của đế quốc Pháp và tay sai phản động, cổ vũ tinh thần cách mạng anh dũng của nhân dân Đông Dương.

4. Về phần mình, những người cộng sản Đông Dương phải đem ý chí Bônsơvích, phấn đấu tiến lên chống tả khuynh, hữu khuynh, bi quan “phải đứng mũi vượt cơn phong ba bão táp do đế quốc và bọn phản động gây ra, kiên trì xây dựng và củng cố phong trào cộng sản ở xứ Đông Dương”.

Đồng thời Đảng Cộng sản Đông Dương dùng những người cộng sản Mã Lai giúp đỡ những người cộng sản xứ Xiêm tổ chức một Đảng Cộng sản chân chính đi đúng đường lối của Quốc tế Cộng sản.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 251-253.

 TỪ NGÀY 12 ĐẾN NGÀY 20-3

Công nhân làm đường xe lửa ở miền Trung liên tục đấu tranh đòi tăng lương và trả lương đầy đủ

Năm 1932, khi tiến hành xây dựng tuyến đường sắt ở miền Trung, đoạn Đà Nẵng - Nha Trang, tư bản Pháp tuyển mộ nhiều công nhân với đồng lương rẻ mạt, và chúng lại không trả lương đầy đủ như giao kèo.

Vì vậy ngày 12-3-1932, 4500 công nhân làm đường xe lửa đoạn Đức Phổ - đèo Bình Đê bãi công, biểu tình vây xe ô tô của chủ thầu đòi tăng tiền công và trả lương đầy đủ, đúng hạn, giảm giờ làm.

Cũng trong ngày 12-3, công nhân làm đường xe lửa đoạn từ Phú Vang đến Bình Sơn cũng bãi công đòi trả lương đầy đủ.

Ngày 20-3, công nhân làm đường từ Quán Hành đến Huế bãi công ba ngày chống bớt lương.

Những cuộc đấu tranh liên tiếp của công nhân buộc giới chủ phải nhượng bộ, nhận giải quyết những yêu cầu của công nhân. Nhưng trên thực tế giới chủ vẫn cố tình dây dưa trong việc trả lương khiến cho các cuộc đấu tranh của công nhân kéo dài sang năm 1933.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

- Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Đức Phổ: Lịch sử Đảng bộ huyện Đức Phổ (1930- 1975), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995.

NGÀY 18 - 3

Tù chính trị Nhà đày Buôn Ma Thuột đấu tranh chống chế độ lao tù

Nhà đày Buôn Ma Thuột do đế quốc Pháp thiết lập trong thời kỳ 1930-1931, dùng để giam giữ đầy ải những phạm nhân mà chúng cho là nguy hiểm nhất. Sau cao trào cách mạng 1930-1931 mà đỉnh cao là Xôviết Nghệ - Tĩnh, tù chính trị - đa số là tù cộng sản bị đày lên Buôn Ma Thuột ngày càng nhiều. Tử năm 1930 đến tháng 5-1935, riêng tù cộng sản bị đày lên Buôn Ma Thuột là 399 người.

Ăn khổ, mặc thiếu, chỗ ở tạm bợ, mất vệ sinh, khí hậu khắc nghiệt, lao dịch nặng nề... làm số tù nhân bị chết hàng năm lên tới 25%. Trong 2 năm 1931-1932, có hơn 100 tù nhân bị chết. Trong hoàn cảnh tù đày như thế, tù nhân Nhà đày Buôn Ma Thuột chỉ còn con đường đoàn kết tổ chức đấu tranh giành quyền sống, giữ vững khí tiết cách mạng, chống chế độ lao tù khắc nghiệt.

Bắt đầu là những cuộc đấu tranh lẻ tẻ chống chế độ ăn uống cực khổ và chống đánh đập tàn nhẫn, hò la phản đối, dần dần phong trào đấu tranh tiến lên những hình thức cao hơn.

Ngày 18-3-1932, một cuộc đấu tranh lớn, phản đối lính đánh đập tàn nhẫn và chống chế độ ăn uống tồi tệ nổ ra trên công trường làm đường chiến lược ở cây số 33. Tối hôm trước, một số tù nhân liên lạc với nhau bàn nhân kỷ niệm Công xã Pari (1871) để tổ chức đấu tranh và đưa ra ba yêu sách: không được đánh đập, phạt tù; phải cho ăn uống khá hơn, sạch sẽ hơn, mỗi tuần phải có một bữa thịt; phải có thuốc chữa bệnh, tắm rửa phải có xà phòng.

Khi tù nhân đưa yêu sách, bọn cai tù liền đánh tù nhân và bắt những người đưa yêu sách. Toàn thể tù nhân tuyệt thực để phản đối. Địch bắt những tù nhân chính, nghi là chủ mưu về giam ở nhà lao thị xã. Tù nhân trên công trường tiếp tục tuyệt thực, đình công phản đối. Sau ba ngày, các yêu sách của tù nhân được giải quyết nhưng địch vẫn giam những người đứng đầu cuộc đấu tranh ở nhà lao tỉnh, ba tháng sau mới trả về nhà đày.

Cuộc đấu tranh thắng lợi đã cổ vũ tù nhân tiến lên đấu tranh mạnh hơn, đi vào tổ chức đoàn kết đấu tranh. Tháng 10-1932, "Hội tương trợ" nhà đày được thành lập. Từ đó, phong trào đấu tranh của tù nhân tiến lên một bước mới có tổ chức với nhiều hình thức đấu tranh phong phú như: vận động binh lính Thượng, chống chia rẽ Kinh - Thượng, hò la phản đối khi bị đánh đập, giữ vệ sinh, trật tự, kể chuyện chính trị để giáo dục lòng trung thành với cách mạng.

Cuộc đấu tranh của tù nhân Nhà đày Buôn Ma Thuột hoà chung vào phong trào đấu tranh cách mạng trong nhà tù đế quốc thể hiện tinh thần anh dũng, bất khuất trước kẻ thù của những người cộng sản.

- Tỉnh uỷ Đắc Lắc - Viện Lịch sử Đảng: Lịch sử Nhà đày Buôn Ma Thuột (1930 - 1945), Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991.

NGÀY 18 - 4

Nông dân Hóc Môn biểu tình chống thuế và chống khủng bố trắng

Ngày 18-4-1932 ở Hóc Môn (Gia Định) nổ ra ba cuộc biểu tình của hơn 1.400 nông dân, giương cao khẩu hiệu chống thuế và chống khủng bố trắng. Chủ tỉnh Gia Định đưa lính đến đàn áp, bắn chết 4 người, bị thương 3 người và bắt hơn 40 người khác.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t.1

NGÀY 21 - 4

Nữ công nhân Hoa kiều bãi công và biểu tình phản đối chủ hạ tiền công

Ngày 21-4-1932. tại Sài Gòn - Chợ Lớn nổ ra đồng loạt nhiều cuộc đấu tranh của công nhân thuộc nhiều ngành nghề như công nhân Nhà in Ácđanh (Ardin), Téxtalanh (Teslalin), Opiniông (Opinion), Công Luận, lò sát sinh Chợ Lớn, xe kéo Gia Định...

Nổi bật nhất là cuộc đấu tranh của 500 nữ công nhân Hoa kiều, làm việc tại 13 xưởng dệt khăn ở Chợ Lớn, đồng loạt bãi công phản đối chủ hạ tiền công. Nguyên nhân cuộc đấu tranh là do giới chủ lợi dụng tình hình khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp gia tăng, hạ tiền công của công nhân mỗi chiếc khăn từ 5 xu xuống còn 2 xu. Vì vậy, chị em công nhân đã đồng loạt đấu tranh.

Thoạt đầu giới chủ chấp nhận yêu sách của công nhân, sau đó lại thôi. Do thái độ lật lọng đó, cuộc bãi công chuyển thành cuộc biểu tình tuần hành trên đường phố. Chị em hô khẩu hiệu đòi tăng tiền công, phản đối sự bóc lột của giới chủ. Thanh tra lao động phải tới dàn xếp.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh 1995, t.1.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 165.

THÁNG 4

Trung ương lâm thời Chấp ủy Đảng Cộng sản Đông Dương1 gửi thư cho các đồng chí trong Đảng Cộng sản Pháp

Bức thư nêu rõ những khó khăn mà Đảng Cộng sản Đông Dương và phong trào cách mạng đang gặp phải trước sự đàn áp khốc liệt của đế quốc Pháp. Hệ thống tổ chức của Đảng từ Trung ương xuống địa phương bị phá vỡ, những đồng chí lãnh đạo ưu tú của Đảng bị bắt, cách mạng Đông Dương đang ở thế thoái trào.

Điểm lại lịch sử đấu tranh của nhân dân Đông Dương hai năm vừa qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, nhân dân Đông Dương đã làm nên cao trào cách mạng 1930-1931 rung chuyển chế độ cai trị của thực dân Pháp ở Đông Dương. Với những khẩu hiệu cách mạng của mình, Đảng Cộng sản Đông Dương đã tập hợp đông đảo quần chúng nông dân và công nhân đấu tranh vô cùng mạnh mẽ. Tiêu biểu là những cuộc biểu tình của nông dân Tây Nam Kỳ, Bắc Trung Kỳ như là những cuộc đấu tranh ở Chợ Mới, Tân Dương, Cao Lãnh, Nghệ An, Hà Tĩnh và những cuộc đấu tranh của công nhân Vinh, Bến Thuỷ, Hòn Gai, Nhà Bè. Tuy nhiên, trước sự đàn áp tàn bạo và những thủ đoạn lừa bịp xảo quyệt của đế quốc Pháp, trong khi đó, Đảng mới ra đời, còn thiếu kinh nghiệm lãnh đạo tổ chức đấu tranh... nên phong trào cách mạng dần dần đi xuống.

Tuy đang ở trong thời kỳ thoái trào, nhưng Đảng Cộng sản Đông Dương vẫn khẳng định mình được "sinh ra trong những điều kiện khách quan thuận lợi nhất cho hoạt động và sự phát triển của một đảng cách mạng của giai cấp vô sản". Đó là một tất yếu lịch sử. Chính sự áp bức bóc lột nặng nề của đế quốc Pháp tạo ra sức sống mãnh liệt cho Đảng và phong trào cách mạng quần chúng. Với những đặc điểm của mình, giai cấp công nhân Việt Nam trở thành người lãnh đạo duy nhất có thể dẫn dắt quần chúng bị áp bức tới thắng lợi. Liên minh giai cấp công nhân và nông dân là nền tảng của chuyên chính vô sản và chỉ có chuyên chính vô sản mới đem lại thắng lợi cho cách mạng giải phóng dân tộc, bao gồm cả cách mạng ruộng đất.

Qua hai năm lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Đông Dương cũng tự thấy những khuyết điểm là tổ chức chưa chặt chẽ, giai cấp công nhân chưa thực sự nắm quyền lãnh đạo, còn nhiều tư tưởng sai lầm trong Đảng, phong trào đấu tranh còn tự phát... Từ sự nghiêm khắc đó, Đảng chỉ ra phương hướng khắc phục là tự phê bình và phê bình để xây dựng một đường lối cách mạng đúng đắn, chỉnh đốn Đảng về tổ chức, củng cố vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân; phát triển và củng cố các tổ chức quần chúng, thanh lọc những phần tử cơ hội ra khỏi Đảng... Chỉ có như vậy, Đảng mới phát triển và lãnh đạo thắng lợi cuộc đấu tranh không cân sức với kẻ thù.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 32 - 37.

THÁNG 5

Công nhân đồn điền ở Hà Tiên đấu tranh đòi việc làm

Tháng 5-1932, ở Hà Tiên nổ ra cuộc đấu tranh lớn của 2000 công nhân Đồn điền Cây Dừa (Phú Quốc). Đây là những người nông dân do tư sản Pháp và linh mục mộ từ miền Bắc vào làm phu đồn điền. Khi bị phá sản, chủ đồn điền phải bán đồn điền lại cho Quận trưởng Phú Quốc. Nhưng chủ mới không chịu thuê lại số công nhân cũ, buộc họ phải đi làm thuê cho viên cố đạo Mécđơrinhắc (Merdrignac) và bị bóc lột nặng nề hơn. Trước tình cảnh thiếu đói, thiếu việc làm, công nhân đã biểu tình, đi bộ từ Hà Tiên về Sài Gòn, đòi nhà cầm quyền Pháp phải cấp gạo cứu đói và đòi tiền về quê cũ. Trước sức đấu tranh mạnh mẽ của công nhân, thực dân Pháp phải chấp nhận yêu sách của công nhân, giải quyết công ăn, việc làm cho họ.

Cuộc đấu tranh của 2000 công nhân đồn điền ở Hà Tiên giành được thắng lợi, có tiếng vang rất lớn trong các vùng Long Xuyên, Châu Đốc, Hà Tiên, Rạch Giá... Nó có ý nghĩa lớn trong việc duy trì, khôi phục phong trào đấu tranh cách mạng đang trong thời kỳ khó khăn; vạch trần bản chất vô nhân đạo của chính quyền thực dân và cổ vũ tinh thần đấu tranh chống Pháp của nhân dân.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng tỉnh Kiên Giang, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Kiên Giang (1930-1945), sơ thảo, 1985.

NGÀY 1-6

Đảng Cộng sản Đông Dương ban hành Chương trình hành động

Từ giữa năm 1931 đến giữa năm 1932, trước chính sách khủng bố trắng của đế quốc Pháp và tay sai, hệ thống tổ chức Đảng chịu những thiệt hại nghiêm trọng, phong trào cách mạng tạm thời lắng xuống. Tuy nhiên Đảng Cộng sản Đông Dương vẫn không ngừng lãnh đạo quần chúng đấu tranh cách mạng.

Với sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, một số đảng viên hoạt động trong và ngoài nước đã soạn thảo Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương2. Văn kiện đã được thảo luận kỹ và được Uỷ ban chính trị thuộc Ban Bí thư Chính trị của Ban Chấp ủy Quốc tế Cộng sản thông qua ngày 15-6-1932.

Chương trình hành động nêu lên chính sách hai mặt phản động và xảo quyệt của đế quốc Pháp là nguồn gốc của phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân Đông Dương từ hai năm qua; phân tích tình hình các đảng phái chính trị ở Đông Dương, chỉ rõ tính chất thoả hiệp, phản động và hạn chế của các đảng phái "quốc gia cải lương", “quốc gia cách mạng", các đảng phái tiểu tư sản đang nảy sinh mạnh mẽ.Chương trình hành động cũng đánh giá những hạn chế, thiếu sót trong sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương trong hai năm qua và khẳng định: Đảng Cộng sản Đông Dương là lực lượng duy nhất trung thành với lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Đông Dương, có khả năng lãnh đạo thành công cách mạng ở Đông Dương. Tạm thời, Đảng Cộng sản đang bị đàn áp dữ dội, cách mạng đang ở thế thoái trào, nhưng tương lai thắng lợi nhất định sẽ thuộc về Đảng Cộng sản. Được sự giúp đỡ của giai cấp vô sản trên thế giới, “công nông Đông Dương dưới quyền chỉ đạo của Đảng Cộng sản sẽ nổi lên võ trang bạo động thi hành cho được những nhiệm vụ sau này của cách mạng phản đế và điền địa, rồi sẽ cùng nhau giỏi bước tiến lên để đạt xã hội chủ nghĩa".

Chương trình hành động đề ra những nhiệm vụ về tổ chức và lãnh đạo đấu tranh cách mạng. Đảng Cộng sản Đông Dương phải được xây dựng "bí mật có kỷ luật nghiêm nhất, cứng như sắt, vững như đồng". Ra sức củng cố và phát triển Công hội đỏ, Nông hội đỏ, các Đội tự vệ công nông... Phương pháp hoạt động của Đảng và các đoàn thể quần chúng là bí mật, kết hợp bí mật với công khai, hợp pháp với không hợp pháp... để tuyên truyền đường lối, phát triển tổ chức. Trong đấu tranh, cần kết hợp giữa các mục tiêu hằng ngày với các mục tiêu cơ bản của cuộc cách mạng dân chủ tư sản.

Chương trình hành động đề ra bốn yêu cầu chung:

1. Đòi các quyền tự do dân chủ cho nhân dân lao động như tự do tổ chức, hội họp, ngôn luận, đi lại...

2. Thả hết tù chính trị, rút bỏ các đồn bốt, bãi bỏ các toà án binh, hội đồng đề hình, bỏ các bộ luật riêng cho người bản xứ.

3. Bỏ các loại thuế thân, thuế ngụ cư, thuế phụ và các khoản thuế khác. Đặt ra thuế luỹ tiến, người giàu phải nộp, người nghèo được miễn.

4. Bỏ độc quyền muối, rượu, thuốc phiện.

Chương trình hành động đề ra nhưng yêu sách kinh tế chính trị và xã hội cho các giai cấp, tầng lớp nhân dân Đông Dương. Đó là yêu sách của công nhân công nghiệp và nông nghiệp, nông dân, thợ thủ công, tiểu thương, dân nghèo thành thị, binh lính, thuỷ thủ, phụ nữ, thanh niên và các dân tộc ít người. Hiểu rõ nguyện vọng của quần chúng nhân dân, các yêu sách đó sẽ cổ vũ các giai cấp, tầng lớp đứng lên đấu tranh mạnh mẽ rộng rãi chống đế quốc và phong kiến. Con đường đấu tranh mà Chương trình hành động đề ra là gắn liền cuộc đấu tranh giai cấp và dân tộc, gắn cuộc đấu tranh đòi các quyền lợi kinh tế, chính trị, xã hội, những mục tiêu trước mắt và lâu dài.

Trong quá trình đấu tranh luôn chú ý chuẩn bị lực lượng mọi mặt tiến lên khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền theo con đường Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại. Trong tình hình cách mạng đang gặp nhiều khó khăn, Chương trình hành động chứng tỏ sức sống mãnh liệt của Đảng Cộng sản Đông Dương, vượt qua mọi sự đàn áp của kẻ thù, lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn và kịp thời phong trào đấu tranh cách mạng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 1-29, 307.

THÁNG 6

Nông dân nhiều tỉnh Nam Trung Bộ biểu tình đòi chính quyền thực dân trợ cấp cứu đói

Trong những năm 1930-1931, chính sách áp bức bóc lột nặng nề của đế quốc Pháp cùng với thiên tai liên miên làm cho đời sống nông dân một số tỉnh Nam Trung Bộ như Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bình Thuận vô cùng khó khăn. Nạn đói lan tràn khắp nông thôn. Trong tháng 6-1932, hàng ngàn nông dân phá sản tổ chức những cuộc tuần hành biểu tình đòi nhà cầm quyền thực dân trợ cấp thóc gạo để chống đói.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930 – 1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 106.

NGÀY 17 - 7

Đảng Cộng sản Pháp gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương về kế hoạch công bố bản Chương trình hành động

Sau khi Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương được Quốc tế Cộng sản thông qua ngày 15-6- 1932, Quốc tế Cộng sản yêu cầu Đảng Cộng sản Pháp giúp đỡ Đảng Cộng sản Đông Dương công bố Chương trình hành động đó.

Ngày 17-7-1932, Đảng Cộng sản Pháp gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương nói về kế hoạch công bố bản Chương trình hành động trên báo chí ở Pháp. Theo đó, Đảng Cộng sản Pháp sẽ viết một lời giới thiệu cho bản Chương trình hành động và chia nhỏ các phần cụ thể của bản Chương trình hành động đăng tải trên từng loại báo của các giai cấp tầng lớp khác nhau cho hợp lý. Phần yêu sách tổng quát, yêu sách của nam, nữ công nhân và cu li đưa vào tờ “V.O" (Tiếng nói công nhân), phần III "Yêu sách của nông dân nam và nữ" đưa vào tờTiếng nói nông dân... Riêng tờ báo chính thức của Đảng Cộng sản Pháp sẽ trích đăng phần I, phần quan trọng nhất của bản Chương trình hành động nói về những nhiệm vụ căn bản của cách mạng Đông Dương.

Trong một bức thư khác của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Pháp gửi Đảng Cộng sản Đông Dương, đề ngày 17-7-1932, Đảng Cộng sản Pháp nhiệt liệt chào mừng Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương và nêu rõ văn kiện sẽ giữ vai trò quan trọng hàng đầu trong sự phát triển của cách mạng Đông Dương. Nó chứng tỏ sự trưởng thành nhanh chóng về chính trị của Đảng Cộng sản Đông Dương một Đảng vừa mới ra đời, còn rất non trẻ. Nó cũng chứng tỏ, Đảng Cộng sản Đông Dương đã vượt qua sự khủng bố tàn bạo của đế quốc Pháp, tồn tại, lớn mạnh. Với Chương trình hành động của mình, Đảng Cộng sản Đông Dương sẽ kêu gọi tập hợp hàng triệu người bị áp bức ở Đông Dương đi theo đường lối cách mạng của mình và đưa họ tới bến bờ tự do, độc lập.

Đảng Cộng sản Pháp kêu gọi toàn thể đảng viên và nhân dân tiến bộ Pháp chú ý tăng cường liên minh chiến đấu với nhân dân Đông Dương chống kẻ thù chung của giai cấp vô sản và những người tiến bộ Pháp là chủ nghĩa đế quốc Pháp đang phạm những tội ác ghê tởm ở các xứ thuộc địa và đang áp bức bóc lột chính nhân dân Pháp.

Đảng Cộng sản Pháp ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng của những người cộng sản ở Đông Dương coi đó là tấm gương cho giai cấp vô sản Pháp noi theo, đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc Pháp ở thuộc địa cũng như ngay chính tại đất nước mình.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 309-310.

THÁNG 10

Công nhân Nhà in Textalanh đấu tranh đòi tăng lương thắng lợi

Tên tư bản Pháp Textalanh (Testalin), chủ Nhà in Môđécnơ (Moderne) viện cớ khủng hoảng kinh tế, nhà in gặp khó khăn để hạ tiền lương của công nhân.

Ngay từ tháng 4-1932, công nhân nhà in đã đấu tranh chống bớt lương. Đến tháng 10-1932, toàn thể công nhân lại tiếp tục bãi công phản đối hạ tiền lương và đòi giải quyết một số yêu sách khác.

Cuộc đấu tranh lần này kéo dài bốn đợt liên tục trong ba tháng cuối năm 1932 mới giành được thắng lợi, đảm bảo tiền lương, việc làm và cải thiện chế độ làm việc.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930- 1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

NGÀY 20-11

Công hội giai cấp Đông Dương công bố Cương lĩnh

Trong quá trình đấu tranh đòi những quyền lợi của mình, giai cấp công nhân đã lập ra các tổ chức Công hội từ khá sớm. Nhưng chỉ từ sau khi Đảng Cộng sản Đông Dương ra đời và lãnh đạo phong trào đấu tranh cách mạng, tổ chức Công hội mới phát triển mạnh mẽ. Ngày 20-1-1931, Đảng thành lập Ban Công vận Trung ương do đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú làm Trưởng ban.

Qua cao trào cách mạng 1930-1931, cùng với sự phát triển tổ chức là sự trưởng thành về chính trị. Tháng 11-1932, Công hội Đông Dương công bố Cương lĩnh của mình, góp thêm tiếng nói chính trị vào cuộc đấu tranh của toàn dân tộc.

Trước hết, bản Cương lĩnh nêu lên tình cảnh khổ cực của giai cấp công nhân Đông Dương, tố cáo chế độ áp bức bóc lột tàn nhẫn và lừa mị xảo quyệt của giai cấp tư sản Pháp và tư sản mại bản Việt Nam.

Từ những bài học kinh nghiệm của quá trình đấu tranh anh dũng của giai cấp công nhân và nông dân trong cao trào 1930 - 1931, đặc biệt là phong trào công nhân ở Phú Riềng, Bến Thuỷ, Sài Gòn, Cương lĩnh khẳng định: chỉ có bằng con đường đấu tranh cách mạng, giai cấp công nhân và nông dân mới giải phóng được mình khỏi áp bức bóc lột của đế quốc, phong kiến, giành cuộc sống ấm no hạnh phúc.

Cương lĩnh chỉ ra những nhược điểm của cao trào 1930- 1931 là phong trào đấu tranh còn cục bộ, chưa đoàn kết tập hợp được công nông toàn xứ đấu tranh, chưa tổ chức tốt Công hội, Nông hội làm người lãnh đạo phong trào.

Để giữ vững và phát triển phong trào đấu tranh, các Công hội đỏ kêu gọi giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn Đông Dương đấu tranh mạnh mẽ hơn nữa, đòi những yêu cầu cơ bản như: ngày làm 8 giờ, tăng lương, chống sa thải, cải thiện sinh hoạt, trợ cấp thất nghiệp, bảo hiểm lao động, tự do tổ chức Công hội, lập Đội tự vệ... Cương lĩnh cũng kêu gọi thợ nông phố và đồn điền đấu tranh đòi bảy yêu sách của ngành nghề mình như tăng lương, chống đánh đập, đi lại tự do, cấm sử dụng lao động trẻ em. Trong phong trào cách mạng thế giới, cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân ở Đông Dương là một bộ phận của cuộc đấu tranh của công nhân khu vực châu Á Thái Bình Dương và thế giới, đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân.

Cương lĩnh chỉ ra con đường đi tới thắng lợi của giai cấp công nhân Đông Dương. Trước hết, toàn thể giai cấp công nhân phái đoàn kết dưới sự lãnh đạo của Đảng lập ra các chi bộ trong Công hội, vận động, tổ chức công nhân nhất là thanh niên, phụ nữ đấu tranh. Tổ chức Công hội ở mọi nhà máy xí nghiệp đồn điền, nếu chưa có điều kiện thành lập Công hội đỏ thì lập ra các Hội tương tế, ái hữu, các câu lạc bộ Hội đồng hương, Hội thể thao... lợi dụng hết các hình thức tổ chức công khai hợp pháp có thể được. Mặt khác phải đấu tranh để Công hội đỏ được ra hoạt động công khai, bảo vệ quyền lợi của công nhân. Hễ là công nhân bị áp bức, không phân biệt quốc tịch, nghề nghiệp, tôn giáo, giới tính, tuổi tác, nếu “muốn tranh đấu để cải thiện số phận mình" đều được tham gia Công hội.

Cuối cùng, Cương lĩnh khẳng định: con đường cách mạng tuy còn nhiều gian khổ nhưng thắng lợi tất yếu sẽ thuộc về giai cấp công nhân và nhân dân lao động Đông Dương mà đội tiên phong là Đảng Cộng sản.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t.4, tr. 38-48.

NGÀY 15-12

Công nhân cao su Đồn điền Dầu Tiếng đấu tranh chống bớt lương, đòi cải thiện điều kiện làm việc

Đồn điền cao su Dầu Tiếng (tỉnh Thủ Dầu Một) là một trong hai đồn điền cao su lớn nhất của tập đoàn tư bản lũng đoạn Pháp trong ngành cao su, Công ty Misơlanh (Michelin) với 10.000 công nhân. Do khủng hoảng kinh tế, cao su mất giá trên thị trường thế giới, bọn chủ đồn điền câu kết với chính quyền thực dân tự ý hạ tiền lương công nhân, đàn ông từ 4 hào xuống 3 hào/ngày, phụ nữ từ 3,3 hào xuống 2,3 hào/ngày. Việc hạ tiền công trái với giao kèo đã ký.

Trước tình hình đó ngày 15-12-1932, hơn 1.000 công nhân đồn điền kéo tới văn phòng phản đối việc bớt lương, chống chế độ gạo mục cá thối, chống đánh đập ức hiếp công nhân, đòi thực hiện chế độ ngày làm việc 8 giờ... Giám đốc Sở cao su làm ngơ. Công nhân quyết định biểu tình tuần hành về Thủ Dầu Một tìm gặp thanh tra lao động để khiếu nại và nếu không được giải quyết sẽ kéo thẳng về Sài Gòn đòi Sở Thanh tra lao động Nam Kỳ can thiệp. Đoàn biểu tình đang trên đường tiến về thị xã Thủ Dầu Một thì nhà cầm quyền thực dân đưa lính tới chặn đường và nổ súng đàn áp đoàn biểu tình làm 3 người chết, 7 người bị thương nặng.

Cuộc thảm sát làm xôn xao dư luận thị xã Thủ Dầu Một và thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn. Tin nhà cầm quyền thuộc địa đàn áp dã man công nhân cao su vang dội sang tận Pháp. Các nghị viên của Đảng Cộng sản Pháp lên tiếng chất vấn Chính phủ Pháp. Không thể bưng bít được sự thật, Bộ trưởng Bộ Thuộc địa Pháp phải thú nhận rằng giới chủ đồn điền đã vi phạm hợp đồng lao động đã ký với công nhân và hứa lập Ban điều tra để giải quyết vấn đề này. Đông đảo dư luận tiến bộ Pháp cũng lên án chính sách cai trị phát xít của giới cầm quyền Pháp ở Đông Dương.

- Thành Nam: Phong trào đấu tranh cách mạng của công nhân cao su miền Đông Nam Bộ, Nxb. Lao động, 1982, tr 55.

- 70 năm lịch sử công nhân cao su Dầu Tiếng, Nxb. Tổng hợp Sông Bé, 1990, tr 41-42.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 166.

NGÀY 24-12

Cuộc vượt ngục đêm Noen của những chiến sĩ cộng sản Nhà tù Hoả Lò

Ngoài các cuộc đấu tranh trực diện với kẻ thù để bảo vệ cuộc sống, giữ vững khí tiết của người cách mạng, những người tù cộng sản còn luôn tìm cách vượt ngục trở về với Đảng, với dân, tiếp tục thực hiện mục tiêu cao cả của mình.

Cuối năm 1932, trước yêu cầu xây dựng, phục hồi cơ sở Đảng và phong trào cách mạng, các đồng chí Lê Duẩn, Nguyễn Tạo, Nguyễn Lương Bằng, Bùi Xuân Mẫn, Nguyễn Trọng Đàm, Nguyễn Tuấn Thức... bí mật bàn kế hoạch vượt ngục. Đây là số đồng chí có quyết tâm, dũng cảm và có điều kiện được giúp đỡ về vật chất. Có 10 đồng chí dự kiến vượt ngục nhưng đồng chí Lê Duẩn, Nguyễn Tuấn Thức bị bất ngờ chuyển vào giam trong xà lim, đồng chí Hiền đang nằm ở Nhà thương Phủ Doãn bị chuyển trở lại Hoả Lò nên ba đồng chí này không tham gia được.

Thực hiện kế hoạch đã bàn, các đồng chí Nguyễn Trọng Đàm, Bùi Xuân Mẫn, Hào Lịch, Lê Đình Tuyển, Nguyễn Tạo đã mưu trí tạo ra những "căn bệnh hiểm nghèo" để được ra Nhà thương Phủ Doãn chữa bệnh. Tại đây đồng chí Tuyển giả điên, la hét tạo điều kiện cho các đồng chí khác cưa song sắt cửa sổ. Hai đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Võ Duy Cương giả vờ ốm rồi giả tự tử, buộc địch phải đưa đến Nhà thương Phủ Doãn. Kế hoạch vượt ngục tiến triển thuận lợi.

Đêm Noen (24-12-1932), bảy đồng chí nhanh chóng chui qua cửa vượt tường dây thép gai của bệnh viện nhảy ra ngoài, hoà cùng dòng người đi lễ trốn thoát. Các đồng chí còn để lại lá thư đánh lạc hướng truy tìm của địch. Ra khỏi tù, các đồng chí Tạo, Đàm, Lịch, Mẫn, Tuyển tìm đường về Hà Nam, các đồng chí Bằng, Cương về Vĩnh Yên. Đây là cuộc vượt ngục thành công đầu tiên ở Nhà tù Hoả Lò. Vượt ngục là hình thức đấu tranh tích cực nhất, cao nhất và cũng nguy hiểm nhất của người cách mạng khi bị cầm tù, thể hiện tinh thần dũng cảm, quyết tâm và mưu trí cao độ của những người tù cộng sản trong cuộc đấu tranh quyết liệt với kẻ thù.

- Sở Văn hoá - Thông tin Hà Nội - Viện Lịch sử Đảng: Đấu tranh của các chiến sĩ yêu nước và cách mạng tại Nhà tù Hỏa Lò (1899-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, tr. 141-143.

CUỐI NĂM

Nông dân Hoà An (Cao Bằng) đấu tranh chống bắt phu làm đường, chống khủng bố trắng

So với nhiều địa phương khác trong cả nước ở các tỉnh miền núi phía bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, tổ chức Đảng và cơ sở cách mạng phát triển muộn hơn. Tuy nhiên, âm vang của cao trào cách mạng 1930- 1931 đã thức tỉnh đồng bào các dân tộc thiểu số đứng lên đấu tranh cách mạng.

Từ cuối năm 1932, nông dân Hoà An (Cao Bằng) biểu tình chống đế quốc Pháp bắt đi phu làm đường. Tuy lực lượng còn mỏng nhưng đảng viên và đoàn viên các tổ chức quần chúng ở Cao Bằng, Lạng Sơn đã tích cực lãnh đạo nông dân các dân tộc thiểu số đấu tranh chống bắt phu, chống khủng bố trắng. Phong trào kéo dài đến cuối năm 1934 mới giành được thắng lợi. Thành quả đạt được troug cuộc đấu tranh đã cổ vũ nông dân nhiều huyện hăng hái đứng lên chống ách áp bức, bóc lột, đòi các quyền lợi hàng ngày.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.106.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Cao Bằng: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Cao Bằng (1930-2000), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003.

NĂM 1932

Nông dân Thái Bình tích cực đấu tranh chống dế quốc, phong kiến

Thái Bình là tỉnh có phong trào đấu tranh của nông dân khá mạnh trong cao trào 1930-1931. Thực dân Pháp khủng bố ác liệt, phong trào chuyển sang hình thức tổ chức và đấu tranh mới để duy trì và phát triển phong trào...

Đầu năm 1932, tại làng Dương Thôn (Hưng Nhân), đồng chí Tú Chất (Học Phi) lãnh đạo việc xây dựng Nông hội đỏ. Hình thức Nông hội với tên công khai hợp pháp là Giáp Mới, số hội viên lên đến 20 người.

Hội chủ trương thành lập nhóm đọc sách báo để nâng cao kiến thức. Hội mở lớp dạy chữ quốc ngữ, phong trào học chữ quốc ngữ lan sang các thôn bên cạnh như Vũ Thôn, Hiệu Vũ, An Nhân. Học viên đủ các lứa tuổi, được giáo dục tư tưởng yêu nước.

Nông hội Dương Thôn phối hợp hoạt động với "Hội cùng đinh" (bên ngoài gọi là Hội Đồng lợi) ở làng Hú gần đó, đấu tranh chống bọn cường hào gian ác, đòi bỏ những tục lệ vô lý.

Hoạt động của Nông hội đỏ Dương Thôn là cơ sở để phát triển phong trào cách mạng sau này.

Ở một số huyện khác như Vũ Tiên, tổ chức Nông hội cũng được củng cố và phát triển làm cơ sở cho cuộc đấu tranh lớn của hơn 3.000 nông dân trên đê Thái Lai.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thái Bình: Lịch sử Đảng bộ Thái Bình (1927 - 1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999.

NĂM 1932

Cuộc đấu tranh công khai trên báo chí Sài Gòn

Đồng chí Nguyễn Văn Tạo là người cộng sản Việt Nam nổi tiếng tại Pháp, bị trục xuất về nước năm 1931. Ông là người dày dạn kinh nghiệm làm báo và đấu tranh báo chí, vận động dư luận xã hội.

Khi phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân Sài Gòn lắng xuống thì nổ ra cuộc bút chiến giữa đồng chí Nguyễn Văn Tạo (sau đó là Nguyễn An Ninh) ở báo Trung lập với các báo Công luận, Sài Thành. Cuộc tranh luận xoay quanh vấn đề có tán thành việc Bùi Quang Chiêu đại diện cho nhân dân Nam Kỳ tại Thượng hội đồng thuộc địa ở Pari hay không. Đồng chí Nguyễn Văn Tạo thừa dịp vạch rõ những cải cách lừa bịp mà Bộ trưởng thuộc địa Pôn Râynô đã hứa khi sang thanh tra tình hình Đông Dương. Đây là cuộc đấu tranh công khai chống chủ nghĩa cải lương phản động "Pháp - Việt đề huề” của Bùi Quang Chiêu. Cuộc tranh luận lan sang vấn đề phổ thông đầu phiếu hay hạn chế đầu phiếu trong cuộc bầu cử Hội đồng thành phố Sài Gòn vào tháng 4- 1933.

Cuộc đấu tranh trên báo chí Sài Gòn là hình thức đấu tranh công khai hợp pháp đòi những quyền lợi tự do dân chủ cho nhân dân, vạch trần bộ mặt phản dân hại nước của những phần tử phản động cam tâm làm tay sai cho thực dân.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t.I, tr 179.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t.1.

TRONG NĂM 1932

Khôi phục, xây dựng cơ sở Đảng ở các địa phương Bắc Kỳ

Sau cao trào cách mạng 1930-1931, đế quốc Pháp và tay sai tăng cường khủng bố, tổ chức Đảng ở nhiều cấp, nhiều nơi bị địch phá vỡ.Tuy vậy, bất chấp những thủ đoạn khủng bố tàn bạo và lừa bịp thâm độc của địch, Đảng vẫn tồn tại. Trong năm 1932, Đảng đã nỗ lực khôi phục tổ chức và giữ vững vai trò lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

Một số chi bộ Đảng được củng cố và xây dựng ở Cao Bằng, Phúc Yên, Hà Nam, Hà Nội. Các chi bộ tiếp tục lãnh đạo quần chúng đấu tranh như Chi bộ Lỗi Sơn (Gia Viễn, Ninh Bình) lãnh đạo nông dân đấu tranh đòi tăng công gặt, giảm nợ lãi. Chi bộ ở Hà Nội thành lập được một số tổ chức quần chúng. Ở Cao Bằng, tổ chức Cộng sản Đoàn ra đời, tập hợp thanh niên đấu tranh và làm nhiệm vụ liên lạc giữa các cơ sở Đảng và cấp bộ Đảng trong tỉnh. Ở Thái Bình, tháng 1-1932, thành lập Ban Tỉnh uỷ lâm thời (đến mùa hè 1932 lại bị phá vỡ).

Nhìn chung, trong năm 1932, tuy một vài địa phương khôi phục xây dựng được cơ sớ Đảng, nhưng hệ thống tổ chức Đảng từ cấp xứ đến tỉnh, thành, đặc khu, chi bộ và cán bộ đảng viên bị khủng bố gắt gao, thiệt hại nặng nề. Tuy nhiên, nó biểu hiện sức sống mãnh liệt của Đảng và là dấu hiệu bắt đầu quá trình khôi phục tổ chức Đảng từ đó về sau.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930 – 2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hà Nam (1927-1975), Hà Nam, 2000, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thái Bình: Lịch sử Đảng bộ Thái Bình (1927-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999.

- Hệ thống tổ chức Đảng cấp tỉnh, thành... Lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

NĂM 1932

Thành lập Đông Dương Viện trợ Bộ

Trong cao trào cách mạng 1930-1931, trước sự khủng bố ác liệt của đế quốc Pháp và tay sai, một số đảng viên và quần chúng yêu nước, phần đông là người Nghệ An, Hà Tĩnh rút sang Xiêm (Thái Lan). Họ thành lập Đông Dương Viện trợ Bộ (sau đổi là Lâm thời hoạt động của liên tỉnh Nghệ - Tĩnh) nhằm giúp đỡ bà con ở Việt Nam chạy sang lánh nạn và bảo vệ, nuôi dưỡng cán bộ hoạt động.

Đông Dương Viện trợ Bộ hoạt động khá mạnh, góp phần khôi phục tổ chức Đảng và phong trào cách mạng trong nước, nhất là ở các tỉnh Trung Bộ như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình... Đông Dương Viện trợ Bộ đã giúp xây dựng lại cơ sở ở Nghệ An, thành lập Tỉnh uỷ lâm thời ở Nghệ An cuối năm 1933; phái các đồng chí Lê Lộc, Bùi Khương về hoạt động gây dựng cơ sở ở Hà Tĩnh; giúp Quảng Bình xây dựng Ban vận động xây dựng cơ sở Đảng ở Quảng Trạch tháng 9-1933.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930- 1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Bình: Lịch sử Đảng bộ Quảng Bình (1930-1954), sơ thảo, Quảng Bình, 1995, t. I.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Nghệ An: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

NĂM 1932

Cuộc đấu tranh chống những quan điểm sai lầm của tù chính trị Quốc dân Đảng trong Nhà tù Hoả Lò, Côn Đảo

Do có sự khác nhau về thế giới quan, nhân sinh quan và quan điểm, chủ trương cách mạng nên ở trong Nhà tù Hoả Lò, mâu thuẫn giữa tù chính trị cộng sản và tù Quốc dân Đảng nảy sinh và phát triển ngày càng sâu sắc.

Tháng 2-1932, có một bài báo của tù nhân cộng sản viết về cuộc khởi nghĩa Yên Bái, nêu lên những ưu điểm, khuyết điểm và kinh nghiệm của cuộc khởi nghĩa. Những người cầm đầu Việt Nam Quốc dân Đảng không tán thành bài báo và viết báo tranh luận. Do đó, nổ ra cuộc bút chiến giữa những người tù chính trị cộng sản và Quốc dân Đảng. Đóng vai trò tích cực trong cuộc bút chiến có đồng chí Lê Duẩn, chủ bút báo Đuốc đưa đường, đồng chí Trường Chinh chủ bút báo Con đường chính, Đuốc Việt Nam, đồng chí giáo Thẩm, Nguyễn Văn Chi (Chi con) với tờ Thế giới. Bên phía Quốc dân Đảng chủ yếu là tờ Bút tiêu sầu.

Nội dung cuộc bút chiến xoay quanh các vấn đề: giai cấp và đấu tranh giai cấp, Tổ quốc và gia đình, chủ nghĩa tam dân và chủ nghĩa cộng sản...

Về vấn đề giai cấp và đấu tranh giai cấp, đảng viên Quốc dân Đảng phủ nhận sự phân chia giai cấp trong xã hội Việt Nam, cho rằng không có áp bức bóc lột giai cấp ở Việt Nam và những người cộng sản chủ trương đấu tranh giai cấp là sai, sẽ dẫn đến “huynh đệ tương tàn”. Họ còn phủ nhận vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân, cho rằng công nhân là những người “khố rách áo ôm", “ngu sĩ dốt nát" không đủ trình độ lãnh đạo cách mạng, chỉ có những người trí thức mới lãnh đạo được cách mạng.

Đáp lại quan điểm sai trái đó, báo chí của tù chính trị cộng sản đã phân tích rõ quy luật vận động chung của xã hội loài người cũng như ở Đông Dương là phân hoá giai cấp có kẻ giàu người nghèo... và tất yếu dẫn đến mâu thuẫn giai cấp, đấu tranh giai cấp. Thực dân Pháp xâm lược đô hộ nước ta, sự phân hoá giai cấp càng rõ rệt, mâu thuẫn giai cấp ngày càng tăng, đấu tranh giai cấp giữa nhân dân Việt Nam với thực dân Pháp và bọn phong kiến tay sai ngày càng quyết liệt. Muốn thắng lợi nhân dân Việt Nam chỉ có con đường đi theo cách mạng vô sản dưới sự lãnh đạo của chính đảng của giai cấp công nhân. Chỉ có giai cấp công nhân với đội tiên phong chính trị là Đảng Cộng sản mới có đủ năng lực trí tuệ lãnh đạo cách mạng đi đến thắng lợi.

Báo của tù chính trị cộng sản nêu lên vấn đề quốc tế vô sản thế giới đại đồng. Phía Việt Nam Quốc dân Đảng hùa theo chủ nghĩa đế quốc lu loa rằng đó là xã hội “Tam vô" (vô gia đình, vô tổ quốc, vô tôn giáo), là "chung vợ chung chồng"... Họ cho rằng, Tổ quốc là của một số ít người thuộc về giai cấp địa chủ, tư sản mại bản, vua quan phong kiến, những người có tiền và có tri thức. Những người cộng sản đáp lại rằng: Tổ quốc là của nhân dân lao động, của công nhân, nông dân, trí thức yêu nước, những người đã đổ mồ hôi xương máu xây dựng đất nước. Còn bọn vua quan phong kiến, địa chủ, tư sản mới chính là người không có Tổ quốc, sẵn sàng bán rẻ Tổ quốc để mưu cầu lợi ích cá nhân. Đó chính là những kẻ muốn duy trì chế độ đa thê, chung vợ chung chồng, khuyến khích mại dâm, đĩ điếm...

Đuối lý, báo chí Quốc dân Đảng quay sang tuyên truyền cho chủ nghĩa “Tam dân”, nhưng họ hiểu chủ nghĩa này quá nông cạn, què quặt, không dám đưa ra hết những chính sách tiến bộ của chủ nghĩa tam dân như “bình quân địa quyền”, “tiết chế tư bản" cho nên những gì họ tuyên truyền chỉ mang tính nửa vời, sai lạc, dần ngả về phía chống chủ nghĩa cộng sản. Để phê phán lại, báo chí tù chính trị cộng sản đã trình bày một cách rõ ràng, khoa học, có hệ thống, đường lối cách mạng vô sản theo chủ nghĩa Mác-Lênin mà Đảng ta đã áp dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Đông Dương, đó là làm cách mạng tư sản dân quyền và cách mạng ruộng đất, tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Bị đánh bại về mặt lý luận, những người cầm đầu của Việt Nam Quốc dân Đảng quay sang dùng thủ đoạn “thiệt chiến” (đấu tranh bằng lưỡi), “huyết chiến” (đánh nhau đổ máu, chém giết nhau) với tù chính trị cộng sản. Nhưng những người cộng sản đã lập ra Uỷ ban tranh đấu để bảo vệ mình, bảo vệ những người tù Quốc dân Đảng chân chính và những người đã giác ngộ lý tưởng cộng sản.

Cuộc bút chiến giữa tù chính trị cộng sản và Việt Nam Quốc dân Đảng trong Nhà tù Hoả Lò và cuộc đấu tranh chính trị và tư tưởng giữa giai cấp vô sản và tư sản. Thắng lợi này thể hiện tính đúng đắn sức thuyết phục của đường lối cách mạng vô sản, của chủ nghĩa cộng sản, tinh thần yêu nước chân chính. Mặt khác, chủ nghĩa quốc gia hẹp hòi và hệ tư tưởng tư sản của Việt Nam Quốc dân Đảng cũng tự bộc lộ sự lạc hậu của nó.

Tại Côn Đảo, cuộc đấu tranh tư tưởng cũng diễn ra quyết liệt. Những phần tử Quốc dân Đảng cực đoan coi “cộng sản là kẻ thù số 1, đế quốc là kẻ thù số 2". Đội Sơn, trùm Quốc dân Đảng viết thư cho chúa đảo Buviê "Tôi rất đồng tình với ngài rằng bọn cộng sản còn nguy hiểm hơn cả bệnh dịch hạch". Tù nhân Quốc dân Đảng ra báo Tiêu sầu để chống lại những người cộng sản, Tâm Cụt âm mưu sát hại đồng chí Tôn Đức Thắng, Đội Sơn, Đội Lãng tổ chức ám sát đồng chí Phạm Văn Đồng, Hoàng Quốc Việt, nhưng chúng đều thất bại trước trí tuệ và tinh thần anh dũng của những người cộng sản.

Cuộc đấu tranh đã làm phân hóa đội ngũ tù chính trị Quốc dân Đảng. Nhiều người như Tưởng Dân Bảo, Nguyễn Phương Thảo, Nguyễn Đức Chính, Trần Huy Liệu, Nguyễn Văn Xuân, Tô Chấn, Tô Hiệu... đã chuyển sang đứng trong hàng ngũ những người cộng sản. Một số cầu an, bọn cầm đầu phản động bị cô lập, tiếp tục lún sâu vào con đường chống lại nhân dân.

Qua cuộc đấu tranh, uy tín và ảnh hưởng của Đảng Cộng sản Đông Dương được nâng cao và lan rộng. Ngược lại những tư tưởng lạc hậu, lỗi thời cùng với bản thân tổ chức Việt Nam Quốc dân Đảng ngày càng đi vào con đường bế tắc. Phạm Tuấn Tài khi được ân xá đã viết “Quốc dân Đảng đã quá thời rồi, các anh em còn chân chính cách mạng nên đi theo con đường cộng sản".

- Sở Văn hoá - Thông tin Hà Nội - Viện Lịch sử Đảng: Đấu tranh của các chiến sĩ yêu nước và cách mạng tại Nhà tù Hỏa Lò (1899-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, tr. 130-137.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu: Nhà tù Côn Đảo (1862-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001.

___________

1. Hiện chưa rõ ai soạn thảo văn kiện này, đứng tên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời Đảng Cộng sản Đông Dương.

2. Một số người tham gia soạn thảo Chương trình hành động: Hà Huy Tập, Nguyễn Khánh Toàn, Trần Văn Giàu, Nguyễn Văn Dựt, Vaxiliêva (đảng viên Đảng Cộng sản Nga).

THÁNG 1

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc được tự do

 Ngày 6-6-1931, chính quyền Anh ở Hồng Kông đã bắt giam trái phép Nguyễn Ái Quốc. Cuối tháng 1- 1933, đế quốc Anh phải trả lại tự do cho Nguyễn Ái Quốc. Nguyễn Ái Quốc được tự do là nhờ sự đấu tranh khôn khéo của chính Người và phong trào đấu tranh trong nước cũng như trên thế giới, đặc biệt là nhờ sự giúp đỡ vận động bí mật của Quốc tế Cộng sản, Luật sư Lôdơbi và một số luật sư tiến bộ khác đã tích cực đấu tranh buộc đế quốc Anh phải trả tự do cho Nguyễn Ái Quốc. Trong thời gian Người bị bắt, Quốc tế Cộng sản đã lên án mạnh mẽ những hành động phi pháp những thủ đoạn đê hèn của bọn đế quốc Anh, Pháp. Quốc tế Cộng sản thông qua Liên đoàn chống chủ nghĩa đế quốc ra một bản kêu gọi nhan đề “Hãy cứu lấy nhà cách mạng Việt Nam Nguyễn Ái Quốc”, phản đối đế quốc Anh, yêu cầu tất cả các tổ chức chống chủ nghĩa đế quốc trên thế giới chống việc giao Nguyễn Ái Quốc cho đế quốc Pháp và đòi trả tự do cho Người: "Quốc tế Cộng sản phải thông qua Quốc tế Cứu tế công nhân của Pháp, có liên hệ với các tổ chức xã hội của Anh để ra sức vận động đưa Nguyễn Ái Quốc thoát khỏi Nhà tù Hương Cảng. Quốc tế Cộng sản còn phải bí mật nhờ đến Luật sư Lôdơbi ở Hồng Công và Luật sư Nouen Pơrít, công tác tại Toà án cơ mật của đế quốc Anh để giúp đỡ bào chữa”.

Từ việc Nguyễn Ái Quốc được trả lại tự do, đến việc Người bắt được liên lạc với một số đảng anh em và sang Liên Xô là cả một quá trình đấu tranh kiên trì, khôn khéo và rất phức tạp của Nguyễn Ái Quốc và các tổ chức cách mạng. Nó phải thông qua một hệ thống liên lạc, vận động bí mật, sự bố trí sắp xếp khôn khéo của Quốc tế Cộng sản. Điều đó nói đến sự quan tâm của Quốc tế Cộng sản không chỉ đối với phong trào cách mạng nước ta nói chung, mà còn đối với sinh mệnh của lãnh tụ Đảng ta một cách kịp thời và có hiệu quả.

- Tạp chí Những vấn đề Viễn Đông, số 1 -1979, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông 1931-1933 (Tư liệu và hình ảnh), Nxb. Chính trị quốc gia, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2004, tr. 59-240. 

THÁNG 3

Sự khôi phục tổ chức, lực lượng và phong trào đấu tranh cách mạng ở Quang Nam, Đà Nẵng

Mặc dù cơ sở và cách mạng ở Quảng Nam - Đà Nẵng bị thiệt hại lớn qua các đợt khủng bố (năm 1930, tháng 4 và tháng 6-1931), nhưng tổ chức Đảng và cách mạng nhanh chóng được khôi phục. Tháng 2-1933, Ban Tỉnh uỷ lâm thời Quảng Nam được thành lập, tiếp đó, các chi bộ và đảng viên vận động thành lập các tổ chức quần chúng như Nông hội đỏ, Cứu tế đỏ, Thanh niên Cộng sản Đoàn để tập hợp quần chúng, có khoảng 100 hội viên. Quần chúng còn lập ra các tổ chức biến tướng như Hội trồng dừa, Hội đồng dân, Hội trồng dương liễu... số lượng hội viên mỗi tổ chức ngày càng đông đảo, lên tới vài chục người. Phong trào phát triển mạnh ở các huyện Tam Kỳ, Đại Lộc, Quế Sơn, Hội An, Vĩnh Điện, thành phố Đà Nẵng...

Cuối tháng 2-1933, Hội nghị Tỉnh uỷ lâm thời Quảng Nam nhận định: trước chính sách áp bức, bóc lột nặng nề của đế quốc pháp và tay sai, “ai nấy đều giận đế quốc phong kiến”, “thợ thuyền, dân cày, binh lính, học sinh và các hạng người lao khổ không sợ cộng sản mà còn có xu hướng cộng sản”. “Càng cực khổ bao nhiêu lại xu hướng cách mạng thêm lên. Hoàn cảnh thế này làm cho đồng chí ta dễ đường vận động”. Về phong trào quần chúng, Hội nghị nhận định: "Từ sau khi bị khủng bố trắng, cách mạng vận động yếu nên đấu tranh của nhân dân cũng ít ỏi, gần đây phong trào đấu tranh có tiến bộ”. Ban Cán sự miền Nam Trung Kỳ xuất bản báo Cờ đỏ giao cho Tỉnh uỷ Quảng Nam đảm nhiệm biên tập và in ấn.

Do có sự khôi phục về tổ chức và lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh tiếp tục diễn ra ở nhiều nơi trong tỉnh. Ngày 14-2-1933, 150 công nhân làm đường xe lửa ở Trà Lý, Bích Ngô bãi công buộc chủ thầu phải giảm giờ làm. Tiếp đó, ngày 20 và 21- 2- 1933, 250 công nhân mỏ vàng Bồng Miêu đấu tranh đòi bảo hiểm xã hội, đòi phụ cấp đắt đỏ. Tháng 2-1933, cuộc đấu tranh của công nhân bốc vác bến tàu Đà Nẵng nổ ra, cũng thu được thắng lợi. Ở nông thôn, phong trào nông dân kêu kiện về nạn cường hào tham nhũng, xin hoãn thuế, xin miễn đi xâu rầm rộ. Đặc biệt, nông dân Trà My đã đánh bọn địa chủ ở Phương Xá, Đông Hội làm bọn chúng khiếp sợ. Ở Quế Sơn, nông dân tổng Phú Xuân kéo ra đình làng chống bọn hào lý tham nhũng, đòi cấp lại ruộng đất cho công bằng. Một số tù chính trị mãn hạn cũng đòi lại ruộng đất đã bị địa chủ cướp. Nông dân một số làng miền núi ở huyện Trà My, Đắc Lây đấu tranh chống lính tới đóng đồn và cướp phá.

Sự khôi phục tổ chức lực lượng và phong trào đấu tranh cách mạng cho thấy sức sống mãnh liệt của Đảng, tinh thần yêu nước giác ngộ cách mạng của nhân dân Quảng Nam, Đà Nẵng trong cuộc đấu tranh quyết liệt với kẻ thù dân tộc và giai cấp.

- Đảng bộ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng: Lịch sử Đảng bộ Quảng Nam - Đà Nẵng (1930-1945), Sơ thảo, NXb. Đà Nẵng, 1991, t.I.

NGÀY 9 - 3

Thành lập Uỷ ban Vận động toàn xá tù chính trị Đông Dương

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Pháp, phong trào chống khủng bố ở Đông Dương phát triển thành phong trào đòi ân xá tù chính trị. Đầu năm 1933, phong trào phát triển với nhiều hình thức phong phú lôi cuốn hàng vạn người tham gia. Cũng theo sáng kiến của Đảng Cộng sản Pháp, ngày 9-3-1933 Uỷ ban Vận động toàn xá tù chính trị Đông Dương được thành lập do P. Lănggiơvanh (P. Langevin) làm Chủ tịch. Tham gia ủy ban có những nhân vật có uy tín lớn như Phăngxi Giuốcđanh (F. Jourdam) - (lãnh đạo Hội Cứu tế đỏ), các văn hào Hăngri Bácbuýtxơ (Henri Barbusse) và Rômanh Rôlăng (Romin Rolland), nhà báo Ăngđrê Viôlit (Andrée Viollis), Sanlây Be (Challay Ben).

Trong nhiều tháng, nhân dân lao động Pháp dưới sự lãnh đạo của Uỷ ban đã tổ chức biểu tình ở nhiều nơi đòi ân xá cho 10.000 chính trị phạm ở Đông Dương, đặc biệt đòi bỏ các án tử hình, quyên góp tiền gửi cho những người bị giam trong các nhà tù.

- Viện Mác-Lênin: Tình đoàn kết chiến đấu vô sản Việt - Pháp, Nxb. Thông tin lý luận, Hà Nội, 1986, t4. 41, 314.

NGÀY 14-3

Đồng chí Môrixơ (Maurice Thorez), Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Pháp, lên tiếng ủng hộ cách mạng Đông Dương

Phong trào đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Đông Dương luôn được sự ủng hộ của bạn bè quốc tế, trong đó có những người cộng sản và nhân dân tiến bộ Pháp. Ngay từ những năm đầu thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam đã được sự ủng hộ của Đảng Cộng sản Pháp. Tại Đại hội lần thứ XVI Đảng Cộng sản Liên Xô (6- 1930), đồng chí Môrixơ Tôrê, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Pháp đã tố cáo tội ác tàn bạo của đế quốc Pháp ở Đông Dương. Nhân ngày kỷ niệm 1-5-1931, tại Pháp, đồng chí kêu gọi “Giai cấp công nhân Pháp chúng ta nếu muốn xứng đáng với Quốc tế Cộng sản thì còn phải làm nhiều nghĩa vụ khác nữa, trước hết là đoàn kết chặt chẽ với hàng triệu công nhân và nông dân Đông Dương đang đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc Pháp, để giải phóng đất nước mình". Trong phiên họp ngày 14-3-1933 của Hạ nghị viện Pháp tranh luận về luật ân xá, đồng chí Môrixơ Tôrê đọc một diễn văn dài bênh vực nhân dân lao động Đông Dương. Đồng chí phản bác lại luận điệu xuyên tạc của Bộ trưởng thuộc địa Xarô vu cáo những tù chính trị Đông Dương là "quân trộm cướp bị kết án hình sự thông thường”, không phải là đối tượng của luật ân xá. Với những số liệu và chứng cứ cụ thể, đồng chí tố cáo đế quốc Pháp đang dìm nhân dân lao động Đông Dương trong bể máu. Đồng chí đọc lại cho toàn Hạ nghị viện nghe một thông cáo của toàn quyền Paxkiê ra lệnh cho bộ máy cai trị của hắn đàn áp ngay lập tức và không cần xét xử những người lao động Việt Nam bị tình nghi là cộng sản. Đồng chí cũng trình bày nội dung bản Luận cương chính trị của Đảng và tuyên bố rằng: “Chúng tôi tán thành cương lĩnh của Đảng Cộng sản. Chúng tôi ủng hộ cuộc đấu tranh của những người anh em chúng tôi ở Đông Dương. Chúng tôi ủng hộ cuộc đấu tranh đó với danh nghĩa của tình đoàn kết vô sản quốc tế. Chúng tôi ủng hộ cuộc đấu tranh đó vì đó là lợi ích của chính những người lao động của nước Pháp bởi vì theo lời nói bất hủ của Mác, “Một dân tộc đi áp bức một dân tộc khác không thể là một dân tộc tự do".

Tiếp đó, ngày 4-4-1933, tham luận trước Hạ nghị viện, đồng chí nói: “Nhóm cộng sản chúng tôi đề nghị Hạ nghị viện sẽ thông qua văn kiện bao gồm việc ân xá hoàn toàn tất cả nạn nhân của sự khủng bố kinh khủng và tai hại ở thuộc địa, nhất là ở Đông Dương".

Sự ủng hộ của Đảng Cộng sản Pháp là nguồn cô vũ to lớn đối với Đảng Cộng sản Đông Dương và nhân dân Đông Dương, trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung của giai cấp vô sản, góp phần thức tỉnh nhân dân tiến độ Pháp là một đòn mạnh mẽ giáng vào chính sách khủng bố trắng của đế quốc Pháp ở Đông Dương.

- Viện Mác - Lênin: Tình đoàn kết chiến đấu vô sản Việt – Pháp, Nxb. Thông tin lý luận, Hà Nội, 1986, tr. 82.

THÁNG 3

Tác phẩm sơ thảo Lịch sử phong trào cộng sản ở Đông Dương của Hồng Thế Công (Hà Huy Tập)

Nhân dịp kỷ niệm lần thứ ba ngày thành lập Đảng, đồng chí Hà Huy Tập viết tác phẩm Sơ thảo Lịch sử phong trào cộng sản ở Đông Dương.Ngoài phần Cùng bạn đọc, Lời nói đầu và Bảng kê các chính đảng ở Đông Dương từ năm 1917, tác phẩm gồm 10 chương. Chương I về Việt Nam Cách mạng Thanh niên hội (1923-1929). Chương II về các tổ chức cộng sản khác. Chương III về Đông Dương Cộng sản Đảng. Chương IV về An Nam Cộng sản Đảng. Chương V về Hội nghị thống nhất thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Chương VI về phong trào cách mạng trước tháng 9-1930. Chương VII và phong trào Xôviết. Chương VIII về hoạt động của Đảng từ tháng 10-1930 đến Hội nghị của các Xứ uỷ cuối năm đó. Chương IX về tình hình Đảng sau lúc các Xôviết ở miền Bắc Trung Kỳ tan vỡ. Chương X về hậu quả của cuộc khủng hoảng kinh tế và những chủ trương hành động của Đảng.

Như tác giả đã viết, cuốn sách được viết trong hoàn cảnh vội vàng, khó khăn và thiếu cả sự chỉ đạo, nhưng tác giả đã phác thảo được quá trình hoạt động của Đảng trong ba năm đầu mới thành lập. Tác phẩm đã giúp các đảng viên trẻ và công nhân cách mạng lúc bấy giờ tìm hiểu lịch sử Đảng, giúp họ tránh những sai lầm cũ và học tập những kinh nghiệm của ba năm đấu tranh dũng cảm.

- Hồng Thế Công: Sơ thảo Lịch sử phong trào cộng sản ở Đông Dương, lưu tại Viện Lịch sử Đảng Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 401-425.

NGÀY 30 - 4

Thắng lợi của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Sài Gòn trong cuộc bầu cử Hội đồng thành phố

Cho đến năm 1933, trong các kỳ bầu cử Hội đồng thành phố Sài Gòn, Đảng Lập hiến và một số đảng phái chính trị tay sai Pháp thường giành thắng lợi vì không có các đảng phái cách mạng ra tranh cử và được thực dân Pháp ủng hộ, dùng tiền tài mua phiếu. Trong năm 1932, nhân dân lao động Sài Gòn đã quen với hình thức đấu tranh công khai hợp pháp qua cuộc tranh luận trên báo chí về vấn đề phổ thông đầu phiếu. Do đó, năm 1933, giai cấp công nhân và nhân dân lao động kiên quyết đấu tranh với những đảng phái phản động thân Pháp trong cuộc bầu cử Hội đồng thành phố.

Ngày 30-4-1933, những ứng cử viên của công nhân, đứng đầu là đồng chí Nguyễn Văn Tạo và các đồng chí Lê Văn Lưỡng, Trần Văn Vân, Nguyễn Xuân Vinh, Nguyễn Văn Nở cùng một số trí thức khác ra mắt nhân dân Sài Gòn. Lần đầu tiên, các đảng phái phản động gặp đối thủ thực sự là những người cộng sản và yêu nước chân chính trong cuộc tranh cử vào Hội đồng thành phố.

Đại biểu cho công nhân lao động Sài Gòn ra tuyên ngôn, họp mít tinh, phát truyền đơn trình bày chương trình hành động để vận động cử tri. Nhiều cuộc mít tinh lớn, tập trung từ 2000-3000 người được tổ chức hợp pháp, gây dư luận sôi nổi trong nhân dân thành phố. Đêm 21-4- 1933, trước 3000 quần chúng ở rạp hát Thành Xương, đồng chí Nguyễn Văn Tạo và những ứng cử viên khác trình bày rõ ý nghĩa việc tranh cử, làm cho quần chúng tin vào sức mạnh đoàn kết đấu tranh của mình.

Những ứng cử viên của nhân dân đề ra một bản yêu sách - chương trình tranh cử khá thiết thực, có khả năng tập hợp được đông đảo nhân dân lao động thành phố như chính sách cứu đói, trợ cấp thất nghiệp, ngày làm 8 giờ, tăng cường phúc lợi công cộng xoá bỏ sự bấtbình đẳng giữa nhân dân Nam Kỳ và chính quốc... Trong khi đó, các ửng cử viên của Đảng Lập hiến như Trương Văn Bền, Bùi Quang Chiêu, Nguyễn Phan Long, Nguyễn Văn Sâm vận động tranh cử bằng sức ép chính trị, bằng tiền bạc, thúc ép giới chủ các nhà máy xí nghiệp buộc công nhân bỏ phiếu cho Đảng Lập hiến. Ngoài ra, thực dân Pháp đưa ra một lực lượng thứ ba với tên gọi “Độc lập" như Nguyễn Văn Tốt, Lê Thành Lư, Lê Trọng Dinh để âm mưu phân tán phiếu, tránh tập trung phiếu cho ứng cử viên công nhân. Thực dân Pháp nắm báo chí cổ vũ cho Đảng Lập hiến, chỉ có báo Trung lập ủng hộ công nhân, nên bốn ngày sau bầu cử, tờ báo này bị rút giấy phép.

Kết quả bầu cử ngày 30-4-1933, ứng cử viên công nhân giành thắng lợi lớn. Sau khi vào Hội đồng thành phố, những đại biểu này tăng cường bênh vực cho người lao động, vạch mặt nạ chính sách thực dân.

Trong cuộc đấu không cân sức, thắng lợi của những đại biểu công nhân chứng tỏ quần chúng chịu ảnh hưởng của Đảng Cộng sản của cách mạng vì lần đầu tiên những người cộng sản và yêu nước thắng lợi trong một cuộc bầu cử ở Đông Dương. Đảng Cộng sản có khả năng vận động quần chúng nhân dân thành thị và đã có một diễn đàn đấu tranh mới rộng rãi, hợp pháp.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930- 1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, từ 181-186.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

NGÀY 1-5

Đảng Cộng sản Đông Dương xuất bản Chương trình hành động của Nông hội

Chương trình hành động của Nông hội được Đảng Cộng sản Đông Dương xuất bản lần thứ nhất ngày 1-5- 1933, sau đó được tái bản ngày 1-8-1933.

Bằng những dẫn chứng cụ thể về nông thôn, nông dân Đông Dương dưới chế độ thực dân phong kiến, Chương trình hành động nói lên tình cảnh khổ cực của giai cấp nông dân. Chiếm 90% dân số nhưng giai cấp nông dân chỉ chiếm 20% diện tích ruộng đất. Họ bị đế quốc, tư sản mại bản, địa chủ phong kiến bóc lột đến tận xương tủy, sưu cao thuế nặng, nạn cho vay nặng lãi... cuộc khủng hoảng kinh tế 1929-1933 càng làm cho đời sống của nông dân thêm cơ cực, hàng nghìn người chết đói. Giai cấp nông dân không còn con đường nào khác phải “kéo nhau ra trường cách mạng đánh đổ đế quốc, đoạt lại tự do quyền, trừ diệt địa chủ, chia đất cho dân cày, lập chánh phủ Xôviết công nông”.

Chương trình hành động điểm lại lịch sử đấu tranh của giai cấp nông dân trong những thập kỷ đầu thế kỷ XX, đỉnh cao phong trào là Xôviết Nghệ An, Hà Tĩnh năm 1930. Phong trào đã giành được những thắng lợi bước đầu, quan trọng nhất là đã liên minh tranh đấu dưới ngọn cờ của giai cấp công nhân, nhưng không tránh khỏi những khuyết điểm như phong trào còn mang tính tự phát, phát triển không đều, phương pháp đấu tranh sai lầm (ám sát, bạo động non...), tổ chức Nông hội phát triển chậm...

Trước tình hình chính quyền thực dân, phong kiến đang ra sức đàn áp phong trào nông dân, Chương trình hành động kêu gọi toàn thể nông dân đoàn kết dưới sự lãnh đạo của Đảng, của Nông hội, đấu tranh với những yêu cầu sau:

1. Chống sưu cao thuế nặng, đòi bỏ thuế thân và thứ thuế vô lý, đánh thuế người giàu, miễn thuế cho dân nghèo.

2. Phân chia hoa lợi hợp lý bảo đảm đời sống cho nông dân.

3. Chống nạn cho vay nặng lãi ở nông thôn.

4. Chính quyền thực dân phải cấp vốn sản xuất cho nông dân.

5. Cải thiện chế độ làm thuê, tăng lương, giảm giờ làm, nghỉ ngày lễ...

6. Chia lúa của nhà giàu cho nông dân bị đói.

7. Nông dân được tự do lập hội, tự do ngôn luận, tự do đi lại.

8. Bỏ chế độ canh tuần, làm xâu.

9. Rút quân lính khỏi các làng xã, bỏ Luật tử hình.

10. Bỏ độc quyền rượu, muối.

Phong trào cách mạng đang ở thế thoái trào "gió lặng sóng êm", Đảng cho điều đó là bình thường, chính nhờ khi tiến khi thối mà quần chúng học đòi kinh nghiệm... thất bại tức là mẹ thành công vậy”.

Cuối cùng, Chương trình hành động kêu gọi: "Làn sóng cách mạng trước đã qua, làn sóng sau đương ào tới. Anh em, chị em hãy mau phá tan thối chí, đánh vỡ ngã lòng, kịp dựng ngọn hồng kỳ, kéo nhau ra giáp chiến một trận cuối cùng với quân thù giai cấp kỳ đoạt lại được ruộng đất với tự do quyền".

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t.4, tr. 84-102.

TỪ NGÀY 2 ĐẾN NGÀY 9-5

Cuộc đấu tranh ở Toà án Đại hình Sài Gòn

Từ ngày 2 đến ngày 9-5-1933, Toà án Đại hình Sài Gòn mở phiên toà xét xử 120 chiến sĩ cộng sản. Đế quốc Pháp tập trung một số lớn tù nhân cộng sản để xét xử nhằm khủng bố tinh thần đảng viên và quần chúng cách mạng. Báo chí Sài Gòn lúc đó gọi là "Vụ án Đảng Cộng sản Đông Dương”. Một luật sư tiến bộ ở Sài Gòn là Xăngxienlơri (Cancielleri) được ủy nhiệm bào chữa cho những người cộng sản. Ngoài ra, thực dân Pháp còn cử 2 luật sư người Việt, 10 luật sư người Pháp khác để bào chữa cho phạm nhân.

Để bôi nhọ thanh danh Đảng ta, đánh lạc hướng dư luận tiến bộ, Chưởng lý phiên tòa đọc bản cáo trạng, vu khống những người cộng sản “cướp của", “giết người", “phá rối trật tự trị an", "bài ngoại", “phân biệt màu da", “kích động thù hằn dân tộc,"... Trong nanh vuốt kẻ thù, các đồng chí Ngô Gia Tự, Lê Văn Lương, Phạm Hùng, Hà Huy Giáp, Nguyễn Chí Diểu, Bùi Lâm và nhiều đồng chí khác đã nêu cao dũng khí của người cách mạng. Với lý lẽ sắc bén, các đồng chí đã phản bác lại mọi lời vu khống của toà án, bảo vệ và nêu cao mục tiêu chính nghĩa của Đảng là hoạt động để giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, mang lại tự do, cơm no, áo ấm, hoà bình cho nhân dân, người cộng sản không thù hằn dân tộc, chỉ chống thực dân Pháp phản động, nhưng là bạn của nhân dân lao động Pháp. Đồng chí Ngô Gia Tự nói: Đảng Cộng sản là một chính đảng cách mạng, những người cộng sản không phải là ăn cướp, giết người. Chính đế quốc Pháp mới là kẻ ăn cướp, giết người. Đế quốc Pháp cướp nước Việt Nam, câu kết với phong trào áp bức bóc lột nhân dân tàn khốc chính điều đó thúc đẩy những người Việt Nam yêu nước đứng lên làm cách mạng. Đồng chí Bùi Lâm nói: đối với nhân dân Pháp, không bao giờ thù ghét mà luôn có quan hệ tốt với họ, những người cộng sản chỉ căm ghét và chống lại bọn thực dân Pháp xâm lược mà thôi và vì thế đấu tranh đòi thủ tiêu chế độ thuộc địa.

Địch vẫn cố tình buộc tội với những bản án đã sắp đặt sẵn. Ba giờ sáng ngày 9-5-1933, tòa án đế quốc tuyên án tử hình 8 người (trong đó có các đồng chí Phạm Hùng, Lê Văn Lương, Lê Quang Sung...), 19 người khổ sai chung thân (trong đó có đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Chí Diểu, Hà Huy Giáp..., 21 người 20 năm khổ sai, 17 người 15 năm khổ sai.. Các đồng chí hô to các khẩu hiệu "Phản đối án tử hình", “Đả đảo toà án đế quốc”, “Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm".

Một mình không chống lại được cả bộ máy của toà án đế quốc nhưng luật sư tiến bộ Xăngxienlơri đã khẳng định: “Toà án các ông không thể dập tắt được phong trào đấu tranh của họ".

Dư luận trong nước và ở Pháp rất quan tâm theo dõi và phản đối vụ xét xử của nhà cầm quyền thực dân Pháp. Nhân dân tiến bộ Pháp đã tổ chức 98 cuộc biểu tình phản đối vụ xử án, đòi ân xá 10.000 tù chính trị Đông Dương. Trước sức ép trong và ngoài nước, đế quốc Pháp phải giảm một số án tử hình xuống khổ sai chung thân1.

Biến toà án đế quốc thành diễn đàn kết tội chủ nghĩa đế quốc Pháp, tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản, các chiến sĩ cộng sản đã thể hiện tinh thần đấu tranh dũng cảm, kiên quyết trong mọi hoàn cảnh, góp phần nâng cao uy tín của Đảng, giáo dục quần chúng nhân dân tin tưởng vào sự nghiệp chính nghĩa của cách mạng

- Đạp lên đầu thù (Hồi ký), Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 1971, tr 12-21.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

THÁNG 5

Lập lại Xứ uỷ lâm thời Nam Kỳ, khôi phục hệ thống tổ chức của Đảng

Cuối năm 1932, do sự khủng bố gắt gao của đế quốc Pháp, Xứ uỷ Nam Kỳ vừa lập lại đã bị phá vỡ ngay. Với tinh thần đấu tranh kiên cường của những người cộng sản, tổ chức đảng nhanh chóng được khôi phục. Tháng 5- 1933, đồng chí Trương Văn Bang lập lại Xứ uỷ gồm bảy đồng chí do đồng chí trực tiếp làm Bí thư, ra báo Cờ đỏ làm cơ quan ngôn luận.

Trong năm 1933, nhiều đồng chí mãn hạn tù trở về địa phương tiếp tục hoạt động. Đồng chí Trần Văn Giàu (Hồ Nam) và Nguyễn Văn Long (tức Dựt) từ Liên Xô vừa trở về nhanh chóng bắt liên lạc với Xứ uỷ, hoạt động tích cực được bổ sung vào Xứ uỷ.

Dưới sự chỉ đạo của Xứ uỷ Nam Kỳ, Liên Huyện ủy Hóc Môn - Bà Điểm - Đức Hoà được nâng cấp thành Liên Tỉnh uỷ miền Đông. Liên Tỉnh uỷ miền Đông tích cực bắt liên lạc với Xứ uỷ và Liên Tỉnh uỷ miền Trung, miền Tây và các đồng chí vừa ra tù để khôi phục hệ thống tổ chức của Đảng và phong trào cách mạng. Ở nhiều tỉnh, cơ sở đảng đã có, nhưng chưa đủ điều kiện để tổ chức ra các tỉnh uỷ. Vì thế Xứ uỷ quyết định lập ra đặc uỷ, chủ trương liên kết, tổ chức hoạt động theo vùng, theo đó Đặc uỷ Vàm Cỏ Đông ra đời gồm một phần của tỉnh Chợ Lớn tới Trung Quận và một phần Đức Huệ, Đặc uỷ Long Châu, Rạch Hà...

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các Xứ ủy trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1934 - 1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Hàn Song Thanh: Một cuộc đời một thế kỷ, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Trà Vinh xuất bản, 2000, tr 28.

NGÀY 4-7

Xứ uỷ lâm thời Nam Kỳ ra Thông cáo gửi các đảng viên trong xứ

Thông cáo nêu rõ: Sau một thời gian bị đàn áp khủng bố dữ dội, Đảng Cộng sản Đông Dương đang phục hồi về tổ chức, lực lượng, ảnh hưởng của Đảng lan sang cả Lào, Campuchia. Phong trào cách mạng của quần chúng đang hồi phục. Tuy nhiên, trong thời gian tới, việc khôi phục tổ chức Đảng còn gặp nhiều khó khăn. Điều đó đòi hỏi nỗ lực cao độ của các cấp bộ Đảng và mỗi cán bộ, đảng viên.

Thông cáo đính chính, giải thích và bổ sung một số vấn đề trong bản Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương, khẳng định nhiệm vụ đánh đổ ách áp bức của đế quốc, giành độc lập hoàn toàn cho Đông Dương, đập tan quân đội và tịch thu vũ khí của đế quốc, xây dựng quân đội cách mạng công nông.

Thông cáo làm rõ nội dung khẩu hiệu trong Chương trình hành động của Công hội, nêu rõ tính chất cách mạng của khẩu hiệu đó là đấu tranh đòi những quyền lợi thiết thân hàng ngày. Khẩu hiệu đó sẽ thu phục được đông đảo quần chúng.

Xứ uỷ Nam Ký phê phán khuynh hướng khủng bố, ám sát, lập trường manh động tiểu tư sản. Để tránh bị khủng bố, cần xây dựng tổ chức bí mật, đồng thời vạch mặt những tên tay sai đế quốc trước quần chúng nhân dân. Nhân ngày Quốc khánh Pháp 14 - 7, Xứ uỷ kêu gọi các cấp bộ Đảng trong xứ lãnh đạo quần chúng đấu tranh bằng các hình thức mít tinh, hội họp, rải truyền đơn, treo cờ biểu ngữ và sau đó tổng kết rút kinh nghiệm cho đợt đấu tranh nhân ngày chống chiến tranh đế quốc 1-8.

Thông cáo của Xứ uỷ hướng dẫn các Đảng bộ phương pháp và những khẩu hiệu đấu tranh, tập trung vào đấu tranh công khai đòi các quyền lợi hàng ngày như chống giảm lương, chống sa thải thợ, chống thuế, đòi chia lúa gạo... kết hợp giữa những khẩu hiệu ấy với khẩu hiệu cơ bản của cách mạng phản đế và điền địa. Trong quá trình đấu tranh, chú ý gắn với xây dựng và phát triển lực lượng cách mạng, tuyên truyền đường lối chủ trương của Đảng trong quần chúng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,1999, t. 4, tr. 103-110.

NGÀY 16 - 7

Công nhân Nhà máy sửa chữa xe lửa Trường Thi đình công

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và với truyền thống anh hùng của quê hương Xôviết Nghệ - Tĩnh, giai cấp công nhân Vinh - Bến Thuỷ luôn thường trực tinh thần đấu tranh cách mạng. Đầu năm 1933, Khu uỷ Bến Thuỷ được khôi phục và một sẽ đồng chí đã lập hiệu ảnh Văn Lan ở thành phế Vinh, thiết lập đường dây liên lạc với Đông Dương Viện trợ Bộ.

Cùng với sự khôi phục về tổ chức là sự bùng phát trở lại phong trào đấu tranh cách mạng. Ngày 16-7-1933, công nhân Nhà máy sửa chữa xe lửa Trường Thi đình công chống sa thải công nhân.

Theo lệnh của Khâm sứ Trung Kỳ giới chủ nhà máy viện cớ hết việc làm, thiếu tiền lương để sa thải 20 công nhân người Bắc Kỳ mà chúng cho là “những người có thể hấp thụ tinh thần phản kháng của cộng sản và bị cộng sản xúi giục chống chính phủ”.

Phát huy truyền thống đoàn kết đấu tranh trong cao trào cách mạng 1930-1931, 150 công nhân đã đình công phản đối việc bớt lương, sa thải thợ, buộc giới chủ nhà máy phải chấp nhận yêu sách của công nhân.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Vinh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Vinh,Nxb. Nghệ Tĩnh, 1988, t. 1.

NGÀY 1-8

Điều lệ của Nông hội

Nông dân là lực lượng to lớn của dân tộc, là đồng minh trung thành của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống đế quốc, phong kiến. Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta đã chú ý vận động, tổ chức nông dân. Trong cao trào cách mạng 1930 - 1931, Đảng đã phát động hàng vạn nông dân đấu tranh.

Tiến thêm một bước về tổ chức vận động giai cấp nông dân, ngày 1-8-1933, Đảng Cộng sản Đông Dương xây dựng và ban hành Điều lệcủa Nông hội, có bảy điều khoản:

1. Nông hội tổ chức theo địa phương, bao gồm cả công nhân nông nghiệp, lấy tên địa phương đặt tên Nông hội.

2. Tôn chỉ của Hội là "binh vực quyền lợi thiết thực của nông dân lao động, để dìu dắt anh em làm cách mạng điền địa".

3. Tiêu chuẩn gia nhập Hội: Trung, bần nông và công nhân nông nghiệp bất kỳ thuộc dân tộc nào nếu thừa nhận tôn chỉ, điều lệ và phục tùng các nghị quyết của Nông hội đều được gia nhập.

4. Hội viên có trách nhiệm tuyên truyền tôn chỉ của Hội, xây dựng Hội về tổ chức và đóng phí Hội.

5. Hệ thống tổ chức của Hội: tổ chức cơ sở Hội là làng, làng đông hội viên thì chia thành các phân hội. Trên Nông hội làng (xã) là Nông hội quận (huyện), Nông hội tỉnh, khi đủ điều kiện sẽ thành lập Nông hội xứ và Tổng Nông hội đỏ Đông Dương. Mỗi cấp hội có Ban ủy viên do Hội nghị đại biểu cấp đó cử ra. Ban uỷ viên làng 15 ngày họp một lần, phải cử ra Ban Thường vụ uỷ viên lo công việc hàng ngày. Nông hội làng 3 tháng đại hội một lần để cử ra Ban uỷ viên mới và bàn bạc công việc. Khi có gì đột xuất, tổ chức hội nghị bất thường.

6. Hằng tháng, hội viên phải đóng góp quỹ. Khi có việc sẽ quyên góp thêm.

7. Cuối cùng, Điều lệ nêu vấn đề kỷ luật. Ai làm trái tôn chỉ của Hội mà không chịu sửa đổi, ai ba tháng không đóng hội phí mà không có lý do sẽ bị khai trừ. Ngoài ra, tuỳ lỗi nặng nhẹ mà phê bình, cảnh cáo, khai trừ tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Tuy còn chưa đầy đủ, nhưng bản Điều lệ của Nông hội đã đề ra được những nội dung có tính nguyên tắc về tổ chức và hoạt động của một đoàn thể quần chúng. Xây dựng Điều lệ Nông hội, Đảng Cộng sản Đông Dương có điều kiện tổ chức và vận động quần chúng nông dân tham gia đấu tranh cách mạng một cách có tổ chức, có kỷ luật, tạo thành khối sức mạnh đoàn kết thống nhất trong cuộc đấu tranh giai cấp và dân tộc quyết liệt.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4. tr. 111-112.

TỪ NGÀY 8 ĐẾN NGÀY 18 - 8

Đoàn đại biểu phong trào chống phát xít của Đảng Cộng sản Pháp đến Sài Gòn

Cùng với những hoạt động sôi nổi trên đất Pháp hướng tới Việt Nam đang bị khủng bố, Đảng Cộng sản pháp đã cử những đảng viên của mình đến Đông Dương để khích lệ phong trào và lấy những tư liệu sống cho công tác tuyên truyền. Tháng 8-1933, Pôn Vaiăng Cutuyriê (Vailant Couturier), Uỷ viên Ban Chấp hành Đảng Cộng sản Pháp dẫn đầu Đoàn đại biểu phong trào chống phát xít "Amxtécđam - Plâyen" trên đường sang Thượng Hải dự Hội nghị chống chiến tranh đã ghé qua Sài Gòn. Đoàn đã làm việc tại đây từ ngày 8 đến ngày 18-8-1933. Đồng chí Pôn Vaiăng Cutuyriê đã tham gia một cuộc mít tinh lớn trước hàng nghìn người lao động Việt Nam. Những hoạt động của Đoàn tại Sài Gòn đã tố cáo chế độ thực dân và ủng hộ những người cách mạng Việt Nam trong cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do.

- Viện Mác - Lênin: Tình đoàn kết chiến đấu vô sản Việt –Pháp, Nxb. Thông tin lý luận, Hà Nội 1986, tr. 82.

NGÀY 31-8

Xứ uỷ Nam Kỳ ra Thông cáo gửi đảng viên toàn xứ

Cuối tháng 8-1933, Đảng bộ Nam Kỳ tổ chức Hội nghị đại biểu để bầu Xứ uỷ. Sau Hội nghị, Xứ uỷ ra Thông cáo gửi các đảng viên toàn xứ.

Thông cáo nêu rõ: trên thế giới, chủ nghĩa tư bản đang chìm sâu trong khủng hoảng, mâu thuẫn giữa các nước đế quốc với nhau và giữa các nước đế quốc với Liên Xô rất gay gắt. Ở Đông Dương, đế quốc Pháp đang thi hành cải cách lừa bịp ở Trung Kỳ, phong trào cách mạng dần hồi phục, đã xuất hiện rải rác một số cuộc đấu tranh của công nhân. Nhiệm vụ chính của Đảng lúc này là ra sức khôi phục tổ chức, lực lượng.

Xứ uỷ Nam Kỳ nhận thấy trong thời gian vừa qua, công tác tuyên truyền, tổ chức của Đảng bộ còn yếu nên ảnh hưởng của Đảng chưa sâu rộng trong quần chúng. Xứ ủy đề ra một số nhiệm vụ trước mắt là:

1. Củng cố các chi bộ cũ và xây dựng các chi bộ mới trong các nhà máy, xí nghiệp lớn như Phú Mỹ, điện nước, điện tín, bến cảng ...

2. Xây dựng tổ chức Công hội xung quanh các chi bộ Đảng.

3. Giải tán Thành uỷ Sài Gòn Chợ Lớn, Xứ uỷ trực tiếp chỉ đạo địa bàn thành phố.

4. Xây dựng Đặc uỷ Đồng Nai (gồm ba tỉnh Bà Rịa, Biên Hoà, Thủ Dầu Một) để lãnh đạo các hoạt động trong công nhân ba tỉnh.

5. Tăng cường vận động công nhân và xây dựng Đảng trong công nhân với khẩu hiệu "chui vào sản nghiệp".

Đối với nhiệm vụ vận động nông dân, Thông cáo nêu rõ, cách mạng ruộng đất là "trung tâm điểm của cách mạng tư sản dân quyền, nông dân là một động lực căn bản của cách mạng" nên phải chú ý vận động nông dân đấu tranh, trước hết bằng cuộc đấu tranh sôi nổi của chính giai cấp công nhân. Phong trào nông dân bắt đầu hồi phục ở một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, tuy nhiên còn rời rạc. Vì thế, Đảng có nhiệm vụ phổ biến Chương trình hành động và Điều lệ của Nông hội, phát triển tổ chức Nông hội một cách rộng rãi đặc biệt là vùng ven các đô thị để dễ liên kết phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân. Muốn xây dựng Nông hội mạnh thì phải xây dựng chi bộ Đảng làm nòng cốt. Phải tổ chức Đặc uỷ Hậu Giang, xây dựng lại cơ sở ở các tỉnh Mỹ Tho, Tân An, Gò Công. Phải đấu tranh chống tư tưởng coi nhẹ vị trí, vai trò của giai cấp nông dân và chống việc bỏ địa bàn thành thị chạy về nông thôn để tránh khủng bố.

Trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, Xứ uỷ nêu rõ nhiệm vụ tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, huấn luyện, nâng cao trình độ lý luận của đảng viên bằng việc phổ biến và sự tham gia rộng rãi của cán bộ đảng viên vào xuất bản Tạp chí Cộng sản và báo chí của các địa phương, học tập Điều lệ Đảng, chú ý đào tạo cán bộ vô sản.

Hội nghị tiến hành cải tiến tổ chức, tăng cường thành phần vô sản trong các cơ quan lãnh đạo. Hội nghị cử Xứ uỷ Nam Kỳ gồm 9 đồng chí (5 ủy viên chính thức 4 uỷ viên dự khuyết) và Ban Thường vụ gồm 3 đồng chí. Trong 9 đồng chí có 2 nông dân, 1 trí thức và 6 công nhân. Đồng chí Trương Văn Bang là Bí thư Xứ uỷ.

Ngoài ra, Hội nghị đề ra hai nhiệm vụ cho Xứ uỷ Nam Kỳ là: chắp nối liên lạc với Đặc uỷ Long Châu, Rạch Hà để thống nhất hoạt động và chắp mối liên lạc với Cao Miên, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, Ai Lao để hợp nhất các xứ bộ, tổ chức lại Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 113-118.

THÁNG 10

Cuộc tranh luận về duy tâm - duy vật và thắng lợi của tư tưởng vô sản trên lĩnh vực triết học

Cuộc đấu tranh cách mạng diễn ra trên mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực tư tưởng, triết học. Đế quốc Pháp và bọn tay sai âm mưu tiến công vào tư tưởng triết học vô sản để hỗ trợ cho các chính sách về chính trị, quân sự, kinh tế - văn hoá.

Mở ra cuộc tranh luận về duy tâm và duy vật, Phan Khôi viết bài "Văn minh vật chất và văn minh tinh thần" đăng báo Phụ nữ thời đàmngày 8-8-1933. Theo Phan Khôi thì, "tinh thần sinh ra vật chất", người phương Tây có “tinh thần cao thượng hùng tráng” còn người phương Đông thì “tinh thần yếu đuối lắm". Cụ thể hơn, tác giả bài báo còn mạt sát tinh thần dân tộc Việt Nam: "Chúng ta, người Việt Nam đây, phải tỉnh ngộ lại, phải thành thật nhận mình là thua kém, thua kém về vật chất là bởi thua kém về tinh thần" và kết luận: dân ta "chẳng có tinh thần gì đâu mà làm phách”. Ngoài ra, "học giả" Phan Khôi còn có bài báo “Nguyên lý và hiện tượng”, đăng báo Phụ nữ thời đàm ngày 12-11-1933, tách rời nguyên lý và hiện tượng, tách rời triết học và khoa học.

Để chống lại những luận điểm duy tâm, phản động của Phan Khôi, đồng chí Hải Triều và một số đồng chí khác đã viết nhiều bài báo kiên quyết vạch mặt hắn trước dư luận. Các bài báo "ông Phan Khôi không phải là một học giả duy vật" đăng báo Đông phương ngày 20-10-1933 và "ông Phan Khôi là một học giả duy tâm" đăng báo Phụ nữ tân tiến tháng 1-1934 của Hải Triều, bài "Vật chất và tinh thần" của Thành Tâm, đăng báo Đông phương ngày 8-11-1933... đã bác bỏ những luận điểm phản động của Phan Khôi, tuyên truyền khẳng định và đề cao học thuyết duy vật. Hải Triều và những trí thức cách mạng đã khẳng định những nguyên lý của phép biện chứng duy vật, chứng minh vật chất có trước, tinh thần có sau, tinh thần phụ thuộc vào vật chất, vật chất thay đổi thì tinh thần cũng thay đổi theo, tinh thần chỉ là "cái phản chiếu của vật chất". Tuy nhiên, tư tưởng có tác động trở lại đối với vật chất. Hải Triều và các trí thức tiến bộ cũng đấu tranh phản bác lập luận mập mờ về “nguyên lý và hiện tượng” của Phan Khôi.

Nhân cuộc tranh luận, những trí thức yêu nước, tiến bộ đã phê phán tư tưởng nô lệ, đầu hàng đế quốc của Phan Khôi, vạch rõ sở dĩ nước ta còn thua kém các nước phương Tây chính là do bị đế quốc kìm hãm về chính trị, kinh tế và văn hoá.

Cuộc tranh luận trên tuy chỉ thu hẹp trong phạm vi báo chí công khai hợp pháp, nhưng là biểu hiện rõ nét của tư tưởng yêu nước cách mạng chống tư tưởng nô lệ, phản động. Nó có tiếng vang lớn trong các tầng lớp nhân dân thành thị, nhất là tầng lớp trí thức, làm thức tỉnh tinh thần yêu nước, lòng tự tôn dân tộc của một bộ phận nhân dân.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam, 1925-1945, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nôi, 1984, tr 81-82.

- Thăng Long Hà Nội, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr. 183.

NGÀY 15 - 10

Thư của Đảng Cộng sản Pháp, Trung Quốc và Nhật Bản gửi Đảng Cộng sản Đông Dương

Hưởng ứng lời kêu gọi của Quốc tế Cộng sản, ngày 15- 10-1933, các Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Cộng sản Trung Quốc và Đảng Cộng sản Nhật Bản gửi chung một bức thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương.

Trước hết, bức thư khẳng định những thành tích của Đảng trong mấy năm qua đã lãnh đạo cuộc đấu tranh anh dũng chống ách áp bức bóc lột của đế quốc và phong kiến. Bằng những chứng cứ, số liệu cụ thể, bức thư tố cáo chính sách khủng bố tàn bạo của đế quốc Pháp và bè lũ tay sai đối với cách mạng Đông Dương và vạch rõ điều đó chứng tỏ đế quốc Pháp và tay sai đang rất hoảng hốt, lo sợ trước sức mạnh của phong trào cách mạng.

Trong cuộc đấu tranh chung của giai cấp vô sản chống chủ nghĩa đế quốc, Đảng Cộng sản Đông Dương luôn được sự quan tâm ủng hộ, giúp đỡ của bạn bè quốc tế. Bức thư nêu rõ "Các Đảng Cộng sản Pháp, Tàu và Nhật Bản gửi lời chào mừng vô sản nồng nhiệt nhất đến những người cộng sản và tất cả những người lao động Đông Dương. Tuy ở các nước khác nhau, nhưng chúng ta đều có một sự nghiệp chung. Thưa các đồng chí, chúng tôi ở bên cạnh các đồng chí".

Bức thư nói lên tinh thần đoàn kết chiến đấu giữa Đảng Cộng sản Đông Dương với các Đảng Cộng sản và nhân dân tiến bộ thế giới, là nguồn cổ vũ Đảng Cộng sản và nhân dân Đông Dương tiếp tục tiến lên.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t.4, tr 439-444.

TRONG NĂM 1933

Chương trình hành động của Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương

Tầng lớp thanh niên có vị trí, vai trò to lớn trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Chính vì thế, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng luôn chú ý vận động thanh niên đấu tranh theo đường lối chính trị của mình. Ngoài những yêu cầu chung của toàn dân tộc, thanh niên có những yêu cầu riêng của tầng lớp mình. Tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn được thành lập và phát triển từ năm 1931, nhưng còn có tính chất địa phương, chưa có một chương trình hành động chung của Thanh niên Cộng sản Đoàn toàn xứ Đông Dương. Đáp ứng yêu cầu đó, Đảng Cộng sản Đông Dương giúp Thanh niên Cộng sản Đoàn xây dựng chương trình hành động, nhằm tập hợp đông đảo và đẩy mạnh hơn nữa cuộc đấu tranh của thanh niên.

Dưới sự áp bức, bóc lột nặng nề của đế quốc Pháp và bọn tay sai thanh niên cũng như các tầng lớp nhân dân lao động khác phải chịu trăm điều khổ cực, bất công. Những quyền lợi của thanh niên như công ăn việc làm, học tập, vui chơi, giải trí, hoạt động xã hội... bị xâm phạm. Trong cuộc đấu tranh chung của toàn dân tộc, tầng lớp thanh niên ngày càng biểu lộ tinh thần hăng hái, xung kích.

Trước phong trào đấu tranh của thanh niên ngày càng tăng, đế quốc Pháp và tay sai một mặt tiến hành khủng bố dã man nhằm làm nhụt chí yêu nước của thanh niên, mặt khác ra sức lừa dối, hướng thanh niên xa rời con đường đấu tranh cách mạng, lầm đường, lạc lối bằng các tổ chức thanh niên "cải lương" hoặc quá “tả". Trước tình hình đó. Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương đề ra nhiệm vụ cương quyết đấu tranh chống ảnh hưởng quốc gia cải lương trong thanh niên bằng cách kiên trì giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh niên, vạch trần bộ mặt phản dân hại nước của các tổ chức thanh niên do địch lập ra như “Thanh niên Bắc Kỳ”, "Tân thanh niên", "Tiến quân"... Thanh niên Cộng sản Đoàn ra sức thu phục những thanh niên yêu nước trong Việt Nam Quốc dân Đảng và hợp tác với những tổ chức thanh niên có xu hướng yêu nước khác. Chương trình hành động nêu rõ: chỉ dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Thanh niên Cộng sản Đoàn và bằng con đường bạo lực cách mạng, thanh niên Đông Dương mới có thể giải phóng mình, giải phóng dân tộc.

Chương trình hành động khẳng định Thanh niên Cộng sản Đoàn là đội quân tiên phong của thanh niên lao động, có nhiệm vụ tập hợp thanh niên lao động đấu tranh theo đường lối của Đảng Cộng sản và Quốc tế Cộng sản Thanh niên. Trước sự khủng bố tàn bạo của kẻ thù, Thanh niên Cộng sản Đoàn phải xây dựng tổ chức và hoạt động bí mật đồng thời phải lợi dụng triệt để các hình thức công khai, bán công khai để thu hút đông đảo thanh niên trong các ngành nghề địa phương kể cả trong các tổ chức của địch lập ra. Từ khi thành lập, thanh niên cộng sản luôn tiên phong trong đấu tranh đòi các quyền lợi cho thanh niên, chống ảnh hưởng quốc gia cải lương và tả phái. Tuy nhiên, Thanh niên Cộng sản Đông Dương còn nhiều khuyết điểm như chưa kịp thời tổng kết rút kinh nghiệm từ cao trào 1930-1931, chưa tuyên truyền rộng rãi những tấm gương đấu tranh anh dũng của thanh niên, liên hệ giữa thanh niên các địa phương, giữa thanh niên thành thị và nông thôn, giữa các nhà máy, xí nghiệp chưa chặt chẽ. Do đó, nhiệm vụ trước mắt là phải xây dựng tổ chức thanh niên cộng sản rộng rãi ở các nhà máy, xí nghiệp, đồn điền, ở nông thôn cũng như thành thị. Dựa trên Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương,Chương trình hành động của Thanh niên Cộng sản Đoàn nêu lên năm nhiệm vụ căn bản và những yêu cầu chung của Thanh niên Cộng sản Đông Dương. Chương trình hành động cũng nêu lên bảy nhiệm vụ và yêu cầu cụ thể, trước mắt của toàn thể thanh niên lao động ở Đông Dương và những yêu cầu của thanh niên công nhân, thanh niên nông dân, thanh niên các dân tộc ít người, nữ thanh niên, thanh niên trong quân đội địch, học sinh sinh viên, thanh niên nghèo thành thị và nhiệm vụ lãnh đạo thiếu niên, nhi đồng.

Cuối cùng, Chương trình hành động kêu gọi toàn thể thanh niên Đông Dương tập hợp đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương để thực hiện hai nhiệm vụ cách mạng là đánh đổ đế quốc, phong kiến, sau đó tiến lên xã hội cộng sản. Sự ra đời Chương trình hành động của Thanh niên Cộng sản Đoàn cho thấy một bước trưởng thành của Đảng ta trong nhiệm vụ lãnh đạo toàn dân thực hiện đường lối cách mạng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t.4, tr. 119-142.

TRONG NĂM 1933

Tỉnh uỷ Quảng Ngãi tái lập, lãnh đạo phong trào đấu tranh

Tháng 3-1933, Tỉnh ủy Quảng Ngãi tái lập do đồng chí Phạm Quy làm Bí thư. Tỉnh uỷ chủ trương phát động quần chúng đấu tranh công khai với địch để tập hợp lực lượng, đề ra nhiệm vụ cấp bách của Đảng bộ là: kiên trì tập hợp, giáo dục quần chúng, chống tư tưởng cầu an mệt mỏi, sợ địch, vạch trần âm mưu tội ác của kẻ thù, xây dựng củng cố hệ thống Đảng và các tổ chức quần chúng, chú trọng đến công nhân đang làm đường xe lửa, liên hệ với các tỉnh bạn giúp xây dựng cơ sở Đảng ở nhưng nơi còn trắng để cùng nhau phối hợp hoạt động bắt liên lạc với cấp trên, mỗi tháng Tỉnh ủy họp một lần để kiểm điểm công tác bàn phương hướng hoạt động.

Nhờ những chủ trương đúng đắn đó, phong trào cách mạng trong tỉnh dần hồi phục và phát triển. Hệ thống tổ chức Đảng và đoàn thể quần chúng được củng cố và mở rộng, tiêu biểu là ở các huyện Đức Phổ, Mộ Đức, Sơn Tịnh, Bình Sơn. Toàn tỉnh có 40 đảng viên, Tỉnh ủy được củng cố do đồng chí Phạm Xuân Hòa làm Bí thư.

Khôi phục tổ chức gắn với khôi phục đấu tranh. Cuối tháng 4-1933, tù chính trị nữ ở Nhà lao Quảng Ngãi tuyệt thực phản đối những hành động tàn bạo của bọn cai tù. Nhiều nơi, nông dân dựa vào các tổ chức biến tướng như “Hội đổi công”, “Hội vòng công”, “Đoàn cày”, "Đoàn cấy”, “Đoàn gặt” đấu tranh để tăng tiền công, đòi chia lại công điền công thổ, chống tệ chè chén, sách nhiễu của bọn hào lý, đòi những quyền dân sinh dân chủ. Tiêu biểu là cuộc đấu tranh của 300 nông dân Nghĩa Hành ngày 22-6- 1933, phản đối chủ thầu đập Suối Đá tăng tiền thủy lợi phí. Tháng 8-1933, tù chính trị Nhà lao Buôn Ma Thuột về Nhà lao Quảng Ngãi đấu tranh phản đối chế độ lao dịch. Ngày 27-9-1933, Đảng bộ còn tổ chức treo cờ búa liềm ở Sơn Tịnh và một số nơi.

Cuối năm, đường dây liên lạc giữa Quảng Ngãi với các tỉnh Nam Trung Bộ và cấp trên đã thông suốt tạo điều kiện phong trào cấp tỉnh phát triển mạnh mẽ hơn.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

NĂM 1933

Chương trình hành động và Điều lệ của Công đoàn

Giai cấp công nhân giữ vị trí tiên phong trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc với vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Cùng với Đảng Cộng sản, tổ chức Công hội đỏ giữ vai trò rất quan trọng trong việc tập hợp, tổ chức công nhân đấu tranh. Công tác vận động công nhân được chú ý ngay từ đầu với việc thành lập Ban Công vận Trung ương (1-1931) do đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú làm Trưởng ban. Cùng với việc xây dựng Điều lệ và Chương trình hành động của Nông hội, Thanh niên Cộng sản Đoàn, Đảng Cộng sản Đông Dương đã xây dựng, cho ra đời Chương trình hành động và Điều lệ của Công đoàn vào năm 1933.

Trước hết, Chương trình hành động nêu rõ chính sách áp bức bóc lột hết sức tàn tệ của chủ nghĩa đế quốc Pháp đối với người lao động Đông Dương, vạch trần cái gọi là "văn minh", “khai hoá", "bình đẳng”, “bác ái" thực chất là lừa bịp về mặt tinh thần, là sự bóc lột người lao động đến tận xương tủy để tìm kiếm siêu lợi nhuận tư bản.

Chương trình hành động điểm lại quá trình ra đời của giai cấp công nhân Đông Dương, ra đời một cách "đau đớn" từ chính sách bóc lột thuộc địa của tư bản Pháp. Những đặc điểm của giai cấp công nhân là: gắn bó chặt chẽ với giai cấp nông dân, tuổi đời còn rất trẻ, trình độ giác ngộ giai cấp chưa cao...

Dưới chế độ thống trị của đế quốc Pháp, giai cấp công nhân chịu trăm đường khổ cực, lao động nặng nhọc, đói, rét, bệnh tật, đánh đập, cúp lương... không ngòi bút nào miêu tả được. Chính vì thế, giai cấp công nhân không còn con đường nào khác là đoàn kết lại, đấu tranh chống áp bức, bóc lột.

Chương trình hành động nêu lên những kinh nghiệm đấu tranh của giai cấp công nhân Đông Dương. Lịch sử đấu tranh của công nhân bắt đầu từ năm 1925, đến năm 1931 đã hết sức mạnh mẽ, từ các cuộc đấu tranh lẻ tẻ, tự phát đã phát triển thành các phong trào có tổ chức. Các tổ chức Công hội phát triển khá mạnh, giai cấp công nhân trở thành một lực lượng chính trị độc lập. Tuy nhiên, sự liên kết trong phong trào công nhân cũng như sự liên kết với giai cấp nông dân chưa chặt chẽ làm cho các cuộc đấu tranh còn thu được ít kết quả. Đế quốc Pháp và tay sai bằng các chính sách lừa bịp đang ra sức xoa dịu phong trào công nhân.

Chương trình hành động nêu rõ: "Giai cấp vô sản chúng ta chỉ thừa nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là đảng duy nhất, đội tiên phong tuyệt vời của chúng ta... Công hội cách mạng chìa bàn tay cho Đảng Cộng sản, tổ chức mặt trận tranh đấu thống nhất của hàng chục triệu công nhân và phu cu li, kêu gọi anh chị em tranh đấu chống chính phủ, chống giai cấp tư sản, để đòi lợi ích trước mắt của chúng ta, kiên trì tranh đấu, noi theo "tấm gương quang vinh" của giai cấp vô sản Nga, tranh đấu cho đến khi cuộc cách mạng giải phóng giành được thắng lợi hoàn toàn”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 64-83.

TRONG NĂM 1933

Đấu tranh của tù chính trị cộng sản ở Ngục Sơn La

Từ năm 1930, đế quốc Pháp tăng cường xây dựng và mở rộng hệ thống nhà tù để giam cầm, đày ải những chiến sĩ cộng sản và quần chúng yêu nước. Thực dân Pháp biến Ngục Sơn La thành trung tâm lưu đày ở phía bắc Việt Nam. Địch tập trung ở đây nhiều tên cai ngục nham hiểm và gian ác, thi hành chế độ tù đày khắc nghiệt nhằm giết dần giết mòn những người tù, uy hiếp tinh thần đấu tranh của họ. Riêng năm 1933, trong 8 tháng đã có hơn 60 người tù bị chết, trong đó có nhiều chiến sĩ cộng sản.

Từ đầu năm 1930 đến tháng 2-1933, địch đã đày bốn đoàn tù chính trị lên Ngục Sơn La, trong đó đông nhất là đoàn thứ tư gồm 210 người. Trong đoàn tù này có nhiều đồng chí Trung ương uỷ viên, Xứ uỷ, tỉnh ủy viên và cán bộ của các cấp uỷ mà thực dân Pháp đã xếp vào "những phần tử nguy hiểm". Đường lên Tây Bắc xa xôi, đoàn tù chính trị đã đấu tranh quyết liệt buộc địch chấp nhận các yêu cầu như đi hai ngày phải nghỉ một ngày, mỗi ngày chỉ đi từ 15-20 km, trưa phải được nghỉ lâu hơn, bỏ dây thừng, người ốm được đi tự do không bị xích chân tay...

Chế độ tù đày khắc nghiệt ở Ngục Sơn La đã cướp đi nhiều cán bộ ưu tú của Đảng. Tin tức lan truyền đã làm sôi động phong trào đấu tranh trong và ngoài nước đòi án xá tù chính trị. Do vậy, tháng 10-1933, Toàn quyền Đông Dương Pátxkiê đi kinh lý Sơn La cùng với Thống sứ Bắc Kỳ Pagiơ (Pages). Được tin đó, tù chính trị đã tổ chức chuẩn bị đấu tranh, cử đại diện đưa yêu sách cho Pátxkiê đòi chuyển tù chính trị về xuôi, phải được ăn gạo tẻ, không ăn gạo nếp, phải được nhận tiền, bưu điện, quà cáp, thuốc men từ ngoài gửi vào, thả những người bị bắt oan, không được đánh đập tù nhân, không làm việc nặng nhọc. Anh em còn tố cáo chế độ tù đày dã man làm nhiều người ốm chết.

Trước thái độ kiên quyết của tù nhân cùng với tác động phong trào tiến bộ ở Pháp, thực dân Pháp phải đáp ứng nhiều yêu cầu của tù nhân. Địch phải chuyển một số lớn tù chính trị từ Ngục Sơn La về Hà Nội, giảm bớt chế độ tù đày khắc nghiệt. Những thắng lợi đó đã cổ vũ tinh thần đấu tranh bất khuất của những người cộng sản và những người yêu nước tại Nhà ngục Sơn La.

- Viện Mác - Lênin, Viện Lịch sử Đảng: Ngục Sơn La, trường học đấu tranh cách mạng, Nxb. Thông tin lý luận, Hà Nội, 1992, tr. 3-20.

____________

1. Sau này do sức đấu tranh của dư luận trong nước và tại Pháp, án tù các đồng chí Phạm Hùng, Lê Văn Lương giảm xuống chung thân và bị đày ra Côn Đảo.

ĐẦU NĂM 1934

Đàm thoại giữa đại diện của Quốc tế Cộng sản và đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đang học tập, công tác ở Liên Xô

Từ khi được công nhận là một chi bộ độc lập, quan hệ giữa Đảng Cộng sản Đông Dương và Quốc tế Cộng sản khá chặt chẽ. Trước tình hình cách mạng trong nước gặp khó khăn, nhiều đảng viên đang công tác và học tập tại Liên Xô có những băn khoăn, lo lắng. Trong cuộc phỏng vấn với các đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đang học tập tại Đại học Phương Đông và trường Quốc tế Lênin đầu năm 19341, đồng chí đại diện của Quốc tế Cộng sản2 giải đáp nhiều vấn đề mà các đảng viên nêu ra.

Cuộc phỏng vấn gồm 24 câu hỏi và trả lời về nhiều vấn đề đang đặt ra của cách mạng Việt Nam và Đông Dương.

Phân tích tình hình hiện tại ở Đông Dương, đồng chí cho rằng phong trào cách mạng chỉ tạm thời lắng xuống do sự khủng bố trắng của đế quốc Pháp. Vấn đề quan trọng là Đảng Cộng sản Đông Dương phải tìm ra những bài học kinh nghiệm trong quá trình đấu tranh trước đó. chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới sẽ bùng phát mạnh mẽ. Những người cộng sản ở Đông Dương cần tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ cơ bản của cuộc cách mạng tư sản dân quyền. Trước mắt là đấu tranh để thực hiện bản Chương trình hành động của Đảng năm 1932, ra sức khôi phục tổ chức Đảng các cấp; xây dựng lại bộ máy tuyên truyền và cơ quan ngôn luận của Đảng; củng cố và phát triển các tổ chức quần chúng cho cán bộ, đảng viên và quần chúng cách mạng; xây dựng lại các Đội tự vệ; kiên quyết đấu tranh chống thế lực Tờrốtkít và các đảng phái phản động; nâng cao ý thức cảnh giác các mạng, lấy hoạt động bí mật là chính, đồng thời tranh thủ các hoạt động công khai hợp pháp...

Nhận thấy tầm quan trọng của hai bài phỏng vấn trên, năm 1935, Quốc tế Cộng sản cho in thành sách bằng tiếng Nhật.

Cuộc đàm thoại giữa đồng chí đại diện Quốc tế Cộng sản và đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đang học tập ở Liên Xô đã giúp các đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương thấy rõ tình hình và nhiệm vụ cụ thể của cách mạng Đông Dương, khẳng định tình đoàn kết vô sản chiến đấu và niềm tin tưởng chắc chắn vào thắng lợi của cách mạng Đông Dương của những người cộng sản quốc tế chân chính.

- Tạp chí Lịch sử Đảng, số 1, 2, 3-1989

TỪ NGÀY 8-2 ĐẾN NGÀY 18-3

Phái đoàn công nhân Pháp điều tra tình hình Đông Dương

Phong trào đấu tranh cách mạng anh dũng của nhân dân Đông Dương cũng như chính sách khủng bố tàn bạo của đế quốc Pháp vang dội không chỉ ở trong nước mà còn lan ra nhiều nước trên thế giới, nhất là ở "chính quốc". Từ năm 1931, cuộc vận động của Đảng Cộng sản Pháp, Tổng Công hội đỏ, Hội Cứu tế đỏ và nhiều đoàn thể tiến bộ ở Pháp chống khủng bố trắng ở Đông Dương mỗi ngày một mạnh mẽ, gây thành phong trào đòi đại xá chính trị phạm và "Uỷ ban vận động đại xá tù chính trị Đông Dương" được thành lập trong đó có nhiều nhân vật nổi tiếng của nước Pháp tham gia. Tháng 1-1934, "Phái đoàn công nhân điều tra tình hình Đông Dương được thành lập do đồng chí Gabơrien Pêri (Gabriel Péri), nghị sĩ Cộng sản tại Quốc hội Pháp đứng đầu. Phái đoàn có nhiệm vụ điều tra những đơn kêu cứu của các gia đình có người bị chính quyền thuộc địa bắt bớ, giam cầm đã gửi đến "Uỷ ban vận động đại xá tù chính trị Đông Dương" và điều tra hậu quả cuộc khủng hoảng kinh tế, tình cảnh khổ cực của người lao động Đông Dương...

Phái đoàn tới Sài Gòn lịch trình làm việc bị nhà cầm quyền thuộc địa kiểm soát gắt gao. Đế quốc Pháp cho tay sai vu cáo phái đoàn là “tay sai của Mạc Tư Khoa", nhưng đồng chí Pêri bác bỏ luận điệu đó và tuyên bố rõ mục đích của đoàn là điều tra về sự khủng bố, về những nỗi bất công, về điều kiện lao động của công nhân Đông Dương, trên cơ sở đó đưa một phúc trình về những yêu sách của nhân dân Đông Dương lên Chính phủ Pháp.

Khi phái đoàn điều tra hoạt động ở Sài Gòn và Nam Kỳ, chính quyền thuộc địa tìm mọi cách ngăn cản. Tuy vậy đoàn đã đến nhiều đồn điền, nhà máy, nhiều địa phương như Cao Lãnh là nơi nhiều quần chúng đã bị tàn sát năm 1930-1931. Phái đoàn bị ngăn chặn không ra được Côn Đảo, Trung Kỳ, Bắc Kỳ nhưng đã tiếp xúc được với những người nhà nạn nhân của chính sách khủng bố, đã thấy được nỗi thống khổ của nhân dân lao động Nam Kỳ nói riêng và Đông Dương nói chung.

Tuy gặp nhiều cản trở, phái đoàn cố gắng làm hết trách nhiệm của mình và đưa ra một bản yêu sách tám điểm đòi những quyền lợi căn bản nhất cho người lao động Đông Dương, đặc biệt là đòi xét xử lại, đòi ân xá tất cả tù chính trị đang bị đày ải trong các nhà tù. Sự thật tình hình Đông Dương đúng như lời đồng chí Pêri từng viết trên báo L Humanité (Nhân đạo): “Nền văn minh của Pháp đã làm cho Đông Dương trở thành xứ sở của những nhục hình".

Sau khi về nước, phái đoàn tổ chức họp báo, công bố rộng rãi kết quả điều tra, làm dấy lên phong trào đấu tranh đòi đại xá tù chính trị Đông Dương. Trước sức ép của nhân dân tiến bộ Pháp, tháng 8-1934, Toàn quyền Pháp ở Đông Dương phải ra lệnh ân xá nhiều tù chính trị, nới lỏng phần nào sự áp bức, bóc lột.

Hoạt động của phái đoàn điều tra và kết quả của nó góp phần quan trọng thắt chặt tình đoàn kết giữa giai cấp công nhân Pháp và giai cấp công nhân Đông Dương.

- Viện Mác - Lênin: Tình đoàn kết chiến đấu vô sản Việt –Pháp, Nxb. Thông tin lý luận, 1986, tr. 82, 307.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930- 1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 188-191.

ĐẦU NĂM 1934

Thành lập Ban địa phương Chấp uỷ Trung Trung Kỳ, phong trào cách mạng tiếp tục phát triển ở Quảng Ngãi

Do bị thiệt hại nặng nề sau các đợt khủng bố của đế quốc Pháp, nhiệm vụ khôi phục tổ chức và lực lượng, duy trì phong trào đấu tranh trở thành nhiệm vụ cấp bách của các tỉnh Trung Trung Kỳ. Đầu năm 1934, đại biểu năm tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà họp tại thôn Hà Trung, nay thuộc xã Tịnh Hà, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi bàn về các vấn đề:

- Củng cố, phát triển cơ sở Đảng ở các tỉnh.

- Xây dựng các đoàn thể quần chúng cách mạng.

- Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, huấn luyện, xuất bản báo Cờ đỏ làm cơ quan ngôn luận.

- Giữ vững đường dây trên lạc giữa các tỉnh và cấp trên.

- Xây dựng tài chính cho Đảng.

- Hội nghị bầu ra Ban Địa phương Chấp uỷ Trung Trung Kỳ do đồng chí Phạm Xuân Hoà làm Bí thư.

Đến cuối năm 1934, Tỉnh uỷ lâm thời Quảng Nghĩa bắt được liên lạc với Xứ uỷ lâm thời Nam Kỳ và các tỉnh phía Bắc. Trên cơ sở đó, Đảng bộ tỉnh nhanh chóng mở rộng tổ chức cơ sở Đảng và các đoàn thể quần chúng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, xuất bản báo Dân nghèo phổ biến các tài liệu do Xứ ủy Nam Kỳ, Tỉnh uỷ Nghệ An cung cấp nhằm nâng cao giác ngộ cho đảng viên và quần chúng, vạch tội ác, âm mưu của kẻ thù.

Nhờ đó, phong trào cách mạng trong tỉnh tiếp tục phát triển. Công nhân làm đường xe lửa tiếp tục đấu tranh chống bọn cai thầu, đòi tăng lương, đòi trợ cấp thuốc men, chống cúp phạt, đánh đập. Nông dân đấu tranh chống sưu cao thuế nặng, chống “phù thu lạm bổ” của bọn cường hào. Tù chính trị đấu tranh chống lao dịch, chống chế độ nhà tù hà khắc.

Phong trào đấu tranh tiếp tục, Quảng Ngãi luôn là tỉnh Trung Kỳ có phong trào đấu tranh cách mạng mạnh mẽ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Khánh Hoà: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hòa (1930-1975), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Khánh Hoà xuất bản, 2001, t.1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

THÁNG 2

Hội nghị An Lục Long (Tân An) lập lại Xứ uỷ Nam Kỳ

Xứ uỷ Nam Kỳ do Trương Văn Bang thành lập và hoạt động chẳng được bao lâu lại bị địch phá vỡ.

Đầu tháng 2-1934, tại An Lục Long (tỉnh Tân An) đã diễn ra hội nghị thành lập Xứ ủy mới do đồng chí Trần Văn Giàu làm Bí thư.

Xứ uỷ tiến hành liên lạc với các đồng chí vừa mãn hạn tù trở về, còn vững tinh thần, để gây dựng lại các cơ sở Đảng bị tan vỡ. Đồng chí Đại, Uỷ viên Xứ uỷ được phân công bắt liên lạc với các đảng viên ở Gia Định, Biên Hòa. Tại cuộc họp Xứ uỷ lâm thời tháng 3-1934 tại Bình Đăng, một số đồng chí được bổ sung vào Xứ ủy như Nguyễn Văn Yến, Nguyễn Văn Kinh, Nguyễn Văn Long, Trần Văn Vi (tức Dân Tôn Tử).

Xứ ủy Nam Kỳ tái lập góp phần khôi phục phong trào cách mạng của nhân dân Nam Kỳ, từ đây phong trào dần dần có những bước phát triển. Xứ uỷ lâm thời này hoạt động cho đến sau Đại hội I của Đảng (3-1935).

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Năm Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1995. t.1.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1934- 1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 3

Thành lập Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương

Từ khi Ban Chấp hành Trung ương bị địch phá vỡ vào năm 1931, khủng bố trắng trong nước ngày càng khốc liệt. Được Quốc tế Cộng sản giúp đỡ, những người cộng sản Việt Nam ở nước ngoài tích cực hoạt động để tái lập bộ tham mưu chung của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Từ tháng 11-1931, đồng chí Lê Hồng Phong tăng cường hoạt động ở Hồng Kông, Thái Lan, Trung Quốc vận động thành lập Ban Chỉ huy ở ngoài. Tháng 6-1933, Quốc tế Cộng sản cử Svan (Trần Văn Dựt hay Nguyễn Văn Dựt) và Xinhítrơkin (Hà Huy Tập) về tăng cường.

Tháng 3 - 1934, Ban Chỉ huy ở ngoài được thành lập gồm ba người:

- Lítvinhốp (Lê Hồng Phong): Bí thư (thư ký)

- Xinhítrơkin (Hà Huy Tập): Trưởng Ban Tuyên truyền kiêm phụ trách Tạp chí Bônsơvích.

- Svan: Trưởng ban Kiểm tra.

Từ ngày 16 đến ngày 21-6-1934, Hội nghị chính thức Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương và đại diện các tổ chức Đảng trong nước diễn ra tại Ma Cao (Trung Quốc). Dự Hội nghị có năm đại biểu (hai đại biểu từ Việt Nam sang). Hội nghị nêu bảy vấn đề:

- Đề nghị Quốc tế Cộng sản công nhận Ban Chỉ huy ở ngoài.

- Chuẩn bị Đại hội Đảng lần thứ nhất vào mùa Xuân 1935.

- Xoá bỏ Đông Dương Viện trợ Bộ ở Thái Lan.

- Cải tổ Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ.

- Thông qua thư gửi Đảng Cộng sản Pháp, Trung Quốc, Thái Lan.

- Giúp Đảng Cộng sản Thái Lan gửi học viên sang học ở Mátxcơva.

- Vấn đề Đảng Vừng hồng ở Trung Kỳ.

Hội nghị tuyên bố chính thức thành lập Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương gồm năm người (ba người do Quốc tế Cộng sản chỉ định và hai người do trong nước cử ra). Ban Chỉ huy ở ngoài được quyền thay mặt Đảng trong quan hệ quốc tế với Quốc tế Cộng sản và các đảng anh em. Ban Chỉ huy ở ngoài là cơ quan đại diện của Ban Chấp hành Trung ương của Đảng. Các nghị quyết quan trọng của Ban Chấp hành Trung ương trong nước phải có sự đồng ý của Ban Chỉ huy ở ngoài. Nếu Ban Chấp hành Trung ương trong nước không tán thành thì có quyền đề đạt với Quốc tế Cộng sản. Nếu Quốc tế Cộng sản chưa có chỉ thị gì thì Ban Chấp hành Trung ương trong nước vẫn phải tuân theo Ban Chỉ huy ở ngoài. Trong trường hợp Trung ương Đảng bị vỡ, Ban Chỉ huy ở ngoài có thể thay thế Trung ương lãnh đạo trực tiếp các tổ chức Đảng trong nước để duy trì liên lạc thường xuyên.

Ban Chỉ huy ở ngoài có hai bộ phận: bộ phận tổ chức và bộ phận tuyên truyền cổ động, do hai người là thành viên Ban Chỉ huy ở ngoài phụ trách.

Trước mắt, Ban Chỉ huy ở ngoài có nhiệm vụ xuất bản tạp chí Bônsơvích, là cơ quan ngôn luận của Đảng và mở các lớp huấn luyện cán bộ.

Sau khi thành lập, Ban Chỉ huy ở ngoài tăng cường chỉ đạo việc củng cố tổ chức và tuyên truyền cách mạng trong nước. Việc thành lập Ban Chỉ huy ở ngoài có ý nghĩa rất quan trọng trong cuộc đấu tranh phục hồi tổ chức Đảng Cộng sản Đông Dương trước Đại hội đại biểu lần thứ nhất. Lê Hồng Phong nhận xét: "Trước Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng, Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng đã đóng vai trò lãnh đạo và tổ chức trong việc tái lập cơ quan lãnh đạo của Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr 523-524.

- Đỗ Quang Hưng: Ban lãnh đạo hải ngoại của Đảng qua sự phản ánh của Lê Hồng Phong, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 3 (304), 1999.

THÁNG 3

Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Thông cáo cho đảng viên ở miền Đông và Tây Nam Kỳ về cải tiến tổ chức Đảng

Ảnh hưởng và vai trò lãnh đạo của Đảng phụ thuộc rất lớn vào hệ thống tổ chức. Trước sự bất cập của hệ thống tổ chức hiện tại, tháng 3-1934, Đảng Cộng sản Đông Dương ra Thông cáo gửi đảng viên các tỉnh miền Đông và miền Tây Nam Kỳ về cải tiến hệ thống tổ chức của Đảng.

Thông cáo nêu rõ: hiện tại, Đảng Cộng sản Đông Dương tổ chức ra các xứ uỷ. Qua một thời gian hoạt động nảy sinh nhiều vấn đề bất hợp lý trong công tác tổ chức cũng như lãnh đạo cách mạng của Đảng.

Vì thế, Đảng chủ trương bỏ hình thức tổ chức cấp xứ, thành lập hình thức tổ chức Đảng theo vùng ở miền Đông và miền Tây Nam Kỳ. Ban Chấp hành Liên Tỉnh uỷ sẽ gồm 5-7 đồng chí trong đó có 3 đồng chí uỷ viên thường vụ. Xoá bỏ các Ban Chấp uỷ đặc biệt đã có từ trước như Đặc uỷ Long Châu Rạch Hà. Xây dựng các Ban Chấp uỷ tỉnh, thành ở những tỉnh cơ sở Đảng mạnh. Những tỉnh cơ sở Đảng còn yếu sẽ trực thuộc tỉnh uỷ lân cận. Có thể lập ra các Ban Tỉnh uỷ lâm thời của các tỉnh có cơ sở Đảng còn yếu. Trong các vùng đặc biệt, nơi tập trung hầm mỏ, đồn điền sẽ tổ chức các Ban Chấp uỷ đặc biệt. Ban Chấp uỷ vùng sẽ phải ra một tờ báo và có một cơ quan huấn luyện. Trước mắt, tại miền Đông lập "Địa phương Chấp ủy miền Đông”, ở miền Tây lập “Địa phương Chấp uỷ Hậu Giang" và củng cố xây dựng hệ thống tổ chức Đảng trực thuộc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr.143-152.

THÁNG 3

Thành lập Xứ Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương ở Lào

Ngay từ những năm 1928 - 1929, những người yêu nước và Cộng sản Việt Nam đã tích cực hoạt động trên đất Lào. Khi Đảng Cộng sản Đông Dương thành lập, họ tiếp tục bám dân, bám đất không quản ngại hy sinh gian khổ, xây dựng nhiều cơ sở cách mạng trên đất Lào. Họ tổ chức các lớp huấn luyện chính trị Điều lệ Đảng, đọc và phổ biến sách báo bí mật của Đảng, cuốn Đường cách mệnh của đồng chí Nguyễn Ái Quốc cho cán bộ đảng viên và quần chúng cảm tình Đảng.

Đến năm 1933, ở Viêng Chăn đã xây dựng được 5 chi bộ cộng sản. Thà Khẹt xây dựng được 5 chi bộ, Savanakhet 1 chi bộ, Pắcxế 1 chi bộ, mỏ Phôngchiu 1 chi bộ. Các chi bộ trên đều do các đảng viên Cộng sản Việt Nam tổ chức, lãnh đạo.

Để sự chỉ đạo được thuận lợi, Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương quyết định thành lập Đảng bộ Ai Lao. Trong hai ngày 6 và 7-3-1934, 15 đại biểu các chi bộ Đảng trên đất Lào đã họp Đại hội tại Cù Lao Xiêng Xụ (Viêng Chăn) để thành lập Xứ Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tại Lào. Các đồng chí Tiến Già (Lê Mạnh Trinh), đồng chí Phay (Nguyễn Chính Cần) dự Đại hội với tư cách đại biểu của Đông Dương Viện trợ Bộ.

Đại hội bầu Ban Chấp hành Xứ uỷ lâm thời Đảng bộ Ai Lao gồm 9 đồng chí do đồng chí Mản làm Bí thư. Trong Ban Chấp hành có đồng chí Xuân (Xavát) là đảng viên đầu tiên của Lào. Đại hội quyết định thành lập Tỉnh uỷ Pắc xế, Xavanakhét, củng cố thành uỷ Viêng Chăn, tổ chức Ban Chấp hành lâm thời của Thanh niên Cộng sản Đoàn, củng cố tổ chức Công hội và Hội Phản đế. Xứ uỷ lâm thời Ai Lao xuất bản báo Gương chung, mỗi kỳ ra 100 số, làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ. Việc ra báo do các đảng viên Việt Nam phụ trách.

Sau Đại hội, phong trào đấu tranh của nhân dân Lào được đẩy mạnh, đặc biệt là vào dịp kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1-5 và ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh 12-9-1934.

Tháng 10-1934, Xứ ủy Ai Lao họp ở Uđôn (Xiêm) bầu bổ sung các đồng chí Trần Tích, Phan Đình Hy (tức Quế), Phạm Quang Rịu (tức Diệu), Phạm Văn Xô (tức Đạt) và đồng chí Cuộc vào Ban Chấp hành. Đồng chí Phan Đình Hy (tức Quế) được cử làm Bí thư. Hội nghị cũng cử đồng chí Phạm Văn Xô, đại diện Xứ ủy Ai Lao đi dự Đại hội đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ nhất ở Ma Cao.

- Lịch sử Lào, Nxb. Khoa học xã hội Hà Nội, 1997, tr.29.

- Hồi ký Lê Mạnh Trinh (Tiến già), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 5

Bãi công đồng loạt của công nhân các nhà máy xay ở Chợ Lớn

Phong trào công nhân ở Nam Kỳ, nhất là ở Thành phố Sài Gòn - Chợ lớn phát triển mạnh hơn ở những nơi khác. Trong hai năm 1934-1935, trên toàn Đông Dương có 60 cuộc đấu tranh của công nhân thì trên địa bàn thành phố đã có 40 cuộc (chiếm 213), nổ ra ở những trung tâm quan trọng như xưởng Ba Son, sân bay Tân Sơn Nhất, các nhà máy xay, xe điện, xe kéo, xe thổ mộ. Cuộc đấu tranh có tổ chức lớn nhất là cuộc bãi công đồng loạt của công nhân 12 nhà máy xay gạo ở Chợ Lớn trong tháng 5-1934.

Sở dĩ phong trào công nhân ở Sài Gòn - Chợ Lớn mạnh mẽ như vậy vì đây là nơi tập trung công nhân, trình độ giác ngộ tổ chức của công nhân khá cao, có truyền thống đấu tranh rất sớm. Nhưng quan trọng nhất là vì ở Sài Gòn - Chợ Lớn, Đảng bộ được nhanh chóng tổ chức lại và lãnh đạo phong trào quần chúng. Sau khi bị phá vỡ (giữa năm 1931), đến giữa năm 1932, Xứ uỷ lâm thời và Thành uỷ Sài Gòn - Chợ Lớn được tổ chức lại. Tháng 5-1933, Xứ ủy được tái lập. Bị địch phá vỡ một lần nữa, đến tháng 2-1934, một Xử ủy mới lại được thành lập, hoạt động tháng 4-1935. Đồng thời, Tỉnh uỷ Gia Định, Huyện uỷ Gò Vấp và Hóc Môn, Liên Tỉnh uỷ Vàm Cỏ Đông cũng thành lập và hoạt động. Nhờ vậy, phong trào đấu tranh của nhân dân Thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định sau một thời gian tạm lắng, lại bùng lên mạnh mẽ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

THÁNG 5

Công nhân các đồn điền cao su ở Nam Kỳ tiếp tục đấu tranh

Hưởng ứng phong trào đấu tranh của công nhân các đồn điền cao su, nhất là cuộc đấu tranh của công nhân Đồn điền cao su Dầu Tiếng (ngày 15-12-1932), tháng 5- 1934, công nhân đồn điền cao su của Công ty SIPH ở tỉnh Biên Hoà bãi công suốt hai ngày chống hạ thấp tiền lương, buộc giới chủ phải nhượng bộ.

Cũng trong năm 1934, công nhân nhiều đồn điền cao su của các công ty tư bản Pháp ở hai quận Hóc Môn (Gia Định) và Trảng Bàng (Tây Ninh) nối tiếp nhau bãi công. Công nhân giữa các đồn điền đã có sự liên lạc, phối hợp đấu tranh tạo thành một phong trào đấu tranh hết sức mạnh mẽ. Các cuộc đấu tranh của công nhân cao su ở Nam Kỳ đã tiếp nối truyền thống đấu tranh anh dũng "Phú Riềng đỏ” của công nhân cao su chống thực dân đế quốc.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930- 1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 69.

TỪ NGÀY 16 ĐẾN NGÀY 21-6

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các đảng bộ trong nước gửi thư cho Đảng Cộng sản Pháp

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các đảng bộ trong nước họp từ ngày 16 đến ngày 21-6-1934 tại Ma Cao, Trung Quốc gửi thư tới Đảng Cộng sản và nhân dân lao động Pháp.

Bức thư khẳng định sức sống mãnh liệt của Đảng Cộng sản và phong trào cách mạng Đông Dương. Tuy bị thiệt hại nặng nề do chính sách khủng bố trắng của nhà cầm quyền thực dân nhưng phong trào đã, đang được phục hồi và phát triển trở lại mỗi lúc một mạnh mẽ. Có được kết quả đó là do sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Đông Dương, tinh thần đấu tranh bền bỉ của quần chúng và sự lãnh đạo của Quốc tế Cộng sản, sự giúp đỡ của các Đảng Cộng sản anh em trong đó có Đảng Cộng sản Pháp.

Đảng Cộng sản Đông Dương ghi nhận sự ủng hộ và giúp đỡ quý báu, to lớn của Đảng Cộng sản Pháp đối với cách mạng Đông Dương trong thời gian qua như tổ chức biểu tình phản đối khủng bố trắng, ca ngợi cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân Đông Dương, cử phái đoàn điều tra tình hình Đông Dương, bào chữa cho các chiến sĩ cộng sản, đòi ân xá tù chính trị... và mong rằng Đảng Cộng sản Pháp tiếp tục sự ủng hộ, giúp đỡ đó. Về phần mình, Đảng Cộng sản Đông Dương kêu gọi nhân dân Đông Dương đấu tranh mạnh mẽ hơn nữa để ủng hộ cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản Pháp chống chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa đế quốc, nói lên mối quan hệ khăng khít giữa cách mạng giải phóng dân tộc ở thuộc địa và cách mạng vô sản ở chính quốc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 177-179.

TỪ NGÀY 16 ĐẾN NGÀY 21-6

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các Đảng hộ trong nước gửi thư cho Đảng Cộng sản Trung Quốc

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các đảng bộ trong nước họp từ ngày 16 đến ngày 21-6-1934 gửi thư tới Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Thay mặt giai cấp công nhân và nhân dân lao động Đông Dương, Hội nghị gửi tới Đảng Cộng sản Trung Quốc lời chào cộng sản nồng nhiệt. Bức thư ca ngợi sự lãnh đạo tài tình của Đảng Cộng sản Trung Quốc đang dẫn dắt cách mạng Trung Quốc giành được những thắng lợi to lớn. Hồng quân Trung Quốc đang đánh bại các cuộc tấn công của Quốc dân Đảng, bảo vệ và không ngừng mở rộng vùng giải phóng. Những thắng lợi đó không những cổ vũ nhân dân Trung Quốc hăng hái tiến lên, mà còn làm cho những người cộng sản và nhân dân lao động Đông Dương hết sức vui mừng. Nhân dân Đông Dương coi đó là nguồn cổ vũ mạnh mẽ đối với cuộc đấu tranh của mình chống đế quốc và phong kiến.

Với tình đoàn kết quốc tế chân chính, "Đảng Cộng sản Đông Dương dùng hết sức mình, để đưa quần chúng Đông Dương ra tranh đấu bảo vệ các Xôviết Tàu và phong trào cách mạng Tàu”. Trên cơ sở nhiều mối tương đồng, Đảng Cộng sản Đông Dương tin tưởng chắc chắn rằng tình đoàn kết chiến đấu giữa hai Đảng và nhân dân hai nước sẽ ngày càng củng cố và phát triển.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 180-181.

TỪ NGÀY 16 ĐẾN NGÀY 21-6

Nghị quyết Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các đảng bộ trong nước

 Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu của các đảng bộ trong nước họp Hội nghị từ ngày 16 đến ngày 21-6-1934. Hội nghị đã nhận định tình hình thế giới và trong nước những năm qua, tình hình hoạt động của Đảng và đề ra những nhiệm vụ cách mạng trước mắt.

Nhận định tình hình phong trào cách mạng hai năm qua, Hội nghị khẳng định các cuộc đấu tranh của quần chúng lao động ở Sài Gòn, Gia Định, Sóc Trăng, Chợ Lớn, Bình Thuận, Ninh Thuận, Tây Nguyên, Hải Phòng, Cao Bằng, Phnôm Pênh, Viêng Chăn, Bò Nèng, Phong Chiu... chứng tỏ sức sống mãnh liệt của phong trào, ảnh hưởng sâu rộng của Đảng đối với các giai cấp tầng lớp, đặc biệt là tiểu tư sản, thanh niên, phụ nữ các dân tộc ít người ở Đông Dương.

Về tình hình tổ chức Đảng, Hội nghị nhận định rằng, mặc dù đế quốc Pháp khủng bố trắng, gây thiệt hại lớn cho Đảng về tổ chức và lực lượng nhưng Đảng không ngừng đấu tranh. Đảng đã khôi phục hệ thống tổ chức và tranh đấu trở lại. Ảnh hưởng của Đảng phát triển mạnh ở Lào, thượng du Bắc Kỳ tới các tỉnh chậm phát triển và tới đồng bào các dân tộc ít người. Về lý luận, Đảng đã soạn thảo Chương trình hành động của mình, giúp Đoàn Thanh niên Cộng sản và Công hội soạn thảo Chương trình hành động. Đồng thời, Hội nghị chỉ ra những khuyết điểm trong công tác xây dựng Đảng như lực lượng Đảng phân bố chưa đều, Đảng chưa xây dựng được cơ sở ở những địa bàn quan trọng như công xưởng lớn ở các thành phố, các nhà máy sửa chữa xe lửa, các tuyến đường sắt, hầm mỏ và đồn điền chưa nối lại mối liên hệ với với địa phương đã được tổ chức trước đây, mối liên hệ giữa tổ chức đảng các cấp chưa chặt chẽ, cấp trên không nắm được tình hình cụ thể ở cơ sở, cấp dưới ít nhận được chỉ thị của cấp trên, do đó cán bộ đảng viên ở cơ sở chưa chú ý lập những tổ chức cách mạng của quần chúng, công khai cũng như bí mật, chưa kiên quyết đấu tranh chống những phần tử, phe nhóm phản cách mạng. Về chính trị, tư tưởng, còn nhiều tàn tích tiểu tư sản như xu hướng cô độc biệt phái, chưa nhận rõ tính chất giai cấp của Đảng, tính chất dân tộc, dân chủ của cách mạng nước ta, trình độ cán bộ đảng viên còn nhiều hạn chế.

Trên cơ sở đánh giá tình hình, Hội nghị đã đề ra những nhiệm vụ trước mắt.

Về tổ chức: nhanh chóng khôi phục tổ chức Đảng các cấp, củng cố các tổ chức đã có, xây dựng tổ chức mới ở các địa bàn quan trọng, kết nạp đảng viên mới từ giai cấp vô sản thành thị và nông thôn, tăng cường thành phần vô sản trong các cơ quan lãnh đạo của Đảng. Về phương pháp hoạt động: kết hợp hoạt động bí mật với hoạt động công khai, tổ chức và dựa vào các tổ chức quần chúng cách mạng, thiết lập mối liên hệ chặt chẽ giữa các đảng bộ bảo đảm sự thống nhất trong hoạt động, đồng thời đề cao tinh thần tự động công tác của các đảng bộ và địa phương trên cơ sở bản Chương trình hành động của Đảng.

Đảng phải kết hợp chặt chẽ giữa tổ chức và đấu tranh, mở rộng đấu tranh hơn nữa để phát triển tổ chức. Đồng thời Đảng phải tiếp tục Bônsơvích hoá, mở rộng tự phê bình và phê bình, khắc phục những tư tưởng và hành động sai sót trong Đảng và trong phong trào cách mạng mà Hội nghị đã vạch ra, để giữ vững sự đoàn kết, thống nhất về tư tưởng, tổ chức và hành động của Đảng.

Hội nghị cũng nêu ra những nhiệm vụ khác của Đảng là làm tốt công tác tuyên truyền và huấn luyện, tăng cường tổ chức và lãnh đạo Thanh niên Cộng sản Đoàn, Công hội đỏ, Nông hội đỏ, tăng cường hơn nữa công tác binh vận, đẩy mạnh đấu tranh phản đối chiến tranh đế quốc, mở rộng Hội Phản đế, tăng cường lãnh đạo các tổ chức công khai hợp pháp của quần chúng.

Hội nghị quyết định lấy Chương trình hành động của Đảng làm cơ sở cho mọi hoạt động của Đảng, của các đoàn thể quần chúng cách mạng, đẩy mạnh đấu tranh đưa cách mạng Đông Dương tới thắng lợi.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr 153-154.

TỪ NGÀY 16 ĐẾN NGÀY 21-6

Nghị quyết Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương và đại biểu của các Đảng bộ trong nước về vấn đề tổ chức

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương và đại diện các tổ chức đảng trong nước đã thông qua Nghị quyết chính trị và Nghị quyết về vấn đề tổ chức.

Nghị quyết Hội nghị tuyên bố, theo chỉ thị và được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, “Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương đã được thành lập".

Ban Chỉ huy ở ngoài gồm năm đồng chí, trong đó ba người do Quốc tế Cộng sản chỉ định và hai đồng chí do Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ định. Ban Chỉ huy ở ngoài bầu Ban Thường vụ và Thư ký Ban. Thời hạn tồn tại của Ban Chỉ huy ở ngoài do Quốc tế Cộng sản quy định. Ban Chỉ huy ở ngoài họp ít nhất ba tháng một lần. Ban Chỉ huy ở ngoài là đại diện của Đảng Cộng sản Đông Dương trong quan hệ với Quốc tế Cộng sản và các Đảng Cộng sản anh em.

Ban Chỉ huy ở ngoài chỉ đạo đường lối chính trị chung của Ban Chấp hành Trung ương, có quyền cử đại biểu tham gia công tác kiểm tra hoạt động của các cấp ủy Đảng trong nước.

Những Nghị quyết về những vấn đề quan trọng Ban Trung ương chưa thống nhất với Ban Chỉ huy ở ngoài, Ban Trung ương có quyền khiếu nại lên Quốc tế Cộng sản. Trước khi được sự chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản, Ban Trung ương vẫn phải tuân theo sự chỉ đạo của Ban Chỉ huy ở ngoài để nhận sự lãnh đạo thường xuyên. Ban Chỉ huy ở ngoài có thể thay thế Ban Trung ương lãnh đạo trực tiếp tất cả các tổ chức Đảng trong nước.

Ban Chỉ huy ở ngoài gồm hai bộ phận: Bộ Tổ chức (phụ trách cả công tác liên lạc); Bộ Tuyên truyền cổ động. Mỗi bộ có một đồng chí do Ban Chỉ huy ở ngoài chỉ định phụ trách.

Nhiệm vụ trước mắt của Ban Chỉ huy ở ngoài là xuất bản Tạp chí Bônsơvích, cơ quan lý luận của Đảng Cộng sản và tổ chức các khóa học giúp cán bộ đảng viên nắm vững tình hình, nhiệm vụ cách mạng trong nước.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc  gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 175-176.

NGÀY 3 - 8

Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương

Quốc tế Cộng sản luôn quan tâm theo dõi và chỉ đạo phong trào cộng sản và công nhân quốc tế trong đó có sự trưởng thành của Đảng Cộng sản và phong trào cách mạng Đông Dương. Ngày 3-8-1934, Quốc tế Cộng sản gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương, đánh giá tình hình và đề ra những nhiệm vụ cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Quốc tế Cộng sản khẳng định: Đảng Cộng sản Đông Dương ra đời từ chính sách áp bức bóc lột nặng nề của đế quốc, phong kiến, tuy còn con trẻ, nhưng Đảng đã giành được vai trò lãnh đạo phong trào dân tộc và "sau khởi nghĩa Yên Bái, chỉ có Đảng Cộng sản mới có thể là lãnh tụ duy nhất của cuộc đấu tranh cách mạng chống đế quốc". Ra đời chưa được bao lâu, Đảng đã tập hợp được đông đảo quần chúng, đấu tranh mạnh mẽ trong cao trào cách mạng 1930-1931.

Quốc tế Cộng sản nhắc lại những nhiệm vụ cơ bản của Đảng Cộng sản Đông Dương là lãnh đạo nhân dân làm cách mạng dân chủ tư sản với hai nhiệm vụ phản đế, phản phong. Hiện tại, điều kiện chưa chín muồi cho cuộc đấu tranh giành thắng lợi. Đảng phải tập trung vào củng cố tổ chức, phát triển lực lượng đoàn kết toàn dân đấu tranh, Quốc tế Cộng sản chỉ ra con đường duy nhất đưa cách mạng Đông Dương đến thắng lợi là con đường cách mạng bạo lực. Do vậy, Đảng phải ra sức vạch mặt và chống lại chủ nghĩa cải lương đang phát triển mạnh do sự đàn áp khốc liệt và chính sách lừa bịp của đế quốc. Đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội hữu khuynh, tả khuynh đang xuất hiện trong Đảng như khuynh hướng tách rời nhiệm vụ phản đế, phản phong; không tin vào sức mạnh của quần chúng; tư tưởng thất bại chủ nghĩa, xu hướng bạo động ám sát, coi nhẹ đấu tranh kinh tế, đòi các quyền lợi hằng ngày...

Quốc tế Cộng sản chỉ rõ rằng: "Nhen lên và tổ chức ở khắp nơi cuộc đấu tranh của nông dân đòi ruộng đất, kết hợp cuộc đấu tranh ấy với phong trào công nhân và phong trào phản đế. Đó là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng hiện nay”. Muốn vậy, Đảng phải ra sức phát triển Công hội, Nông hội đỏ, xây dựng những đội du kích vũ trang, tăng cường công tác binh vận, mở rộng liên hệ với cách mạng Trung Quốc, tăng cường đoàn kết toàn dân nhất là hai giai cấp chính công nhân và nông dân. Đảng phải được xây dựng, củng cố ngang tầm với nhiệm vụ, phải xây dựng sự thống nhất về chính trị, tư tưởng và tổ chức của Đảng, đặc biệt chú ý phát hành rộng rãi tờ báo Đảng làm cơ quan ngôn luận. Tập trung vào nhiệm vụ Bônsơvích hoá Đảng bằng cách tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội trong Đảng, phát triển đảng viên và cán bộ Đảng trong công nhân, củng cố các Ban Chấp hành địa phương, tăng cường lãnh đạo các đoàn thể quần chúng....

Cuối thư, Quốc tế Cộng sản tin tưởng rằng, Đảng Cộng sản Đông Dương sẽ lãnh đạo nhân dân Đông Dương đấu tranh giành thắng lợi trong một tương lai không xa.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 461-494.

THÁNG 8

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc gửi thư cho đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương

Do có mối tương đồng về địa lý, chính trị, Đảng Cộng sản và nhân dân Trung Quốc luôn quan tâm đến tình hình cách mạng Đông Dương. Tháng 8-1934, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc gửi tới Đảng Cộng sản Đông Dương bức thư ca ngợi cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân ta và trao đổi một số kinh nghiệm lãnh đạo cách mạng.

Khẳng định tình đoàn kết chiến đấu giữa hai đảng anh em, bức thư có đoạn: "Đã mấy năm nay, Đảng Cộng sản Tàu và Đảng Cộng sản Đông Dương liên hiệp đệ huynh rất mật thiết trong trường tranh đấu chống tụi thù chung”.

Trước tình hình đế quốc Pháp và tay sai đang tiến hành chính sách khủng bố trắng tàn bạo, Đảng Cộng sản Trung Quốc khẳng định: khủng bố trắng của đế quốc không thể dập tắt được phong trào cách mạng ở Đông Dương, những người cộng sản chân chính không bao giờ run sợ, rối trí và dao động trước kẻ thù. Tổ chức, lực lượng của Đảng và phong trào cách mạng quần chúng đang hồi phục mạnh mẽ.

Bằng kinh nghiệm của mình, những người cộng sản Trung Quốc nêu rõ: Đảng Cộng sản Đông Dương phải chú ý tổng kết thực tiễn, rút kinh nghiệm đấu tranh, tranh lập lại sai lầm cũ để tiến lên phía trước. Muốn thắng lợi, phải xây dựng Đảng Cộng sản Đông Dương thành một Đảng Bônsơvích có tổ chức và kỷ luật, liên hệ chặt chẽ với quần chúng. Phương pháp hoạt động của Đảng phải bí mật, đồng thời phải biết lợi dụng các điều kiện công khai mà tập hợp quần chúng, tăng cường công tác tuyên truyền, báo chí vạch mặt những phần tử cơ hội đầu hàng, phản bội, tay sai Pháp. Đảng phải thành lập được và giữ quyền lãnh đạo trong Mặt trận Phản đề Đông Dương. Khi đã củng cố tổ chức, phát triển lực lượng rồi, phải kiên quyết lãnh đạo quần chúng đấu tranh cách mạng, tiếp nối truyền thống oanh liệt của công nông Đông Dương trong cao trào cách mạng 1930-1931.

Đánh giá vị trí, vai trò của cách mạng Đông Dương, bức thư có đoạn: “Cuộc cách mạng Đông Dương là một bộ phận trong những bộ phận quyết định của cuộc cách mạng ở Đông Phương". Do đó, Đảng Cộng sản Đông Dương còn có nhiệm vụ đẩy mạnh cuộc đấu tranh trong xứ, góp tiếng nói chung vào cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản thế giới là cách thiết thực để giúp đỡ cách mạng Trung Quốc, Liên Xô trong chống chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa đế quốc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, từ 495-517.

NGÀY 10 - 9

Tỉnh ủy Nghệ An, Hà Tĩnh kêu gọi kỷ niệm ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh

Nghệ An, Hà Tĩnh là quê hương của Xôviết Nghệ - Tĩnh. Mặc dù bị đàn áp khốc liệt nhưng ngọn lửa cách mạng luôn âm ỉ cháy trong lòng người dân Nghệ - Tĩnh, chỉ chờ dịp bùng phát mạnh mẽ.

Để gây lại phong trào cách mạng ở Đông Dương, tháng 6-1934, Hội nghi Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng với đại biểu các đảng bộ trong nước quyết định phát truyền đơn kêu gọi kỷ niệm ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh 12-9 trên toàn xứ Đông Dương.

Truyền đơn do Hội nghị thảo ra nêu rõ: Tuy chỉ tồn tại được vài tháng nhưng chính quyền Xôviết đã cho quần chúng thấy rằng: chỉ có chính quyền Xôviết mới thực sự đại diện cho đông đảo quần chúng lao động trong cuộc đấu tranh chống đế quốc và phong kiến. Kỷ niệm Xôviết Nghệ -Tĩnh, chúng ta cần phải tiếp tục tranh đấu, đánh đổ khủng bố trắng, đánh đổ đế quốc Pháp, quan lại địa chủ, hào lý bản xứ, làm cho dân tộc hoàn toàn độc lập.

Thực hiện chủ trương ấy, Tỉnh uỷ Nghệ An đã in hàng nghìn bản truyền đơn kỷ niệm Xôviết Nghệ -Tĩnh phân phát trong các tỉnh ở Trung Kỳ. Ngày 10-9-1934, ngày quy định hoạt động thống nhất trong toàn xứ, truyền đơn đã được rải ở nhiều nơi trong thành phố Vinh, thị xã Hà Tĩnh và một số huyện trong hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t. 1.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Vinh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Vinh,Nxb. Nghệ Tĩnh, 1988, t. 1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t, I.

THÁNG 10

Lập lại Xử uỷ Bắc Kỳ và sự khôi phục tổ chức Đảng ở Bắc Kỳ

Đến cuối năm 1931, phong trào cách mạng cả nước bị kẻ thù khủng bố dữ dội, bị tổn thất nặng nề và tạm thời lắng xuống. Tháng 2-1932, mật thám Pháp phá vỡ cơ quan Xứ uỷ Bắc Kỳ và Thành uỷ Hà Nội. Đồng chí Trần Quang Tặng bị bắt.

Được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, tháng 6-1932, Đảng Cộng sản Đông Dương công bố Chương trình hành động, xác định nhiệm vụ cấp thiết trước mắt là củng cố, khôi phục hệ thống tổ chức Đảng và phong trào quần chúng.Đồng chí Hoàng Đình Giong về gây dựng cơ sở và phong trào ở vùng Cao-Bắc-Lạng (1932) và Hải Phòng (1933) tạo điều kiện cho quá trình khôi phục tổ chức Đảng ở Bắc Kỳ. Tháng 3-1934, Ban Chỉ huy ở ngoài thành lập, chú ý hơn đến công tác khôi phục tổ chức trong nước.

Ở Bắc Kỳ, tổ chức Đảng phát triển mạnh mẽ nhất ở Cao Bằng với 201 đảng viên, Lạng Sơn 25 đảng viên và một số chi bộ, đảng viên ở rải rác các tỉnh Hà Giang, Thái Nguyên, Hà Nội, Hải Phòng, Hòn Gai. Trên cơ sở đó, Xử uỷ Bắc Kỳ được thành lập lại vào 25-10-1934, thành phần đảng viên đa số là người dân tộc thiểu số.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 185.

- Hệ thống tổ chức Đảng cấp tỉnh thành (1930-1945), lưu tạo Viện Lịch sử Đảng.

NGÀY 20- 12

Ban Chỉ huy ở ngoài gửi thư cho Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản

Quốc tế Cộng sản và nhất là Ban Phương Đông của Quốc tế Cộng sản đã giúp đỡ rất nhiều cho cách mạng Đông Dương về đào tạo cán bộ, phương hướng và đường lối hoạt động, về tài chính.

Trong bối cảnh chuẩn bị cho Đại hội đại biểu lần thử nhất của Đảng sẽ diễn ra vào tháng 3-1935, ngày 20-12-1934, Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho Ban Phương Đông Quốc tế Cộng sản đề nghị Ban Phương Đông tiếp tục giúp đỡ Đảng Cộng sản Đông Dương nhiều vấn đề như tài chính, chương trình hành động của các đoàn thể quần chúng, xem xét đánh giá cán bộ, bổ sung cán bộ, chỉ ra những ưu điểm, khuyết điểm của Đảng, cử đại biểu Quốc tế Cộng sản dự Đại hội lần thứ nhất của Đảng, xuất bản báo chí.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 196-201.

NGÀY 20-12

Báo cáo của Ban Chỉ huy ở ngoài gửi Quốc tế Cộng sản về phong trào cách mạng Đông Dương

Sau khi nắm được tình hình Đông Dương do các Xứ uỷ báo cáo lên, Ban Chỉ huy ở ngoài gửi báo cáo cho Quốc tế Cộng sản.

Báo cáo cung cấp thông tin về tình hình chính trị, hoạt động của một số đảng phái, nhóm chính trị, tôn giáo... ở Đông Dương.

Trong lúc đó, Đảng Cộng sản Đông Dương vẫn chưa khôi phục được cơ quan lãnh đạo ở Trung ương.

Tuy nhiên, sau thời kỳ thiệt hại to lớn do bị khủng bố trắng, tổ chức Đảng đã khôi phục ở một số địa phương.

Ở Bắc Trung Kỳ, Nghệ An có 112 đảng viên, Hà Tĩnh có 83 đảng viên. Các tỉnh Thanh Hoá, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế xây dựng được một số chi bộ.

Ở Nam Trung Kỳ các tỉnh tử Quảng Nam đến Bình Thuận có 30 đảng viên.

Ở Bắc Kỳ, Xứ uỷ được thành lập ngày 25-10-1934. Cao Bằng có 201 đảng viên (trong đó có 160 đảng viên dưới 23 tuổi), Lạng Sơn có 25 đảng viên. Các tỉnh Hà Giang, Thái Nguyên, Hà Nội, Hải Phòng, Hòn Gai có một số chi bộ và đảng viên hoạt động đơn tuyến.

Tại Lào, Xứ uỷ được thành lập ngày 9-9-1934 với 4 chi bộ 18 đảng viên ở các tỉnh Boneng, Thà Khẹt, Phonhon, Viêng Chăn.

Cao Miên có 5 đảng viên, chưa tổ chức được Xứ uỷ.

Tại Đông Nam Kỳ, Đảng Cộng sản có 70 đảng viên, đã xây dựng được cơ quan lãnh đạo cấp miền (Đông Nam Kỳ).

Tại Tây Nam Kỳ, có 25 đảng viên và đã tổ chức được Chấp uỷ miền lâm thời.

Các tổ chức Đảng ở Nam Kỳ, Cao Miên, Nam Trung Kỳ tạm thời đặt dưới sự lãnh đạo của Liên Xử uỷ gồm năm người thành lập ngày 7-2-1934.

Đến cuối tháng 12-1934, Đảng Cộng sản Đông Dương có khoảng 600 đảng viên.

Công tác tuyên truyền của Đảng bước đầu được chú ý. Ở Nam Kỳ nguồn sách báo tiếng Pháp, các tổ chức Đảng viết và xuất bản hàng chục cuốn sách nhỏ, trong đó rộng rãi nhất là bản Chương trình hành động.

Các cấp uỷ Đảng từ Ban Chỉ huy ở ngoài đến các Xử uỷ các tỉnh đã xuất bản hàng chục tờ báo tạp chí để tuyên truyền đường lối của Đảng và tổ chức quần chúng đấu tranh.

Tổ chức Thanh niên Cộng sản đang được chú ý xây dựng nhất là ở Bắc Kỳ.

Tổ chức Công hội đỏ còn yếu, một vài nơi chưa tổ chức được công nhân.

Tổ chức Hiệp hội nông dân mặc dù phát triển khá mạnh ở một số địa phương, nhưng chưa tổ chức được tới cấp tỉnh. Các tổ chức Liên minh phản đế, Cứu tế đỏ, các hội thể thao, hội tương tế bắt đầu phát triển ở một số địa phương như Cao Bằng, Sài Gòn Gia Định, Ai Lao...

Những năm 1933-1934, Nam Kỳ là nơi phong trào đấu tranh diễn ra mạnh nhất. Công nhân, nông dân, tiểu thương, tư sản dân tộc... nhân những ngày kỷ niệm lớn, đấu tranh chống chính sách áp bức bóc lột hà khắc của chính quyền thực dân. Tuy nhiên, các cuộc đấu tranh phần lớn còn tự phát, ít liên hệ với nhau tập trung vào các mục tiêu kinh tế... một điểm đáng chú ý là phong trào đấu tranh của đồng bào dân tộc thiểu số phát triển mạnh mẽ.

Cuối cùng, Ban Chỉ huy ở ngoài báo cáo công tác chuẩn bị Đại hội lần thứ nhất của Đảng và đề nghị Quốc tế Cộng sản cho ý kiến về một số vấn đề tổ chức, cán bộ của Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, t. 4, tr. 182-195.

TRONG NĂM

Những hoạt động của đồng chí Nguyễn Ái Quốc trong năm 1934

Mùa xuân 1934, Nguyễn Ái Quốc từ Trung Quốc sang Liên Xô. Tại Mátxcơva, Nguyễn Ái Quốc gặp gỡ các nhà lãnh đạo của Quốc tế Cộng sản như Đ. Manuinxki, P. Míp, V. Vaxiliép. G. Đimitơrốp... Tháng 9, Nguyễn Ái Quốc được Ban Phương Đông gửi đến điều dưỡng tại nhà an dưỡng ở Crưm. Sau đó, tháng 10-1934, Người được nhận vào học ở Trường Quốc tế Lênin, năm học 1934-1935. Người thường gặp gỡ nhóm học sinh Việt Nam học ở Trường Đại học cộng sản của những người lao động Phương Đông để giúp đỡ họ trong học tập lý luận cũng như trong sinh hoạt.

- Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh: Hồ Chí Minh - Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, t.2, tr. 55-57.

TRONG NĂM

Sự khôi phục lực lượng cách mạng và cuộc đình công lớn của công nhân muối     Hải Triều (Khánh Hoà)

Cũng như ở các địa phương khác của cả nước, trong cao trào cách mạng 1930-1931, hầu hết đảng viên, cơ sở cách mạng ở Khánh Hoà đều bị địch bắt và phá vỡ. Những đồng chí còn sót lại bị theo dõi gắt gao, hoạt động rất khó khăn. Sau đó, lực lượng cách mạng dần được phục hồi. Đầu năm 1934, đồng chí Thìn tức Phạm Đáng, một đảng viên cũ ở huyện Vạn Ninh bắt được liên lạc với đồng chí Phạm Xuân Hoà, một cán bộ lãnh đạo Đảng bộ Quảng Ngãi. Nhờ những cố gắng của những đảng viên trung kiên, đến giữa năm 1934, cơ sở cách mạng ở huyện Vạn Ninh phát triển khá mạnh. Công hội đỏ tổ chức được 30 hội viên trong công nhân xe lửa, 20 hội viên trong công nhân sở muối Hải Triều, 20 hội viên trong công nhân Sở đá Chín Cụm, Nông hội đỏ tổ chức được 40 hội viên, tổ chức Đảng xây dựng được 2 chi bộ với 7 đảng viên. Trên cơ sở đó, Ban Cán sự Đảng tỉnh Khánh Hoà được thành lập để thống nhất các hoạt động của Đảng ở huyện Vạn Ninh và mở rộng phong trào sang các địa phương khác. Hội nghị thành lập Ban Cán sự Đảng diễn ra ở Chín Cụm, đồng chí Thìn được bầu làm Bí thư Ban Cán sự Đảng.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân trong tỉnh đã tiến hành thắng lợi nhiều cuộc đấu tranh, trong đó có cuộc đình công của công nhân muối Hải Triều có tiếng vang và ảnh hưởng lớn trong tỉnh.

Cuộc đấu tranh nổ ra một cách tự phát do tên Tây Đoàn đánh công nhân. Sau đó, được sự chỉ đạo của Ban Cán sự Đảng cuộc đấu tranh mở rộng với nhiều khẩu hiệu: “Phải đưa công nhân bị đánh đi bệnh viện", “Phản đối ngược đãi công nhân", "trả tiền lương đúng hạn, không treo giò"", “Tăng lương cho công nhân từ 10-15 %"... Số công nhân tham gia đấu tranh từ một nhóm ban đầu đã tăng lên tới 2/3 tổng số công nhân Sở muối. Địch khủng bố tàn nhẫn, bắt 200 người, cạo trọc đầu, đem về giam ở Nhà lao Nha Trang. Ban Cán sự Đảng nêu khẩu hiệu đòi thả những người bị bắt. Kẻ địch yêu cầu gặp gỡ thương lượng, âm mưu bắt người đứng đầu nhưng Ban lãnh đạo cuộc đấu tranh tỉnh táo, thương lượng qua thư.

Do cuộc đình công kéo dài trong thời gian đang vào vụ muối, tàu đợi ăn hàng nhiều cho nên địch phải nhượng bộ, thoả mãn một phần các yêu sách của công nhân. Đến ngày thứ 10 công nhân mới bắt đầu đi làm trở lại.

Phong trào đấu tranh cho thấy tinh thần giác ngộ cách mạng cao của công nhân, sẵn sàng theo Đảng đấu tranh vì cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc của mình.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Khánh Hoà: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hoà (1930-1975), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Khánh Hoà xuất bản, 2001, t.1.

TRONG NĂM

Ban Chỉ huy ở ngoài xuất bản Tạp chí Bônsơvích

Ngoài những nhiệm vụ đặc biệt là liên lạc giữa Ban Chấp hành Trung ương với Quốc tế Cộng sản và các đảng khác, liên hệ với các tổ chức Đảng ở trong nước; đưa đảng viên hoạt động ở nước ngoài về phối hợp với đảng viên trong nước, tiếp tục củng cố và phát triển những cơ sở và tổ chức còn lại; thống nhất lực lượng trong cả nước để lãnh đạo thực hiện Chương trình hành động của Đảng; chuẩn bị Đại hội I của Đảng, Ban Chỉ huy ở ngoài còn có nhiệm vụ đào tạo cán bộ: giáo dục đảng viên đấu tranh thực hiện sự thống nhất về tư tưởng và hành động trong toàn Đảng, vạch phương hướng sửa chữa những thiếu sót của cán bộ trong công tác tổ chức và lãnh đạo phong trào. Để thực hiện được những nhiệm vụ trên, Ban Chỉ huy ở ngoài đã xuất bản Tạp chí Bônsơvích - cơ quan của Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương do đồng chí Hà Huy Tập biên tập và phụ trách công tác tuyên truyền cổ động. Tạp chí ra số 1, tháng 6-1934. Sau Đại hội lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương, Tạp chí là Cơ quan lý luận của Đảng Cộng san Đông Dương. Nội dung chủ yếu của Tạp chí là tổng kết kinh nghiệm đấu tranh, hướng dẫn các cấp bộ Đảng phương pháp tổ chức và hoạt động, kêu gọi Quốc tế Cộng sản và phong trào cộng sản quốc tế ủng hộ cách mạng Đông Dương, khẳng định tình đoàn kết giữa cách mạng Đông Dương và phong trào vô sản thế giới...

- Đỗ Quang Hưng: Lịch sử báo chí Việt Nam (1865-1945), Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 105-106.

TRONG NĂM

Cuộc đấu tranh của tù chính trị cộng sản ở Nhà đày Buôn Ma Thuột

Nhà đày Buôn Ma Thuột tại Đắk Lắk là nơi đế quốc Pháp giam cầm, đày ải tù chính trị. Họ phải ăn gạo mục, cá thối, bị gông cùm xiềng xích như thời Trung cổ, bị đánh đập tàn bạo, phải lao động khổ sai. Nhưng chế độ khắc nghiệt của nhà đày đế quốc không thể khuất phục ý chí đấu tranh của những người cộng sản.

Trong hai năm 1933-1934, khi cuộc đấu tranh bên ngoài lắng xuống thì những cuộc đấu tranh trong lao tù vẫn tiếp tục. Tù nhân Nhà đày Buôn Ma Thuột (đầu năm 1934 lên tới 650 người), luôn nổi dậy đấu tranh. Ngoài các hình thức đấu tranh quen thuộc như tuyệt thực, hò la, đình công, học tập lý luận... xuất hiện hình thức viết thư tập thể gửi lên các cấp chính quyền thực dân và tay sai tố cáo chế độ nhà tù. Hình thức đấu tranh này ra đời trong tình hình phong trào đấu tranh đòi ân xá tù chính trị và cải thiện điều kiện lao tù của Đảng Cộng sản và nhân dân tiến bộ Pháp đang mạnh mẽ, buộc nhà cầm quyền thuộc địa không thể làm ngơ.

Tháng 6-1934, đồng chí Nguyễn Duy Trinh thay mặt anh em tù nhân viết thư tố cáo chế độ dã man ở Nhà đày Buôn Ma Thuột gửi Khâm sứ Trung Kỳ và Công sứ Đắk Lắk, buộc địch phải cử người đến điều tra và giải quyết một số yêu sách của tù nhân.

Tháng 9-1934, được tin Toàn quyền Rôbanh sẽ tới Nhà đày Buôn Ma Thuột, Ban lãnh đạo Nhà đày chủ trương các nhà giam chuẩn bị đơn tố cáo. Ngày 5-9-1934, Rôbanh đến Nhà đày Buôn Ma Thuột. Đi theo đoàn có bà Ăngđrê Viôlit, một nhà báo Pháp tiến bộ. Bà đã ghi lại tỉ mỉ nhưng lời tố cáo và những yêu sách của tù nhân cũng như chứng kiến tận mắt chế độ tàn bạo của Nhà đày. Về nước, bà đã viết cuốnĐông Dương kêu cứu tố cáo trước dư luận tội ác của nhà cầm quyền thuộc địa Pháp, làm dấy lên một phong trào đấu tranh đòi ân xá tù chính trị hết sức mạnh mẽ.

Cuộc đấu tranh bền bỉ và kiên quyết của tù chính trị Nhà đày Buôn Ma Thuột buộc đế quốc Pháp phải giải quyết nhiều yêu sách của tù nhân, có tác dụng cổ vũ cuộc đấu tranh trong thời kỳ tiếp theo. Bằng hình thức đấu tranh mới, những người cộng sản tại Nhà đày Buôn Ma Thuột đã tố cáo chế độ Nhà đày trước dư luận xã hội trong tỉnh Đắk Lắk, trong cả nước và trên thế giới, phá tan âm mưu của địch chia rẽ tù có học thức với những người tù bình thường, đoàn kết tù nhân đấu tranh cho mục tiêu của mình.

- Tỉnh uỷ Đắk Lắk - Viện Lịch sử Đảng: Lịch sử Nhà đày Buôn Ma Thuột (1930-1945), Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 55-59.

HAI NĂM 1933-1934

Khôi phục tổ chức Đảng cấp tỉnh, thành ở nhiều địa phương

Sau thời kỳ đen tối của những năm 1931-1932, do sự khủng bố trắng của đế quốc Pháp và tay sai, tổ chức Đảng cấp tỉnh, thành, xứ và Trung ương hầu như tan vỡ hết, từ năm 1933 bắt đầu quá trình khôi phục, củng cố và phát triển hệ thống tổ chức Đảng cấp tỉnh thành.

Tháng 3-1933, Tỉnh uỷ Quảng Ngãi được thành lập. Các tổ chức Công hội đỏ, Nông hội đỏ, Thanh niên Cộng sán Đoàn trong tỉnh được củng cố và mở rộng.

Cũng vào thời gian này ở Mỹ Tho, đồng chí Võ Văn Tần được Xứ uỷ Nam Kỳ cử đến để xây dựng cơ sở. Tỉnh uỷ Mỹ Tho được củng cố lại do đồng chí Thái Văn Đầu làm Bí thư. Các cơ sở Đảng trong tỉnh bắt đầu được khôi phục. Đến tháng 10-1933, Tỉnh uỷ mở Hội nghị cán bộ toàn tỉnh để đánh giá tình hình đề ra chủ trương đẩy mạnh phong trào. Hội nghị bầu Tỉnh uỷ chính thức do đồng chí Thái Văn Đầu làm Bí thư, ra báo Phấn đấu làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ.

Tháng 9-1933, Đông Dương Viện trợ Bộ giúp huyện Quảng Trạch (Quảng Bình) xây dựng Ban vận động, xây dựng cơ sở Đảng tại Thái Lan do đồng chí Nguyễn Kim Tiều phụ trách, sau đó chuyển về Quảng Bình hoạt động. Đến tháng 10-1933, Ban đã xây dựng Chi bộ Lũ Phong do đồng chí Nguyễn Kim Tiều làm Bí thư.

Trong năm 1933, ở Lào Cai, Chi bộ Nhà tù Sa Pa được thành lập. Ở Rạch Giá, hai chi bộ Vĩnh Phú và Ninh Quới được thành lập. Ở Long Xuyên, 9 chi bộ cũ được khôi phục. Ở nhiều địa phương khác, Đảng lãnh đạo xây dựng các tổ chức quần chúng. Ở Cần Thơ, Đảng thành lập nhiều đoàn thể như Hội tương tế, Hội ái hữu, Vạn cấy, Hội đọc sách, Hội đá banh... Ở Thủ Dầu Một, đồng chí Văn Công Khai tổ chức Công hội đỏ ở Dầu Tiếng và chuẩn bị thành lập chi bộ để lãnh đạo phong trào đấu tranh của công nhân. Ở tỉnh Châu Đốc, nhiều chi bộ và tổ chức Công hội đã được thành lập trong công nhân đập đá núi Sam, thợ mộc, chùa Long Châu, kênh Co Heo... Công hội hầm đá núi Sam, núi Sập có khoảng 20 hội viên.

Trong năm 1934, nhiều cơ sở Đảng ở các địa phương tiếp tục được khôi phục và phát triển. Các tỉnh uỷ Sài Gòn - Chợ Lớn, Thanh Hoá, Nghệ An... được lập lại, Ban Cán sự Đảng được thành lập ở Khánh Hoà, xây dựng được 2 chi bộ với 7 đảng viên. Tỉnh uỷ Mỹ Tho tiến hành khôi phục một số cơ sở Đảng ở Châu Thành, Chợ Gạo, Cai Lậy, An Hoá. Ở Rạch Giá, thành lập thêm 2 chi bộ Vĩnh Quới và Bầu Sàng. Ở Cần Thơ, một số đảng viên ở cảng Vĩnh Xuân cùng với một số đồng chí vừa mãn hạn tù ở Côn Đảo về lập lại Chi bộ Vĩnh Xuân thành chi bộ mạnh tới 8 đảng viên.

Cùng với khôi phục tổ chức Đảng, một số tỉnh uỷ như Tân An, Chợ Lớn tổ chức, lãnh đạo một số cuộc đấu tranh của quần chúng như đấu tranh kỷ niệm "ba đồng chí L”.

- Vai trò của các Xứ uỷ trong cuộc đấu tranh giành chính quyền 1930-1945, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Khánh Hoà: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hòa (1930-1975), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Khánh Hoà xuất bản, 2001, t. 1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Mỹ Tho: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Mỹ Tho (1927-1975), Mỹ Tho, 1999.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Bình: Lịch sử Đảng bộ Quảng Bình (1930-1954), sơ thảo, Quảng Bình, 1995, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

HAI NĂM 1933-1934

 Khôi phục tổ chức và đấu tranh cách mạng ở Cao Bằng, Lạng Sơn

Những năm 1932-1933, phong trào cách mạng ở Cao Bằng, Lạng Sơn được sự chỉ đạo trực tiếp của một số cán bộ đảng từ Trung Quốc, phục hồi tổ chức và hoạt động.

Ở Lạng Sơn, đồng chí Hoàng Văn Thụ tích cực hoạt động xây dựng cơ sở cách mạng ở các huyện, xã trong tỉnh. Giữa năm 1933, đồng chí Hoàng Văn Thụ tới Thụy Hùng, tổ chức kết nạp đảng viên, thành lập chi bộ Đảng do đồng chí trực tiếp làm Bí thư. Đây là chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Văn Uyên và cũng là chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của Đảng bộ Lạng Sơn.

Tháng 9-1933, Đảng bộ tổ chức rải truyền đơn kỷ niệm ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh. Đến giữa năm 1934, Ban Cán sự tỉnh Lạng Sơn được thành lập trên cơ sở mở rộng Chi bộ Thuỵ Hùng.

Đảng bộ Lạng Sơn tích cực lãnh đạo quần chúng đấu tranh cách mạng, phát triển cơ sở Đảng, cơ sở quần chúng, thiết lập đường giao liên trong tỉnh và sang Long Châu (Trung Quốc), đưa người sang dự các tập huấn luyện do Ban lãnh đạo Trung ương mở.

Ở Cao Bằng, tháng 7-1933, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh do đồng chí Hoàng Như (Hoàng Văn Nõn3) làm Bí thư được công nhận ở Hoà An và Hà Quảng, các Ban Châu uỷ được thành lập. Tỉnh uỷ quy định hình thức tổ chức "tam tam chế” để giữ bí mật.

Cũng trong tháng 7, đồng chí Lê Hồng Phong và đồng chí Hoàng Đình Giong quyết định xây dựng Cao Bằng thành một trong những cơ sở Đảng vững chắc để chắp nối liên lạc với các cơ sở Đảng trong phạm vi toàn quốc sau thời kỳ khủng bố trắng năm 1931-1932.

Các tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn, Nông hội đỏ được thành lập và phát triển ở các châu Hoà An, Hà Quảng, Nguyên Bình.

Trong năm 1933, Đảng bộ lãnh đạo quần chúng rải truyền đơn, treo cờ đỏ ở thị xã Cao Bằng, thị trấn Nước Hai, khu mỏ Tĩnh Túc... Phong trào đấu tranh đòi giảm thuế, chống bắt phu dấy lên mạnh mẽ, đã xuất hiện hình thức xuống đường biểu tình. Ở châu Hoà An, vụ trồng ngô năm 1933, Châu uỷ lãnh đạo cuộc đấu tranh của 300 phu ở các tổng Tượng Yên, Nhượng Yên, Hà Đàm, Tĩnh Oa đi làm đường từ thị xã lên Nước Hai, chống bắt phu vào ngày mùa, đi phu phải được cấp tiền gạo. Địch bắt một số người, Châu uỷ Hoà An vận động quần chúng viết đơn kiện lên Thống sứ Bắc Kỳ. Kết quả là Sở Thanh tra lao động Bắc Kỳ phải chấp nhận các yêu sách của phu.

Tháng 3-1934, nổ ra cuộc đấu tranh quyết liệt của hơn 100 phu Hoà An đang làm đường ở Nặm Vạng đòi được cấp tiền công. Chủ thầu phải chấp nhận yêu sách, trả mỗi người 0,2 đồng mỗi ngày.

Với những thắng lợi đó, quần chúng nhân dân tin tưởng hơn vào sự lãnh đạo của Đảng và sức mạnh của mình.

Đánh giá cuộc đấu tranh cách mạng của các dân tộc thiểu số ở vùng biên giới phía Bắc, Đại hội Đảng lần thứ nhất (1935) nhận định: “Điều rất đặc sắc là cuộc tranh đấu của công nông người Thổ, người Nùng ở Cao Bằng, Lạng Sơn có tính chất tổ chức chu đáo và theo những khẩu hiệu cộng sản rất rõ rệt... Công nông các dân tộc thiểu số chẳng những đã vào hàng ngũ Đảng Cộng sản và các đoàn thể cách mạng khác do Đảng chỉ đạo mà thôi, mà họ đã giữ một địa vị rất quan trọng trong các cơ quan chỉ đạo từ hạ cấp cho tới thượng cấp... Đại hội chắc chắn rằng ở các xứ và miền dân tộc thiểu số đã có điều kiện khách quan sẵn sàng cho sự phát triển cách mạng vận động”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 71-72.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lạng Sơn: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Lạng Sơn (1930-1954), tái bản lần thứ nhất, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Lạng Sơn xuất bản, 1998.

- Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Cao Bằng: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Cao Bằng (1930-2000), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003.

- Hội đồng tổ chức Đảng cấp tỉnh, thành, Trung ương (1930-1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

CUỐI NĂM

Tỉnh uỷ Nghệ An củng cố và xuất bản báo Chuông cách mạng

Sau vụ rải tuyền đơn kêu gọi kỷ niệm ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh, nhiều đồng chí cán bộ Đảng bị đế quốc Pháp bắt giam. Trước tình hình đó, đồng chí Ngô Tuân, cán bộ của Đông Dương Viện trợ Bộ về chỉ đạo công tác, cùng với đồng chí Võ Nguyên Hiến, một cán bộ còn lại của nhóm cộng sản Vừng hồng, chuyển cơ quan Tỉnh uỷ Nghệ An từ làng Đông Chử, huyện Nghi Lộc ra làng Hậu Luật, huyện Diễn Châu. Tại đây, cán đồng chí đã triệu tập Hội nghị đại biểu các huyện, bầu Tỉnh uỷ mới, xuất bản báo Chuông cách mạng, tiếp tục lãnh đạo phong trào cách mạng ở hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài nước của Đảng. Nhiều tài liệu Đông Dương Viện trợ Bộ gửi về như Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương, Trật tự tiến hành công tác cách mạng, Cách mạng vấn đáp... được Tỉnh uỷ Nghệ An phát hành tổ chức học tập trong các cấp bộ Đảng. Nhờ đó tư tưởng và tổ chức của Đảng bộ nhanh chóng được phục hồi và có phương hướng đấu tranh đúng.

- Ban Nghiên cầu Lịch sử Đảng Tính uỷ Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Nghệ Tĩnh, Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Vinh: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Vinh,Nxb. Nghệ Tĩnh, 1988.

___________

1. Đăng trên tạp chí Quốc tế Cộng sản, số 4-1934.

2. Đồng chí Clêmăng Gốtvan, Uỷ viên Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản (sau đó làm Bí thư Ban Chấp hành Quốc tế cộng sản 1935-1943) đã phỏng vấn, đàm thoại với các nhà cách mạng Ấn Độ và Đông Dương.

3. Còn gọi là Hoàng Văn Nọn.

THÁNG 2

Đồng chí Hà Huy Tập viết bài "Trước lúc Đại hội Đảng phải nghiên cứu bản Chương trình hành động của Đảng một cách thế nào"

Tháng 2-1935, Tạp chí Bônsơvích, số 10, đăng bài viết của đồng chí Hà Huy Tập (lấy tên là Hồng Thế Công). Trước lúc Đại hội Đảng phải nghiên cứu bản Chương trình hành động của Đảng một cách thế nào? Đồng chí Hà Huy Tập lúc đó là thành viên Ban Chỉ huy ở ngoài, đồng thời là người chịu trách nhiệm chính chuẩn bị cho Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng.

Trong bài viết của mình, đồng chí Hà Huy Tập khẳng định tầm quan trọng của Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dươngtháng 6-1932: “Bản chương trình ấy là kim chỉ nam cho tất thảy các đảng bộ về đường lý thuyết, tổ chức và thực hành". Chương trình hành động đã đánh giá rõ tình hình thế giới và Đông Dương, những ưu điểm, khuyết điểm của Đảng Cộng sản Đông Dương, đề ra tính chất, nhiệm vụ, động lực cách mạng Đông Dương, vai trò lãnh đạo của giai cấp vô sản, những khẩu hiệu chung cho cách mạng Đông Dương trong thời kỳ cách mạng tư sản dân quyền và những khẩu hiệu riêng cho từng giai cấp trong cách mạng, v.v... "Những vấn đề chính trị, các khẩu hiệu chung và riêng đã đề xướng ra trong bản Chương trình hành động (C.T.H.Đ) ấy vẫn còn có hiệu lực như trước; những nhiệm vụ đã phân tích trong bản Chương trình ấy cũng không phải trong một khoảng vài tháng, vài năm mà thi hành xong được, trái lại, chính là những nhiệm vụ chung cho cả thời kỳ cách mạng tư sản dân quyền ở xứ Đông Dương".

Hội nghị Ban Chỉ huy ở ngoài và đại biểu các đảng bộ trong nước tháng 6-1934 đã quyết định lấy Nghị quyết Hội nghị và Chương trình hành động làm tài liệu chính để thảo luận trong các chi bộ chuẩn bị cho Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng.

Thế nhưng Chương trình hành động của Đảng vẫn chưa được các đảng bộ quan tâm. Nam Kỳ, Cao Miên và phía Nam Trung Kỳ đã nhận được bản chương trình, song coi thường nó, chưa đem ra thảo luận chính thức trong các chi bộ. Còn ở Bắc Kỳ, Ai Lao và miền Bắc Trung Kỳ thì tổ chức Đảng chỉ mới bắt đầu nhận được Chương trình hành động.

Đồng chí Hà Huy Tập yêu cầu các chi bộ đã nhận được Chương trình hành động phải thảo luận ngay một cách kỹ lưỡng, để áp dụng đường lối chính trị chung vào địa phương một cách sáng tạo. Bản Chương trình hành động là kim chỉ nam cho toàn Đảng, mỗi đảng bộ địa phương phải có sáng kiến và nương dựa vào sách lược chung của bản Chương trình hành động đặng định ra kế hoạch làm việc hằng ngày trong quảng đại quần chúng ở địa phương mình”.

Đồng chí Hà Huy Tập phê phán thái độ coi thường Chương trình hành động, khuyên các đồng chí không nên nóng vội đề ra chương trình tối cao với những nội dung như: điều kiện bạo động, chuyển cách mạng tư sản dân quyền sang cách mạng vô sản, kế hoạch kiến thiết xã hội chủ nghĩa, sáng tạo xã hội cộng sản. Đồng chí nêu rõ, Chương trình hành động là một tài liệu mà Đảng ta cần và có thể dùng trong thời kỳ cách mạng tư sản dân quyền, trong lúc chưa có và sau khi đã có bản chương trình tối cao thì bản chương trình hành động cũ vẫn có hiệu lực. Nên sự thực bản Chương trình hành động là nhiệm vụ trung tâm hằng ngày của các đồng chí”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2002, t. 5, tr 405-411.

NGÀY 17 - 3

Thư của Quốc tế Cộng sản gửi Đảng Cộng sản Đông Dương

Trước Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương Quốc tế Cộng sản gửi thư đề cập vấn đề tổ chức của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Trước đó, Đảng Cộng sản Đông Dương, Đảng Cộng sản Xiêm và Đảng Cộng sản Mã Lai có thư gửi Quốc tế Cộng sản đề nghị thành lập phân bộ của Đông Phương Bộ của Quốc tế Cộng sản ở Nam Thái Bình Dương để chỉ đạo ba đảng này. Song, Quốc tế Cộng sản cho rằng: “Việc thành lập một Trung tâm thống nhất để lãnh đạo ba Đảng (Đông Dương, Xiêm và Mã Lai) là quá sớm".

Thư khẳng định: “Cần phải giữ lại Ban Chỉ huy ở ngoài riêng cho Đảng Cộng sản Đông Dương".

Theo ý kiến của Quốc tế Cộng sản, Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương được thành lập như một cơ quan song song tồn tại với Ban Trung ương Chấp uỷ ở trong nước, nhưng có những nhiệm vụ đặc biệt của mình. Ban Chỉ huy ở ngoài gồm có ba người do Ban Trung ương Chấp uỷ Đảng Cộng sản Đông Dương giới thiệu và phải được Ban Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản thông qua. Ban Chỉ huy ở ngoài bầu thư ký. Thời hạn làm việc của Ban Chỉ huy ở ngoài do Quốc tế Cộng sản và Ban Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương quy định.

Nhiệm vụ của Ban Chỉ huy ở ngoài là: 1) Liên lạc với Ban Trung ương Chấp uỷ Đảng Cộng sản Đông Dương, với Quốc tế Cộng sản và với các đảng anh em. 2) Tập hợp và đào tạo cán bộ Đảng cho đất nước; 3) Xuất bản Tạp chí Bônsơvích - Cơ quan lý luận Trung ương của Đảng.

Còn Ban Trung ương Chấp uỷ điều hành toàn bộ công tác chính trị ở trong nước chịu trách nhiệm thực hiện đúng đường lối của Đảng và điều hành công việc của tất cả các chấp uỷ Đảng trong nước.

Ban Chỉ huy ở ngoài và Ban Trung ương Chấp uỷ song song tồn tại. Nếu hai cơ quan có ý kiến bất đồng, thì Ban Trung ương Chấp uỷ Đảng Cộng sản Đông Dương hoặc thành viên bất kỳ của Ban có quyền kiến nghị với Quốc tế Cộng sản.

Nếu Ban Trung ương Chấp uỷ bị tan rã hoặc mất liên lạc với tổ chức cấp dưới, Ban Chỉ huy ở ngoài phải gửi cán bộ về nước và bảo đảm tính liên tục của công tác lãnh đạo Đảng trong nước.

Thư ủng hộ việc đề cử đồng chí Lê Hồng Phong giữ chức Tổng thư ký Ban Trung ương Chấp uỷ, còn đồng chí Hà Huy Tập làm Thư ký Ban Chỉ huy ở ngoài.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội,2002, t. 5, tr. 412-415

TỪ NGÀY 27 ĐẾN NGÀY 31-3

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương họp tại phố Quan Công, Ma Cao (Trung Quốc) từ ngày 27 đến ngày 31-3-1935. Dự Đại hội có 13 đại biểu thuộc các đảng bộ trong nước và tổ chức của Đảng hoạt động ở ngoài nước thành phần như sau:

- Đảng bộ Bắc Kỳ: 2 đại biểu.

- Đảng bộ Trung Kỳ: 2 đại biểu.

- Đảng bộ Nam Đông Dương: 3 đại biểu

- Đảng bộ Lào: 1 đại biểu.

- Tổ chức Đảng ở Thái Lan: 3 đại biểu.

- Ban Chỉ huy ở ngoài: 2 đại biểu.

Trong thời gian này, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã sang Liên Xô, vào học Trường quốc tế Lênin, trường dành cho cán bộ lãnh đạo các đảng công nhân trên thế giới. Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Nõn đi Mátxcơva (Liên Xô) dự Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản.

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương đã đánh giá tình hình thế giới và trong nước, nêu bật những thành công của Liên Xô và phong trào cách mạng của nhân dân lao động nhiều nước trên thế giới, khẳng định chủ nghĩa xã hội là tất yếu lịch sử. Đối với Việt Nam, Đại hội kiểm điểm phong trào cách mạng, công tác tổ chức và lãnh đạo của Đảng trong những năm qua.

Đại hội nhận định hệ thống tổ chức của Đảng đã được khôi phục Đảng đã thành lập được cơ quan đầu não, nhiều đảng bộ tỉnh mới ở miền thượng du Bắc Bộ, Lào, lập các tổ chức cơ sở ở Cao Miên, đào tạo được nhiều cán bộ mới. Song hệ thống tổ chức liên lạc của Đảng vẫn chưa được thống nhất, tổ chức cơ sở Đảng chưa phát triển mạnh ở các vùng công nghiệp, đồn điền, mỏ, thành phần công nhân trong Đảng cần ít. Công tác tư tưởng, tuyên truyền, huấn luyện tuy đạt một số kết quả, nhưng còn thiếu sót.

Đại hội nhận xét phong trào cách mạng có tiến triển. Các cuộc đấu tranh của quần chúng ở Lào, Nam Kỳ, Trung Kỳ, khoảng hai năm qua đều giành được thắng lợi ở mức độ khác nhau. Sự lãnh dạo của Đảng được khôi phục: “Trong khoảng hai năm nay Đảng ta lại chiếm địa vị ưu thế trong các cuộc tranh đấu có tính chất tổ chức của quần chúng”.

Nhận rõ ưu điểm và khuyết điểm của công tác Đảng, Đại hội nêu ra ba nhiệm vụ chủ yếu trước mắt của toàn Đảng:

1. Phát triển và củng cố Đảng.

Đảng cần củng cố lực lượng hiện tại, tăng cường phát triển Đảng ở các xí nghiệp, đồn điền, hầm mỏ, đường giao thông quan trọng, kết nạp thêm nông dân và trí thức. Phải đưa thêm nhiều đảng viên xuất thân từ thành phần công nhân vào các cơ quan lãnh đạo, bảo đảm tính giai cấp. Ban Chấp hành Trung ương Đảng được uỷ quyền đào tạo cán bộ dự bị mới cho Đảng. Để thống nhất về tư tưởng và hành động, các đảng bộ cần tăng cường phê bình và tự phê bình chống tả khuynh và hữu khuynh, giữ vững kỷ luật Đảng.

2. Thu phục quần chúng.

Đại hội coi thu phục rộng rãi quần chúng là nhiệm vụ trung tâm cơ bản, trước mắt của Đảng. Các đảng bộ phải bênh vực quyền lợi thiết thân của quần chúng, quan tâm đến các dân tộc thiểu số, thanh niên, phụ nữ và quần chúng lao động ngoại kiều; phải củng cố và phát triển các tổ chức quần chúng, lợi dụng các hình thức công khai và nửa công khai để xây dựng và phát triển các tổ chức quần chúng lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

3. Chống chiến tranh đế quốc, ủng hộ Liên Xô, Trung Quốc.

Đại hội đã thông qua Nghị quyết chính trị của Đảng, các nghị quyết về vận động công nhân, nông dân, thanh niên, phụ nữ, binh lính, các dân tộc thiểu số, về Mặt trận Phản đế, Đội tự vệ, Cứu tế đỏ... và Điều lệ Đảng, điều lệ các tổ chức quần chúng của Đảng.

Đại hội quy định số lượng uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng gồm 13 người: nhưng trên thực tế bầu được 12 (còn 1 đồng chí do Đảng bộ Trung Kỳ cử sau) Lê Hồng Phong, Hoàng Đình Giong, Đình Thanh, Võ Nguyên Hiến, Nguyễn Văn Dựt, Võ Văn Ngân, Phạm Văn Xô (Đảng bộ Lào), Nguyễn Ái Quốc (dự bị), Thầu Xỉ (người Lào dự khuyết), Bùi Bảo Vân (dự khuyết)... Ban Thường vụ gồm 5 người, trong đó đồng chí Lê Hồng Phong là Tổng thư ký (Tổng Bí thư) của Đảng, đồng chí Đình Thanh là dự bị Tổng thư ký. Ban Chấp hành Trung ương Đảng cử đồng chí Nguyễn Ái Quốc làm đại diện của Đảng bên cạnh Quốc tế Cộng sản.

Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng là một sự kiện lịch sử quan trọng, đánh dấu thắng lợi của cuộc đấu tranh bảo vệ và khôi phục hệ thống tổ chức Đảng từ Trung ương đến địa phương, thống nhất được phong trào cách mạng dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, tạo điều kiện để phong trào cách mạng bước vào thời kỳ đấu tranh mới.

- Lê Mậu Hãn: Đảng Cộng sản Việt Nam - các Đại hội và Hội nghị Trung ương, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr. 25-29.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 1-41.

NGÀY 28-3

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết chính trị

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu (Congrès) lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết chính trị.

Nghị quyết có sáu phần:

I. Tình hình thế giới.

II. Tình hình Đông Dương.

III. Chính sách mới của đế quốc Pháp và âm mưu mới của bọn thống trị bản xứ.

IV. Cao trào cách mạng mới.

V. Tình hình Đảng.

VI. Nhiệm vụ của Đảng.

Nghị quyết nêu bật những thành công, sức mạnh và đà tiến lên của Liên Xô, cũng như phong trào cách mạng của nhân dân lao động nhiều nước trên thế giới. Nghị quyết khẳng định chủ nghĩa xã hội đã là một tất yếu lịch sử. Đồng thời, Nghị quyết nêu sự suy yếu của chủ nghĩa tư bản sau cuộc tổng khủng hoảng 1929-1933, sự xuất hiện chủ nghĩa phát xít ở nhiều nước, nguy cơ chiến tranh từ các nước đế quốc.

Phần hai, Nghị quyết nêu rõ đời sống khó khăn của nhân dân lao động Đông Dương đối nghịch với sự giàu có của quan lại, công chức trong bộ máy chính quyền.

Phần tiếp theo, Nghị quyết nêu ra một số chính sách mới của đế quốc Pháp và âm mưu mới của bọn thống trị bản xứ. Chúng mưu toan mị dân làm dịu mâu thuẫn xã hội, tăng thêm ảnh hưởng cho bọn tay sai người Việt, nới lỏng cho tôn giáo, chia rẽ ba nước Đông Dương, tăng cường phòng thủ Đông Dương. Những chính sách của chúng nhằm xoa dịu sự phẫn uất của quần chúng.

Trong phần bốn, Nghị quyết nhận định: Sau một thời gian bị Pháp khủng bố, “trong khoảng hai năm nay Đảng ta lại chiếm địa vị ưu thế trong các cuộc tranh đấu có tính chất tổ chức của quần chúng". Công nhân, nông dân ở Lào, Nam Kỳ, Trung Kỳ bãi công, chống thuế. Tiểu tư sản ở Lào, Việt Nam thường bãi thị. Ngoài ra còn nhiều hoạt động cách mạng khác của các chiến sĩ cách mạng và quần chúng nhân dân. Tuy phong trào quần chúng còn lẻ tẻ, rời rạc, có khi không do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo nhưng "một điều đặc sắc là đa số trong các cuộc tranh đấu của quần chúng do Đảng chỉ huy trong khoảng hai năm nay đều được thắng lợi hoặc hoàn toàn, hoặc từng phần, khiến cho công nông thêm hăng hái tranh đấu”.

Phần năm, Nghị quyết nêu quá trình khôi phục tổ chức và sự lãnh đạo của Đảng sau cao trào 1930-1931.

- Về tổ chức: Đảng đã khôi phục được hệ thống tổ chức toàn Đông Dương, lập lại cơ quan lãnh đạo đào tạo cán bộ mới. Tổ chức Đảng đã lan tới vùng dân tộc thiểu số. Tuy vậy, ở các vùng kỹ nghệ, nhà máy, mỏ, đồn điền thì tổ chức Đảng còn yếu. Trong Đảng, ngay cả ở các cơ quan lãnh đạo của Đảng, phần tử công nhân rất ít. Sự liên lạc giữa các cấp chưa chặt chẽ, kỷ luật sắt chưa thực hiện được hoàn toàn.

- Công tác tuyên truyền và huấn luyện tuy còn những thiếu sót nhưng nhìn chung đạt kết quả tốt.

- Cuộc đấu tranh tư tưởng để bảo vệ chủ nghĩa Mác- Lênin, sự tự phê bình trong các cấp đảng bộ chưa được tốt. Nhiều tổ chức Đảng không biết chủ động chống lại các quan điểm đối lập đường lối của Đảng Cộng sản Đông Dương và Quốc tế Cộng sản.

- Công tác vận động quần chúng rất yếu.

Phần sáu: Về nhiệm vụ của Đảng, Nghị quyết nêu rõ: “Đảng Đại hội bắt buộc các đảng bộ tập trung lực lượng của mình vào ba nhiệm vụ chính: a) Củng cố và phát triển Đảng, b) Thâu phục quảng đại quần chúng lao động; c) Chống đế quốc chiến tranh".

Nhiệm vụ phát triển và củng cố Đảng bao gồm:

- Mở rộng tổ chức của Đảng: củng cố lực lượng hiện tại, khôi phục liên lạc với những tổ chức và đảng viên mất liên lạc, phát triển Đảng ở vùng công nghiệp như nhà máy, mỏ, đồn điền, đường giao thông, “biến mỗi sản nghiệp thành một thành luỹ của Đảng”, kết nạp thêm công nhân, nông dân, trí thức. "Trong các cơ quan chỉ đạo của Đảng bắt buộc phải để cho các phần tử vô sản choán đa số để bảo đảm cho Đảng đi đúng đường chính trị vô sản". Đại hội uỷ quyền cho Ban Chấp hành Trung ương xây dựng kế hoạch phát triển đảng viên, đào tạo cán bộ mới...

Đấu tranh bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin, tự chỉ trích chống tả khuynh và hữu khuynh, chống những lý thuyết phản động, giữ vững kỷ luật sắt trong Đảng.

Để thu hút rộng rãi quần chúng, Đảng phải bênh vực quyền lợi thiết thân của quần chúng, củng cố và phát triển các tổ chức quần chúng (Công hội đỏ, Nông hội, Thanh niên Cộng sản Đoàn và những tổ chức khác như Cứu tế đỏ, Phản đế liên minh...). Đảng phải xoá bỏ ảnh hưởng của các đảng phái khác trong quần chúng.

Đảng chống chiến tranh đế quốc, ủng hộ Liên Xô, ủng hộ cách mạng Trung Quốc.

Cuối cùng, Nghị quyết bày tỏ lòng tin tưởng vào năng lực đấu tranh của các đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương và quần chúng lao động, kêu gọi quần chúng lao động đi theo sự lãnh đạo của Đảng.

Mặc dù còn có những hạn chế như chưa nhận ra nguy cơ của chủ nghĩa phát xít, chưa đề ra phương hướng đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ, chống phát xít song với nội dung phong phú, Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng là văn kiện góp phần tích cực cho công tác xây dựng Đảng và cho phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 1-31.

NGÀY 28-3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Đông Dương về hệ thống tổ chức, quyền hạn và nhiệm vụ của Ban Chỉ huy ở ngoài

Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng tán thành Nghị quyết của Quốc tế Cộng sản về việc lập Ban Chỉ huy ở ngoài, khẳng định Ban Chỉ huy ở ngoài là một tổ chức rất cần thiết cho Đảng trong hoàn cảnh hoạt động bí mật, là cơ quan "cao hơn Ban T.Ư1, chỉ trực tiếp chịu quyền chỉ đạo của đại biểu Đảng đại hội và của Q.T C.S2". Chỉ có Quốc tế Cộng sản hoặc Đại hội Đảng mới có quyền xoá bỏ hay thay đổi tổ chức, quyền hạn của Ban Chỉ huy ở ngoài.

 Nhiệm vụ chánh của B.C.H.O.N3 là:

a) Chỉ đạo Ban T.Ư về đường lối chính trị chung; kiểm tra T.Ư về việc thực hành các nghị quyết của Đảng Đại hội và của Q.T.C.S.

b) Thay mặt cho Đảng mà liên lạc với các đảng anh em.

c) Dự bị tài liệu tuyên truyền quan trọng cho Đảng.

d) Cùng với T.Ư mà đào tạo các cán bộ chỉ đạo cho Đảng.

e) Như T.Ư bị bắt hoặc bị Q.T.C.S giải tán, thì B.C.H4 trực tiếp chỉ đạo ngay công tác toàn Đảng cho tới lúc thành lập Ban T.Ư khác".

Về tổ chức, Ban Chỉ huy ở ngoài gồm 5 đến 7 người. Nếu Ban có 7 người thì 4 phải do Quốc tế Cộng sản chỉ định, nếu 5 người thì 3 do Quốc tế cộng sản chỉ định, những uỷ viên còn lại cho Trung ương Đảng chỉ định. Nhiệm kỳ của các uỷ viên do Quốc tế Cộng sản định ra (nếu là người của Quốc tế Cộng sản) hoặc do Trung ương Đảng định ra (nếu là người của Trung ương Đảng cử). Ban Chỉ huy ở ngoài phải cử ra Ban Thường vụ gồm 3 người, trong đó ít nhất 2 người do Quốc tế Cộng sản chỉ định. Hội nghị toàn thể Ban Chỉ huy ở ngoài tổ chức từ 3 đến 6 tháng một lần.

Hai cơ quan lãnh đạo Ban Chỉ huy ở ngoài và Ban Trung ương Chấp uỷ trong nước phối hợp làm việc với nhau, nhưng Ban Chỉ huy ở ngoài lãnh đạo Ban Chấp hành Trung ương. "Ban T.Ư uỷ viên phải thương lượng với Ban C.H về các vấn đề chính trị quan trọng. Ban T.Ư phải thi hành những chỉ thị của Ban Chỉ huy”. Ý kiến bất đồng của Ban Chấp hành Trung ương phải do Đại hội Đảng hoặc Quốc tế Cộng sản giải quyết.

Vai trò lãnh đạo chính trị của Ban Chỉ huy ở ngoài đối với Ban Chấp hành Trung ương trong nước và các cấp đảng bộ trực thuộc khá toàn diện, chặt chẽ. Ban Chấp hành Trung ương mở hội nghị thì phải báo cáo với Ban Chỉ huy ở ngoài để Ban Chỉ huy ở ngoài phái người về tham gia. Ban Chỉ huy ở ngoài có quyền phái đại diện toàn quyền về tham gia chỉ đạo và kiểm ra công tác của Ban Chấp hành Trung ương và các cơ quan lãnh đạo của các cấp đảng bộ. Ban Chỉ huy ở ngoài được dự và biểu quyết mọi hội nghị các cấp của Đảng trong nước, được quyền nhận báo cáo của Trung ương và các xứ uỷ, được quyền chỉ thị cho các xứ uỷ trực tiếp hoặc thông qua Ban Chấp hành Trung ương. Trách nhiệm của Trung ương và các xứ uỷ là phải thường xuyên báo cáo công tác của mình cho Ban Chỉ huy ở ngoài biết.

Nếu uỷ viên Ban Chỉ huy ở ngoài về nước làm việc thì được giữ chức vụ ngang cấp: uỷ viên Ban Thường vụ Ban Chỉ huy ở ngoài được làm uỷ viên Ban Thường vụ Trung ương, uỷ viên thường của Ban Chỉ huy ở ngoài được làm uỷ viên thường của Ban Chấp hành Trung ương.

Nội dung Nghị quyết của Đại hội I về hệ thống tổ chức quyền hạn và nhiệm vụ của Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng Cộng sản Đông Dương có điểm khác so với ý kiến của Quốc tế Cộng sản trong Thư gửi các đồng chí Đông Dương (17-3-1935).

Trong thư đó, Quốc tế Cộng sản quy định Ban Chỉ huy ở ngoài được lập tồn tại song song với Ban Chấp hành Trung ương, với nhiệm vụ của hai cơ quan là:

“3. Nhiệm vụ của Ban Chỉ huy ở ngoài là:

a) Liên lạc với Ban Trung ương Chấp uỷ Đảng Cộng sản Đông Dương với Quốc tế Cộng sản và với các đảng anh em.

b) Tập hợp và đào tạo cán bộ đảng cho đất nước.

c) Xuất bản Tạp chí Bônsơvích - Cơ quan lý luận Trung ương của Đảng.

4. Ban Trung ương Chấp uỷ điều hành toàn bộ công tác chính trị ở trong nước, chịu trách nhiệm thực hiện đúng đường lối của Đảng và điều hành công việc của tất cả các chấp uỷ đảng trong nước”.

Như vậy, Quốc tế Cộng sản quy định cho Ban Chỉ huy ở ngoài một chức năng hẹp hơn so với chức năng Đại hội I trao cho Ban. Nhiệm vụ của Ban, theo Quốc tế Cộng sản, chủ yếu là chức năng liên lạc, đào tạo và xuất bản, tức là Ban Chỉ huy ở ngoài đóng vai trò trung gian giữa Quốc tế Cộng sản và Ban Trung ương Chấp uỷ ở Đông Dương. Còn "Ban Trung ương Chấp uỷ điều hành toàn bộ công tác chính trị ở trong nước". Trong khi đó, Đại hội I Đảng Cộng sản Đông Dương trao cho Ban Chỉ huy ở ngoài chức năng lãnh đạo Ban Chấp hành Trung ương, cao hơn Ban Chấp hành Trung ương, có quyền can thiệp trực tiếp vào công việc của Đông Dương.

Thư gửi các đồng chí Đông Dương cũng quy định Ban Chỉ huy ở ngoài chỉ có 3 người do Trung ương Chấp uỷ Đảng Cộng sản Đông Dương giới thiệu và phải được Ban Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản thông qua.

Các điểm khác như quy định về Thư ký, nhiệm kỳ của Ban Chỉ huy ở ngoài về giải quyết bất đồng giữa Ban Chỉ huy ở ngoài với Ban Trung ương Chấp uỷ, đều tương tự quy định của Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 109-112.

NGÀY 28-3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về vận động công nhân

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương ra Nghị quyết về công nhân vận động.

Nghị quyết điểm lại tình hình giai cấp công nhân, sự lãnh đạo của Đảng, sau đó đề ra nhiệm vụ về vận động giai cấp công nhân trong thời gian trước mắt.

Theo Nghị quyết, công nhân các loại của toàn Đông Dương, bao gồm cả công nhân nông nghiệp, có tới hơn một triệu, là một lực lượng cách mạng to lớn, vững chắc. Công nhân có điều kiện lao động và sinh hoạt cực khổ, không có bất cứ quyền lợi chính trị nào. Toàn Đông Dương, 45% công nhân thất nghiệp, số còn lại bị bóc lột, đàn áp, bắt bớ. Do đó, công nhân có ý thức cách mạng cao.

Sau cao trào cách mạng 1930- 1931, phong trào công nhân nhanh chóng phục hồi ở Nam Kỳ phong trào đấu tranh của công nhân mỹ nghệ và công nhân nông nghiệp mạnh nhất Đông Dương. Ở Lào, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, công nhân cũng đấu tranh. Những cuộc đấu tranh thời kỳ mới phần nhiều theo khẩu hiệu kinh tế như đòi tăng lương bớt giờ làm, chống cai chủ, chống sưu thuế, đòi khoai lúa, v.v... “Một điều đặc sắc là đại đa số cuộc bãi công, biểu tình do Đảng ta chỉ đạo trong khoảng hai năm nay (như ở Lào, Bắc Kỳ và nhiều chỗ ở Nam Kỳ) đều được thắng lợi hoặc hoàn toàn, hoặc từng phần, khiến cho quần chúng thêm hăng hái tranh đấu, còn các cuộc tranh đấu quần chúng tự động hay do các đảng cách mạng tiểu tư sản lãnh đạo thường rất ít thắng lợi".

Sau khi điểm lại tình hình giai cấp công nhân, Nghị quyết nêu rõ ưu, khuyết điểm của phong trào công nhân hiện tại. Về ưu điểm: công nhân biết chuẩn bị trước cho đấu tranh rút được kinh nghiệm thất bại, định ra được kế hoạch đấu tranh mới vận động được người thiểu số và ngoại quốc vào cuộc, xây dựng được mối liên hệ công nông. Khuyết điểm là đấu tranh của công nhân lẻ tẻ quá và chưa lan tới vùng công nghiệp trung tâm, không biết liên kết khẩu hiệu kinh tế với các khẩu hiệu chung của cách mạng, Đảng còn theo đuôi quần chúng trong nhiều cuộc đấu tranh. Ngoài ra, thợ thất nghiệp, thợ nông nghiệp chưa được vận động, tổ chức, kinh nghiệm đấu tranh ít được giảng giải cho quần chúng.

Về tổ chức, Công hội chưa thống nhất toàn Đông Dương, Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ đều ra ít hội viên Công hội. Nguyên nhân của sự yếu kém ấy là Đảng chưa chú trọng đến tổ chức Công hội.

Nghị quyết đề ra nhiệm vụ về Công hội vận động:

- Củng cố và phát triển Công hội đỏ.

- Thu phục đa số công nhân, thông qua lãnh đạo đấu tranh đòi những nhu cầu thiết thân hàng ngày.

- Tổ chức thợ thất nghiệp lại.

- Tổ chức Công hội thợ nông nghiệp.

- Tổ chức thợ phụ nữ và thanh niên.

Đảng phải giành lấy công nhân. "Nói tóm lại, Đại hội bắt buộc toàn Đảng phải thực hành khẩu hiệu “chui vào nhà máy"... Đó là nhiệm vụ trung tâm tối quan trọng của Đảng. Đại hội bắt buộc các đảng viên phải kiên quyết tranh đấu chống xu hướng miệt thị, hoặc nói miệng về công cuộc Công hội vận động, đặng làm cho Công hội được mau phát triển, chuyển biến mỗi sản nghiệp thành ra một thành luỹ của Đảng".

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,2002, t. 5, tr. 32- 41.

NGÀY 28-3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về vận động nông dân

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về nông dân vận động.

Nghị quyết khẳng định, thực dân Pháp bóc lột giai cấp nông dân hết sức tàn tệ. Duy trì Đông Dương là xứ nông nghiệp độc canh lúa để xuất khẩu, thực dân Pháp áp dụng lối bóc lột phong kiến, tiền tư bản. Nông dân chiếm hơn 90% dân số Đông Dương nhưng chỉ chiếm 20% diện tích đất canh tác. Nông dân bị mấy tầng áp bức, bóc lột: đế quốc, địa chủ, tư sản, bọn cho vay nặng lãi. Nền kinh tế Đông Dương bị khủng hoảng càng làm sản xuất, sinh hoạt của người nông dân khốn khó. Hàng chục vạn mẫu đất bỏ hoang, giá đất sụt còn 1/20, giá lúa sụt còn 68%, hàng triệu dân cày không có tiền mua gạo, bị thiếu ăn.

Trong khoảng hai năm 1933-1934, nông dân ba kỳ của Việt Nam và Lào đã đấu tranh kinh tế. Người nông dân thiểu số cùng người Kinh chống lại kẻ thù chung là Pháp. Ở miền Nam Đông Dương, Nông hội tổ chức có tính giai cấp rõ rệt, chỉ cho nông dân lao động vào, mà không cho phú nông, tiểu địa chủ.

Tuy vậy, công tác Nông hội vẫn còn nhiều nhược điểm. Các ban uỷ viên Nông hội chưa đạt tiêu chuẩn đa số là bần nông và công nhân nông nghiệp. Nông hội chưa thu phục được đa số quần chúng nông dân lao động. Trong sinh hoạt, Nông hội cũng còn nhiều thiếu sót như quản lý không tốt.

Sau khi điểm lại tình hình của giai cấp nông dân, đánh giá những ưu điểm, khuyết điểm của phong trào nông dân, đặc biệt là ưu khuyết điểm công tác Nông hội, Nghị quyết nêu những nhiệm vụ của công tác vận động nông dân:

1. Về mặt tổ chức:

- Luôn luôn xác định đúng tính chất giai cấp của Nông hội là đoàn thể đấu tranh của riêng nông dân lao động.

- Tổ chức ngay Công hội độc lập của công nhân nông nghiệp thuộc Nông hội.

- Nông hội làng hay xã là tổ chức đơn vị duy nhất, chỉ tập trung Nông hội tối đa là tới cấp tỉnh.

- Nông hội phải có sinh hoạt độc lập, có cán bộ Nông hội, có đảng viên cộng sản. Những đảng viên cộng sản ở nông thôn bắt buộc phải vào Nông hội.

- Trong Nông hội phải tổ chức ra ban phụ nữ thanh niên.

- Phải mở rộng Nông hội ra mọi địa phương.

- Nông hội không phải là hình thức tổ chức duy nhất của nông dân, mà cần tổ chức ra các ban nông dân cách mạng, các hợp tác xã tiêu thụ và buôn bán.

- Đảng phải giải thích cho các hội viên Nông hội hiểu rằng việc đấu tranh cách mạng, tham gia Nông hội là lợi ích của họ, đồng thời bỏ những lối tổ chức biệt phái, ngăn cản sự thu phục đa số dân cày (như quá chú trọng tư cách cá nhân, bắt họp mỗi tháng ba, bốn lần, cưỡng bức đấu tranh...).

2. Về đấu tranh:

Sinh hoạt của nông dân trong hoàn cảnh kinh tế khủng hoảng rất khó khăn, nên tổ chức đấu tranh là vấn đề rất thiết thực cho đời sống. Hơn nữa, có đấu tranh, các hội quần chúng mới tồn tại, phát triển được. Nghị quyết nêu ra các nhiệm vụ của Đảng và Nông hội.

- Phải chú trọng bênh vực các quyền lợi kinh tế thiết thân của nông dân.

- Luôn luôn liên kết khẩu hiệu từng phần, trước mắt với nhiệm vụ của cách mạng ruộng đất, cách mạng phản đế. Phải phổ biến cho nông dân biết sự cải thiện đời sống của nông dân ở Liên Xô và Trung Quốc.

- Liên kết nông dân các vùng với nhau gắn đấu tranh của nông dân với đấu tranh của công nhân.

- Chống những hành động làm mất ảnh hưởng của Nông hội trong quần chúng như cưỡng bức đấu tranh manh động, chủ trương chỉ đấu tranh ban đêm.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 42-53.

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về vận động binh lính

Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Đông Dương ngày 28-3-1935 thông qua Nghị quyết về vận động binh lính.

Nghị quyết xác định rằng, binh lính trong chế độ thuộc địa là công cụ đàn áp của các giai cấp thống trị, nhưng binh lính cũng là con em của nhân dân lao động, cũng chịu áp bức, bất công. Binh lính có bộ phận để giác ngộ, từng giữ vị trí quan trọng trong các cuộc vận động cách mạng 1908, 1916 ở Trung Kỳ trong khởi nghĩa Thái Nguyên (1917), Yên Bái (1930), v.v... Từ khi Đảng Cộng sản ra đời một bộ phận binh lính đã chịu ảnh hưởng của Đảng. Nhiều khi binh lính không đàn áp các cuộc bãi công biểu tình của công nông (Nam Kỳ) hoặc sang phe công nông làm vũ trang bạo động (Hà Tĩnh, Nghệ An). Binh lính là một lực lượng cách mạng rất lớn".

Do đó, “nhiệm vụ thường trực của Đảng là phải dùng đủ phương pháp cổ động, tuyên truyền, tổ chức, gây một cảm tình của binh lính với công nông để họ ủng hộ và hưởng ứng công nông trong các cuộc tranh đấu để đến lúc tổ chức võ trang bạo động chống đế quốc Pháp thì được binh lính người bản xứ và người ngoại quốc đóng ở Đông Dương sang phe cách mạng của công nông, ít ra là họ giữ địa vị trung lập, cảm tình với công nông, hay họ phá hoại mặt trận của đế quốc chống cách mạng mà đòi về xứ sở của họ”.

Nghị quyết đề ra những nhiệm vụ cần kíp:

Mỗi nơi có quân đội đối phương đóng thì đảng bộ ở đấy phải lập ra một ban quân uỷ chuyên môn công tác binh vận. Từ Trung ương đến tỉnh, thành uỷ phải lập tức thiết lập Quân uỷ của Đảng. Cần lập ra những chi bộ đảng bộ của Đảng trong các trại lính, có liên lạc với quân uỷ.

- Cần bênh vực quyền lợi hàng ngày của binh lính, lãnh đạo họ đấu tranh đòi tăng lương, chống đánh phạt, đòi tự do ra vào trại, tự do lập hội, tự do ngôn luận... Cần phổ biến Chương trình hành động của Đảng, của Thanh niên Cộng sản Đoàn trong quân đội địch. Cần gắn các cuộc đấu tranh của công nông với đấu tranh của binh lính.

Tổ chức những hội phổ thông (đọc sách báo, học đêm, cứu tế...) cho những binh lính tại ngũ, những hội cứu tế ái hữu cho binh lính đã mãn hạn. Cần đưa người vào trong các tổ chức quân sự và bán quân sự để tuyên truyền ảnh hưởng của Đảng, kéo quần chúng trong các tổ chức ấy sang phía cách mạng.

Đảng phải liên hệ công tác vận động quân sự với công tác chống đế quốc chiến tranh, vận động ủng hộ Liên Xô, Trung Quốc. Cần phải phổ biến trong binh lính những thông tin về kết quả xây dựng Liên Xô, sinh hoạt của Hồng quân Liên Xô, Hồng quân Trung Quốc.

- Đảng, các Quân uỷ phải xuất bản tài liệu tuyên truyền để vận động binh lính.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 54-62.

NGÀY 28-3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về vận động phụ nữ

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về phụ nữ vận động.

Theo Nghị quyết phụ nữ chiếm một nửa dân số. Dưới chế độ thuộc địa nửa phong kiến phụ nữ chịu một ách áp bức bóc lột như nam giới, lại bị phân biệt đối xử, do đó thân phận phụ nữ rất thấp kém, từ phạm vi gia đình tới xã hội phụ nữ không có quyền lợi chính trị nào.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, chị em phụ nữ cần lao đã đứng dậy đấu tranh tham gia cao trào Xôviết Nghệ - Tĩnh và các phong trào đấu tranh khác. Có lúc phụ nữ lãnh đạo cuộc đấu tranh có những cuộc biểu tình, bãi công toàn phụ nữ. Hai năm 1933-1934, phong trào có thêm nhiều phụ nữ tham gia. Phụ nữ nghèo ở thành thị, phụ nữ dân tộc thiểu số cũng hăng hái tham gia đấu tranh cách mạng.

Tuy vậy, Đảng cũng chưa thật quan tâm đến công tác phụ nữ. Ở Nam Kỳ, không có tổ chức hội phụ nữ, ở các địa phương khác, các hội phụ nữ rất ít và không có sinh hoạt rõ rệt, phụ nữ ít được vào cơ quan lãnh đạo. Các cuộc đấu tranh thường không có khẩu hiệu riêng cho phụ nữ. Đảng còn theo đuôi các cuộc đấu tranh của quần chúng phụ nữ. Nghị quyết nêu các nhiệm vụ:

- Mỗi cấp đảng bộ lập một ban uỷ viên phụ nữ phụ trách vấn đề phụ nữ.

- Mỗi đảng bộ phải tổ chức phụ nữ vào Đảng, Thanh niên Cộng sản Đoàn và các đoàn thể cách mạng. Cần phải đưa phụ nữ vào các cơ quan lãnh đạo. Tổ chức các hội phụ nữ lao động phụ nữ lao động giải phóng, học chữ, nữ công, cứu tế, hợp tác xã... cho phụ nữ.

- Các đảng bộ cần triệu tập các hội nghị đại biểu phụ nữ, kế hoạch tiến hành công tác vận động phụ nữ, khuyến khích tinh thần phụ nữ.

- Phải đấu tranh bảo vệ quyền lợi phụ nữ.

- Cần có tài liệu tuyên truyền riêng cho phụ nữ.

- Chống các xu hướng coi thường công tác vận động phụ nữ, chống ảnh hưởng của phong kiến, tư sản đối với phụ nữ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr 63-68.

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về công tác vận động các dân tộc thiểu số

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về công tác trong các dân tộc thiểu số.

Các dân tộc thiểu số đóng vai trò quan trọng trong cách mạng phản đế, phản phong ở Đông Dương. Họ đã nhiều lần nổi dậy chống Pháp. Họ chẳng những là đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương, hội viên các đoàn thể cách mạng khác, mà còn giữ địa bị rất quan trọng trong các cơ quan chỉ đạo từ hạ cấp tới thượng cấp (một số xứ uỷ viên là người Lào, người Thổ (Tày)...).

Đảng Cộng sản Đông Dương đã nhận rõ sức mạnh của các dân tộc thiểu số quyền lợi của các dân tộc đó. Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng đã công nhận quyền dân tộc tự quyết của các dân tộc trong Đông Dương, quyền đó sẽ được thực hiện sau khi đuổi được Pháp ra khỏi Đông Dương. Mỗi dân tộc sẽ được quyền quyết định vận mệnh của mình. Đồng thời, Đảng chủ trương đoàn kết các dân tộc để tăng sức mạnh cách mạng, sự liên hợp sẽ dựa trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng.

Nghị quyết nêu các nhiệm vụ cần thiết đối với công tác thiểu số:

- Các đảng bộ cần đem bản Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dương, Quốc tế Cộng sản, Tổng Công hội đỏ Đông Dương, Liên hợp Công hội thợ nông nghiệp, Thanh niên Cộng sản Đoàn phổ biến và thi thành trong các dân tộc thiểu số, đồng thời các đảng bộ phải đề ra những khẩu hiệu mới thích hợp với tâm lý và nhu cầu hàng ngày của họ.

- Trung ương Đảng các Xứ uỷ và Tỉnh uỷ trong những tỉnh có dân tộc thiểu số phải cử ra một số người chuyên nghiên cứu và chỉ đạo công tác vận động dân tộc thiểu số. Phải tổ chức đồng bào các dân tộc thiểu số vào Đảng và các tổ chức quần chúng cách mạng, bảo đảm người dân tộc thiểu số chiếm đa số trong các cơ quan lãnh đạo ở các vùng thiểu số.

- Xuất bản báo, truyền đơn, tài liệu bằng tiếng dân tộc thiểu số.

- Bảo vệ quyền lợi hàng ngày của người dân tộc thiểu số, liên kết cuộc đấu tranh của các dân tộc thiểu số với phong trào đấu tranh chung của nhân dân Đông Dương.

- Chống thái độ dân tộc lớn miệt thị dân tộc nhỏ và thái độ dân tộc chủ nghĩa của các dân tộc thiểu số. Đảng cần phổ biến và giương cao ngọn cờ chủ nghĩa Mác-Lênin trong đồng bào các dân tộc thiểu số.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 69-75.

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về vận động thanh niên

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về thanh niên vận động.

Theo Nghị quyết, thanh niên lao động là bộ phận bị bóc lột nặng nề nhất trong các tầng lớp lao động ở Đông Dương. Thanh niên tham gia sản xuất ngày càng nhiều, làm như người lớn, mà tiền công kém người lớn, lại bị chủ hành hạ. Thanh niên lao động ngày càng bị bần cùng dốt nát thêm. Chính sách của đế quốc đối với thanh niên là thẳng tay bóc lột, đàn áp thanh niên lao động, trong khi đó chúng mua chuộc một bộ phận thanh niên trong giai cấp phong kiến, tư sản, trí thức, giáo dục nhồi sọ họ để tạo nên đội ngũ tay chân trung thành với Chính phủ Đông Dương thuộc địa. Thực dân Pháp tuyên truyền chống cộng, lập các đoàn hướng đạo, đoàn thể văn hoá thể thao, cứu tế... để lôi kéo thanh niên vào con đường thoả hiệp.

Song, thanh niên đã tham gia cao trào cách mạng 1930-1931 dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương. Sau cao trào, thanh niên bước vào giai đoạn đấu tranh mới. Với những khẩu hiệu kinh tế, thanh niên lao động đã tăng cường hoạt động.

Sau khi nêu tình hình thanh niên, sức mạnh của thanh niên Nghị quyết khẳng định: “Thanh niên Cộng sản Đoàn là đội tiền phong của quảng đại quần chúng thanh niên lao động", có vai trò lãnh đạo thanh niên.

Ưu điểm của Thanh niên Cộng sản Đoàn hiện tại là tổ chức có ở ba kỳ của Việt Nam và Lào, giữ vai trò chỉ huy các cuộc đấu tranh của thanh niên lao động, đã thảo ra được bản Chương trình hành động riêng cho Thanh niên Cộng sản Đoàn ở Sài Gòn và Viêng Chăn đã xuất bản báo riêng của Thanh niên Cộng sản Đoàn.

Về khuyết điểm: Thanh niên Cộng sản Đoàn chưa thành một đoàn thể quần chúng, số lượng đoàn viên ít hơn đảng viên, hệ thống tổ chức chưa thống nhất. Trong các nhà máy, hầm mỏ, đồn điền lớn, các địa phương quan trọng, Đoàn chưa có thế lực, hoặc có tổ chức Đoàn mà rất kém. Đoàn phần nhiều còn theo đuôi quần chúng, trình độ chính trị của đoàn viên kém, không có công tác trong thiếu nhi.

Nghị quyết đặt ra nhiệm vụ chính của công tác đoàn là củng cố và phát triển Đoàn. Đảng phải giữ vai trò lãnh đạo công tác phát triển Đoàn, phải cử ra một số đồng chí chuyên chỉ đạo công tác thanh niên.

Đoàn phải phát triển ở các nhà máy, hầm mỏ đồn điển lớn. "Phải biến mỗi sản nghiệp thành một thành trì của Thanh niên Cộng sản Đoàn". Đoàn phải chú trọng kết nạp thanh niên công nhân vào cơ quan lãnh đạo.

Các đoàn bộ phải lập ở các cấp tổng, huyện (phủ, châu, quận, khu), tỉnh, xứ, chuẩn bị triệu tập Đại hội đại biểu Đoàn toàn Đông Dương..

Đoàn phải phụ trách thiếu nhi. Chỗ nào có chi đoàn phải lập ra Hồng nhi đoàn. Mỗi cấp đoàn uỷ phải chỉ định một ban chuyên môn phụ trách công tác thiếu nhi.

Đoàn phải dùng mọi phương pháp thu hút đa số quần chúng thanh niên, tổ chức họ đấu tranh với những khẩu hiệu từng phần có liên quan đến nhiệm vụ chung của cách mạng Đông Dương. Đoàn phải dùng mọi hình thức công khai, bán công khai, bí mật mà kéo quần chúng theo chủ nghĩa cộng sản.

Đoàn phải phổ biến biến chương trình hành động của Thanh niên Cộng sản Đoàn trong thanh niên, đồng thời lấy đó làm kim chỉ nam cho hoạt động hàng ngày của Đoàn.

Đoàn phải chống chủ nghĩa cơ hội và các lý thuyết phản động mở rộng tự chỉ trích, nâng cao trình độ chính trị của đoàn viên.

Đoàn phải hướng dẫn thanh niên chống chiến tranh đế quốc, ủng hộ Liên Xô, Trung Quốc, cách mạng thế giới. Những phần tử thanh niên hăng hái cần được Đoàn đưa vào các Đội tự vệ công nông.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t .5, tr. 76-81.

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về công tác phản đế liên minh

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về công tác phản đế liên minh (P.Đ.L.M).

Theo Nghị quyết, cách mạng Đông Dương là cách mạng phản đế, phản phong. Nhân dân Đông Dương chia thành hai phe: phe đồng minh đế quốc Pháp, phe chống Pháp và các giai cấp bóc lột bản xứ. Động lực của cách mạng chống Pháp và phong kiến, tay sai là công nhân, nông dân lao động (cố nông, bần nông, trung nông), dân nghèo thành thị, do giai cấp vô sản lãnh đạo.

Trong các đảng phái, Đảng Cộng sản Đông Dương là đảng phản đế triệt để nhất. Công hội đỏ, Nông hội đỏ, Cứu  tế đỏ, Thanh niên Cộng sản Đoàn cũng phản đế. Nhưng Đông Dương còn có những đoàn thể quốc gia cách mạng, những cá nhân cách mạng, những người có thù riêng với đế quốc mà Đảng Cộng sản ra sức liên lạc và đồng minh để tăng sức mạnh phản đế.

Đảng xác định rằng, để làm tốt nhiệm vụ chống đế quốc và phong kiến, Đảng cần tập hợp tất cả những lực lượng có thể tập hợp được. Nghị quyết nêu rõ: “Đảng Cộng sản phải dùng hết, kéo hết các lực lượng phản đế ở xứ Đông Dương ra mưu cuộc vận động dân tộc giải phóng. Mặt trận Phản đế bao hàm chẳng những quần chúng công nhân, nông dân lao động, dân nghèo thành thị, mà cả các lớp các phần tử lẻ tẻ, cấp tiến trong các giai cấp khác, các lớp lao động người dân tộc thiểu số, người ngoại quốc... Không phân biệt chủng tộc, nam nữ, tôn giáo, xu hướng chính trị đảng phái, hễ ai có tính chất phản đế là có thể kéo vào Mặt trận phản đế”. “Hình thức Mặt trận thống nhất phản đế phải tuỳ theo điều kiện mà định ra". Đảng Cộng sản lãnh đạo Mặt trận phản đế.

Nghị quyết nêu ba điều kiện tổ chức Mặt trận thống nhất phản đế.

- Các đảng phái đoàn thể tạm thời đồng minh có các điều kiện, khẩu hiệu tối thiểu chung cùng chấp nhận được.

- Đảng Cộng sản phải là người sáng kiến tổ chức và lãnh đạo Mặt trận. Nếu trong hoàn cảnh Mặt trận thành lập do sáng kiến của các đoàn thể cách mạng tiểu tư sản thì Đảng Cộng sản cũng vào Mặt trận, nếu Mặt trận chấp nhận đấu tranh theo những khẩu hiệu tối thiểu do Đảng Cộng sản đề xướng.

- Dù đồng minh theo hình thức nào Đảng Cộng sản cũng giữ quyền hoàn toàn độc lập về tổ chức và lý luận, giữ quyền phê phán những thái độ do dự không triệt để của các bè phái tạm thời đồng minh, phân tích cho quần chúng thấy rõ sách lược không triệt để của các đoàn thể cách mạng tiểu tư sản, ủng hộ sách lược triệt để cách mạng của Đảng Cộng sản.

Đánh giá ưu, khuyết điểm của công tác liên minh phản đế, Nghị quyết cho rằng công tác này còn rất kém, nhiều nhược điểm. Trừ miền Nam Đông Dương ra thì chỗ nào cũng có cơ sở Phản đế liên minh, song nhiều chỗ đảng viên nhiều hơn số hội viên phản đế, thậm chí có chỗ liên minh gồm toàn đảng viên cộng sản. Phản đế liên minh chưa có tổ chức quần chúng, chưa có sinh hoạt độc lập, ít đấu tranh. Một số người còn cho rằng làm hội viên Phản đế liên minh nghĩa là làm hao hụt lực lượng ở tổ chức cách mạng khác. Hội phí còn quá nặng.

Nghị quyết xác định các nhiệm vụ cần thiết trước mắt: lập tức tổ chức ra các Hội Phản đế liên minh, đảng viên phải vào Hội, mở rộng tổ chức Hội tới cấp toàn Đông Dương, lôi kéo rộng rãi các tồ chức, cá nhân có tính chất phản đế phải liên kết cuộc vận động Phản đế liên minh vốn có những khẩu hiệu chung lớn lao với các cuộc đấu tranh đòi quyền lợi hàng ngày. Phải ra báo và tài liệu tuyên truyền riêng cho Phản đế liên minh. Cần sửa đổi những sai sót về tôn chỉ, điều lệ, các hình thức tổ chức Phản đế liên minh của các đảng bộ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 82- 88. 

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về Đội tự vệ

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Nghị quyết về Đội tự vệ. Đế quốc Pháp khủng bố cách mạng, dìm cách mạng trong máu lửa. Muốn thành công, cách mạng phải tự vệ. Đội tự vệ ra đời.

“Công nông cách mạng Tự vệ đội tổ chức ra mục đích để:

a) Ủng hộ quần chúng hằng ngày;

b) Ủng hộ quần chúng trong các cuộc tranh đấu;

c) Ủng hộ các cơ quan cách mạng và chiến sĩ cách mạng của công nông;

d) Quân sự huấn luyện cho lao động cách mạng. Chống quân thù giai cấp tấn công và làm cho vận động cách mạng phát triển thắng lợi".

Công nông Tự vệ đội không phải là đội du kích, hay Hồng quân.

Đội tự vệ chia làm hai lực lượng: tự vệ thường trực có luyện tập, có hệ thống, có chỉ huy và quần chúng tự vệ, giải tán sau một cuộc đấu tranh.

Tự vệ phải được huấn luyện, để chuẩn bị cho cuộc đấu tranh vũ trang giành chính quyền trong tương lai.

Huấn luyện quân sự hiện tại là huấn luyện cho các đồng chí đảng viên, các Đội tự vệ công nông biết dùng các vũ khí thông thường như súng lục, súng trận, liên thanh, tạc đạn, biết chiến thuật đánh nhau trong thành phố, chiến thuật chiến tranh du kích, v.v.. Các Đội tự vệ phải biết chức trách chính trị của mình. Quần chúng cần được huấn luyện đi đứng có hàng ngũ, tập cách tránh máy bay, tạc đạn, liên thanh. Tự vệ phải phái những chiến sĩ đáng tin cậy vào công tác cách mạng trong quân đội đế quốc, trong các tổ chức phản động có tính chất quân sự hay bán quân sự.

Đồng thời, cần chống xu hướng manh động, chỉ lo vũ trang mà quên công tác hằng ngày trong quần chúng lao động để lôi kéo quần chúng theo Đảng, theo chủ nghĩa cộng sản.

Về tổ chức, công nông Tự vệ đội dưới quyền chỉ huy thống nhất của Trung ương, Quân uỷ, lấy cơ sở công nghiệp làng hay xã làm cơ sở tổ chức. Theo phép “tam tam chế” (ba đơn vị nhỏ lập thành một đơn vị lớn hơn), tự vệ có các cấp tiểu đội, trung đội, đại đội, tiểu đoàn, trung đoàn, đại đoàn, tập đoàn.

Đảng nắm quyền chỉ huy Tự vệ thường trực. Chế độ chỉ huy là đội trưởng và đại biểu Đảng hợp tác chỉ huy. Đơn vị tự vệ phục tùng đảng bộ cấp tương đương khi hành động hàng ngày, phục tùng tự vệ cấp trên và quân uỷ cấp trên tương đương khi hành động quân sự chung. Kỷ luật trong Đội tự vệ nghiêm khắc, đội viên phải tuyệt đối phục tùng mệnh lệnh, phải giữ bí mật.

Nghị quyết nêu các nhiệm vụ cần kíp. Khẩu hiệu hành động là: "Không có một sản nghiệp nào, một làng nào có cơ sở của Đảng của Đoàn của các hội quần chúng cách mạng mà không có tổ chức Đội tự vệ". Mỗi cấp bộ Đảng phải cử cán bộ chuyên lo tổ chức Đội tự vệ. Từ Trung ương Chấp uỷ tới thành uỷ, tỉnh uỷ phải tổ chức ngay quân uỷ, quân uỷ này, một bộ phận lo binh vận, một bộ phận lo tổ chức và chỉ huy Đội tự vệ.

Đội tự vệ hằng ngày phải bảo vệ quần chúng đấu tranh cách mạng, chuẩn bị dần để trưởng thành, có thể lãnh đạo bạo động giành chính quyền, lãnh đạo quân đội công nông.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr. 90-96.

NGÀY 28 - 3

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương về Cứu tế đỏ

Ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương ra Nghị quyết Cứu tế Đông Dương vận động.

Thực dân Pháp tiến hành nhiều cuộc khủng bố trắng, dìm cách mạng trong máu lửa. Biết bao cảnh đàn áp man rợ diễn ra. Vì vậy, Đảng chủ trương lập Cứu tế đỏ ở Đông Dương, có vận động Cứu tế đỏ từ năm 1930.

"Nhiệm vụ phản đối khủng bố trắng không phải riêng cho Hội Cứu tế đỏ, nó là nhiệm vụ chung của Đảng, của các đoàn thể cách mạng quần chúng. Nhưng Hội Cứu tế đỏ Đông Dương, phân bộ của Quốc tế Cứu tế đỏ, trên mặt trận giai cấp tranh đấu chung của vô sản, nông dân, của tất cả lao động, lấy nhiệm vụ chống khủng bố trắng làm nhiệm vụ căn bản, chuyên lo giúp đỡ về tinh thần, về vật chất của những người cách mạng và gia đình họ, những đoàn thể bị đế quốc đàn áp, không phải riêng cho người cộng sản mà chung cho hết thảy những đảng phái, những cá nhân phản đối đế quốc vừa trong xứ vừa trong trường quốc tế”.

Tại thời điểm ra Nghị quyết, Cứu tế đỏ Đông Dương đã có nhưng phát triển chưa đều. Ở Nam Kỳ, Lào, Cứu tế đỏ có ảnh hưởng khá. Ở Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Cao Miên, Cứu tế đỏ còn kém. Cứu tế đỏ Đông Dương chưa có hệ thống, chưa sinh hoạt độc lập.

Đảng đề ra nhiệm vụ cho Cứu tế đỏ:

- Phải mở rộng thế lực của các Hội Cứu tế đỏ, thu hút được đa số quần chúng, tổ chức Cứu tế đỏ ở chỗ chưa có, nhất là ở khu vực công nghiệp. Hệ thống Cứu tế đỏ toàn Đông Dương phải bắt đầu gây dựng ngay.

- Đảng viên phải vào Cứu tế đỏ, hướng hoạt động của Cứu tế đỏ theo đường lối Đảng.

- Cứu tế đỏ phải là đoàn thể đấu tranh, phải huy động phong trào quần chúng đòi thả hết tù chính trị cùng với Cứu tế đỏ thế giới chống phát xít thế giới.

- Cứu tế đỏ phải ủng hộ các cuộc đấu tranh của công nông binh, tù chính trị, đấu tranh đòi quyền tổ chức và sinh hoạt công khai của Cứu tế đỏ và các tổ chức công khai phụ thuộc Cứu tế đỏ như quyền tìm luật sư, thầy thuốc.

- Cứu tế đỏ phải lập những ban chuyên lo về các mặt: tài chính, cứu trợ, liên lạc với tù nhân, bào chữa cho bị can.

- Phải mở rộng tuyên truyền về Cứu tế đỏ, tố cáo đế quốc khủng bố dã man. Cần đấu tranh với những tư tưởng và hành động sai lầm của các đoàn viên và hội viên Cứu tế đỏ về mặt tôn chỉ, tổ chức và đấu tranh của hội.

Nghị quyết khẳng định: Nhân dân Đông Dương đấu tranh ngày càng mạnh, vai trò của Cứu tế đỏ càng cần được chú trọng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 97-103.

NGÀY 29 - 3

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương

Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương đã thông qua Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương.

Điều lệ xác định:

1. Tên Đảng: Đảng Cộng sản Đông Dương (phân bộ của Quốc tế Cộng sản).

2. Tôn chỉ của Đảng:

“Đảng Cộng sản Đông Dương, đội tiên phong duy nhất của vô sản giai cấp, tranh đấu để thu phục đa số quần chúng vô sản, lãnh đạo nông dân lao động và tất thảy quần chúng lao động khác, chỉ huy họ làm cách mạng phản đế và điền địa (mưu cho Đông Dương được hoàn toàn độc lập dân cày được ruộng đất, các dân tộc thiểu số được giải phóng), lập chính quyền Xôviết công nông binh, đặng dự bị điều kiện tranh đấu thực hiện vô sản chuyên chính, kiến thiết xã hội chủ nghĩa là thời kỳ đầu của cộng sản chủ nghĩa theo chương trình của Quốc tế Cộng sản.

Đảng Cộng sản là hình thức tối cao của vô sản, là bộ phận giác ngộ nhất, cương quyết tranh đấu nhất của giai cấp vô sản, có kỷ luật sắt, thống nhất về tổ chức, tư tưởng và hành động, tuyệt đối không thoả hiệp với các xu hướng bè phái, các mầm cải lương, quốc gia eo hẹp, biệt phái và các xu hướng trái với Chương trình của Đảng và của Quốc tế Cộng sản".

3. Điều kiện trở thành đảng viên: là nam nữ các dân tộc từ 23 tuổi trở lên thừa nhận chương trình của Quốc tế Cộng sản, Chương trình hành động và Điều lệ của Đảng, phục tùng và thi hành các nghị quyết của Đảng và Quốc tế Cộng sản, hoạt động trong một tổ chức cơ sở của Đảng, được 2 đảng viên trở lên giới thiệu, thường lệ nộp đảng phí.

Đảng viên phát qua thời kỳ dự bị 2 tháng đến một năm tuỳ thành phần xuất thân.

Nhiệm vụ đảng viên là giữ kỷ luật, chấp hành các nghị quyết của Đảng, phải tham gia các đoàn thể quần chúng dưới quyền chỉ đạo của Đảng, lãnh đạo quần chúng đấu tranh bảo vệ các quyền lợi của họ, đánh bại ảnh hưởng của các tổ chức phản động. Đảng viên phải tổ chức thêm đảng viên mới, tự học tập nâng cao trình độ giác ngộ của mình và giác ngộ quần chúng lý tưởng của Đảng.

4. Về tổ chức Đảng, Đảng Cộng sản Đông Dương là một tổ chức bí mật, xây dựng theo nguyên tắc dân chủ tập trung. Cơ quan lãnh đạo cao nhất của các cấp đảng bộ là hội nghị toàn thể, hội nghị đại biểu và Đại hội đại biểu. Từ trên xuống dưới có: Trung ương Đảng, xứ uỷ, tỉnh uỷ (thành uỷ, đặc uỷ), huyện uỷ (phủ uỷ, châu uỷ, quận uỷ, khu uỷ), tổng uỷ, Ban cán sự chi bộ của Trung ương (xứ bộ, tỉnh bộ, thành bộ, đặc biệt bộ), huyện bộ (phủ bộ, châu bộ, quân bộ, khu bộ), tổng bộ, chi bộ.

Điều lệ cũng xác định một số hình thức kỷ luật đối với cá nhân, tổ chức đảng vi phạm nguyên tắc tổ chức.

5. Tài chính của Đảng do đảng phí và quyên góp đặc biệt mà có.

6. Điều lệ dành phần về Đảng đoàn và Thanh niên Cộng sản Đoàn.

Điều lệ còn quy định nhiều chi tiết cụ thể khác về Đảng.

So với Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương được thông qua tại Hội nghị tháng 10-1930, bản Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương, tháng 3-1935, có một số điểm bổ sung. Mục tôn chỉ Đảng mới được bổ sung. Mục nói về đảng viên có sửa đổi, bổ sung điều kiện vào Đảng, bổ sung phần nhiệm vụ đảng viên. Có quy định mới về Đại hội Đảng: Điều lệ tháng 10-1930 quy định Đại hội toàn Đảng một năm tổ chức một lần, Điều lệ tháng 3-1935, quy định Đại hội Đảng hai năm một lần. Nhìn chung, Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương (3-1935) chi tiết, cụ thể hơn Điều lệ Đảng tháng 10-1930. Nhưng cả hai bản Điều lệ Đảng có điểm thống nhất là của một Đảng Mác - Lênin, tổ chức theo nguyên tắc dân chủ tập trung với hệ thống tổ chức không thay đổi, chịu sự chỉ huy của Quốc tế Cộng sản.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr. 113-132.

NGÀY 30 - 3

Đề nghị của Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng gửi Quốc tế Cộng sản về việc thành lập Phân bộ của Đông Phương Bộ của Quốc tế Cộng sản ở Nam Thái Bình Dương

Ngày 30-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho Ban Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản. Trước hết Đảng Cộng sản Đông Dương thừa nhận sự cần thiết của Ban Chỉ huy ở ngoài đối với hoàn cảnh đặc biệt của cách mạng Đông Dương: "Đại biểu Đại hội lần thứ nhất của Đảng C.S5 Đông Dương công nhận rằng trong hoàn cảnh sinh hoạt bí mật, khó khăn của Đảng C.S Đông Dương, việc thiết lập ra Ban Chỉ huy ở ngoài để chỉ đạo về đường chánh trị chung cho Đảng, và để thế Ban T.Ư lúc sau này bị bắt hay bị giải tán, là một việc rất cần thiết".

Nhưng Đảng Cộng sản Đông Dương cũng đề nghị Quốc tế Cộng sản lập ra một cơ quan có quyền hạn lớn hơn, đó là Phân bộ của Đông Phương Bộ của Quốc tế Cộng sản ở Nam Thái Bình Dương.

Đảng Cộng sản Đông Dương nêu ra hai đề nghị:

1. Lập ra phân bộ của Đông Phương Bộ của Quốc tế Cộng sản ở Nam Thái Bình Dương để chỉ đạo ba Đảng C.S Đông Dương, Xiêm và Mã Lai, trực tiếp dưới quyền chỉ đạo của Đông Phương Bộ của Q.T.C.S (Moscow)6.

2. Thủ tiêu Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng C.S Đông Dương, như thế thì chúng tôi sẽ được thêm cán bộ chỉ đạo về xứ làm việc".

Giải thích về đề nghị trên, trong thư viết rõ, Đảng Cộng sản Đông Dương muốn có cơ cấu tổ chức mới trong tình hình mới: “Đảng chúng tôi một phương diện muốn đứng dưới quyền chỉ đạo một cơ quan ở gần xứ Đông Dương và có quyền rộng hơn Ban Chỉ huy ở ngoài, một phương diện muốn đem một phần nhiều đồng chí trong B.C.H vào làm việc trong xứ".

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr.167-168.

NGÀY 31-3

Thư của Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản

Sau lời chào trân trọng gửi Quốc tế Cộng sản, Đảng Cộng sản Đông Dương bày tỏ lòng biết ơn sự giúp đỡ hiệu quả của Quốc tế Cộng sản đối với Đảng Cộng sản Đông Dương.

Đảng Cộng sản Đông Dương cam kết ra sức lãnh đạo quần chúng lao động trong xứ đấu tranh bảo vệ quyền lợi thiết thân của họ, thực hiện cách mạng phản đế và cách mạng ruộng đất, tiến tới chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Đảng Cộng sản Đông Dương sẽ nỗ lực phổ biến và giương cao ngọn cờ chủ nghĩa Mác - Lênin, chống các xu hướng tả khuynh, hữu khuynh và thoả hiệp, các lý thuyết phản động và quốc gia cải lương. Đảng Cộng sản Đông Dương sẽ cương quyết Bônsơvích hoá hàng ngũ Đảng.

Đảng Cộng sản Đông Dương tin tưởng chắc chắn rằng Quốc tế Cộng sản và các đảng anh em sẽ giúp đỡ và chỉ đạo Đảng một cách mật thiết hơn trước.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr. 175-176.

NGÀY 31-3

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư tới các Đảng Cộng sản anh em

Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng đề ra nhiệm vụ liên hệ chặt chẽ với phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt ủng hộ cách mạng Liên Xô và Trung Quốc, chống chiến tranh đế quốc. Vì vậy, Đại hội đã gửi thư tới các Đảng Cộng sản anh em: Liên Xô, Trung Quốc, Pháp, Xiêm (Thái Lan), Ấn Độ.

1. Thư gửi cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã mở ra trang sử mới cho cách mạng vô sản thế giới và cuộc đấu tranh giải phóng các dân tộc bị áp bức. Đảng Cộng sản Liên Xô đã giành được những thắng lợi mới trên nhiều mặt: chính trị, xã hội, kinh tế.... Đảng Cộng sản Đông Dương hoan nghênh những thắng lợi đó, đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm từ đó. Đảng Cộng sản Đông Dương bày tỏ quyết tâm đi theo con đường vẻ vang của Liên Xô, lãnh đạo nhân dân Đông Dương đánh đổ đế quốc Pháp và phong kiến, lập chính quyền Xô viết. Đảng Cộng sản Đông Dương bày tỏ quyết tâm bảo vệ Liên Xô - thành trì cách mạng thế giới...

2. Thư gửi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định vai trò của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong việc xây dựng chính quyền Xôviết ở Trung Quốc, xây dựng đời sống mới, giải phóng và thống nhất Trung Quốc. Đảng Cộng sản Đông Dương nêu rõ cách mạng Trung Quốc và Việt Nam có quan hệ mật thiết với nhau, tuyên bố ủng hộ cách mạng Trung Quốc, bày tỏ lòng tin tưởng vào sự giúp đỡ của Trung Quốc đối với cách mạng Đông Dương.

3. Thư gửi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Pháp.

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định mối liên hệ mật thiết giữa cuộc cách mạng giải phóng Đông Dương với cách mạng vô sản Pháp. Đảng Cộng sản Đông Dương nêu cao vai trò tích cực của Đảng Cộng sản Pháp, nhân dân Pháp đối với cách mạng Đông Dương: như can thiệp việc thực dân Pháp xử án các chiến sĩ Đông Dương, cổ động trên báo chí Pháp, diễn thuyết ủng hộ Đông Dương, đặc biệt là những hành động nhân đạo của Cứu tế đỏ, Công hội đỏ đối với các chiến sĩ cách mạng Đông Dương. Đảng Cộng sản Đông Dương hy vọng Đảng Cộng sản Pháp, nhân dân Pháp giúp đỡ cách mạng Đông Dương nhiều hơn nữa

Đồng thời, Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định sự phát triển của cách mạng Đông Dương sẽ làm lực lượng đế quốc Pháp yếu thêm, sẽ ảnh hưởng tốt đối với cách mạng vô sản Pháp. Cách mạng Đông Dương phát triển là hình thức giúp đỡ của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với Đảng Cộng sản Pháp.

4. Thư gửi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Xiêm (Thái Lan)

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định cuộc cách mạng ở mỗi xứ đều là bộ phận của cách mạng vô sản thế giới. Đông Dương và Thái Lan là hai xứ lân cận, cuộc cách mạng ở xứ này đều có ảnh hướng tới xứ kia nên sự liên hệ giữa hai Đảng phải mỗi ngày một thêm khăng khít.

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định Đảng Cộng sản Xiêm đã giúp đỡ Đảng Cộng sản Đông Dương nhiều mặt, hy vọng Đảng Cộng sản Xiêm tiếp tục giúp đỡ ủng hộ cách mạng Đông Dương, đồng thời tuyên bố Đảng Cộng sản và nhân dân Đông Dương sẽ giúp đỡ Đảng Cộng sản Xiêm, cách mạng Xiêm.

5. Thư gửi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Ấn Độ.

Đảng Cộng sản Đông Dương khẳng định vai trò lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản Ấn Độ trong cuộc cách mạng phản đế và điền địa ở Ấn Độ. Cách mạng Ấn Độ và cách mạng Đông Dương là hai bộ phận của cách mạng toàn thế giới, nên cách mạng hai xứ cần liên hệ chặt chẽ với nhau, cùng đánh đổ chủ nghĩa đế quốc. Đảng Cộng sản Đông Dương bày tỏ niềm tin tưởng hai Đảng và nhân dân hai nước sẽ ủng hộ lẫn nhau trong cuộc đấu tranh cách mạng chống chủ nghĩa đế quốc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr 177-187.

NGÀY 31-3

Thư của Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Quốc tế Cộng sản

Ngày 31-3-1935, Ban Chỉ huy ở ngoài gửi thư cho Quốc tế Cộng sản báo cáo về hoạt động của Đảng trong bốn tháng cuối năm 1934, đầu năm 1935.

Về việc chuẩn bị Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương, Ban Chỉ huy ở ngoài cho biết Ban Chỉ huy ở ngoài đã ra những chỉ thị rất rõ ràng gửi tất cả các tổ chức Đảng để chuẩn bị Đại hội một cách nghiêm túc. Tuy vậy, việc sắp xếp tổ chức, nghiên cứu các nghị quyết thư, thông cáo, chương trình hành động ở các tổ chức Đảng chưa đều khắp, chưa đạt kết quả mỹ mãn. Tạp chí Bônsơvích của Ban Chỉ huy ở ngoài đã mở một cuộc phê bình về hoạt động của toàn Đảng và chỉ ra các nhiệm vụ cần kíp.

Ban Chỉ huy ở ngoài nêu diễn biến Đại hội. Kết quả của Đại hội là bầu ra Ban Chấp hành Trung ương gồm 13 người, gồm 9 uỷ viên chính thức, 4 uỷ viên dự khuyết, trong đó có 8 công nhân. Ban Thường vụ gồm 5 người (trong đó có 4 công nhân). Đại hội đã quyết định từ nay công nhân cần chiếm đa số trong mọi cơ quan lãnh đạo của Đảng.

Về tình hình Đảng và các tổ chức quần chúng, Ban Chỉ huy ở ngoài cho biết, đến ngày 15-2-1935 có 552 đảng viên trên toàn Đông Dương. Đảng viên phần lớn là nông dân, số đảng viên là trí thức giảm đáng kể do khủng bố. Chỉ còn một số tỉnh có tỉnh uỷ: ở Bắc Kỳ có Thành uỷ Hà Nội, Tỉnh uỷ Cao Bằng, Tỉnh uỷ Lạng Sơn, Tỉnh uỷ Thái Nguyên; ở Trung Kỳ có Tỉnh uỷ Nghệ An, Tỉnh uỷ Quảng Ngãi, Tỉnh uỷ Quảng Nam, ở Nam Kỳ có Tỉnh uỷ Gia Định, Tỉnh uỷ Bến Tre, Tỉnh uỷ Chợ Lớn... Ở Lào có Thị uỷ Viêng chăn, Tỉnh uỷ Savanakhét, Tỉnh uỷ Thàkhẹt.

Về tuyên truyền cổ động, Ban Chỉ huy ở ngoài cung cấp nhiều tài liệu tuyên truyền cổ động cho Lào, Bắc Trung Kỳ, Bắc Kỳ. Tạp chíBônsơvích có nhiều lỗi về nội dung và hình thức, nhưng trung thành với đường lối chính trị của Quốc tế Cộng sản, được Đảng Cộng sản Xiêm tái bản. Mỗi dịp có ngày kỷ niệm đỏ về tranh đấu quốc tế, trong nước xuất bản những tài liệu đặc biệt. Ban Chấp hành Trung ương sắp xuất bản hai bản nguyệt san: Tạp chí Cộng sản và báo Cờ vô sản.

Về phong trào quần chúng, mỗi địa phương có khác nhau. Bắc Kỳ có ba cuộc biểu tình lớn của nông dân ở Cao Bằng, Lạng Sơn vào tháng chạp 1934. Trung Kỳ không có phong trào quần chúng. Các đảng viên Nam Kỳ tham gia tích cực vào cuộc vận động bầu cử Hội đồng thuộc địa. Ở Lào, Việt kiều tổ chức hai tuần lễ đặc biệt chống khủng bố trắng.

Ban Chỉ huy ở ngoài khẳng định Đại hội đại biểu lần thứ nhất Đảng Cộng sản Đông Dương nhất trí với đường lối chính trị chung của Ban Chỉ huy ở ngoài.

Ban Chỉ huy ở ngoài nhắc lại đề nghị tổ chức một phân bộ của Đông Phương Bộ của Quốc tế Cộng sản ở Nam Thái Bình Dương để lãnh đạo ba đảng cộng sản Đông Dương, Xiêm, Mã Lai. Đồng thời, giải thể Ban Chỉ huy ở ngoài, đưa một phần các đồng chí ở Ban Chỉ huy ở ngoài về làm việc trong xứ Đông Dương.

Ban Chỉ huy ở ngoài nêu rõ, đồng chí Nguyễn Ái Quốc được Ban Chỉ huy ở ngoài và Ban Chấp hành Trung ương Đảng chỉ định là đại diện của Đảng ở Quốc tế Cộng sản. Đại hội I của Đảng đã chỉ định các đồng chí Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hoàng Văn Nõn đi Liên Xô dự Đại hội VII Quốc tế Cộng sản.

Phần kết, Ban Chỉ huy ở ngoài phê phán đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Ở Xiêm và Đông Dương, các tổ chức cộng sản đã đấu tranh công khai chống “những tàn dư của tư tưởng dân tộc cách mạng pha trộn với chủ nghĩa cải lương, chủ nghĩa duy tâm" của đồng chí Nguyễn Ái Quốc và Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Theo Ban Chỉ huy ở ngoài, những tàn dư ấy rất mạnh, cản trở nghiêm trọng cho sự phát triển chủ nghĩa cộng sản, nên cuộc đấu tranh chống lại nó là rất cần thiết. Hai Đảng Cộng sản Xiêm và Đông Dương đã xuất bản một quyển sách chống những xu hướng này, Đảng Cộng sản Đông Dương đề nghị đồng chí Nguyễn Ái Quốc viết một quyển sách tự phê bình những khuyết điểm đã qua.

Thái độ phê phán đồng chí Nguyễn Ái Quốc bắt nguồn từ hạn chế về lý luận cách mạng giải phóng dân tộc và nhận thức thực tiễn cách mạng Việt Nam, là đề cao tính giai cấp, xem nhẹ tính dân tộc của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 190-204.

NGÀY 3-4

Thông báo của Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương gửi các xứ uỷ và các đảng bộ

Sau Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng, ngày 3-4, Ban Chỉ huy ở ngoài gửi Thông báo tới các xứ ủy và tất cả các đảng bộ.

Thông báo phản ánh tình hình mới về tổ chức của Đảng, nêu rõ, trước Đại hội, Ban Chỉ huy ở ngoài kiêm Ban Chấp hành Trung ương lâm thời, trực tiếp chỉ đạo các xứ uỷ Lào, Bắc Kỳ, liên địa phương miền Nam Đông Dương (Nam Kỳ, Nam Trung Kỳ và Cao Miên) và Đặc biệt bộ ở Bắc Trung Kỳ, nay Đại hội đã cử ra Ban Chấp hành Trung ương chính thức 13 người, nên từ nay các xứ uỷ phải báo cáo trực tiếp công tác của mình cho Ban Chấp hành Trung ương, hoạt động theo sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương. Ban Chỉ huy ở ngoài tin tưởng các đảng bộ sẽ tuân theo Ban Chấp hành Trung ương mà lãnh đạo quần chúng đấu tranh cách mạng.

Khẳng định rằng Ban Chỉ huy ở ngoài chỉ chỉ huy Ban Chấp hành Trung ương về đường lối chính trị chung, nhưng đề phòng khi có việc bất trắc xảy ra thì Ban Chỉ huy ở ngoài vẫn có thể trực tiếp liên lạc và chỉ đạo các xứ uỷ, thông báo yêu cầu các xứ uỷ phải giữ liên lạc chặt chẽ với Ban Chỉ huy ở ngoài. Các xứ uỷ phải thường xuyên báo cáo công tác cho Ban Chỉ huy ở ngoài. Gặp hoàn cảnh đặc biệt, các xứ uỷ nếu có liên lạc với Ban Chỉ huy ở ngoài tốt hơn với Ban Chấp hành Trung ương thì có thể tạm thời yêu cầu Ban Chỉ huy ở ngoài trực tiếp chỉ thị, đồng thời phải báo cáo cho Ban Chấp hành Trung ương biết, để nghị quyết của hai cơ quan đầu não khỏi mâu thuẫn.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr 205-206.

 NGÀY 3 - 4

Thư của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi các xứ uỷ và các đảng bộ

Ngày 3-4, Ban Chấp hành Trung ương gửi thư cho toàn Đảng, hứa kiên quyết thực hiện tốt trách nhiệm mà Đại hội Đảng uỷ nhiệm là chỉ đạo công tác toàn Đảng. Ban Chấp hành Trung ương sẽ thực hiện các nghị quyết và Điều lệ Đại hội định ra, sẽ căn cứ vào chương trình, nghị quyết của Đảng Cộng sản Đông Dương và Quốc tế Cộng sản mà chỉ đạo đấu tranh hàng ngày. Ban Chấp hành Trung ương tin tưởng Ban Chỉ huy ở ngoài và Quốc tế Cộng sản sẽ luôn chỉ đạo Ban Chấp hành Trung ương về đường lối chính trị chung.

Ban Chấp hành Trung ương tin tưởng các tổ chức Đảng cấp dưới sẽ nỗ lực thi hành các chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương một cách mau lẹ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 207-208.

NGÀY 7 - 4

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ đạo các đảng bộ phát động đấu tranh nhân ngày 1-5

Ban Chấp hành Trung ương của Đảng xác định ngày 1-5-1935 chẳng những là ngày giai cấp vô sản và quần chúng lao động toàn thế giới đấu tranh chống tư bản, mà đối với Đông Dương ngày này có tầm quan trọng đặc biệt. Đây là thời điểm Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng mới thành công, do đó ngày 1-5 phải là ngày hiệu triệu quần chúng thực hiện các nghị quyết Đại hội.

Ban Chấp hành Trung ương quyết định kế hoạch đấu tranh ngày 1-5-1935 là:

- Các đảng bộ tích cực tuyên truyền về ngày 1 - 5 và Đại hội Đảng lần thứ nhất trong Đảng và quần chúng.

- Các đảng bộ phải nghiên cứu các nghị quyết của Đại hội Đảng, trên cơ sở đó vận động quần chúng đấu tranh cách mạng.

- Các đảng bộ phải mở rộng tự chỉ trích trong Đảng. Các đảng bộ phải dùng mọi hình thức (báo chí, diễn thuyết, hội họp) công khai, bán công khai và bí mật để chống lại các lập trường, quan điểm của phái quốc gia cải lương, của đế quốc.

- Các đảng bộ phải căn cứ vào điều kiện thực tế từng địa phương mà đề ra những yêu cầu thiết thân của quần chúng, gắn với các khẩu hiệu chung của cách mạng phản đế và điền địa để đưa quần chúng ra đấu tranh.

Các đảng bộ tuỳ theo điều kiện thực tế của từng địa phương và lực lượng của Đảng mà quyết định hình thức đấu tranh: bãi công, bãi khoá, thị uy, biểu tình, rải truyền đơn, treo băng cờ, diễn thuyết. .. Đảng phải luôn luôn thuyết phục, hướng dẫn quần chúng trước, trong và sau khi đấu tranh, để quần chúng có nhiệt tình cách mạng, rút được kinh nghiệm. Đồng thời trong đấu tranh các đảng bộ, đảng viên phải chú ý kết nạp đảng viên hội viên, các tổ chức quần chúng cách mạng.

Sau các cuộc đấu tranh, các cấp đảng bộ phải kịp thời rút kinh nghiệm, báo cáo công tác chuẩn bị, kết quả, ưu điểm và khuyết điểm đấu tranh lên Trung ương.

Bản Thông cáo nêu ra 13 khẩu hiệu chung cho đợt đấu tranh, kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1-5 với những nội dung cơ bản: đánh đổ đế quốc Pháp và phong kiến tay sai, giải phóng dân tộc, đòi các quyền lợi thiết thân cho công nông, phản đối chiến tranh đế quốc, ủng hộ Liên Xô và Trung Quốc, hăng hái thực hiện các nghị quyết Đại hội I Đảng Cộng sản Đông Dương,v.v .

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 209-212.

ĐẦU THÁNG 4

Chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng gửi cấp uỷ Trung Nam Trung Kỳ

Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng đã thành công. Liên địa phương Chấp uỷ Nam Đông Dương (lập năm 1934, gồm ba đảng bộ miền Nam Trung Bộ, miền Đông Nam Bộ, miền Tây Nam Bộ) đã giải tán. Ở Trung Kỳ có tới hai bộ phận: Xứ uỷ Trung Kỳ và Địa phương Chấp uỷ Trung Trung Kỳ.

Xuất phát từ tình hình trên, căn cứ vào yêu cầu tổ chức lại lực lượng, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (lúc ấy gọi là Trung ương Thường vụ) gửi chỉ thị yêu cầu thống nhất tổ chức lực lượng đảng cộng sản toàn xứ Trung Kỳ, lập Xứ uỷ mới cho toàn Trung Kỳ.

Trung ương chỉ thị Xứ uỷ Trung Kỳ phụ trách công tác đảng từ Thanh Hoá tới Bình Thuận. Xứ uỷ Trung Kỳ mới cần phải lập ra một, hoặc hai ban cán sự của Xứ uỷ giúp Xứ uỷ chỉ đạo các tỉnh. Chỉ thị gợi ý Xứ uỷ Trung Kỳ phải lập một Ban Cán sự miền Bắc Trung Kỳ để chỉ huy Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh và một Ban Cán sự miền Nam Trung Kỳ để chỉ huy Phú Yên, Khánh Hoà, Bình Thuận, Đà Lạt. Các ban cán sự này gồm có Xứ uỷ viên và người của Xử uỷ chỉ định. Còn Xứ uỷ Trung Trung Kỳ thì đóng cơ quan ở Trung Kỳ để trực tiếp chỉ đạo các tỉnh bộ Trung Trung Kỳ. Cách tổ chức như vậy nhằm thống nhất chỉ huy cả Trung Kỳ.

Chỉ thị yêu cầu lập ngay Ban Cán sự Trung Nam của Xứ uỷ Trung Kỳ tạm thời dưới quyền chỉ huy trực tiếp của Trung ương đến khi nào có chỉ thị của Trung ương sẽ hợp nhất với Xứ uỷ Trung Kỳ hiện tại.

Chỉ thị yêu cầu Trung Kỳ tích cực chỉnh đốn tổ chức, lập các tỉnh uỷ nếu tỉnh có ba chi bộ trở lên, đẩy mạnh tuyên truyền cách mạng, nâng cao trình độ lý luận của đảng viên, phát động quần chúng đấu tranh nhân dịp 1-5. Chỉ thị cũng thông báo kế hoạch kiểm tra tổ chức Đảng bộ Trung Trung Kỳ của Trung ương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr 213-216.

NGÀY 23 - 4

Hội nghị đại biểu Liên tỉnh Trung Kỳ

Tháng 4-1935, Trung ương Thường vụ Đảng Cộng sản Đông Dương cử đồng chí Tống Văn Trân về Trung Kỳ giúp đỡ các đảng bộ lãnh đạo phong trào cách mạng ở địa phương, đồng thời đổi Ban Địa phương Chấp uỷ Trung Trung Kỳ thành Ban Cán sự Trung Nam của Xứ uỷ Trung Kỳ.

Ngày 23-4-1935, đại biểu các đảng bộ Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh Hoà họp ở Mỹ Á (huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) do đồng chí Tống Văn Trân chủ trì.

Hội nghị ra Nghị quyết đề cập đến tình hình chính trị và kinh tế của Trung Kỳ, tình hình Đảng Cộng sản, các tổ chức quần chúng, đề ra phương hướng công tác.

Theo Nghị quyết, Đảng đã lập lại được tổ chức ở bốn tỉnh miền Trung, liên lạc được với các nhóm ở Nam Kỳ, Cao Miên, lập ra một liên khu uỷ ở Nam Đông Dương. Tuy vậy, khu vực miền Trung cũng vẫn còn một số khuyết điểm: việc kết nạp đảng viên quá thiên về tiểu tư sản có học thức, do đó các cấp bộ của Đảng ở Trung Trung Kỳ hầu như không có một người vô sản nào. Trong các hầm mỏ, đồn điền, nhà máy, thành phố lớn không có đảng viên. Các chỉ thị của Đảng đưa ra không rõ ràng, không chính xác, không nhanh chóng. Công tác Đoàn Thanh niên, giáo dục và tuyên truyền, tài chính, liên lạc, đấu tranh đều yếu. Các tổ chức quần chúng như Công hội đỏ, Nông hội đỏ, v.v. đều yếu kém.

Hội nghị quyết định: Về công tác Đảng, phải đặc biệt quan tâm tổ chức các chi bộ xí nghiệp và thành lập những tổ chức ở thành thị, mở rộng thành phần vô sản, đưa phần tử vô sản và phụ nữ vào cơ quan lãnh đạo, cố gắng trong ba tháng tăng gấp đôi số đảng viên và lập ra tất cả những tổ chức cần thiết ở Trung và Nam Trung Kỳ. Về công tác Đoàn, phải phát triển các Đoàn Thanh niên Cộng sản, đưa đảng viên dưới 23 tuổi vào Đoàn. Trong hai tháng, các Đoàn Thanh niên Cộng sản phải có mặt trong tất cả các tỉnh để tổ chức một Xứ bộ Thanh niên Cộng sản Đoàn. Phải tăng cường huấn luyện và tuyên truyền, đào tạo huấn luyện viên, ra sách báo, cải tổ cơ quan ấn loát. Công tác tài chính và liên lạc phải chấn chỉnh, thu đảng phí từ đảng viên và nguyệt phí từ các tổ chức quần chúng. Các tỉnh mỗi tháng phải nộp cho Ban quản trị Trung Trung Kỳ nửa số thu được của họ. Liên lạc phải nhanh chóng và thận trọng.

Hội nghị quyết định đẩy mạnh đấu tranh cách mạng, chống mọi mưu toan trì hoãn đấu tranh. Đảng phải hướng dẫn quần chúng đấu tranh đòi quyền lợi hàng ngày, chống lao dịch, thuế má. Các tổ chức quần chúng: Công hội đỏ, Nông hội đỏ, binh lính, tự vệ công nông, v.v. phải được xây dựng.

Hội nghị bày tỏ sự nhất trí với Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng và Ban Chấp hành Trung ương.

Về cơ quan lãnh đạo, Hội nghị quyết định tuân theo chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, giải thể Ban Chấp uỷ Trung Trung Kỳ.

Hội nghị bầu Ban Cán sự Trung Nam của Xứ uỷ Trung Kỳ do đồng chí Phạm Xuân Hoà làm Bí thư.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr 217-231.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1930-1945), Nxb. Tổng hợp Bình Định, 1990, t. I.

- Đảng bộ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng: Lịch sử Đảng bộ Quảng Nam - Đà Nẵng (1930-1945), sơ thảo, Nxb. Đà Nẵng, 1991, t. I.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Sơ thảo lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Khánh 1930-1945, Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Phú Khánh xuất bản, 1978.

THÁNG 5

Đảng Cộng sản Đông Dương xuất bản cuốn Hỏi và đáp về những vấn đề cách mạng

Cuốn Hỏi và đáp về những vấn đề cách mạng là một trong những cuốn sách trình bày về các vấn đề lý luận cách mạng, nhằm nâng cao trình độ nhận thức nhiệt tình cách mạng cho đảng viên, quần chúng cách mạng. Sách có chín phần.

1. Các giai cấp.

Sách nói rõ, thế giới ngày nay chia thành hai hệ thống xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa. Sau khi định nghĩa giai cấp, sách giải thích về các giai cấp, tầng lớp tư sản, vô sản, phong kiến, nông dân (phú nông, trung nông, bần nông, công nhân nông nghiệp), địa chủ, vô sản, lưu manh, trí thức, tiểu tư sản, dân nghèo thành thị.

2. Các loại hình cách mạng chủ yếu.

Sách nêu ba loại hình: cách mạng vô sản, cách mạng dân chủ tư sản, cách mạng giải phóng dân tộc.

Cuộc cách mạng hiện nay ở Đông Dương là cách mạng dân chủ tư sản với hai nhiệm vụ là phản đế và cải cách ruộng đất, tiến lên cách mạng vô sản, xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Động lực của cách mạng phản đế và ruộng đất là công nhân, nông dân lao động và dân nghèo thành thị do giai cấp công nhân lãnh đạo thông qua Đảng Cộng sản Đông Dương.

3. Ý nghĩa và nhiệm vụ của các Xôviết.

Xô viết công nông binh là hình thức chuyên chính của giai cấp vô sản và nông dân trong cách mạng dân chủ tư sản, là chuyên chính của giai cấp vô sản trong thời kỳ cách mạng vô sản, thời kỳ đã tiêu diệt hết giai cấp tư sản.

4. Các đảng.

Sách định nghĩa đảng phái, giải thích Đảng Cộng sản Đông Dương là đảng của giai cấp vô sản, theo tư tưởng Mác - Ăngghen - Lênin, liên lạc mật thiết với quần chúng, lãnh đạo quần chúng làm cách mạng phản đế và ruộng đất lập chính quyền Xôviết công nông, binh, xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Sách giải thích về các đảng Lập hiến các nhóm quốc gia cải lương, Việt Nam Quốc dân Đảng, nêu thái độ của Đảng Cộng sản đối với các đảng phái đó.

5. Các tổ chức quần chúng.

Sách nêu các tổ chức: Công hội đỏ, Nông hội đỏ, Thanh niên Cộng sản Đoàn, Cứu tế đỏ, Phản đế liên minh, Tổ chức binh lính, Đội tự vệ đỏ công nông và các tổ chức quần chúng khác; xác định quan hệ của Đảng với các tổ chức đó.

6 . Các tổ chức quốc tế

Sách điểm các Quốc tế II, Quốc tế Công hội vàng, Hội Quốc liên, Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III), Quốc tế Cộng sản Thanh niên, Quốc tế Công hội đỏ, Quốc tế Cứu tế đỏ.

7. Các loại học thuyết.

Sách viết về các học thuyết chủ nghĩa cộng sản, xã hội dân chủ, chủ nghĩa vô chính phủ, chủ nghĩa phát xít, chủ nghĩa quốc gia, chủ nghĩa Tôn Dật Tiên, học thuyết bất hợp tác của Găngđi, các tôn giáo.

8. Nói về Liên Xô.

Lịch sử hình thành Liên bang Xôviết và những thành tựu to lớn Liên Xô đã và đang đạt được trong xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kêu gọi ủng hộ Liên bang Xôviết, thành trì của cách mạng thế giới.

9. Nói về Trung Quốc

Quá trình lớn mạnh của cách mạng Trung Quốc, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, khẳng định tinh thần đoàn kết chiến đấu với cách mạng Trung Quốc.

Cuốn sách Hỏi và đáp những vấn đề cách mạng tập trung làm rõ những vấn đề cơ bản của cách mạng vô sản như nhiệm vụ, động lực cách mạng, vai trò của giai cấp vô sản và Đảng Cộng sản, tương lai tươi sáng của cách mạng. Sách cũng dành phần thích đáng phê phán những tổ chức, quan điểm trái với chủ nghĩa cộng sản. Sách giúp người đọc nắm được những vấn đề lý luận cơ bản, có tác dụng lớn đối với phong trào cách mạng lúc bấy giờ.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 232-279.

GIỮA NĂM

Đồng chí Hoàng Đình Giong về vùng mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả để củng cố tổ chức Đảng và xây dựng phong trào quần chúng

Sau cao trào 1930-1931, phong trào khu Mỏ Hòn Gai- Cẩm Phả (Quảng Ninh ngày nay) gặp nhiều khó khăn: địch đàn áp mạnh, các cơ sở Đảng bị phá vỡ, các cuộc đấu tranh của công nhân lẻ tẻ, thiếu tổ chức.

Đại hội đại biểu Đảng lần thứ nhất quyết định tăng cường phát triển Đảng ở các xí nghiệp, đồn điền hầm mỏ đường giao thông quan trọng. Sau Đại hội, Đảng cử đồng chí Hoàng Đình Giong về vùng Mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả để củng cố, xây dựng phong trào.

Đồng chí Hoàng Đình Giong đã gây cơ sở và chắp nối liên lạc với những đảng viên cũ ở mỏ và những đảng viên ở vùng nông thôn Nam Định bị địch khủng bố chuyển ra mỏ Cẩm Phả làm phu. Vừa phát triển tổ chức Đảng, đồng chí vừa tuyên truyền, giáo dục vận động công nhân, lập hội ái hữu để tập hợp quần chúng.

Những hoạt động của đồng chí góp phần phục hồi phong trào công nhân khu mỏ, củng cố ý chí niềm tin của đảng viên, công nhân.

Sau khi ở khu mỏ một thời gian ngắn, đồng chí Hoàng Đình Giong được Trung ương Đảng điều đi nơi khác.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Những sự kiện lịch sử Đảng tỉnh Quảng Ninh (1928-1955), Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh xuất bản, 1980.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh, 1985, t. 1.

TRONG NĂM

Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Quốc tế Cộng sản

Sau khi điểm lại tình hình Đông Dương từ năm 1930 đến Đại hội đại biểu lần thứ nhất báo cáo nêu rõ thành công của Đảng:

“Hiện nay về mặt tổ chức trong Đảng Cộng sản có: 1- Ban Chấp uỷ Trung ương ở trong nước; 2- Ban Chỉ huy ở ngoài để liên lạc với Quốc tế Cộng sản, xuất bản cơ quan lý luận Trung ương của Đảng Cộng sản là Tạp chí Bônsơvích và chuẩn bị cán bộ Đảng cho đất nước; 3- Các xứ uỷ ở Bắc Kỳ, Lào, Nam Kỳ, Đông Nam Kỳ, Bắc Trung Kỳ Nam Trung Kỳ. Ở Cao Miên chưa tổ chức cấp uỷ. Có thể cho rằng Đảng lại xây dựng được bộ máy của mình, giờ đây nhiệm vụ của Đảng là củng cố bộ máy ấy".

Bản báo cáo nêu một số nét của tình hình:

- Các đồng chí của ta còn ít kinh nghiệm hoạt động bí mật.

- Các cơ quan lãnh đạo của Đảng lãnh đạo các tổ chức địa phương khá thành công, nhưng ở một số tổ chức Đảng có tàn tích lý luận và thực tiễn của các tổ chức cộng sản cũ, trong đó chiếm ưu thế là các truyền thống dân tộc - cách mạng. Ở Bắc Kỳ, khuynh hướng ly khai manh động còn mạnh.

- Đảng có báo chí khá phong phú, nhưng khó hiểu đối với quần chúng.

- Cán bộ ở các cơ quan lãnh đạo (Ban Trung ương Chấp uỷ Ban Chỉ huy ở ngoài) khá mạnh nhưng cán bộ các xứ và tỉnh còn tất yếu, đặc biệt ở Bắc Kỳ.

- Phong trào cách mạng trong nước đang phát triển mạnh, nhưng thường tự phát nhiều hơn có tổ chức, các yêu sách kinh tế chiếm ưu thế hơn yêu sách chính trị, liên hệ giữa phản đế và phản phong đấu tranh của đồng bào còn yếu, Đảng chưa bao quát toàn bộ phong trào ưu điểm là phong trào đấu tranh của đồng bào dân tộc thiểu số rất mạnh, công nông được thu hút vào cuộc đấu tranh chung. Báo cáo nói rằng, trong nước có hoàn cảnh thuận lợi để nâng cao đấu tranh cách mạng và phát triển công tác đảng, nhưng Đảng chưa làm được hết những gì phải làm. Đảng rất thành công trong cuộc vận động bầu cử Hội đồng quản hạt Nam Kỳ nhưng chưa xây dựng được Mặt trận Phản đế rộng rãi, công tác quần chúng của Đảng còn yếu.

Cuối thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương đề nghị Quốc tế Cộng sản kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương thành phân bộ của Quốc tế Cộng sản.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 307-376.

TỪ NGÀY 25-7 ĐẾN NGÀY 21 - 8

Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản

Nửa sau những năm 30, nguy cơ chiến tranh thế giới tăng lên, phe phát xít chuẩn bị cuộc chiến thanh thế giới mới nhằm thống trị thế giới. Những nước tư bản chủ nghĩa lợi dụng tình hình muốn hướng mũi nhọn phát xít chống Liên Xô. Phong trào đấu tranh của các lực lượng tiến bộ chống nguy cơ phát xít và chiến tranh diễn ra khắp nơi.

Tình hình mới đòi hỏi những người cộng sản phải tổng kết kinh nghiệm đấu tranh của các Đảng Cộng sản, định ra một đường lối chiến lược và sách lược mới của phong trào cộng sản thế giới. Do đó, Đại hội đại biểu lần thứ VII của Quốc tế Cộng sản được tổ chức từ ngày 25-7 đến ngày 21-8-1935 tại Mátxcơva.

Tham gia Đại hội có 510 đại biểu (trong đó có 371 đại biểu có quyền biểu quyết) của 65 Đảng Cộng sản, đại diện cho 3.141.000 đảng viên trong đó có 785.000 đảng viên ở các nước tư bản chủ nghĩa. Đồng chí G. Đimitơrốp, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản trình bày Báo cáo chính trị của Đại hội: “Sự tấn công của chủ nghĩa phát xít và những nhiệm vụ của Quốc tế Cộng sản trong cuộc đấu tranh để thống nhất giai cấp công nhân chống chủ nghĩa phát xít”, nói về chủ nghĩa phát xít và những nhiệm vụ của Quốc tế Cộng sản trong cuộc đấu tranh cho sự thống nhất của giai cấp công nhân chống chủ nghĩa phát xít.

Đại hội VII Quốc tế Cộng sản ra Nghị quyết về cách mạng ở các nước thuộc địa và nửa thuộc địa.

Đại hội phủ nhận quan điểm tả khuynh cho rằng cách mạng ở các nước thuộc địa chỉ mang tính chất như cách mạng dân chủ tư sản nhanh chóng chuyển sang cách mạng xã hội chủ nghĩa. Như vậy là không phù hợp với tình hình và không đánh giá đúng nhiệm vụ chống chủ nghĩa đế quốc của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa. Đại hội chỉ ra rằng, đối với phần lớn các nước thuộc địa và nửa thuộc địa, bước đầu tiên của cách mạng là đấu tranh giải phóng dân tộc. Đại hội phủ nhận quan niệm cho rằng công cuộc giải phóng các thuộc địa chỉ có thể dựa trên cơ sở các cuộc cách mạng vô sản hoặc trong mối quan hệ với các cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở các chính quốc. Các nước thuộc địa và nửa thuộc địa có thể chống đế quốc để giành độc lập. Quan điểm này đã khắc phục hạn chế của Quốc tế Cộng sản kéo dài từ Đại hội I đến Đại hội VI là cách mạng thuộc địa phụ thuộc vào cách mạng vô sản ở chính quốc.

Tư tưởng trung tâm của Đại hội VII về vấn đề dân tộc thuộc địa là thành lập mặt trận thống nhất chống đế quốc ở các thuộc địa và các nước phụ thuộc.

Đại hội phê phán gay gắt các quan điểm cho rằng tư sản dân tộc ở các nước thuộc địa mang tính chất hoàn toàn thân đế quốc và đòi hỏi những người cộng sản phải tấn công chống các tổ chức tư sản dân tộc định hướng cho Đảng Cộng sản ở các nước thuộc địa và phụ thuộc mạnh dạn thực hiện đường lối tập hợp vào Mặt trận thống nhất tất cả những ai có khả năng chống đế quốc.

Đại hội khẳng định tư tưởng liên minh các cuộc cách mạng giải phóng dân tộc của nhân dân bị áp bức với phong trào công nhân quốc tế và bắt buộc các Đảng Cộng sản phải tích cực ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân bị áp bức ở các nước thuộc địa và nửa thuộc địa.

Việc Đại hội VII chỉ rõ nội dung, tính chất cuộc cách mạng đang phát triển ở các nước thuộc địa và nửa thuộc địa có tác động rất quan trọng đối với các dân tộc bị áp bức đang đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, trong đó có nhân dân Việt Nam.

Đại hội VII Quốc tế Cộng sản có ý nghĩa đặc biệt trong lịch sử phong trào cộng sản, công nhân quốc tế và giải phóng dân tộc. Đại hội đã phát triển lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin trong hoàn cảnh lịch sử mới, định ra chiến lược, sách lược mới, là kim chỉ nam cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít. Đối với những người Cộng sản Việt Nam, Đại hội VII Quốc tế Cộng sản có ý nghĩa vô cùng to lớn, tạo cơ sơ cho Đảng Cộng sản Đông Dương đánh giá đúng những thay đổi của tình hình quốc tế và trong nước, xác định phương hướng, hình thức hoạt động, đưa cao trào cách mạng tiến lên một cao trào mới (1936-1939) và tiến tới thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám.

Đồng chí Lê Hồng Phong, Trưởng đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương - một chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi (33 tuổi) được Đại hội bầu là Uỷ viên chính thức của Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản (Khoá VII).

- Đimitơrốp: Đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, Nxb. Sự thật, Hà Nội 1959.

- Phong tạo cộng sản, công nhân và giải phóng dân tộc quốc tế, Nxb. Sách giáo khoa Mác-Lênin, Hà Nội, 1981, t. 6, tr. 322-330.

- Nguyễn Anh Thái: Lịch sử thế giới hiện đại, Nxb. Giáo dục, 1998, tr. 156-160.

- K.K. Sinhia: Cơ cấu tổ chức của Quốc tế Cộng sản 1919-1943, Mátxcơva, 1997.

 TỪ NGÀY 28-7 ĐẾN NGÀY 16-8

Hoạt động của đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương tại Đại hội VII Quốc tế Cộng sản

Đại hội VII Quốc tế Cộng sản họp ở Mátxcơva (Liên Xô) từ ngày 25-7 đến ngày 21-8-1935, bàn về nhiệm vụ chống chủ nghĩa phát xít. Nhiều đoàn đại biểu của các nước tới dự. Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương gồm các đồng chí Lê Hồng Phong, Hoàng Văn Nõn, Nguyễn Thị Minh Khai. Đại hội nhiệt liệt chào đón Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương.

Tại Đại hội, Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương trình bày ba bản tham luận.

Trong phiên họp thứ chín của Đại hội ngày 28-7-1935, đồng chí Lê Hồng Phong (lúc ấy lấy tên là Hải An) đọc bản tham luận quan trọng nói về phong trào cách mạng Đông Dương thời kỳ 1930-1935, nêu các bài học kinh nghiệm đấu tranh cách mạng, nêu ưu điểm và khuyết điểm của Đảng Cộng sản Đông Dương. Đồng chí nêu rõ sức mạnh bất diệt của Đảng Cộng sản Đông Dương, bày tỏ sự lạc quan về tiền đồ của cách mạng Đông Dương.

Đồng chí bày tỏ niềm vui mừng của Đảng Cộng sản Đông Dương lần đầu tiên được đi dự Đại hội Quốc tế Cộng sản, niềm tin tưởng vào Quốc tế Cộng sản, Đảng Cộng sản Liên Xô, các đảng anh em khác.

Trong phiên họp thứ 31 ngày 11-8-1935, đồng chí Hoàng Văn Nõn (lúc ấy tên là Văn Tân) đọc tham luận, khẳng định những đóng góp to lớn của các dân tộc thiểu số ở Đông Dương.

Đồng chí nêu vấn đề thực hiện mặt trận thống nhất của giai cấp công nhân. Công nhân cần lập Công hội đỏ, cần đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng. Đồng chí còn nêu vấn đề thành lập Mặt trận nhân dân thống nhất phản đế Đông Dương.

Trong phiên họp thứ 40, ngày 16-8-1935, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai (lúc ấy tên là Phan Lan) đọc bản tham luận khẳng định vai trò và thành tích của phụ nữ Đông Dương.

Trong bản tham luận của mình, đồng chí còn đề cập đến những âm mưu chiến tranh của Pháp, vấn đề lập Mặt trận nhân dân chống chiến tranh, bảo vệ hoà bình, Các bản tham luận của Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương là cơ sơ để Quốc tế Cộng sản hiểu rõ tình hình và đề ra phương hướng giúp đỡ cách mạng Đông Dương.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 315-347.

THÁNG 8

Đảng Cộng sản Đông Dương được kết nạp thành phân bộ độc lập của Quốc tế Cộng sản

Tại Đại hội VII Quốc tế Cộng sản, vấn đề kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương thành phân bộ của Quốc tế Cộng sản được Uỷ ban Chính trị của Ban Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản thảo luận. Ngày 4-8-1935, Uỷ ban Chính trị sơ bộ thông qua vấn đề kết nạp. Ngày 8-8-1935, Ủy ban Chính trị quyết nghị đề nghị Đoàn chủ tịch Đại hội thành lập tiểu ban năm người do đồng chí Cuxinen (Kuuxinhen) làm Chủ tịch để kết nạp một số Đảng Cộng sản làm phân bộ độc lập.

Phiên họp tiểu ban kết nạp của Chủ tịch đoàn Đại hội VII Quốc tế Cộng sản về việc kết nạp các đảng vào Quốc tế Cộng sản ngày 15-8-1935, do đồng chí Cuxinen làm Chủ tịch tiểu ban, đã đề nghị Đại hội kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương thành phân bộ của Quốc tế Cộng sản.

Cuối tháng 8-1935, Đại hội VII Quốc tế Cộng sản thông qua Nghị quyết kết nạp Đảng Cộng sản Đông Dương và một số Đảng Cộng sản khác làm phân bộ của Quốc tế Cộng sản. Đồng thời, Đại hội VII uỷ quyền cho Đảng Cộng sản Pháp tiếp tục giữ mối liên hệ chặt chẽ với tất cả các Đảng Cộng sản của các nước thuộc địa Pháp và giúp đỡ các đảng đó bằng mọi cách. Đại hội VII giao cho Ban Chấp uỷ Quốc tế Cộng sản trách nhiệm giúp đỡ các Đảng Cộng sản mới được công nhận củng cố về tư tưởng và tổ chức, phát triển toàn diện, mang tính quần chúng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr. 460- 469. 

THÁNG 8

Cuộc tranh luận về nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh

Từ năm 1932 đến năm 1935, các đảng viên hoạt động hợp pháp sử dụng báo chí công khai làm diễn đàn đấu tranh với những quan điểm chính trị, triết học, văn học và nghệ thuật tư sản, bảo vệ và tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, đường lối, chủ trương của Đảng. Một số cuộc tranh luận nổ ra. Năm 1933 có tranh luận về duy vật, duy tâm giữa Hải Triều và Phan Khôi trên báo Phụ nữ thời đàm và Đông phương.Tiếp đó là tranh luận về nho giáo, thơ mới.

Cuộc tranh luận về nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh bắt đầu từ tháng 8-1935. Mở đầu tranh luận là bài viết của Hải Triều đăng trên báo Tiểu thuyết thứ bảy, khen tập truyện ngắn Kép Tư Bền của Nguyễn Công Hoan là nêu được cảnh nghèo khổ, bất công trong xã hội. Thiếu Sơn, rồi Hoài Thanh phản bác lại. Cuộc tranh luận thu hút nhiều nhà văn nhà phê bình tham gia. Nhiều nhà văn bày tỏ quan điểm của mình về vấn đề nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật phục vụ nhân dân lao động. Có hai phát rõ rệt. Phái nghệ thuật vị nhân sinh có Hải Triều, Hải Khách (Trần Huy Liệu), Hồ Xanh, Lâm Mộng Quang, Hải Âu, v.v. viết trên các báo Trung Kỳ, Sông Hương, Đông Phương, Tiến bộ, Hồn trẻ. Phái nghệ thuật vị nghệ thuật gồm có Hoài Thanh, Thiếu Sơn, Lưu Trọng Lư, Lê Tràng Kiều, Phan Văn Dật, Lan Khai ... viết trên báo Tràng An, Tiến hoá, Hà Nội báo, Tao đàn.

Cuộc tranh luận đã đề cập hầu hết các vấn đề lý luận cơ bản của văn nghệ: văn nghệ và chính trị, chức năng của văn nghệ, quan niệm về tự do sáng tác, văn nghệ phục vụ nhân dân lao động hay phục vụ một giai cấp, tính giai cấp của văn học, quan hệ giữa tư tưởng và nghệ thuật trong sáng tác, vấn đề tài năng, v.v.

Trong khi phê phán phái nghệ thuật vị nghệ thuật, phái nghệ thuật vị nhân sinh trình bày hệ thống quan điểm của mình. Theo đó, nghệ thuật phải phản ánh cuộc sống, tâm tư tình cảm của nhân dân lao động, đấu tranh giải phóng họ. Nhà văn. nghệ sĩ phải “đánh thức quần chúng và kích thích đấu tranh". Nghệ thuật phải có khuynh hướng chính trị, tư tưởng phải gắn liền với cuộc đấu tranh giai cấp. Con người trong nghệ thuật không thể siêu giai cấp. Vì nghệ thuật là sản phẩm của xã hội, thời đại muốn biến đổi, nên không thể có văn chương muôn đời, con người muôn thuở. Quan điểm thẩm mỹ cũng chỉ tương đối, cái đẹp có tính tương đối. Có cái đẹp về hình thức không thể tách rời nội dung và không thể chỉ quan tâm đến hình thức khi đánh giá tác phẩm nghệ thuật.

Phái nghệ thuật vị nhân sinh nêu tính giai cấp của nghệ thuật hiện nay là hướng về giai cấp vô sản và quần chúng cần lao, yêu cầu áp dụng chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa, kêu gọi văn nghệ sĩ phải là kỹ sư của tâm hồn.

Cuộc tranh luận về nghệ thuật này có ý nghĩa chính trị quan trọng. Đây là lần đầu tiên trên diễn đàn văn học nước ta có cuộc tranh luận như vậy. Đằng sau mâu thuẫn về quan điểm nghệ thuật là sự mâu thuẫn của hai lập trường chính trị: một bên chịu ảnh hưởng của hệ ý thức tư sản một bên chịu ảnh hưởng của hệ ý thức vô sản. Mặc dù cuộc tranh luận kéo dài đến năm 1938 vẫn chưa ngã ngũ, nhưng quan điểm nghệ thuật vô sản được tuyên truyền rộng rãi đã bước đầu có tác dụng thu hút văn nghệ sĩ người đọc ra khỏi ảnh hưởng tư tưởng tư sản, bi quan, dao động, thoát ly đấu tranh, yêu đương lãng mạn và hướng họ vào con đường đấu tranh cách mạng.

Cuộc tranh luận về nghệ thuật này đã đem lại nguồn sinh khí mới cho nền văn học nghệ thuật Việt Nam.

- Đại cươmg Lịch sử Việt Nam, Nxb. Giáo dục Hà Nội, 1999, t. 2, tr. 325.

- Thăng Long Hà Nội, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1990, tr. 205-206.

NGÀY 25 - 9

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc tham dự Đại hội VI Quốc tế Thanh niên Cộng sản

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc cùng với Nguyễn Thị Minh Khai và Hoàng Văn Nõn dự Đại hội lần thứ VI Quốc tế Thanh niên họp tại Trụ sở Công đoàn Liên Xô. Tại Đại hội, Nguyễn Ái Quốc trả lời nhà văn I.Êrenbua khi được hỏi cảm nghĩ về mùa Xuân này: “Tôi chỉ có một mong ước là sớm sở về Tổ quốc tôi".

- Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh: Hồ Chí Minh – Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, t. 2, tr. 62-63.

TỪ NGÀY 27-9  ĐẾN NGÀY 2-10

Công nhân lò gốm Lái Thiêu (Thủ Dầu Một) bãi công

Ngành gốm huyện Lái Thiêu (Thủ Dầu Một) có độ 60 lò gốm, dùng khoảng một vạn công nhân. Chủ lò hầu hết là tư sản Hoa kiều. Chúng cấu kết với thực dân Pháp, bóc lột công nhân tàn nhẫn.

Từ ngày 27-9-1935, 2000  công nhân ở 30 lò gốm bãi công để chống lại sự bóc lột tàn nhẫn của giới chủ. Cuộc đấu tranh có tổ chức có đội bảo vệ của chính công nhân lập ra.

Mặc dù giới chủ Hoa kiều dựa vào sự ủng hộ của chính quyền thực dân Pháp chống lại công nhân, nhưng cuối cùng sau một tuần đấu tranh chúng buộc phải tăng lương và trả số lương còn thiếu của công nhân lò gốm Lái Thiêu.

Bình luận về cuộc bãi công, báo La Déppêche nhận xét: "Đây là lần thứ nhất mà một cuộc bãi công quan trọng như thế này đã xảy ra. Đó là dấu hiệu của thời buổi. E rằng nhiều ngành chức nghiệp khác sẽ theo noi theo gương của công nhân lò gốm".

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bình Dương: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Dương (1930-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003,

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 173-174.

THÁNG 10

Phát biểu của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai tại Đại hội VI Quốc tế Thanh niên Cộng sản

Tháng 10-1935, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai (Phan Lan) là đại biểu chính thức dự Đại hội Quốc tế Thanh niên Cộng sản. Đồng chí thay mặt cho Thanh niên Cộng sản Đông Dương phát biểu tại Đại hội. Bài phát biểu của đồng chí có ba nội dung:

- Tình hình thanh niên Đông Dương.

- Hoạt động của thanh niên Đông Dương.

- Những nhiệm vụ trước mắt của Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương.

1. Về tình hình thanh niên Đông Dương.

Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai cho biết, 60% trẻ em Đông Dương chết trước 10 tuổi. Những ai sống sót đều phải lao động từ khi còn rất trẻ, từ 6 đến 9 tuổi ở nông thôn lẫn khu vực công nghiệp. Nam nữ thanh niên 14 đến 18 tuổi bị tuyển mộ bằng mánh khoé hay bạo lực và đưa đi làm đồn điền trên các đảo Thái Bình Dương, chịu cảnh sống và lao động nô lệ.

Từ năm 1930 đến năm 1934, do khủng hoảng kinh tế, tiền công của thanh niên vốn đã ít ỏi, lại bị giảm đi từ 60% đến 70%. Khủng hoảng khiến cho một số lớn thanh niên nam nữ công nhân vào cảnh thất nghiệp, cùng khổ, ăn xin và mại dâm. Các chủ đồn điền Pháp lợi dụng những điều kiện khốn cùng của thanh niên để kiếm được nhân công không mất tiền. Dưới danh nghĩa từ thiện, chúng thu gom thanh niên thất nghiệp lại, bắt lao động khổ sai. Những người làm việc ở đồn điền Pháp luôn bị chủ tìm cách giảm bớt tiền công thực tế, như bằng cách lập ra cửa hàng bắt buộc thợ đến mua với giá cao.

Thanh niên phải đóng thuế thân khi đến 18 tuổi, thậm chí khi 14-16 tuổi như ở Buôn Ma Thuột, với mức thuế rất cao. Họ phải làm việc không ăn từ 31 đến 119 ngày mới đủ tiền nộp thuế. Nhiều nông dân phải bán con đẻ nộp thuế và trả nợ.

Hơn 85 % nam nữ công nhân mù chữ vì phải lao động, không thể đi học và vì Đông Dương có rất ít trường học.

Ở trường học, thực dân Pháp tìm cách biến các thanh niên Đông Dương thành những nô lệ ngoan ngoãn, dễ bảo. Đi học là đặc quyền của con nhà giàu.

2. Về hoạt động của thanh niên Đông Dương

Do tình cảnh khốn cùng không lối thoát và phong trào cách mạng thúc đẩy, thanh niên lao động và trí thức trẻ tích cực tham gia các cuộc đấu tranh cách mạng từ năm 1925, đặc biệt thời kỳ 1930 - 1931. Trong tất cả các cuộc bãi công biểu tình cũng như trong phong trào Xôviết, thanh niên giữ vai trò quan trọng. Họ giúp Đảng tổ chức những Đội tự vệ để bảo vệ các cuộc biểu tình mít tinh và các cơ quan Xôviết. Nhiều đồng chí thanh niên anh dũng hy sinh khi đấu tranh cách mạng, tiêu biểu là Lý Tự Trọng.

Trong thời kỳ 1930 - 1931, thanh niên cộng sản phát triển rất nhanh chóng nhất là trong vùng Xôviết Nghệ - Tĩnh. Sau đó, khi bị khủng bố trắng, các tổ chức của thanh niên cộng sản bị phá với nhiều thanh niên bị giam cầm. Từ năm 1933, Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương đã xây dựng lại các tổ chức, tập hợp lại lực lượng, ra những báo riêng. Đoàn đã lãnh đạo phần lớn các cuộc bãi công, bãi khoá, các cuộc phản đối chống thuế và lao động khổ sai, các cuộc đấu tranh chống đế quốc trong các dân tộc thiểu số.

Tuy vậy, Đoàn còn có hạn chế như sao chép quá máy móc những hình thức và phương pháp công tác của Đảng.

3 Về những nhiệm vụ trước mắt của Thanh niên Cộng sản Đoàn Đông Dương.

Như Đại hội VII Quốc tế Cộng sản và Đại hội VI Quốc tế Thanh niên Cộng sản đã chỉ ra, nhiệm vụ chủ yếu của thanh niên là lập một mặt trận nhân dân phản đế. Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai phát biểu:

“Để làm tròn những nhiệm vụ này, T.N.C.S7 Đoàn phải bằng mọi cách thâm nhập vào các nhà máy, đồn điền, làng xã, trường học, bất cứ nơi nào có thanh niên, để tổ chức ở đấy những câu lạc bộ thể thao, những hội tương trợ, những lớp học buổi tối, v.v. để tranh thủ quần chúng thanh niên, dẫn dắt họ kiên quyết tranh đấu cho những yêu cầu và đòi hỏi thậm chí nhỏ nhất của họ; và, qua những cuộc tranh đấu hằng ngày ấy mà giáo dục họ theo tinh thần tranh đấu cách mạng chống sự bóc lột và áp bức đáng xấu hổ của chế độ thuộc địa, chống nguy cơ chiến tranh đế quốc, vì các quyền kinh tế, chính trị và văn hoá của thanh niên; vì nền độc lập của đất nước, vì để bảo vệ L. B. C. H. X. H. C. N. X. V8 và nước Tàu Xôviết.

Thanh niên Cộng sản Đông Dương phải thiết lập những mối liên hệ chặt và hữu ái với các tổ chức thanh niên, nhất là và các tổ chức quốc gia cách mạng và quốc gia cải lương trên cơ sở cuộc tranh đấu chống đế quốc.

Đoàn phải đặc biệt chú ý đến quần chúng nữ thanh niên và thiếu nữ các dân tộc thiểu số. Phải học những phương pháp và kinh nghiệm của Thanh niên Cộng sản Pháp và Tàu và tiếp thu sự giúp đỡ anh em của các đoàn thanh niên này. Phải hoạt động nhằm nâng cao trình độ chính trị và lý luận của các đoàn viên của mình và đào tạo những cán bộ cần thiết".

Đồng chí khẳng định: “Chính là thông qua việc thực hiện Mặt trận nhân dân phản đế mà Thanh niên Cộng sản Đông Dương sẽ tăng cường được tổ chức của mình, mở rộng được ảnh hưởng của mình, giành được đại đa số thanh niên và dẫn dắt họ tham gia công cuộc giải phóng dân tộc tham gia cuộc cách mạng phản đế và điền địa".

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t. 5, tr. 349-359.

TRONG NĂM

Hoạt động công khai của Đảng qua các cuộc vận động tuyển cử của thực dân Pháp

Từ đầu năm 1933, khi phong trào cách mạng mới được hồi phục, Đảng đã tranh thủ những điều kiện hoạt động công khai hợp pháp để đấu tranh giành thắng lợi mới. Theo chủ trương đó, trong cuộc bầu cử Hội đồng thành phố Sài Gòn năm 1933, Đảng giành thắng lợi. Danh sách ứng cử viên do quần chúng lao động đưa ra đã trúng cử. Thực dân Pháp huỷ bỏ kết quả bầu cử.

Trong cuộc tuyển cử Hội đồng Thành phố Sài Gòn khoá 1935, sổ công nhân (danh sách ứng cử viên do quần chúng lao động cử) do đồng chí Nguyễn Văn Tạo đứng đầu lại ra tranh cử. Quan điểm và đường lối chính trị của Đảng được dịp trình bày công khai với nhân dân thành phố. Sổ công nhân trúng cử. Bọn cầm quyền lại huỷ bỏ kết quả bầu cử. Khi chúng tổ chức bầu lại lần nữa. Sổ công nhân vẫn trúng cử.

Trong năm còn có cuộc tuyển cử Hội đồng quản hạt Nam Kỳ, thuộc loại Viện dân biểu. Hội đồng thành phố Sài Gòn được bầu theo đầu phiếu phổ thông, nhân dân có cơ hội thắng cử, còn Hội đồng quản hạt Nam Kỳ chỉ do 4 vạn cử tri tư sản địa chủ, quan lại Việt Nam và Pháp bầu ra. Đảng không có ảo tưởng thắng cử, nhưng tận dụng dịp này để công khai vận động nhân dân toàn Nam Bộ.

Hai Sổ công nhân, do Nguyễn Văn Tạo và Nguyễn Văn Nguyễn đứng đầu mỗi sổ, ra tranh cử tại hai khu vực.

Sổ công nhân nêu rõ tình cảnh nghèo khổ, bị áp bức, bóc lột, lừa bịp của nhân dân lao động, nêu những yêu sách thiết thân của họ: giảm giờ làm việc, bãi bỏ những nghị định giảm lương của Phủ toàn quyền để đòi trở lại mức tiền lương trước lúc khủng hoảng kinh tế, đặt quỹ cứu trợ thất nghiệp, hạ tiền thuê nhà, xây dựng những công trình công ích, giảm thuế môn bài, huỷ bỏ các món nợ, huỷ bỏ chế độ phát canh, đặt quỹ bảo hiểm chống thiên tai trong nông nghiệp, chia lại ruộng đất bị bỏ hoá do các Uỷ ban nông dân phụ trách, lấy lúa gạo dự trữ của các công ty xuất khẩu nông sản cấp phát cho dân đói, bãi bỏ chế độ hợp đồng cưỡng bách, ban hành những luật lao động hiện hành bên Pháp cho công nhân và nhân dân lao động bản xứ. Sổ công nhân đòi đặt thuế đánh vào tư bản và thuế luỹ tiến để tạo điều kiện thực hiện những cải cách trên.

Các ứng cử viên công nhân ra tuyên ngôn kêu gọi cử tri dồn phiếu bầu cho những ứng cử viên chân chính của nhân dân đang đấu tranh đòi các quyền cơ bản của nhân dân: tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do lập hội, bãi bỏ chế độ sắc lệnh, đại biểu của toàn thể nhân dân được quyền lập pháp, nhân dân có quyền bãi miễn các quan chức cao cấp lạm quyền, tù chính trị được đại xá...

Tuyên ngôn và chương trình tranh cử của Sổ công nhân nhanh chóng giành được sự đồng tình của số đông cử tri người Viết Nam. Phủ thống đốc Nam Kỳ dùng mọi cách ngăn cản việc tuyên truyền vận động của Sổ công nhân, lần lữa không chịu đăng ký những ứng cử viên công nhân, cốt làm họ nản chí và không kịp làm đủ thủ tục ứng cử được, nhằm bảo vệ những ứng cử viên của chính quyền thuộc địa. Nhóm nghị sĩ cộng sản ở Quốc hội Pháp chất vấn Chính phủ Pháp về việc này và đòi trừng trị bọn cầm quyền ở thuộc địa.

Những cuộc vận động chính trị công khai hợp pháp này tại Sài Gòn - Chợ Lớn cùng với tin chiến thắng trên báo chí hợp pháp đã có tác dụng cổ vũ nhân dân các thành phố Hà Nội, Hải Phòng..., góp phần phục hồi phong trào toàn quốc.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. I.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1930-1935), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. I, tr. 193-198.

TRONG NĂM

Xây dựng lại cơ sở cách mạng ở Hà Nội

Ngay sau Đại hội lần thứ nhất của Đảng tháng 3- 1935, Trung ương Đảng đặc biệt quan tâm công tác gây lại cơ sở ở Bắc Kỳ và Hà Nội. Đồng chí Nguyễn Văn Minh, đảng viên tốt nghiệp Trường Đại học Phương Đông ở Liên Xô được Trung ương Đảng cử về Hà Nội. Tháng 8-1935, đồng chí Minh về tới cửa hàng bán đối trướng Tùng Lâm ở 11 Hàng Giấy, là một cơ sở của ta.

Cũng từ cuối năm 1935 trở đi, nhiều cán bộ, đảng viên thoát khỏi nhà tù đế quốc lần lượt về Hà Nội. Từ Côn Đảo về có các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Lương Khánh Thiện, Khuất Duy Tiến, Trần Huy Liệu. Từ Sơn La về có Đặng Xuân Khu, Đinh Xuân Nha, Bùi Vũ Trụ... Từ Lào bị trục xuất về nước có Nguyễn Trọng Cảnh (tức Trần Quốc Hoàn), Phan Trọng Tuệ, Lê Hoàng v.v. .

Nhiệm vụ khôi phục và phát triển tổ chức của Đảng, kịp thời lãnh đạo quần chúng đấu tranh là nhiệm vụ cần kíp lúc này đối với Hà Nội. Dưới vỏ bọc công nhân thất nghiệp đi tìm việc, đồng chí Nguyễn Văn Minh đi một số tỉnh tìm manh mối nhưng chưa đạt kết quả. Quay về Hà Nội, đồng chí Nguyễn Văn Minh gặp đồng chí Trần Huy Liệu. Qua đồng chí Liệu, vào đầu năm 1936, đồng chí Minh nắm được một số học sinh có xu hướng cách mạng của Trường Thăng Long. Sau đó ít lâu, đồng chí bắt liên lạc được với Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Thị Minh Khai, Tô Hiệu mới ra tù. Lúc đó các đồng chí Nguyễn Văn Cừ và Tô Hiệu đang hoạt động trong công nhân.

Chủ trương và kết quả của Đại hội đại biểu Đảng lần thứ nhất dần được đồng chí Nguyễn Văn Minh truyền đạt trong các đảng viên và một số quần chúng trung kiên. Nhờ đó, phong trào cách mạng được xây dựng, tổ chức Đảng ở Thành phố Hà Nội phục hồi.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

TRONG NĂM

Nhân dân Cao Bằng đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng

Sau cao trào Xôviết Nghệ Tĩnh, tổ chức Đảng toàn quốc bị khủng bố mạnh. Riêng ở Cao Bằng, từ năm 1930 đến năm 1935, cơ sở Đảng vẫn được củng cố và phát triển. Nhiều chi bộ mới được thành lập. Tháng 7-1933, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Cao Bằng do đồng chí Hoàng Như làm Bí thư được Đảng Cộng sản Đông Dương công nhận.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, nhân dân Cao Bằng tiếp tục đấu tranh giành quyền sống.

Tại Hà Quảng, tháng 6-1935, hơn 200 phu đang làm đường Hoà An- Hà Quảng nổi dậy đấu tranh chống đánh đập đòi được cấp tiền và gạo. Sau đó, vì bọn cai trị không chấp thuận yêu cầu, dân phu bỏ đi phu.

Trong năm, tri phủ Hoà An bắt phu tổng Tĩnh Oa. Tổng uỷ lãnh đạo quần chúng đòi phát tiền gạo. Tri phủ không phát, dân phu bỏ về.

Những người bị bắt đi phu xã Xuân Phách (Hoà An) làm đường Sông Máng được Châu uỷ lãnh đạo đấu tranh đòi trả tiền công ngày mỗi ngày ba hào, kết quả là giành được tiền công ngày mỗi ngày hai hào.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Cao Bằng: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Cao Bằng (1930-2000), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003.

TRONG NĂM

Phong trào cách mạng Hải Phòng phục hồi

Năm 1935, đồng chí Bùi Lâm, người Hải Phòng, đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, đi học ở Liên Xô, trở về hoạt động ở Hải Phòng. Đồng chí bắt liên lạc với một số đồng chí đảng viên ở cơ sở Máy tơ, ở An Dương, Lạc Viên, Hàng Kênh... như Bùi Văn Quý, Đỗ Duy Mạc, Nguyễn Văn Cấn... Đồng chí tập hợp được hơn 30 đảng viên và quần chúng trung kiên. Do đó, cơ sở Đảng, các tổ chức quần chúng được khôi phục ở Nhà máy xi măng, Cảng, Máy tơ, Ca Rông, Dư Hàng, Hàng Kênh, Cam Lộ...

Phong trào cách mạng phát triển ở một số nhà máy, công nhân bãi công đòi tăng lương. Tháng 2 và tháng 3-1935, có nhiều cuộc bãi công ở các cơ sở sản xuất thuỷ tinh thành phố. Giới tiểu thương chợ Sắt bãi thị đòi giảm thuế chỗ bán hàng. Tháng 5-1935, nông dân Tĩnh Hải, Hải Phong, Đoàn Xá, Lão Phong, Kim Sơn, Đại Trà (Kiến Thuỵ, Kiến An) chống hào lý, địa chủ ức hiếp dân. Ngư dân Đồ Sơn đấu tranh đòi chia đều các khẩu phần xăm. Ở Vĩnh Bảo, do ảnh hưởng từ Thái Bình, nông dân các làng Cổ Am, Ngãi Am, Tiên Am đòi vay thóc nhà giàu chia cho dân nghèo.

Cuộc vận động đòi trả tự do cho tù chính trị tiếp tục lan rộng ở Hải Phòng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Hải Phòng: Lịch sử Đảng bộ Hải Phòng (1925-1955), Nxb. Hải Phòng, 1991, t. I.

TRONG NĂM

Các chi bộ Đảng ở Hà Nam tổ chức và lãnh đạo quần chúng

Năm 1935, Hà Nam có trên 30 đảng viên, gồm những đảng viên vừa ra tù và một số đảng viên ở nơi khác về. Tại thị xã Phủ Lý, tại Cao Mật, Phù Đê, Siêu Nghệ (Kim Bảng), Hưng Công, Cổ Viễn (Bình Lục), Nhân Giã (Lý Nhân) lập được bốn chi bộ Đảng.

Trong năm 1935, thực dân Pháp khuyến khích "chấn hưng Phật giáo" nhằm thu hút quần chúng vào chùa chiền mà quên mất vận mệnh đất nước. Các đảng viên ở huyện Bình Lục vận động tổ chức hội giảng Phật học ở Hưng Công, Ngọc Lũ, Bồ Đề, Đồng Du, Vụ Bản, An Ninh, Mỹ Tho... tập hợp được nhiều Phật tử để vừa giảng về đạo Phật, vừa tuyên truyền cách mạng.

Ở huyện Thanh Liêm, tổ chức Đảng lãnh đạo nông dân Đại Vượng, Bồng Lạng, Đoàn Vĩ, Trung Hiếu đấu tranh khất thuế, với lý do vụ lúa năm 1935 bị thất bát. Cuộc đấu tranh thắng lợi.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Nam Hà: Lịch sử Đảng bộ Nam Hà (1930-1954), Nam Hà, 1996, t I.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Hà Nam Ninh: Sự kiện lịch sử Đảng Hà Nam Ninh (1929- 1954), Hà Nam Ninh (1929-1954).

TRONG NĂM

Sự phát triển của tổ chức Đảng ở Nghệ An

Từ năm 1934, Đông Dương Viện trợ Bộ đã giao trách nhiệm cho đồng chí Ngô Tuân cùng Tỉnh ủy lâm thời Nghệ An bắt liên lạc và phối hợp hành động với Huyện bộ Nghi Lộc. Do có định kiến, Huyện uỷ Nghi Lộc không hợp tác. Tháng 2-1935, đồng chí Ngô Tuân và đồng chí Võ Nguyên Hiến được Đông Dương Viện trợ Bộ chỉ định đi dự Đại hội Đảng thay mặt cho Đảng bộ Trung Kỳ. Chi bộ Yên Dũng (Hưng Nguyên) được Tỉnh uỷ giao nhiệm vụ chuẩn bị tài chính, hành lý cho hai đại biểu. Ngày 10-2- 1935, đoàn lên đường.

Tại Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng, các đồng chí Ngô Tuân và Võ Nguyên Hiến được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương. Đồng chí Võ Nguyên Hiến được phân công phụ trách Xứ uỷ Trung Kỳ. Đồng chí Ngô Tuân phụ trách Nam Kỳ.

Tháng 4-1935, Tỉnh uỷ lâm thời Nghệ An mở Hội nghị đại biểu các huyện tại làng Hậu Luật (Diễn Bình, Diễn Châu) để phổ biến Nghị quyết Đại hội Đảng. Hội nghị quyết định đổi tên tờ báo Chuông cách mạng thành tờ Tự cứu và in các văn kiện Đại hội để huấn luyện các cấp bộ Đảng. Do đó, Tỉnh uỷ Nghệ An gây được uy tín trong tỉnh và đã nói được liên lạc, phối hợp hành động với Huyện uỷ Nghi Lộc.

Tại Thanh Chương, đầu năm 1935, một số đồng chí: Tôn Thị Quế, Phan Hữu Chín và nhiều đồng chí khác đã cố gắng khôi phục tổ chức Đảng ở Tổng uỷ Võ Liệt và các chi bộ ở Võ Liệt, Quảng Xá, song gặp nhiều trở ngại.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

TRONG NĂM

Tổ chức Đảng ở Sóc Trăng tiếp tục được xây dựng

Tại Sóc Trăng, đầu năm 1935, Chi bộ xã Mỹ Quới (quận Phước Long) vốn lập từ năm 1930, dời điểm sinh hoạt về ấp Mỹ Thọ Đông (nay là ấp Mỹ Đông xóm Hội Xâm, xã Mỹ Quới). Thời gian này chi bộ xã có hai đảng viên là Nguyễn Văn Ký (Châu Ký), Quản Trọng Linh được cấp trên giới thiệu về hoạt động. Hai đồng chí mở lớp bồi dưỡng chính trị. Chi bộ lập ra Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Cứu tế đỏ.

Tại quận Kế Sách, cuối năm 1935, đồng chí Phan Văn Bảy sau khi ra tù đã đến đây hoạt động, vận động được nhiều thanh niên tham gia cách mạng. Tại ấp An Bình, làng An Lạc Thôn, đồng chí Phan Văn Bảy kết nạp ba đảng viên. Chi bộ An Lạc Thôn lập Hội Nông dân, vận động nông dân chống sưu cao thuế nặng.

- Tỉnh uỷ Sóc Trăng: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Sóc Trăng (1930-1954), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Sóc Trăng xuất bản, 1994.

CUỐI NĂM

Hội nghị Đảng bộ Ninh Bình

Năm 1931, phong trào cách mạng Ninh Bình bị tổn thất lớn. Nhờ được nhân dân ủng hộ, nhờ tinh thần cách mạng của cán bộ, đảng viên, phong trào mau chóng phục hồi tuy còn gặp nhiều khó khăn. Từ năm 1932, Chi bộ Lỗi Sơn (Gia Viễn) đã lãnh đạo quần chúng đấu tranh đòi tăng công gặt, giảm mức lãi nợ, bắt đầu cho thời kỳ cách mạng mới. Đến năm 1935, dưới sự lãnh đạo của các đồng chí Lương Văn Thăng, Đinh Tất Miễn, Chi bộ Quỳnh Lưu (Nho Quan), tổ chức nhiều cuộc tuyên truyền cách mạng. Đảng viên và quần chúng sáng tác thơ ca, hò, vè tố cáo tội ác của thực dân và tay sai.

Trên cơ sở những đảng viên và phong trào cách mạng đã có, cuối năm 1935 tại thôn Sầy (Sơn Thành, Nho Quan), Đảng bộ Ninh Bình tổ chức Hội nghị cán bộ để đánh giá kết quả, rút kinh nghiệm khôi phục phong trào hoạt động thời kỳ 1932-1935. Hội nghị đề ra nhiệm vụ và phương hướng hoạt động thời kỳ mới, ra báo Đường cách mạng làm tài liệu tuyên truyền của Đảng bộ. Số đầu tiên của báo đã giới thiệu các hình thức hoạt động để hướng dẫn quần chúng đấu tranh, vạch tội ác của thực dân và quan lại phong kiến.

Hội nghị năm 1935 tại thôn Sầy được coi là mốc quan trọng chuẩn bị những điều kiện cho thời kỳ cách mạng mới ở Ninh Bình.

- Tỉnh uỷ Ninh Bình: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Bình (1930-1975), Ninh Bình, 1996, t. 1.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Hà Nam Ninh: Sự kiện lịch sử Đảng Hà Nam Ninh (1929- 1954), Hà Nam Ninh 1976.

TRONG NĂM

Bốn cuộc bãi công của công nhân xe thổ lộ Sài Gòn - Chợ Lớn

Ở Sài Gòn - Chợ Lớn, năm 1935 có các cuộc bãi công nổ ra ở Xưởng Ba Son, xí nghiệp tư bản người Hoa thuộc Công hội Vĩnh Nghĩa công nghiệp và trong công nhân viên chức các hãng buôn Sài Gòn. Nổi bật nhất là cuộc đấu tranh của công nhân xe thổ mộ (xe ngựa kéo). Trong vòng nửa năm, từ tháng 5 đến tháng 11 đã có ba cuộc bãi công với khí thế và số lượng người tham gia mỗi lúc một tăng:

Cuộc thứ nhất, ngày 4-5, có 1.000 người tham gia.

Cuộc thứ hai ngày 3-11, có 1.500 người tham gia.

Cuộc thứ ba, ngày 7-11, có 2.500 người tham gia. Nguyên nhân của những cuộc bãi công này là do hành động tàn bạo của tên đồn trưởng cảnh sát quận Bà Điểm phạt vạ anh em rất vô lý, mỗi lần phạt từ 0,60đ đến 3,60đ (tiền Đông Dương), trong khi công nhân xe thổ mộ, chỉ kiếm được chừng 0,30đ đến 0,40đ/ngày.

Trong lần đấu tranh thứ ba (ngày 7-11), công nhân nêu khẩu hiệu:

1. Không được phạt quá 8 cắc (0,80đ), tức là bằng thu nhập hai ngày.

2. Được phép chở thúng rau ở vệ xe.

3. Không được vô lý rút giấy phép.

4. Không được đập phá xe khi kiểm soát.

5. Bớt thuế pa tăng (thuế môn bài).

Ngày 26-12-1935, xảy ra cuộc bãi công thứ tư của công nhân xe thổ mộ. Một đồng chí, thành viên của Hội đồng Thành phố Sài Gòn thay mặt cho 1.000 người đánh xe ngựa đi gặp Thống đốc Nam Kỳ đặt vấn đề chính quyển thuộc địa phải giải quyết quyền lợi của công nhân. Bọn cầm quyền không giải quyết lại bắt giữ hai đại biểu của công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn.

Cuộc đấu tranh vang tới Pari, đồng chí Gabren Pêri (Gabriel Péri) nghị sĩ cộng sản, chất vấn Chính phủ Pháp về cuộc bãi công và về việc nhà cầm quyền Nam Kỳ bắt giữ đại biểu công nhân khi họ làm phận sự đại biểu của dân.

Bọn thực dân Pháp phải thú nhận hoạt động của họ (tức đại biểu công nhân) là trung tâm thu hút mọi hoạt động chính trị ở Sài Gòn - Chợ Lớn và vùng ngoại ô. Họ đã trở thành những cố vấn chính thức của giai cấp cần lao, của công nhân xe thổ mộ, xe kéo, của viên chức Sở Xe điện, của những người tiểu thương. (Báo cáo của mật thám Đông Dương năm 1935).

- Ban Chấp hành Đang bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Mình: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, 1930-1954, sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

______________

1. T.Ư: Trung ương (B.T)

2. Q.T.C.S: Quốc tế Cộng sản (B.T)

3. B.C.H.O.N: Ban Chỉ huy ở ngoài (B.T).

4. B.C.H: Ban Chỉ huy ở ngoài (B.T)

5. C.S: Cộng sản.

6. Moscow: Mátxcơva.

7. T.N.C.S: Thanh niên Cộng sản.

8. L.B.C.H.X.H.C.N.X.V: Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xôviết.

NGÀY 28-5

Tù chính trị Côn Đảo đấu tranh đòi nhà cầm quyền thực dân trả lại tự do

Tháng 5-1936, Mặt trận Nhân dân Pháp giành thắng lợi trong cuộc tổng tuyển cử, nội các mới do lãnh tụ Đảng Xã hội Lêông Bơlum làm Thủ tướng lên cầm quyền. Chương trình của Mặt trận Nhân dân Pháp nêu việc thành lập phái đoàn của Quốc hội Pháp điều tra tình hình các thuộc địa, trong đó "đại xá tù chính trị ở các xứ thuộc địa" là một trong những vấn đề được nêu lên đầu tiên.

Trước tình hình thuận lợi, Đảng bộ Nhà tù Côn Đảo chủ trương phát động đấu tranh trên quy mô lớn, đòi chính quyền thực dân thả tù chính trị, cải thiện chế độ nhà tù. Ủy ban đấu tranh được thành lập, có các đội tuyên truyền, thông tin liên lạc trật tự, tự vệ. Kế hoạch thực hiện được chuẩn bị chu đáo.

Ngày 28-5-1936, đồng chí Phạm Hùng, đại biểu cho các tù nhân trao yêu sách cho giám ngục. Cuộc đấu tranh thu hút đông đảo tù nhân tham gia, từ vài trăm người trong ngày đầu tiên lên đến hơn một nghìn người vào ngày thứ 10. Cuộc tuyệt thực lan nhanh hầu khắp các trại giam. Bất chấp mọi thủ đoạn dụ dỗ, đe dọa, khủng bố của kẻ thù, các tù nhân vẫn đoàn kết đấu tranh. Ngày thứ mười ba, giám ngục thực hiện khủng bố trắng, đánh đập dã man tù nhân. Nhiều người bị thương nặng vẫn giữ vững tinh thần tiếp tục đấu tranh. Tiếng hò la: "Đại xá tù chính trị", "Không được khủng bố đánh đập người tù” vang lên khắp đảo.

Trước tinh thần bất khuất của tù chính trị, bọn thực dân phải lùi bước. Hơn 200 chiến sĩ cách mạng lần lượt được trở về đất liền.

Cuộc đấu tranh của tù chính trị Côn Đảo gây tiếng vang lớn. Các lực lượng tiến bộ ở Việt Nam, Pháp đã kịch liệt lên án sự đàn áp đẫm máu của giám ngục, ủng hộ cuộc đấu tranh của tù nhân, kêu gọi chính quyền Pháp trả tự do cho toàn bộ tù chính trị ở Đông Dương.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu: Nhà tù Côn Đảo 1862-1975, Nxb. Chính trị quốc gia. Hà Nội, 2001.

NỬA ĐẦU NĂM 1936

Thư ngỏ của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi các tổ chức chính trị và các phần tư cách mạng biệt lập ở Đông Dương

Đầu năm 1936, tình hình thế giới và trong nước có nhiều thay đổi. Trên thế giới, các đế quốc ngày càng mâu thuẫn trầm trọng, các cường quốc tư bản sôi sục chuẩn bị chiến tranh. Ở Đông Dương, chính quyền thuộc địa tiếp tục chính sách áp bức nặng nề, khủng bố dã man, nhưng phong trào cách mạng không ngừng lớn mạnh. Vì vậy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương viết thư ngỏ gửi Việt Nam Quốc dân Đảng và gửi tất cả các nhóm, các tổ chức cách mạng quốc gia, các nhóm chống đế quốc, các tổ chức cải lương phản động và các phần tử cách mạng biệt lập ở Đông Dương.

Mở đầu bức thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi lời chào cách mạng tới lãnh đạo các tổ chức, đảng phái chính trị ở Đông Dương, mong rằng tất cả các cá nhân và tổ chức chính trị ở Đông Dương đoàn kết thống nhất lực lượng chống đế quốc, tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc tới thắng lợi.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ rõ, tình hình thế giới và trong nước thời kỳ này có những điều kiện khách quan rất thuận lợi cho sự phát triển phong trào cách mạng, nhưng cuộc đấu tranh cách mạng ở Đông Dương hiện còn yếu và phân tán đó là do thiếu những điều kiện chủ quan, chủ yếu là do các đảng và các tổ chức cách mạng ở Đông Dương chưa đoàn kết chặt chẽ chống chủ nghĩa đế quốc Pháp.

Từ ngày Đảng Cộng sản Đông Dương ra đời đến nay, Đảng luôn chủ trương thành lập mặt trận thống nhất, đấu tranh chống đế quốc Pháp. Mỗi Đảng bảo vệ những quyền lợi của một giai cấp nhất định, vì thế mỗi Đảng có một chương trình và một chính sách khác nhau. Mặc dầu có sự khác nhau về cương lĩnh, song tất cả các tổ chức đều có mục đích chung: đánh đổ đế quốc Pháp, giành độc lập hoàn toàn cho Đông Dương. Vì vậy, các đảng phái, tổ chức chính trị có thể đoàn kết thống nhất với nhau thành lập mặt trận duy nhất để đấu tranh cách mạng chống đế quốc Pháp.

Đảng Cộng sản Đông Dương nêu lên những bước đi tiến tới thành lập Mặt trận thống nhất đấu tranh chống đế quốc:

1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương và cơ quan Trung ương của các Đảng, các nhóm chính trị gặp gỡ thảo luận về vấn đề thống nhất hành động trong toàn Đông Dương.

Ban Chấp hành Trung ương uỷ quyền cho các tổ chức cấp dưới của Đảng Cộng sản tiến hành liên lạc và trao đổi trực tiếp với các cơ quan tương đương của các tổ chức cách mạng khác. Ban Chỉ huy ở ngoài có nhiệm vụ liên hệ và tiến hành các cuộc trao đổi với các phân bộ của Đảng cách mạng ở nước ngoài.

2. Đảng Cộng sản và các tổ chức chính trị, các đảng phái có thể đồng tổ chức các cuộc biểu dương lực lượng, các cuộc đình công, chiến dịch chống khủng bố trắng, đấu tranh chống chiến tranh đế quốc...

3. Vấn đề tổ chức cơ quan lãnh đạo thống nhất, Đảng Cộng sản đề nghị: hoặc là nhập vào phân bộ Đông Dương của Liên đoàn chống đế quốc và hoạt động nhân danh tổ chức này; hoặc là mỗi đảng, mỗi nhóm cử một số đại biểu và cùng hợp lại thành một uỷ ban phối hợp hành động chống đế quốc.

4. Các đảng liên minh với Đảng Cộng sản cần đình chỉ ngay các hoạt động chống cộng sản. Về phần mình, Đảng Cộng sản luôn ủng hộ những người có tư tưởng và hành động cách mạng chống đế quốc.

5. Trong thời gian các đảng liên minh với nhau trong Mặt trận thống nhất đấu tranh chống đế quốc, cần đình chỉ những sự công kích lẫn nhau. Nhưng mỗi Đảng vẫn độc lập về tổ chức lý luận và hoạt động. Mỗi Đảng có thể phê phán những tư tưởng và hành động sai trái làm ảnh hưởng đến Mặt trận dân tộc thống nhất.

6. Mỗi khi một Đảng hay một bộ phận của những người lãnh đạo trong các đảng, các tổ chức liên minh có ý đồ vi phạm hay xoá bỏ những điều kiện thoả thuận chống đế quốc thì Đảng Cộng sản đề nghị đưa ra các vấn đề tranh chấp ra thảo luận trước quần chúng. Đấu tranh chống những tư tưởng và hành động sai trái, đi ngược lại lợi ích của Mặt trận thống nhất hành động và đông đảo quần chúng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t 6, tr. 7-12.

 NGÀY 6 - 6

Báo Hồn trẻ - Tập mới ra số đầu tiên

Sau khi Chính phủ phái tả lên cầm quyền ở Pháp, Cương lĩnh của Mặt trận nhân dân được đề ra, trong đó nói đến ban hành quyền tự do dân chủ, quyền tự do nghiệp đoàn... ở thuộc địa. Lợi dụng tình hình thuận lợi, thực hiện chuyển hướng hoạt động sang hình thức công khai và bán công khai, các đảng viên cộng sản tăng cường hoạt động trên lĩnh vực báo chí.

Ngày 6-6-1936, báo Hồn trẻ ra mắt bạn đọc. Đây vốn là một tờ báo của tư nhân đã ngừng xuất bản vào cuối năm 1935. Nhưng giấy phép xuất bản của báo được chuyển qua tay một số người cộng sản: Trần Huy Liệu, Nguyễn Thế Rục, Trần Đình Long... và một số nhà báo tiến bộ, báo đã được tái xuất bản Báo Hồn trẻ có kèm theo phụ đề Tập mới. Thực hiện chủ trương của Đảng, báo là nơi tập hợp các lực lượng tiến bộ đấu tranh công khai, hướng dẫn cổ động cho cuộc vận động Đông Dương Đại hội ở Bắc Kỳ. Số 8 ngày 25-7-1936 đăng bài "Nước Pháp bình dân với quần chúng ở Đông Dương” đã góp phần “châm ngòi" cho sự hình thành phong trào Đông Dương Đại hội. Tuy chỉ có 12 số báo được phát hành, song Hồn trẻ - Tập mới thực sự trở thành hạt nhân tập hợp lực lượng tiến bộ chống tư tưởng cải lương, phản động trong cuộc vận động Đông Dương Đại hội ở Bắc Kỳ.

Ngày 27-8-1936, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định về đình bản tờ báo. Cảnh sát khám xét và đóng cửa trụ sở báo.

- Đỗ Quang Hưng: Lịch sử báo chí Việt Nam 1865-1945, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 114-119.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-1945), Nxb. Khoa học xã hội Hà Nội, 1984, tr. 145.

THÁNG 6

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho toàn thể đảng viên

Sau Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản, các Đảng Cộng sản ở nhiều nước ra sức phấn đấu thực hiện Mặt trận nhân dân rộng rãi chống phát xít. Năm 1936, Mặt trận Nhân dân Pháp chống phát xít thành lập và giành thắng lợi trong cuộc tổng tuyển cử (5-1936). Những sự kiện ấy đã tác động mạnh đến tình hình Đông Dương. Tháng 6-1936, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho đảng viên toàn Đảng về tình hình và nhiệm vụ mới.

Ban Chấp hành Trung ương nêu những nét khái lược về tình hình quốc tế, tình hình trong xứ, tình hình Đảng, đề ra nhiệm vụ vận động và các đoàn thể quần chúng.

Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đang giành thắng lợi ở Liên bang Xôviết, chế độ dân chủ mở rộng hơn chính thể dân chủ tư bản thế giới. Trong khi đó, khủng hoảng kinh tế vẫn diễn ra ở nhiều nước tư bản. Làn sóng chống phát xít và chiến tranh đế quốc lan rộng.

Ở Đông Dương, đời sống vật chất và văn hoá của quần chúng ngày càng khó khăn. Đế quốc Pháp dùng nhiều thủ đoạn “quỷ quyệt”, "khôn khéo" hơn để lừa gạt quần chúng. Những phần tử quốc gia cải lương ra sức tuyên truyền chủ nghĩa quốc gia cải lương, làm cho quần chúng chệch đường tranh đấu. Trong khi đó, phong trào cách mạng tiếp tục diễn ra ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Kon Tum, Vientiane, Boneng, Bontiou.

Sau Đại hội đại biểu lần thứ nhất, Đảng Cộng sản Đông Dương bị đế quốc khủng bố nên tổn thất nặng về tổ chức. Song, do nỗ lực của đảng viên, nhiều đảng bộ và cơ quan được khôi phục. Tuy nhiên, công tác vận động quần chúng còn yếu. "Những đồng chí hiểu lầm rằng công tác tổ chức đảng bộ là quan trọng, còn công tác quần chúng là phụ thuộc, nên họ hoàn toàn phân khai công tác đảng với công tác quần chúng. Vì lẽ đó mà cứ cặm cụi tổ chức đảng viên trong xó tối, mà quên hẳn công tác vận động quần chúng, vì chính sách đóng cửa do đó mà Đảng ít phát triển, ít có liên lạc với quần chúng...”. Trung ương nêu rõ “Đảng phải mật thiết liên lạc với quần chúng, phải có quần chúng ủng hộ mới có thế lực".

Đảng tổ chức quần chúng ra sức tranh đấu, đòi quyền lợi hàng ngày. Trong tình hình khó khăn, khó tổ chức Công hội, Nông hội thì đảng phải lấy danh nghĩa Ái hữu hội, Tương tế hội, hợp tác xã, Hội học đêm để tập hợp quần chúng công nông. Ngoài ra tổ chức Hội Cứu tế đỏ, Phản đế, Học sinh, Thể thao để “kéo quần chúng vào hàng ngũ tổ chức".

Ban Chấp hành Trung ương chủ trương để các cấp đảng bộ liên minh với các cá nhân và tổ chức chính trị khác thành lập Mặt trận Nhân dân thống nhất phản đế. Trong khi lập Mặt trận, Đảng phải giữ quyền độc lập về quyền tồ chức và chính trị, đấu tranh chống các hành động phá hoại Mặt trận Nhân dân thống nhất phản đế. Mặt trận Nhân dân thống nhất ở Đông Dương phải đòi Chính phủ Lêông Bơlum thực hiện cải cách dân chủ ở Đông Dương.

Ban Chấp hành Trung ương còn chỉ rõ những nhiệm vụ cần thực hiện cho các cấp đảng bộ khi Ban điều tra của các đảng phái Mặt trận Nhân dân Pháp sang Đông Dương như tổ chức biểu tình đòi quyền dân chủ, đòi độc lập cho Đông Dương...

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 13-25.

NGÀY 30-6

Nghị quyết Hội nghị Xứ uỷ Nam Kỳ

Những biến đổi của tình hình thế giới và trong nước đặt ra yêu cầu Đảng Cộng sản Đông Dương phải nhanh chóng củng cố tổ chức và tăng cường lãnh đạo phong trào quần chúng. Ngày 30-6-1936, Xứ ủy Nam Kỳ tổ chức Hội nghị đại biểu và ra Nghị quyết tăng cường củng cố tổ chức và lãnh đạo phong trào đấu tranh.

Nghị quyết nêu rõ các vấn đề sau:

1. Quy chế nội bộ của Đảng

- Hoạt động của Đảng phải theo những nguyên tắc tổ chức, nhưng trong hoàn cảnh hoạt động bí mật, Đảng không thể tiến hành bầu cử cấp uỷ theo nguyên tắc dân chủ mà phải trực tiếp chỉ định các uỷ viên với điều kiện số uỷ viên được chỉ định không vượt quá 1/3 các uỷ viên của cấp uỷ.

- Hoạt động của Đảng phải theo các nghị quyết và các điều lệ mà Quốc tế Cộng sản và Đảng Cộng sản Đông Dương đã quy định, phải đẩy mạnh tuyên truyền cho tổ chức cơ sở Đảng.

- Không ngừng rèn luyện, bồi dưỡng cán bộ, đảng viên về tư tưởng và những phương pháp đấu tranh cách mạng. Xây dựng tổ chức cơ sở Đảng rộng khắp, đặc biệt ở những địa bàn trung tâm đầu não của kẻ thù.

- Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các tổ chức quần chúng.

2. Thanh niên Cộng sản

Nhanh chóng tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn vì thanh niên cộng sản là đội quân dự trữ của Đảng.

- Chú ý kết nạp Đảng những thanh niên cộng sản hăng hái hoạt động.

- Mọi đoàn viên thanh niên cộng sản đến tuổi 23 không đủ điều kiện vào Đảng thì vẫn có thể là đoàn viên “Thanh niên Cộng sản". Nếu đến 26 tuổi mà vẫn chưa đủ điều kiện gia nhập Đảng thì họ phải trở về tổ chức công nhân và nông dân.

3. Các tổ chức công nhân

- Tăng cường tuyên truyền vận động giai cấp công nhân tham gia Công hội đỏ, ngoài ra Đảng phải tổ chức các hội có tính chất hợp pháp như các hiệp hội tương trợ, các hội ái hữu, các hội đọc sách báo...

- Đảng phải tổ chức ra các uỷ ban công xưởng bao gồm các đảng viên của Đảng, những người cảm tình Đảng và những người chấp nhận tham gia các cuộc đấu tranh và tuyên truyền cho Đảng.

4. Nông dân

Tăng cường tuyên truyền vận động nông dân tham gia Nông hội đỏ và các hội đoàn có tính chất hợp pháp như Hội tương tế, Hội ái hữu. Trong mỗi làng lập ra một Uỷ ban nông dân để hướng dẫn nông dân đấu tranh.

5. Cứu tế đỏ

- Phải lập thành "Hội Cứu tế đỏ" để giúp công nhân và nông dân đấu tranh, trước hết lập ra "Uỷ ban Cứu tế đỏ" trong các thành phố và các tỉnh.

- Phát triển "Hội Cứu tế đỏ", tiến tới thành lập Uỷ ban Cứu tế đỏ Nam Kỳ. Xây dựng hệ thống tổ chức “Hội Cứu tế đỏ”, từ cấp xứ tới các làng xã, nhà máy, xí nghiệp, đồn điền.

6. Tổ  chức phụ nữ:

- Phụ nữ là một lực lượng cách mạng quan trọng. Do vậy, phải phát triển tổ chức, vận động phụ nữ tham gia vào cuộc đấu tranh. Đảng tuyển chọn những phụ nữ trung thành trong các tổ chức công nhân và nông dân làm công tác vận động phụ nữ.

- Thành lập hệ thống tổ chức Uỷ ban giải phóng phụ nữ và Hội giải phóng phụ nữ từ cấp cơ sở (làng xã) đến cấp tỉnh, thành, đấu tranh đòi những quyền lợi của nữ giới, tiến tới giải phóng hoàn toàn phụ nữ.

7. Binh lính:

- Công tác vận động binh lính tập trung vào công tác gây dựng cơ sở tiến tới thành lập các chi bộ cộng sản trong binh lính.

- Tích cực tuyên truyền cách mạng trong binh lính xuất thân từ công nhân và nông dân, trong lính mới, lính khố đỏ.

- Mở rộng đối tượng tuyên truyền tới gia đình binh sĩ.

8. Đội dự quân tự vệ:

- Phải lập ra các đội dân quân tự vệ ở những vùng đã có các tổ chức quần chúng.

- Tổ chức dân quân tự vệ từ nhỏ đến lớn: mỗi đội dân quân sẽ lập thành một đại đội, ba đại đội thành một liên đội, ba liên đội thành một sư đoàn.

- Nam giới hay phụ nữ đều có thể tham gia vào các nhóm tự vệ.

9. Đồng minh phản đế:

- Ngoài những giai cấp chính là công nhân nông dân, phải ra sức tranh thủ tầng lớp trên, tư sản, trí thức.

- Phải tổ chức những Hội Đồng minh phản đế, tập hợp rộng rãi các giai cấp, tầng lớp có tư tưởng phản đế.

10. Hiệp hội sinh viên

Tổ chức các hiệp hội sinh viên đấu tranh chống chế độ giáo dục thực dân và ủng hộ cuộc đấu tranh cách mạng của công nhân, nông dân.

11. Thái độ của Đảng đối với các tổ chức quần chúng

Đối với các tổ chức quốc gia cách mạng, liên minh có nguyên tắc với lãnh tụ của các tổ chức đó trong một mặt trận thống nhất phản đế, đồng thời ra sức tuyên truyền chuyển hoá quần chúng của các tổ chức đó sang lập trường của chủ nghĩa cộng sản.

- Đối với các tổ chức quốc gia cải lương, vạch rõ tính chất cơ hội của những lãnh tụ cải lương và lôi cuốn công nông đang bị ảnh hưởng cải lương vào cuộc đấu tranh cách mạng chống chủ nghĩa tư bản.

- Đảng phải lột mặt nạ của những phần tử theo chủ nghĩa Tờrốtkít, lôi kéo quần chúng chịu ảnh hưởng của chúng, đi vào cuộc đấu tranh chống đế quốc với khẩu hiệu "cách mạng phản đế và điền địa".

- Không liên minh với lãnh tụ của các đảng chính trị tôn giáo mà chỉ liên minh với quần chúng đang chịu ảnh hưởng của Đảng đó để hướng dẫn họ đấu tranh.

Cuối cùng, Nghị quyết nhấn mạnh, điều quan trọng là phải tăng cường liên lạc phối hợp đấu tranh giữa các tỉnh Nam Kỳ và xây dựng tổ chức cơ sở Đảng rộng khắp các tỉnh Nam Kỳ, mở rộng ảnh hưởng của Đảng sang Cao Miên, sang miền Nam Trung Kỳ. Nghị quyết Hội nghị Xứ uỷ Nam Kỳ đã đề cập đến những vấn đề quan trọng về tổ chức và lãnh đạo đấu tranh, chuẩn bị cho một cao trào đấu tranh mới.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 26-35.

NGÀY 1-7

Báo cáo của Ban Chỉ huy ở ngoài gửi Quốc tế Cộng sản

Ngày l-7-1936, Ban Chỉ huy ở ngoài Đảng Cộng sản Đông Dương gửi báo cáo cho Quốc tế Cộng sản về hoạt động của Đảng từ tháng 5-1935 đến tháng 6-1936.

Đề cập đến quan hệ giữa Ban Chấp hành Trung ương và Ban Chỉ huy ở ngoài, Báo cáo cho biết, Đại hội lần thứ I của Đảng giao cho Ban Chỉ huy ở ngoài vai trò cao hơn vai trò của Ban Chấp hành Trung ương. Song, sau khi nhận được thư chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản, Ban Chỉ huy ở ngoài và Ban Chấp hành Trung ương trở thành hai tổ chức ngang quyền, mỗi cơ quan có địa bàn hoạt động riêng, một tổ chức ở trong nước, một tổ chức ở ngoài nước. Những mối liên lạc giữa Ban Chấp hành Trung ương và Ban Chỉ huy ở ngoài đều rất chặt chẽ.

Trước Đại hội Đảng, do có kẻ phản bội, mật thám Pháp nắm được đường dây liên lạc giữa Sài Gòn và Hồng Công, vì vậy Xứ uỷ Cao Miên và Nam Kỳ bị phá vỡ. Từ tháng 7-1935, một số cán bộ được Ban Chấp hành Trung ương phái về Bắc Trung Kỳ đều bị bắt. Ban Chỉ huy ở ngoài cho biết, thực tế, Ban Chấp hành Trung ương chỉ có thể lãnh đạo Xứ uỷ và một số tỉnh, thành uỷ Bắc Kỳ. Đến thời điểm 1-7-1936, Ban Thường vụ Trung ương đã bị vỡ, Ban Chấp hành Trung ương còn bốn đồng chí. Ban Chỉ huy ở ngoài đã làm nhiệm vụ của Ban Chấp hành Trung ương.

Từ lúc Ban Chỉ huy ở ngoài nắm lại quyền lãnh đạo, các tài liệu tuyên truyền và chỉ thị gửi về nước đều trình bày dưới danh nghĩa Ban Chấp hành Trung ương để đánh lạc hướng sự chú ý của chính quyền đế quốc về Ban Chỉ huy ở ngoài, mặt khác, không gây ảnh hưởng xấu đến tư tưởng các đồng chí ở cơ sở khi không còn Ban Chấp hành Trung ương. Tháng 4-1935, Liên Xứ uỷ ở Sài Gòn bị bắt, nhưng các Uỷ ban liên tỉnh và các tỉnh vẫn tiếp tục hoạt động độc lập. Không có tin tức về Nam Trung Kỳ. Tại Bắc Trung Kỳ có Xứ uỷ lâm thời gồm các tổ chức của Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hoá, ở Lào Xứ uỷ được tái lập tháng 9-1935. Ban Chỉ huy ở ngoài mất liên lạc với Hà Nội, Nam Định, Hà Giang, Bắc Giang, Hòn Gai, chỉ nhận được tin tức của Cao Bằng và Lạng Sơn, Vân Nam (Trung Quốc) đang trở thành nơi tập trung hàng nghìn người Việt Nam yêu nước.

Do ở xa đất nước, mọi phương thức lãnh đạo và liên lạc với trong nước đều gặp khó khăn nên Ban Chỉ huy ở ngoài đề nghị Quốc tế Cộng sản giúp kinh phí cho việc tổ chức Hội nghị toàn quốc của Đảng để cử ra một Ban Chấp hành Trung ương đảm nhiệm lãnh đạo hoạt động trong nước. Về tình hình tổ chức quần chúng, báo cáo cho biết, ở Lào có tổ chức nhiều Hội nông dân; Nam Trung Kỳ có 500 hội viên Nông hội, Nam Kỳ có 3000 hội viên. Các tổ chức quần chúng ở Bắc Kỳ, Trung Kỳ có số hội viên tăng 4-5 lần kể từ sau Đại hội Đảng. Trong cả nước không có tổ chức công đoàn đến cấp xứ. Nhìn chung các tổ chức quần chúng phát triển chậm.

Báo cáo nêu lên những khó khăn trong công tác tuyên truyền cổ động, thực trạng lãnh đạo yếu kém của Đảng đối với phong trào quần chúng, hoạt động của Tờrốtkít ở Nam Kỳ. Trong thời gian này, Đảng phải đối mặt với sự phản bội của một số phần tử trong Đảng, khủng bố của cảnh sát, mật thám nên từ tháng 5-1935 đến tháng 6-1936 đã có hơn 300 đảng viên bị bắt. Báo cáo đề nghị Quốc tế Cộng sản giúp đỡ kinh phí để đưa cán bộ về nước và đưa sinh viên đi đào tạo ở nước ngoài (Nga, Trung Quốc).

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2000, t. 6, tr. 45-70.

NGÀY 26-7

Hội nghị giữa các đồng chí cán bộ chủ chốt Ban Chỉ huy ở ngoài và Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương

Ngày 26-7-1936, Hội nghị các đồng chí cán bộ chủ chốt Ban Chỉ huy ở ngoài do đồng chí Lê Hồng Phong, Uỷ viên Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản chủ trì, họp tại Thượng Hải (Trung Quốc). Tham dự Hội nghị có các đồng chí Hà Huy Tập, Phùng Chí Kiên. Hội nghị dựa trên những luận điểm cơ bản Nghị quyết Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản, căn cứ vào tình hình cụ thể của cách mạng Việt Nam để định ra đường lối và phương pháp đấu tranh trong thời kỳ mới.

Hội nghị chỉ rõ nhiệm vụ chiến lược của cách mạng dân tộc dân chủ ở Đông Dương là chống đế quốc và phong kiến. Nhưng để phù hợp với tình hình mới, Đảng xác định mục tiêu trực tiếp, trước mắt là đấu tranh chống chế độ phản động thuộc địa, chống phát xít và chiến tranh, đòi tự do dân chủ, cơm áo và hoà bình. Kẻ thù trước mắt của nhân dân Đông Dương lúc này là bọn phản động thuộc địa và bè lũ tay sai của chúng.

Về tổ chức, Đảng chủ trương thành lập Mặt trận Thống nhất nhân dân phản đế Đông Dương nhằm tập hợp các đảng phái, giai cấp, các đoàn thể chính trị, tín ngưỡng, tôn giáo, các dân tộc để cùng nhau tranh đấu đòi những quyền lợi dân chủ như tự do hội họp, tự do ngôn luận, xuất bản, ngày làm 8 giờ, mở rộng các cơ quan kinh tế, tài chính, Viện dân biểu, Hội đồng quản hạt...

Về phương pháp đấu tranh, Hội nghị quyết định dùng các hình thức tổ chức và đấu tranh công khai hợp pháp, nửa hợp pháp; đồng thời tiếp tục duy trì tổ chức và đấu tranh không hợp pháp.

Hội nghị phê phán tư tưởng "tả” khuynh, hẹp hòi, chỉ tập hợp quần chúng công nông mà không chịu hợp tác với các tầng lớp nhân dân khác, chỉ chú trọng đấu tranh không hợp pháp; đồng thời Hội nghị cũng đề phòng tư tưởng "hữu khuynh", không hiểu rõ mục đích của cách mạng là giải phóng Đông Dương khỏi ách đế quốc và xoá bỏ tàn tích phong kiến, xa rời lập trường giai cấp, ngăn cản công nhân đấu tranh với tư sản, nông dân đấu tranh với địa chủ.

Những nội dung cơ bản của Nghị quyết Hội nghị được trình bày cụ thể trong tài liệu Chung quanh vấn đề chiến sách mới, xuất bản tháng 10-1936.

Hội nghị cán bộ chủ chốt Ban Chỉ huy ở ngoài và Trung ương Đảng tháng 7-1936 đánh dấu sự chấm dứt thời kỳ đấu tranh khôi phục phong trào, đưa cách mạng Đông Dương chuyển lên một cao trào mới.

- Tìm hiểu Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam qua các Đại hội và Hội nghị Trung ương 1930-2002, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2003, tr. 121-126.

NCÀY 26-7

Chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi các tổ chức của Đảng

Từ sau Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nghiên cứu kỹ tài liệu mới của Quốc tế Cộng sản, tình hình trong nước và kinh nghiệm của các Đảng Cộng sản anh em. Vì vậy, đã nhiều lần Trung ương Đảng thông báo cho các tổ chức Đảng rằng, việc thành lập Mặt trận dân tộc phản đế là nhiệm vụ trung tâm hiện nay.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng cũng chỉ rõ những sai lầm trước đây: trong những năm 1930-1931, phong trào cách mạng Đông Dương lên tới đỉnh cao và dẫn đến khởi nghĩa vũ trang ở các tỉnh: Yên Bái, Nghệ An, Hà Tĩnh nên có một số đồng chí cho rằng phải tiếp tục đấu tranh để chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang hoặc cho rằng cần phát triển đấu tranh giai cấp. Chính vì không hiểu được đặc điểm của xứ Đông Dương nên các đồng chí đã coi nhẹ vấn đề giải phóng dân tộc.

Về các đảng phái chính trị, các cấp uỷ Đảng chưa xúc tiến được việc thành lập Mặt trận Thống nhất phản đế, nên chưa tập hợp được lực lượng to lớn của dân tộc.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng chỉ rõ: Đảng Cộng sản là một Đảng cách mạng triệt để, nhưng tình hình trong nước và quốc tế yêu cầu Đảng phải tập hợp tất cả lực lượng cách mạng, tiến hành cuộc đấu tranh chung chống đế quốc Pháp - kẻ thù của nhân dân Đông Dương.

Về các tổ chức quần chúng, Ban Chấp hành Trung ương Đảng cho rằng, các cấp uỷ Đảng còn vận dụng một cách máy móc các hình thức tổ chức ở các nước khác vào trong nước mà không biết thay đổi các hình thức tổ chức để tập hợp rộng rãi quần chúng.

Về vấn đề Mặt trận Dân tộc phản đế, kinh nghiệm của các Đảng Cộng sản và thực tế cho thấy rõ cuộc đấu tranh để thành lập Mặt trận Dân tộc thống nhất phản đế ở các nước tư bản và các nước thuộc địa là nhiệm vụ đặc biệt cấp bách hiện nay.

Ban Chấp hành Trung ương chỉ rõ việc thành lập Mặt trận Dân tộc phản đế ở Đông Dương là vô cùng cấp bách. Các tổ chức Đảng phải chủ động thành lập Mặt trận Dân tộc phản đế nhằm tập hợp tất cả các đảng phái chính trị, các tầng lớp quần chúng, nhưng khi tiến hành phải hết sức linh hoạt, mềm dẻo. Mặt trận Dân tộc phản đế phải trở thành tổ chức công khai của đông đảo quần chúng, có thể thay đổi nội dung phụ thuộc vào hoàn cảnh từng xứ và Mặt trận Dân tộc phản đế ở Đông Dương cần phải gắn bó chặt chẽ với Mặt trận Nhân dân Pháp.

Ban Chấp hành Trung ương cho rằng, phải thay đổi triệt để các phương pháp tổ chức quần chúng, phải biết sử dụng mọi khả năng công khai và bán công khai. Ở các xứ, các vùng, nơi giai cấp vô sản hãy còn ít như ở Ai Lao, Cao Miên… Trung ương cho rằng cần phải thành lập các Đảng cách mạng - dân tộc cho dân bản xứ.

Ban Chấp hành Trung ương cho rằng phải thay đổi phương pháp tổ chức, tập hợp rộng rãi nhất quần chúng vào các tổ chức thanh niên, công nhân, nông dân, hội cứu tế. Thư của Ban Chấp hành Trung ương Đảng là cơ sở để các cấp uỷ Đảng tổ chức lãnh đạo phong trào quần chúng trong tình hình mới.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2000, t. 6, tr. 73-92.

NGÀY 26-7

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư ngỏ cho các đảng phái và dân tộc ở Đông Dương

Năm 1936, phong trào chống phát xít ở một số nước giành được thắng lợi quan trọng, tác động đến phong trào cách mạng Việt Nam. Hội nghị các đồng chí cán bộ chủ chốt Ban Chỉ huy ở ngoài và Trung ương Đảng (7-1936) đã đề cập đến một số vấn đề cơ bản, trong đó về tổ chức, chủ trương thành lập Mặt trận Thống nhất nhân dân phản đế Đông Dương. Nhằm kêu gọi đông đảo quần chúng tham gia Mặt trận, ngày 26-7-1936, Ban Chấp hành Trung ương Đảng gửi thư ngỏ cho tất cả các đảng phái và các dân tộc ở Đông Dương.

Bức thư nêu rõ: “Ách áp bức dân tộc mỗi ngày một nặng nề thêm, sự bất bình đẳng giữa các dân tộc ngày càng rõ nét", vì vậy các tầng lớp nhân dân đã nổi dậy đấu tranh dưới nhiều hình thức. Song, những cuộc đấu tranh đó đều lẻ loi nhiều lần thất bại. Nhiều nơi trên thế giới, quần chúng đang hình thành Mặt trận Thống nhất nhân dân chống phát xít, đế quốc và tất cả các hình thức phản động bảo vệ hoà bình. Những thắng lợi đó, nhất là thắng lợi của Mặt trận Nhân dân Pháp là tấm gương cho phong trào đấu tranh của nhân dân Đông Dương.

Trước tình hình đó, Đảng Cộng sản Đông Dương kêu gọi tất cả các đảng phái, tất cả các tổ chức quần chúng, tất cả các hội từ thiện, tất cả các liên đoàn các nhà văn, các nghệ sĩ, v.v. thành lập Mặt trận Nhân dân thống nhất hành động. Trung ương nêu ra 12 yêu sách mà Mặt trận Nhân dân đấu tranh như quyền ứng cử và bầu cử cho người từ 18 tuổi; tự do ngôn luận, tự do báo chí, ân xá tù chính trị, giảm thuế miễn thuế cho người nghèo; phụ nữ phải được hưởng quyền lợi kinh tế và chính trị như đàn ông…

Đảng kêu gọi tất cả các đảng phái thành thật bảo vệ các lợi ích của dân tộc hãy tích cực tham gia công tác để ủng hộ Mặt trận Nhân dân ở Pháp. Phải lập các Uỷ ban Mặt trận Nhân dân ở các thành phố, các làng để động viên nhân dân đi đón tiếp phái đoàn Quốc hội Pháp, trao kiến nghị, yêu sách.

Cuối thư, Đảng chỉ rõ "Tất cả nhân dân Đông Dương phải biết rằng tự do không bao giờ tự nó đến. Chỉ có hành động của quần chúng rộng rãi, của toàn dân tộc mới có thể làm cho chúng ta giành được nó".

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.6, tr. 93, 94, 96.

THÁNG 8

Đảng Cộng sản Đông Dương kêu gọi quần chúng tham gia phong trào Đông Dương Đại hội

Sau Hội nghị cán bộ chủ chốt Ban Chỉ huy ở ngoài và Trung ương Đảng (7-1936), Đảng vận động ông Nguyễn An Ninh - một trí thức yêu nước tiến bộ đứng ra cổ động thành lập Đông Dương Đại hội. Tháng 8-1936, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư ngỏ cho Việt Nam Quốc dân Đảng, các Đảng cách mạng, Đảng Lập hiến, các nhóm cải lương dân chủ, các Hội ái hữu, các tổ chức công nông binh, phụ nữ, sinh viên, người buôn bán, các báo chí, các tổ chức quần chúng và toàn thể nhân dân Đông Dương, kêu gọi tham gia Đông Dương Đại hội.

Thư nêu rõ, trước hiểm hoạ của chủ nghĩa phát xít, nhân dân nhiều nước trên thế giới đã tổ chức Mặt trận nhân dân chống phát xít.

Ở Đông Dương, các chính đảng thiếu tinh thần đoàn kết, thống nhất hành động làm cho lực lượng nhân dân phân tán đấu tranh không đạt kết quả. Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ rõ, cần loại trừ mọi xu hướng chia rẽ bè phái, “tất cả các đảng và các nhóm cách mạng và không cách mạng đoàn kết lại thành lập Mặt trận Bình dân Đông Dương đặng bảo vệ hoà bình, đòi các quyền tự do dân chủ và cơm áo thiết thân cho đời sống".

Trước tình hình đại biểu nhân dân các nơi đang thành lập các tiểu ban trù bị triệu tập Đông Dương Đại hội, Đảng Cộng sản Đông Dương thấy rằng, “Đông Dương Đại hội là bước đầu tiên để các đảng phái ở Đông Dương tiến tới có một hành động chung và là một hình thức đoàn kết hết thảy các dân tộc Đông Dương lại nên Đảng Cộng sản Đông Dương nhiệt liệt chờ đón nó, tán thành nó và ủng hộ nó".

Đảng tuyên bố sẽ đấu tranh đến cùng chống những hành động của các phần tử cơ hội, do dự, tìm cách ngăn cản việc bầu cử các đại biểu Đại hội theo nguyên tắc dân chủ. Sẵn sàng liên hiệp hành động với mọi người lao động, tiểu tư sản, trí thức, tư sản, không kể dân tộc, tôn giáo, giai cấp, nếu tán thành nguyên tắc triệu tập Đông Dương Đại hội.

Đảng nêu 12 nguyện vọng chung cho toàn Đông Dương làm cơ sở cho các đảng phái thảo luận như: đại xá tù chính trị, trả tự do cho các nhà cách mạng; tự do ngôn luận, hội họp, bỏ chế độ phân biệt người bản xứ; cải tổ Hội đồng kinh tế lý tài Đông Dương, bỏ thuế thân, bỏ độc quyền rượu, muối, nước mắm, giải phóng phụ nữ...

Đảng cũng đề nghị với các đảng khác phương pháp tổ chức Đông Dương Đại hội tiến tới tổ chức "Mặt trận Bình dân Đông Dương thường trực". Kêu gọi kiều dân Trung Hoa, Ấn Độ tham gia phong trào Đông Dương Đại hội và Mặt trận Bình dân Đông Dương.

Đây là văn bản đầu tiên tuyên bố công khai quan điểm và thái độ của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với Đông Dương Đại hội, thúc đẩy phong trào đấu tranh của nhân dân.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 97-105.

THÁNG 8

Thành lập Uỷ ban sáng kiến Bắc Kỳ

Từ giữa năm 1936, phong trào đấu tranh trên cả nước nói chung, ở Bắc Kỳ nói riêng bắt đầu phát triển với nhiều hình thức hợp pháp và nửa hợp pháp, đòi chính quyền thuộc địa giải quyết các quyền dân sinh, dân chủ.

Giữa tháng 8-1936, các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Văn Minh, Trần Quý Kiên tổ chức cuộc họp tại một địa điểm thuộc huyện Gia Lâm, Bắc Ninh (nay thuộc Hà Nội), bàn kế hoạch khôi phục cơ sở Đảng và thúc đẩy phong trào cách mạng. Tại cuộc họp, các đồng chí kiểm điểm lại tình hình và phong trào ở Hà Nội và các vùng lân cận, cho rằng trong khi chưa đủ điều kiện để thành lập Xứ uỷ, cần thành lập một tổ chức làm chức năng của Xứ uỷ.

Các đồng chí nhất trí thành lập Uỷ ban sáng kiến do đồng chí Nguyễn Văn Cừ phụ trách. Uỷ ban làm việc như một Ban Cán sự Đảng của Xứ uỷ. Uỷ ban sáng kiến phân công các đồng chí trong Ban tiếp tục về các địa phương bắt mối, gây dựng cơ sở. Đồng chí Nguyễn Văn Minh phụ trách Hà Nội và Chi bộ Thanh niên Cộng sản.

Đến cuối năm, nhiều đảng viên cộng sản được ra tù được tăng cường cho Uỷ ban sáng kiến cả về số lượng và chất lượng. Các đồng chí đã tích cực chuẩn bị cho việc thành lập lãnh đạo cấp xứ.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t. 1.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các Xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1930- 1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

THÁNG 8 - THÁNG 9

Cuộc vận động phong trào Đông Dương Đại hội

Diễn biến tình hình thế giới, tình hình chính trị tại Pháp thời gian này có nhiều thuận lợi cho cách mạng Đông Dương. Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương phát động phong trào Đông Dương Đại hội. Được phong trào quần chúng khích lệ, được Đảng động viên, gợi ý, ông Nguyễn An Ninh, một trí thức yêu nước có tên tuổi đã đăng lên báo La Lutte (Tranh đấu) lời kêu gọi thành lập Uỷ ban trù bị, tiến tới triệu tập Đại hội Đông Dương. Lời kêu gọi lập tức được nhiều tầng lớp xã hội và tổ chức chính trị hưởng ứng.

Tháng 8-1936, trong bức thư ngỏ, Đảng đã trình bày rõ lập trường của mình về Đại hội Đông Dương, kêu gọi các đảng phái, các tổ chức chính trị và toàn thể nhân dân đoàn kết lại vì lợi ích chung, thành lập Mặt trận đấu tranh đòi tự do, dân chủ, cơm áo, bảo vệ hoà bình.

Một số người trong Đảng Lập hiến đứng ra triệu tập cuộc họp trù bị Đông Dương Đại hội, hòng giành quyền lãnh đạo. Họ chỉ định mời 100 đại biểu thuộc giai cấp tư sản, địa chủ, trí thức lớp trên và một đại diện duy nhất cho quần chúng lao động là đồng chí Nguyễn Văn Tạo. Mặc dù vậy, Đảng Cộng sản Đông Dương tích cực vận động các giới các tầng lớp nhân dân chủ động cử đại biểu đến dự. Ngày 13-8-1936, cuộc họp trù bị Uỷ ban lâm thời triệu tập Đông Dương Đại hội được tổ chức tại Toà soạn báo Việt Nam (Sài Gòn). Hơn 400 đại biểu phần lớn là những người lao động đến dự. Sự có mặt của các đại biểu các tầng lớp nhân dân và thái độ tích cực của một số trí thức yêu nước đã hướng cuộc họp ra khỏi ý đồ của các phần tử cải lương tư sản trong ban trù bị. Một Uỷ ban trù bị Đại hội Đông Dương được thành lập gồm 19 đại biểu: 3 đại biểu công nhân, 3 đại biểu nông dân, 3 đại biểu phụ nữ, 4 đại biểu báo chí và 6 đại biểu trí thức, tư sản. Một hình thức mặt trận được hình thành ở bên trên của phong trào. Đây là một thắng lợi quan trọng của Đảng Cộng sản và các lực lượng dân chủ.

Những người cộng sản có mặt trong Tiểu ban tổ chức và cổ động đã đấu tranh buộc Uỷ ban trù bị phải chấp nhận lời kêu gọi các giới nhân dân cả nước lập ra các Uỷ ban hành động. Chỉ trong một thời gian ngắn, riêng ở Nam Bộ, 600 uỷ ban hành động được tổ chức, phát triển mạnh nhất là Sài Gòn - Chợ Lớn, Thủ Dầu Một, Châu Đốc, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sa Đéc... Hơn một nửa số uỷ ban hành động có trụ sở hoạt động công khai, phát hành báo chí, diễn thuyết, tuyên truyền...

Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào Đông Dương Đại hội ở Nam Kỳ, chính quyền thực dân cho Phạm Huy Lục (Viện trưởng Viện Dân biểu Bắc Kỳ) cùng tay sai đứng ra triệu tập Hội nghị "thân hào" thành phố Hà Nội, tự thảo ra bản "Nguyện vọng của dân", cũng tô chức mít tinh, hội nghị báo chí... ngày 5-9-1936, tại Hà Nội hơn 400 người dưới sự lãnh đạo của những người cộng sản, kéo đến nơi chúng đang hội họp đòi vào dự, bao vây chất vấn khi chúng ra về. Sau đó đoàn người kéo qua các phố Hàng Đào, Hàng Bông... hô vang khẩu hiệu "Thành lập Uỷ ban lâm thời của chi nhánh Đông Dương Đại hội Bắc Kỳ", "Đả đảo bọn bù nhìn giả mạo dân ý!". Tháng 9-1939, các đồng chí chính trị phạm mới ra tù thành lập Uỷ ban lâm thời chi nhánh Bắc Kỳ của Đông Dương Đại hội. Nhiều Uỷ ban hành động được thành lập ở Hà Nội, Hà Đông, Bắc Ninh, Vĩnh Yên, Hà Nam, Nam Định.

Ở Trung Kỳ chính quyền phản động cho Lê Thanh Canh (Thường trực Viện Dân biểu Trung Kỳ) đứng ra hô hào Đông Dương Đại hội ở Huế, hòng phá phong trào. Các đồng chí cựu chính trị phạm ở Huế, Quảng Nam, Vinh, Quảng Trị đã vận động các tầng lớp nhân dân hưởng ứng Đông Dương Đại hội. Ngày 20-9-1936, Đại hội toàn kỳ được tổ chức tại trụ sở Viện Dân biểu Trung Kỳ ở Huế. Diễn biến của Hội nghị vượt ra khỏi dự kiến của những kẻ âm mưu hướng cuộc vận động vào những mục tiêu cải lương. Dưới sự lãnh đạo của các lực lượng dân chủ, tiến bộ, hơn 500 người, phần lớn là người lao động đã tới địa điểm hội nghị, biến Đại hội thành diễn đàn phát biểu các nguyện vọng chính đáng của nhân dân, vạch mặt bọn tay sai trong Viện dân biểu. Sau hai ngày làm việc, Đại hội cử ra Uỷ ban lâm thời chi nhánh Trung Kỳ của Đông Dương Đại hội gồm 26 uỷ viên, trong đó nòng cốt là các đồng chí cựu chính trị phạm. Kéo dài trong một tháng, cuộc vận động Đông Dương Đại hội diễn ra sôi động ở khắp các địa phương, đặc biệt là Huế và Vinh.

Ngày 9-9-1936, Đảng kiểm điểm việc thực hiện vận động phong trào Đông Dương Đại hội, nêu rõ những thành công đã đạt được, nhắc nhở toàn Đảng ra sức thực hiện một số nhiệm vụ cụ thể trước mắt. Phong trào chuẩn bị cho Đông Dương Đại hội được đẩy mạnh.

Hoảng sợ trước phong trào quần chúng và ảnh hưởng lan rộng của Đảng, chính quyền phản động thuộc địa chuyển sang công khai đàn áp kết hợp với chia rẽ và xoa dịu. Ngày 15-9, chúng ra lệnh giải tán các Uỷ ban hành động, cấm nhân dân hội họp, bắt giam những đại biểu của Đảng và những người cảm tình với Đảng.

Phong trào Đại hội Đông Dương chứng tỏ: khi chủ trương, chính sách và những khẩu hiệu đấu tranh của Đảng phù hợp với nguyện vọng bức thiết của nhân dân thì được nhân dân hưởng ứng mạnh mẽ, nhanh chóng trở thành phong trào quần chúng rộng lớn. Đây là bước mở đầu tiến tới thành lập Mặt trận Dân chủ Đông Dương do Đảng lãnh đạo.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 106-114.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

- Nguyễn Thành: Cuộc vận động Đại hội Đông Dương năm 1936, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1985.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế. Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên - Huế (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. I.

NGÀY 16-9

Báo Le Travail (Lao động) ra số đầu tiên

Trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương triệt để lợi dụng báo chí làm vũ khí đấu tranh hợp pháp. Khi hầu hết báo tiếng Việt có bài vận động phong trào Đông Dương Đại hội bị cấm, đồng chí Nguyễn Thế Rục, Trần Huy Liệu, Trần Đình Long cùng với một số trí thức tiến bộ ở Hà Nội xúc tiến xuất bản tờ báo tiếng Pháp.

Ngày 16-9-1936, báo Le Travail (Lao động) ra mắt bạn đọc. Trụ sở báo đặt tại 28 phố Nguyễn Trãi (ngày nay là phố Nguyễn Quang Bích). Đồng chí Trịnh Văn Phú được cử quản lý báo. Đây là tờ báo xuất bản tiếng Pháp đầu tiên của Đảng bộ Bắc Kỳ ra công khai.

Tuy là báo tiếng Pháp, nhưng báo nhận được sự ủng hộ rất nhiệt tình của các tầng lớp nhân dân. Mỗi giới ủng hộ báo theo cách của mình: mua báo rồi nhờ người dịch, mua dài hạn, thuê đăng quảng cáo. Nhiều thanh niên học sinh đến nhận báo đi bán, viết bài, cổ động cho báo... chị em cho vay tiền, quyên tiền cho báo. Cán bộ của ta vừa dịch báo cho bạn đọc, vừa tuyên truyền giải thích thêm, vận động những người nhiệt tình cách mạng. Báo được gửi đến các nhà tù Côn Đảo, Sơn La.

Ra đời và hoạt động trong lúc Đảng ta đang vận động phong trào Đông Dương Đại hội, báo Le Travail trở thành diễn đàn của nhân dân chống chính quyền thuộc địa phản động và tay sai, tuyên truyền vận động thành lập Mặt trận Nhân dân phản đế Đông Dương (sau đổi tên là Mặt trận Dân chủ Đông Dương). Khi Giúyxtanh Gôđa (Justin Godart), phái viên của Chính phủ Pháp sang điều tra tình hình Đông Dương, báo là trung tâm thu thập các bản dân nguyện các nơi gửi đến. Hàng ngày, các tầng lớp nhân dân, công nhân, nông dân ở khắp các nơi đến toà báo. Theo yêu cầu của báo, Gôđa đã phải tiếp đại biểu của các đoàn thể nhân dân.

Báo cử phóng viên đến tận những nơi nổ ra đấu tranh như Cẩm Phả, Hà Lầm, Hưng Nguyên, Thái Bình, Nam Định... để lấy tin và cổ vũ phong trào, cử người giúp quần chúng tổ chức các cuộc biểu tình đưa yêu sách khi tiếp đón Gôđa, Bờriviê. Báo còn giúp đỡ phương tiện cho một số tờ báo khác như Tân xã hội, Tiếng trẻ, Nhành lúa ra đời.

Báo Le Travail có ảnh hưởng lớn trong mọi tầng lớp nhân dân, kể cả giới trí thức tư sản. Báo cử người ra tranh cử ở Viện dân biểu Bắc Kỳ và giành thắng lợi.

Trước ảnh hưởng chính trị ngày càng lớn của tờ báo, chính quyền thực dân và tay sai tìm mọi cách đóng cửa tờ báo. Chúng gây ra chuyện kiện cáo để phạt tiền nặng, buộc báo vì khó khăn về tài chính phải đóng cửa. Với 7 tháng hoạt động sôi nổi, báo đã gây được uy tín lớn. Sau khi đóng cửa tờ Le Travail, các đảng viên cộng sản cho ra các tờ Rassemblement (Tập hợp), sau đó là En Avant (Tiến lên), Notre Voix (Tiếng nói chúng ta).

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-1945), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, tr. 143-149.

- Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t. 1.

NGÀY 3-10

Thư của Ban Chỉ huy ở ngoài góp ý kiến về lãnh đạo Đông Dương Đại hội

Ban Chỉ huy ở ngoài luôn theo sát diễn biến tình hình trong nước. Ngày 3-10-1936, Ban Chỉ huy ở ngoài gửi thư cho Đảng Cộng sản Đông Dương góp ý kiến về lãnh đạo Đông Dương Đại hội.

Tuy có khó khăn, nhưng hoạt động của các tổ chức Đảng và các đồng chí Nam Kỳ phụ trách việc chuẩn bị Đại hội Đông Dương đã mở rộng được ảnh hưởng trên toàn bộ đất nước. Đó là một kết quả tốt, vì vậy, Đảng Cộng sản Đông Dương phải nghiên cứu những kinh nghiệm quý báu đó để tiến lên thực hiện Mặt trận thống nhất của quần chúng Đông Dương theo một phương pháp khéo léo hơn.

Bức thư nêu lên những vấn đề mà các tổ chức Đảng trong nước cần chú ý. Đó là bọn đế quốc đang hết sức tìm cách ngăn chặn cản trở phong trào hợp pháp của quần chúng Đông Dương, chúng tung tin những người cộng sản sẽ sử dụng bạo lực và tìm cách lật đô Chính phủ Pháp. Nhưng qua các văn kiện, thư của Đảng gửi Chính phủ Bơlum - Moutet, gửi Mặt trận Nhân dân Pháp, Đảng Cộng sản Đông Dương không nhằm lật đổ Chính phủ Pháp mà chỉ yêu sách những quyền dân chủ sơ đẳng trong khuôn khổ của Chính phủ Bơlum và phản kháng những người chống lại tư tưởng cộng hoà của nước Pháp.

Nhiều nhà tư bản và địa chủ đã tham gia tổ chức Đại hội Đông Dương. Mặc dù sau đó Lê Quang Liêm và phe cánh đã rút ra khỏi phong trào, nhưng cũng không nên suy nghĩ là "các nhà tư bản và địa chủ không muốn hợp tác với công nhân, nông dân và tiểu tư sản" và quá vội vàng tẩy chay họ. Chúng ta phải tranh thủ những người cảm tình với chủ trương đặt lợi ích của dân tộc lên trên hết. Đối với các nhà tư sản bản xứ, Ban Chỉ huy ở ngoài chỉ rõ mặc dù họ đấu tranh có mức độ, dễ đi vào con đường thoả hiệp nhưng Đảng phải ra sức tranh thủ họ cho cuộc đấu tranh chung.

Cuộc đấu tranh đòi những mục tiêu của phong trào Đông Dương Đại hội không dễ dàng nên Đảng Cộng sản Đông Dương phải kiên trì lãnh đạo quần chúng đấu tranh, không dừng lại ở một số thắng lợi bước đầu.

Lúc này, thực dân Pháp đang dùng phương pháp khiêu khích để phá hoại phong trào. Do vậy, phải giữ thế hợp pháp cho phong trào đấu tranh chống chính sách thuộc địa, yêu cầu sự giúp đỡ của Mặt trận Nhân dân Pháp và đòi Chính phủ Bơlum cho phép công khai hoạt động để thành lập Đại hội; ra sức duy trì Uỷ ban lâm thời và liên lạc với Ủy ban của Trung Kỳ, Bắc Kỳ. Ban Chỉ huy ở ngoài nêu rõ công tác quan trọng nhất hiện nay là tổ chức các hiện hội hợp pháp hay bán hợp pháp để sử dụng như một cơ sở hoạt động của quần chúng. Ở Nam Kỳ tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với phong trào đấu tranh của công nhân và của quần chúng đang phát triển mạnh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 127-134.

NGÀY 3-10

Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp

Ngày 15-9-1936, Chính phủ thuộc địa ra lệnh giải tán các Uỷ ban hành động, cấm hội họp, tịch thu các báo cổ động cho Đại hội Đông Dương. Chúng vừa công khai đàn áp vừa chia rẽ, xoa dịu phong trào đấu tranh của nhân dân Đông Dương. Ngày 3-10-1936, Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho Mặt trận Nhân dân Pháp kêu gọi chấm dứt chế độ khủng bố ủng hộ Đông Dương Đại hội.

Nhân danh nhân dân bị áp bức Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương tố cáo chế độ khủng bố tàn bạo của chính phủ thuộc địa từ những năm 1930-1931. Đến lúc này, hàng năm người tổ chức Đông Dương Đại hội và các Uỷ ban hành động bị bỏ tù, mà “những chiến sĩ ấy khi phạm mỗi một tội là đã tin tưởng vào chính sách tự do của Chính phủ các bạn...”. Đảng kêu gọi Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp “thực hiện ngày những biện pháp để chấm dứt chế độ khủng bố này và ban bố lệnh ân xá toàn diện và không điều kiện cho tất cả các tù nhân”. Tố cáo chính sách áp bức bóc lột của chính quyền thuộc địa, Đảng nêu rõ Đảng không chống tất cả mọi người Pháp mà chỉ đấu tranh chống 200 gia đình và tay sai phản động. Đảng tuyên bố "sẽ mãi mãi là những người đồng minh tốt của nhân dân dân chủ Pháp".Trước mối đe doạ của chủ nghĩa phát xít và nguy cơ chiến của tranh đế quốc, các đảng phái tả và quần chúng dân chủ Pháp đã tập hợp nhau lại trong Mặt trận nhân dân, vì vậy đây là lần đầu tiên trong lịch sử phong trào cách mạng, Đảng Cộng sản Đông Dương “động viên quảng đại quần chúng nhân dân ở xứ này ủng hộ Chính phủ chính quốc thực hiện cương lĩnh chống phát xít và chống chiến tranh”.

Đảng kêu gọi Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp thi hành những biện pháp đàn áp cần thiết đối với những hội phát xít và tổ chức tương tự ở Đông Dương, ban bố ngay những quyền tự do dân chủ, lệnh ân xá, luật bảo hộ lao động để động viên quần chúng rộng rãi ở Đông Dương bảo vệ Mặt trận Nhân dân Pháp.

Các dân tộc Đông Dương đang rên xiết trong cảnh lầm than, có nhiều yêu sách muốn trình bày với Uỷ ban điều tra của Nghị viện. Vì vậy, Đảng đề nghị Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp chỉ thị cho chính quyền Pháp ở Đông Dương cho dân chúng tự do lập những Uỷ ban hành động và họp Đông Dương Đại hội để họ trình bày những nguyện vọng của mình. Đồng thời, Đảng đề nghị Chính phủ Pháp cho Đảng Cộng sản Đông Dương và các tổ chức cách mạng khác được hoạt động hợp pháp để tổ chức quần chúng, hướng dẫn quần chúng đấu tranh cho hoà bình, tự do.

Tiến tới Mặt trận Nhân dân Đông Dương, Đảng tuyên bố cùng tiến bước với Mặt trận Nhân dân Pháp chống phát xít chống chiến tranh đế quốc. Đảng kêu gọi tất cả các đảng phái, các tổ chức quần chúng các tầng lớp nhân dân Đông Dương tham gia Mật trận Nhân dân Đông Dương trên cơ sở một chương trình hoạt động chung.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 115-126.

NGÀY 30-10

Đảng Cộng sản Đông Dương giải thích vê sách lược mới của Đảng

Thắng lợi của Mặt trận Nhân dân Pháp trong cuộc tổng tuyển cử tháng 5-1936 đã có những ảnh hưởng tích cực đến tình hình Đông Dương. Đảng Cộng sản Đông Dương đề ra sách lược mới thành lập Mặt trận Thống nhất nhân dân phản đế, tập hợp rộng rãi quần chúng đấu tranh trong tình hình mới. Ngày 30-10-1936, Đảng xuất bản tài liệu Chung quanh vấn đề chiến sách mới để giải thích cho đảng viên và quần chúng hiểu rõ hơn về sách lược mới của Đảng.

Trong lời nói đầu, Đảng giải thích về “chiến lược” và “chiến sách" của Quốc tế Cộng sản của Đảng Cộng sản Đông Dương trong tình hình mới. Cách mạng vận động phải có chiến lược và chiến sách, không có chiến lược nhất định, không biết tình thế, lực lượng địch nhân và của mình đặng quyết định chiến sách khôn khéo thì không bao giờ đánh được địch nhân". Chiến lược của Quốc tế Cộng sản là đánh đổ chế độ tư bản, thiết lập chuyên chính vô sản đi tới xã hội cộng sản. Chiến lược không bao giờ thay đổi. Còn chiến sách thì tuỳ tình hình và lực lượng giai cấp mà có thể thay đổi.

Tuy nhiên, tuỳ theo trình độ kinh tế, chính trị và xã hội ở từng nước mà đề ra chiến lược cách mạng. “Theo đúng chiến lược của Quốc tế Cộng sản thì chiến lược của Đảng Cộng sản Đông Dương là phải làm cách mạng tư sản dân quyền - phản đế và điền địa - lập chính quyền của công nông bằng hình thức Xôviết, để dự bị điều kiện đi tới cách mạng xã hội chủ nghĩa". Để đạt được mục tiêu ấy cần phải có chiến sách.

Trước tình hình thế giới và Đông Dương có nhiều thay đổi, chiến sách của Đảng Cộng sản Đông Dương có sửa đổi như vấn đề lập Mặt trận Nhân dân phản đế, vấn đề đối với Chính phủ phái tả ở Pháp, cách tổ chức quần chúng…. Một số đảng viên chưa hiểu rõ sự khác nhau giữa chiến sách và chiến lược cho rằng chiến sách mới của Đảng là “cải lương". Đảng nhấn mạnh, “một số chính đảng không biết tuỳ theo hoàn cảnh mà thay đổi chiến sách thì không bao giờ làm xong mục đích của cuộc cách mạng”.

Về sách lược trong giai đoạn này, Đảng nhận thấy trình độ chính trị và tổ chức quần chúng chưa đạt tới trình độ trực tiếp đánh đổ đế quốc Pháp lập chính quyền công nông, nên chiến sách của Đảng là lập Mặt trận Nhân dân phản đế rộng rãi bao gồm các giai cấp, đảng phái, đoàn thể chính trị, tín ngưỡng tôn giáo khác nhau "để cùng nhau tranh đấu để đòi những điều dân chủ đơn sơ". Với chiến sách mới, Đảng có thể tập hợp đông đảo quần chúng nhân dân đấu tranh chống đế quốc.

Về chủ trương liên hiệp với phái quốc gia cải lương, Đảng nêu rõ “đứng về mặt phản đế, Đảng hết sức liên lạc các lực lượng phản đế”. Đảng Cộng sản Đông Dương luôn chủ trương thành lập Mặt trận Thống nhất phản đế với các Đảng quốc gia cách mạng, song Đảng cũng hết sức chống sự không triệt để của các Đảng quốc gia cách mạng. Đảng nhấn mạnh, ở Đông Dương nhiệm vụ quan trọng của người cộng sản là giải phóng dân tộc, nên Đảng phải liên hệ mật thiết với các đảng quốc gia. Nhưng Đảng cũng không bao giờ bỏ tranh đấu giai cấp trong xây dựng Mặt trận thống nhất với tư sản bản xứ.

Đảng nêu rõ chính sách của Đảng Cộng sản Đông Dương không phải là chống người Pháp mà "chỉ chống đế quốc Pháp". Một số người thấy khẩu hiệu ủng hộ Chính phủ Bơlum thì cho rằng đó là chính sách “Pháp - Việt đề huề”. Đảng giải thích Chính phủ Bơlum chưa phải là Chính phủ Mặt trận Nhân dân theo đúng ý nghĩa trong nghị quyết của Quốc tế Cộng sản, nhưng là một Chính phủ phái tả có các Đảng trong Mặt trận Nhân dân tham gia và được Đảng Cộng sản Pháp ủng hộ để thực hiện bản chương trình của Mặt trận Nhân dân. Đảng lên tiếng ủng hộ, mong Chính phủ Bơlum thực hiện những quyền dân chủ cho nhân dân Đông Dương.

Đảng còn đề cập tới vấn đề Mặt trận Nhân dân với cách mạng giải phóng dân tộc, với đấu tranh cho các tổ chức công khai tồn tại, với phương pháp tuyên truyền.

Đảng Cộng sản Đông Dương kết luận: Sách lược mới của Đảng dựa trên cơ sở vận dụng linh hoạt chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể Việt Nam. “Chiến sách mới của Đảng là chiến sách theo điều kiện hiện thực ở xứ Đông Dương, theo kinh nghiệm tranh đấu của Đảng, học kinh nghiệm của Quốc tế Cộng sản và kinh nghiệm của cuộc vận động cộng sản thế giới, không phải đem kinh nghiệm xứ này sang xứ khác một cách như máy”. Trong khi thực hiện chiến sách, cần nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm riêng từng địa phương, giúp công tác lý luận Đảng phát triển.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 135, 139, 140, 157, 158.

TỪ NGÀY 13 ĐẾN NGÀY 20 - 11

Cuộc bãi công của công nhân Mỏ Cẩm Phả

Từ giữa năm 1936, phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân phát triển mạnh trong cả nước ảnh hưởng lớn đến phong trào khu Mỏ Quảng Ninh.

Tổng số công nhân khu mỏ lúc này có 36.420 người1. Mặc dù sản lượng than hàng năm tăng đều, song bọn chủ trả lương cho công nhân rất rẻ mạt. Trước năm 1930, lương công nhân nam khoảng 30 xu, công nhân nữ khoảng 23 xu một công. Đến đầu năm 1936, lượng công nhân nam chỉ còn 20-23 xu, nữ 16-20 xu một công. Trong cảnh sống bần cùng, được tin phong trào đấu tranh ở các nơi dội tới, một số cán bộ đảng viên mới ra tù về Cẩm Phả bắt liên lạc với đảng viên ở mỏ bàn cách tổ chức quần chúng.

Ngày 10, 12-11, truyền đơn kêu gọi công nhân nghỉ việc, đòi tăng lương, chống đánh đập xuất hiện ở nơi làm việc, nơi lĩnh tiền. Không khí chuẩn bị đấu tranh bao trùm vùng mỏ.

Sáng sớm ngày 13, truyền đơn, áp phích xuất hiện ở ngã ba, ngã tư, nơi công nhân đi làm, với khẩu hiệu “Đòi chủ tăng lương lên 3 hào một ngày". Công nhân tụ tập đọc truyền đơn, hô vang "Bãi công đi anh em ơi!". Cả vùng Mỏ Cẩm Phả náo động. Chỉ trong 2 tiếng đồng hồ, cuộc bãi công lan rộng. Công nhân các tầng lò, xe lửa và một bộ phận công nhân Nhà máy cơ khí bỏ việc, tập trung ở đường phố. Hầu hết các cơ sở sản xuất của Mỏ Cẩm Phả đều phải ngừng hoạt động.

Ngày 14, chính quyền thực dân điều 40 xe chở đầy lính lê dương, khố xanh từ Quảng Yên, Hải Phòng về Cẩm Phả đàn áp bãi công. Thanh tra chính trị, Chánh mật thám Bắc Kỳ cùng Công xứ Quảng Yên kéo về trợ lực cho chủ mỏ. Chúng bí mật lệnh cho các cửa hàng không bán lương thực, thực phẩm cho công nhân. Trước thủ đoạn của kẻ thù, Ban lãnh đạo bãi công đã giải thích, vận động bà con tiểu thương, chủ hàng bán gạo hiểu được việc làm của công nhân, các cửa hàng lần lượt mở cửa, nhiều người còn bán chịu cho công nhân. Bà con ngư dân, nông dân ven thị còn mang cả tôm, cá, khoai, sắn ủng hộ thợ, bất chấp sự đe doạ của chủ mỏ.

Hai giờ chiều cùng ngày số công nhân còn lại của Nhà máy cơ khí Cẩm Phả tham gia bãi công. Một vạn công nhân ở toàn bộ các cơ sở sản xuất đã đúng vào hàng ngũ đấu tranh.

Những ngày tiếp theo cuộc đấu tranh tiếp tục diễn ra quyết liệt. Bọn lính dùng súng đàn áp công nhân, tìm mọi cách phá hàng ngũ công nhân. Nhưng công nhân mỏ vẫn động viên nhau bền gan, chia sẻ từng nắm gạo, bát cháo, kiên quyết đấu tranh đến cùng.

Sau 8 ngày kiên trì đấu tranh, công nhân Mỏ Cẩm Phả đã giành thắng lợi. Chiều ngày 20-11, chủ mỏ phải tuyên bố thực hiện yêu sách của công nhân, phải trả lương 3 hào một ngày; trả nửa tiền cuốc, xẻng, chịu tiền dầu mỡ tra vào xe goòng; không phạt anh chị em thợ mỏ nếu họ nghỉ với bất kỳ lý do gì.

Nhân dân lao động cùng công nhân Cẩn Phả đốt pháo, hò reo, ăn mừng, thắng lợi. Đánh giá về cuộc đấu tranh, báo Le Travail (Lao động)số ra ngày 27-11-1936 viết “lần đầu tiên ở Đông Dương, giai cấp vô sản đã đạt được một thắng lợi rực rỡ. Lần đầu tiên kỷ luật vô sản đã thắng sự kháng cự của bọn chủ”.

Thắng lợi này mở đầu cho những thắng lợi tiếp theo của công nhân vùng mỏ.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Những sự kiện Lịch sử Đảng tỉnh Quảng Ninh (1928-1955), Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh xuất bản, 1980.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh 1985, t. 1.

NGÀY 16-11

Thư của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi đảng viên và đoàn viên Thanh niên Cộng sản Nam Kỳ

Từ sau Đại hội VII Quốc tế Cộng sản, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã không ngừng nghiên cứu các nghị quyết của Đại hội để áp dụng ở Đông Dương những sách lược đã được khuyến nghị. Nhiệm vụ quan trọng nhất lúc này là tập hợp một Mặt trận nhân dân chống đế quốc.

Ở Nam Kỳ, hệ thống tổ chức Đảng và các đoàn thể quần chúng được khôi phục và phát triển khá mạnh mẽ, cũng là nơi tập trung nhiều nhóm, đảng phái chính trị và các hoạt động công khai, hợp pháp diễn ra mạnh mẽ. Nhiệm vụ của Đảng là phải tập hợp và lãnh đạo được tất cả các lực lượng chính trị chĩa mũi nhọn đấu tranh chống đế quốc Pháp.

Ngày 16-11-1936, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi thư cho đảng viên và đoàn viên Thanh niên Cộng sản hướng dẫn đường lối, phương pháp đấu tranh trong tình hình mới.

Một số điểm trong chương trình hành động của Đảng, của Thanh niên Cộng sản, của Công hội đỏ cũng như các văn kiện khác tại Đại hội lần thứ nhất của Đảng không còn phù hợp với tình hình. Ban Chấp hành Trung ương quyết định tạm hoãn việc áp dụng các chương trình và các văn kiện kể trên và lá thư ngỏ tháng bảy cũng không còn giá trị nữa.

Ban Chấp hành Trung ương nêu lên những khuyết điểm trong hoạt động lãnh đạo của Đảng trong thời gian vừa qua.

Chúng ta không biết gắn cuộc đấu tranh với phong trào quần chúng đòi yêu sách trước mắt, coi nhẹ hình thức đấu tranh công khai, hợp pháp.

Chúng ta chưa tập hợp được các đảng phái, các tổ chức chính trị vào một mặt trận thống nhất. Chính vì thế phải lôi cuốn các Đảng và các nhóm dân tộc hay cải lương, lập ra một mặt trận thống nhất chống đế quốc tập hợp tất cả quần chúng và các lãnh tụ của họ cho cuộc đấu tranh vì hoà bình tự do và cơm gạo.

Ban Chấp hành Trung ương nhấn mạnh rằng, lúc này chưa phải là thời điểm tiến hành cuộc khởi nghĩa vũ trang. Chúng ta đang ở giai đoạn của cuộc đấu tranh yêu sách trên bình diện chính trị, kinh tế và xã hội.

Ban Chấp hành Trung ương nêu rõ: thành lập Mặt trận thống nhất chống đế quốc là sách lược cách mạng khôn khéo nhất, mềm dẻo nhất, hiệu nghiệm nhất, để bảo đảm sự thống nhất hành động và lôi cuốn tất cả các quần chúng Đông Dương vào cuộc đấu tranh. Vì vậy, Mặt trận Nhân dân chống đế quốc có một ý nghĩa quan trọng.

Đối với Đại hội Đông Dương, Ban Chấp hành Trung ương coi Uỷ ban triệu tập Đại hội Đông Dương là bước đi đầu tiên dẫn đến sự hợp tác của các Đảng và các nhóm, tiến tới thành lập Mặt trận Nhân dân chống đế quốc. Do đó phải duy trì Uỷ ban đó và phấn đấu cho một sự tham gia rộng rãi của quần chúng.

Đảng Cộng sản Đông Dương ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp vì các Đảng cấu thành Mặt trận đó tất cả đều chống chủ nghĩa phát xít, chống chiến tranh đế quốc, vì hoà bình, tự do.

Ban Chấp hành Trung ương cho rằng, Đông Dương là xứ thuộc địa, nên việc áp dụng máy móc phương pháp tổ chức hợp pháp như ở các nước dân chủ là không phù hợp, cho nên cần phải tổ chức lại Đảng và các tổ chức quần chúng đặc biệt các Đoàn Thanh niên Cộng sản ở Nam Kỳ.

Thư của Trung ương Đảng vạch ra phương hướng tổ chức và hoạt động trước mắt cho Xứ uỷ và Thanh niên Cộng sản Đoàn Nam Kỳ, một trung tâm cách mạng lớn trong cao trào dân chủ 1936-1939.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.6, tr. 159-182.

TỪ NGÀY 23 ĐẾN NGÀY 28-11

Tổng bãi công của công nhân vùng mỏ

Thắng lợi vang dội của công nhân Mỏ Cẩm Phả trong cuộc bãi công (từ ngày 13 đến ngày 20-11-1936) đã khích lệ tinh thần đấu tranh trong công nhân toàn vùng mỏ. Chỉ ba ngày sau thắng lợi, hàng loạt các cuộc đấu tranh của công nhân khắp vùng mỏ đã nổ ra.

Tại Hòn Gai, với kế hoạch bãi công đã được chuẩn bị, ngày 23-11-1936, công nhân nhà máy chính ngừng việc, đưa yêu sách lên chủ mỏ: tăng lương 25%; sửa chữa nhà ở cho công nhân; lập nhà thương, chữa trị và phát thuốc cho thợ và gia đình không mất tiền; không phạt lương thợ, trừng trị những kẻ cậy quyền hành hạ thợ, cho thợ vào rừng lấy củi đun, hoặc cho than để dùng.

Tin công nhân nhà máy chính bãi công đòi ứng lương lập tức lan khắp các cơ sơ sản xuất của Mỏ Hòn Gai. Công nhân Nhà sàng, Than luyện, bến cảng cũng ngừng việc tham gia đấu tranh. Một giờ sau công nhân đoàn xe chở than từ mỏ ra Nhà sàng thấy công nhân Hòn Gai bãi công lập tức trở về mỏ cùng đại biểu công nhân Mỏ Hòn Gai vào Hà Lầm, Hà Tu và Nhà máy điện Cọc 5 vận động đấu tranh.

Tại Nhà máy điện Cọc 5, bọn chủ vội vã điều lính đến canh gác ở cổng, không cho công nhân ra ngoài, đồng thời ngăn cản đoàn đại biểu công nhân Hòn Gai. Bất chấp thái độ hung hăng của bọn lính, công nhân vẫn tiến lên. Trước khí thế của đoàn đại biểu, bọn lính buộc phải giãn ra, để cho vào nhà máy. Công nhân Nhà máy điện nhất loạt nghỉ việc. Tên chỉ huy lính gác phải thương lượng với đại diện công nhân cho một số thợ ở lại chạy máy.

Được tin đấu tranh của công nhân Hòn Gai, công nhân Mỏ Hà Tu cũng ngừng việc. Đối phó với cuộc đấu tranh, chính quyền thực dân điều hàng trăm lính thợ về lò giếng Hà Tu - trung tâm khai thác của Mỏ Hòn Gai. Lính thợ Pháp lúng túng đã làm cháy mô tơ, máy không chạy.

Một giờ chiều cùng ngày tất cả công nhân Mỏ Hà Lầm bỏ việc. Hệ thống sản xuất than của khu vực Hòn Gai ngừng trệ.

Ngày 24-11, chính quyền thực dân ra tay đàn áp. Chúng cho binh lính, cảnh sát, mật thám canh gác, lùng sục, khiêu khích ở những nơi đông người. Chúng cho từng người đi từng nhà công nhân mua chuộc, dụ dỗ, đe doạ, ép buộc họ đi làm. Đồng thời, chúng tung tiền ra vét gạo hòng làm cho công nhân mất nguồn lương thực. Công nhân không khuất phục. Bọn chủ mỏ đành ra yết thị tăng 10%. Anh chị em công nhân kiên quyết giữ vững yêu sách đòi tăng 25%.

Sáng ngày 27-11, công nhân Hà Tu, Hà Lầm tập trung thành cuộc biểu dương lực lượng lớn. Binh lính địch kéo đến đàn áp dã man, nhiều người bị thương và bị bắt. Cùng ngày, lính được điều động từ Kiến An ra Đồng Đăng tập trận nhằm uy hiếp tinh thần công nhân. Hai chiếc tàu thuỷ được đưa vào bến, sẵn sàng chở công nhân và gia đình họ ra vùng mỏ nếu còn tiếp tục đấu tranh.

Mặc dù bị đàn áp, khủng bố, đói rét, công nhân vùng mỏ vẫn tiếp tục xiết chặt hàng ngũ đấu tranh. Chính quyền thực dân và bọn chủ mỏ buộc phải nhượng bộ.

Chiều ngày 28-11, chủ mỏ phải tuyên bố giải quyết tất cả những yêu sách của công nhân, chạy chữa cho những người bị thương đồng thời công bố "Bản Điều lệ quy định cho thợ thuyền".

Sau sáu ngày đấu tranh quyết liệt, công nhân vùng Mỏ Hòn Gai đã giành thắng lợi.

Cùng với công nhân Hòn Gai, ngày 24-11, công nhân các mỏ Mông Dương, Đồng Đăng, Cái Đá, Kế Bào, Cửa Ông cũng bãi công đòi quyền lợi.

Ngày 26-11, chủ mỏ nhận giải quyết yêu sách của công nhân Mỏ Mông Dương. Ở Đồng Đăng sau hai ngày đấu tranh của công nhân, chủ mỏ phải nhận tăng lương cho họ. Ở Cửa Ông, cuộc bãi công lan nhanh từ xưởng cơ khí, đến Nhà sàng và Cảng. Tên chủ Nhất ở Cửa Ông ra lệnh bắt đại biểu đưa yêu sách. Công nhân phản đối kịch liệt. Bọn chủ phải trả tự do cho người bị bắt và chấp nhận tăng lương cho công nhân. Ở Uông Bí, Vàng Danh, Mạo Khê, công nhân cũng ráo riết chuẩn bị đấu tranh. Hoảng sợ trước làn sóng bãi công, chủ mỏ vội vã tuyên bố tăng lương đồng loạt 10% cho toàn thể công nhân.

Cuộc tổng bãi công của 3 vạn công nhân mỏ trên tuyến dài gần 100 km kết thúc thắng lợi, gây tiếng vang lớn, ảnh hưởng đến phong trào của công nhân toàn quốc.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Những sự kiện lịch sử Đảng tỉnh Quảng Ninh (1928-1955), Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh xuất bản, tr. 73-79.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Tỉnh uỷ Quảng Ninh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Ninh (1928-1945), Quảng Ninh, 1985, t.1.

TRONG NĂM

Phong trào đấu tranh cách mạng của đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi phía bắc

Thực hiện chủ trương củng cố, phát triển phong trào cách mạng vùng dân tộc thiểu số, vùng núi biên giới, giữa năm 1936, đồng chí Hoàng Văn Thụ, cán bộ Xứ uỷ Bắc Kỳ, đặc trách chỉ đạo vùng biển giới Cao - Bắc - Lạng về Bắc Sơn (Lạng Sơn) tổ chức cơ sở cách mạng.

Chỉ sau một thời gian ngắn, nhiều cơ sở quần chúng trung kiên được gây dựng ở Vũ Lăng, Vũ Lễ, Hữu Vĩnh, Ngư Viễn, Vũ Sơn, Hưng Vũ. Trên cơ sở phong trào quần chúng phát triển, tháng 9-1936, đồng chí Hoàng Văn Thụ thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở Bắc Sơn gồm bốn đảng viên. Chi bộ mới thành lập nhanh chóng bắt tay ngay vào tổ chức, lãnh đạo nhân dân đấu tranh chống áp bức bóc lột của phong kiến thực dân, đòi quyền tự do dân chủ tối thiểu. Chi bộ thông qua các hội quần chúng, lập những nhóm đọc sách, báo công khai của Đảng như các tờ Tin tức, Đời nay.

Cùng với sự phát triển phong trào ở Bắc Sơn, Xứ uỷ Bắc Kỳ tiếp tục củng cố các cơ sở ở Tràng Định (Lạng Sơn), tổ chức nhân dân đấu tranh bằng nhiều hình thức hợp pháp và nửa hợp pháp đòi quyền dân sinh, dân chủ.

Tại Cao Bằng, phong trào đấu tranh phát triển khá mạnh. Đồng bào các dân tộc thiểu số đấu tranh đòi chính quyền công nhận Cao Bằng được cử đại biểu tham dự Đại hội Đông Dương, đưa yêu sách đòi quyền lợi đời sống.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các Xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1930- 1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

CƯỐI NĂM 1936 ĐẦU NĂM 1937

Phong trào đấu tranh của công nhân Hà Nội

Trước phong vào quần chúng lên mạnh chính quyền phản động thuộc địa chuyển sang công khai đàn áp. Ngày 15- 9-1936, nhà cầm quyền ra lệnh giải tán các Uỷ ban hành động, cấm hội họp, bắt bớ hàng ngàn người, thu giấy phép những tờ báo vận động cho Đông Dương Đại hội.

Tuy bị đàn áp, tinh thần đấu tranh của công nhân, thanh niên, học sinh chị em tiểu thương... Ở Hà Nội vẫn được giữ vững. Nhiều đảng viên cộng sản mới ra tù, bí mật về Hà Nội lãnh đạo phong trào.

Cuối năm 1936, nhiều cuộc bãi công của công nhân nổ ra, như bãi công của công nhân Nhà in Ngô Tử Hạ đòi trả tự do cho một số người bị bắt; thợ mộc toàn thành đòi tăng lương 30%; 500 công nhân thợ xẻ đấu tranh đòi chính quyền điều tra về cái chết của một công nhân bị bắt.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng về đẩy mạnh đấu tranh nhân kỷ niệm 7 năm thành lập Đảng, hàng chục cuộc đấu tranh với nhiều hình thức đã nổ ra trong tháng 1-1937. Công nhân xe điện đòi tăng lương 40%; 2000 thợ may bãi công đòi tăng lương và giảm giờ làm; liên tiếp trong các ngày 26, 27, 28, tháng 1, hàng trăm thợ dệt, thợ cắt tóc, thợ đóng hòm đòi tăng lương, chống quy chế mới. Giới chủ phải nhượng bộ, giải quyết một sẽ yêu sách của công nhân.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t. 1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

NĂM 1936-1938

Nhân dân Phú Yên đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ

Chịu ảnh hưởng của sự lãnh đạo của Đảng và phong trào cách mạng mạnh mẽ trong cả nước, trong những năm 1936-1938, nhân dân tỉnh Phú Yên đã nổi dậy đấu tranh đòi cải thiện đời sống, tự do dân chủ, ứng cử vào Viện dân biểu Trung Kỳ, đòi lập nghiệp đoàn.

Một phong trào mang tính quần chúng rộng rãi đã kéo dài trong nhiều năm liền chống đồi phong bại tục, đòi lập hương ước, chống cường hào nhũng nhiễu nhân dân. Nhân dân các làng Tân Mỹ, Lương Phước, Quảng Phú, Thành Phú (phủ Tuy Hoà, Phú Yên) làm đơn kiện lên Toà Khâm sứ Huế, tố cáo chủ Nhà máy đường Đồng Bò lấn chiếm ruộng đất của nông dân để trồng mía. Chủ nhà máy đã dùng thủ đoạn mướn đất, song trả cho nông dân giá rẻ mạt. Trước áp lực đấu tranh của nông dân, chủ nhà máy buộc phải trả tiền gấp đôi. Nhiều cuộc đấu tranh tiếp tục diễn ra dưới hình thức đốt phá mía, ngăn không cho chủ làm đường để chở mía...

Với hình thức đấu tranh đa dạng, mục tiêu phù hợp với quyền lợi hàng ngày, nhân dân đã từng bước trưởng thành trong đấu tranh cách mạng.

- Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Phú Yên: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Yên (1930-1945), Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Phú Yên xuất bản, 1999.

NĂM 1936-1939

Đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Ngãi đấu tranh

Trong những năm 1936-1939, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phong trào đấu tranh đòi quyền dân sinh dân chủ, chống chiến tranh chống khủng bố lan rộng trong các tầng lớp nhân dân. Phong trào đấu tranh của nhân dân cả nước đã tác động đến nhân dân các tỉnh Tây Nguyên và miền núi phía tây các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi.

Đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum đứng lên đấu tranh chống sưu thuế.

Khắp vùng rừng núi tây bắc Đắcglei đến đông nam Konplong, nhân dân nổi lên đấu tranh vũ trang dọc theo dải Trường Sơn hiểm trở, nông dân các dân tộc Xêđăng, Bana, Giarai cùng đồng bào Hrê, Càtu, Kor ở miền núi phía tây Quang Nam, Quảng Ngãi rào đường, đặt bẫy, cài chông, bao vây uy hiếp quân đồn trú... gây cho chúng nhiều thiệt hại. Nhân dân Đắklao, Longri (Đăcglei) là những người đầu tiên cầm vũ khí chiến đấu. Tiếp đó nhân dân Lehuar tổ chức bố phòng, lập phòng tuyến dọc sông Đăkrchong, đặt vị trí quan sát, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ buôn làng. Tại Konplong, nhiều hình thức đấu tranh diễn ra sôi nổi. Nhân dân tự trang bị vũ khí, đánh đồn địch. Vùng Đăkro Boong trở thành trung tâm của phong trào đấu tranh gây ảnh hưởng lớn đến đồng bào các dân tộc ở Quảng Nam, Quảng Ngãi.

Tuy bị địch đàn áp, phong trào đấu tranh của nhân dân các dân tộc tỉnh Kon Tum chống đi xâu, không nộp thuế cho giặc vẫn tiếp tục diễn ra.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Kon Tum: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Kon Tum (1930-1975), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. 1.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1995), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 117-118.

- Đảng bộ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng: Lịch sử Đảng bộ Quảng Nam – Đà Nẵng (1930-1945), sơ thảo, Nxb. Đà Nẵng, 1991, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005.

____________

1. Tính theo số thẻ đi làm. Ngoài ra có nhiều người đi làm không có thẻ, phải đi làm nhờ thẻ người khác.

TỪ NGÀY 1-1 ĐẾN NGÀY 13-3

Các cuộc biểu tình nhân dịp "đón" Gôđa

Trước phong trào đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Việt Nam và nhân dân Pháp, Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp phải cử một phái đoàn do Giuyxtanh Gôđa (Justin Godart) dẫn đầu sang Đông Dương để điều tra tình hình.

Các lực lượng dân chủ và quần chúng lao động Việt Nam đón nhận sự kiện này như một cơ hội để biểu dương lực lượng và đưa ra những yêu sách đòi quyền dân sinh, dân chủ, đồng thời bày tỏ thái độ ủng hộ các chính sách tích cực của Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp chống lại chính sách thực dân của bọn phản động thuộc địa. Ở tất cả các nơi Gôđa tới, được sự chỉ đạo của các chiến sĩ cộng sản, quần chúng và các tổ chức dân chủ đã tổ chức các cuộc biểu tình, đưa kiến nghị và hô vang các khẩu hiệu “Ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp”, “Tự do dân chủ”, "Tự do nghiệp đoàn", "Bỏ thuế thân", “Đại xá chính trị phạm"...

Hưởng ứng lời hiệu triệu của Mặt trận dân chủ Đông Dương, ngày 1-1-1937, 5.000 nhân dân Sài Gòn tiến vào bến cảng "đón" G. Gôđa. Từ Sài Gòn, phái đoàn qua Campuchia – Lào, tới Vinh (ngày 29-1), rồi đến Hà Nội (ngày 30-1). Tại Hà Nội, ngày 31-1, Gôđa đã chứng kiến một cuộc biểu tình của 30.000 quần chúng do những người cộng sản trong nhóm Le Travail (Lao động) tổ chức. Tiếp đó, Gôđa đi thăm một số địa phương như Hà Đông, Hòn Gai, Hải Phòng, Nam Định, Thanh Hoá và trở lại Vinh lần thứ hai (23-2) trong không khí đấu tranh sôi sục của 1.000 công nhân Nhà máy xe lửa Tràng Thi, 3.000 nông dân Nghi Xuân, Can Lộc và đại diện đông đảo các tầng lớp nhân dân đấu tranh chống các thủ đoạn đàn áp của chính quyền thực dân, đòi tiếp xúc với Gôđa.

Tại Huế có 20.000 quần chúng với tinh thần kỷ luật cao được sự lãnh đạo của những người cộng sản đã kiên trì chờ đợi ba ngày liền (từ ngày 24 đến ngày 26-2) để gặp Gôđa. Ngày 1-3, Gôđa dừng lại ở Quảng Ngãi, sau đó trở lại Sài Gòn, tiến hành một số chuyến đi tới vùng Hậu Giang. Ngày 13-3, Gôđa trở về Pháp sau một cuộc mít tinh tiễn đưa của hàng ngàn người để trao cho phái đoàn một bản kiến nghị gồm chín điểm nhấn mạnh đến những yêu sách đòi quyền tự do dân chủ của nhân dân Đông Dương. Sự kiện này không chỉ có tác động mạnh mẽ với đại diện của Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp mà điều quan trọng hơn là nó làm dấy lên một cao trào đấu tranh đòi quyền tự do dân chủ trên khắp cả nước.

- Những sự kiện đấu tranh ở Việt Nam trong những năm 1936-1937, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t.1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên – Huế (1930-1954), Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. I.

- Lịch sử các địa phương: Nghệ An, Hà Tĩnh.

THÁNG 5

Thành lập lại các Ban Tỉnh uỷ Nam Định, Hà Nam

Được sự chỉ đạo của Trung ương Đảng một số đảng viên tỉnh Nam Định vừa ra tù như đồng chí Đặng Hữu Rạng, Đặng Xuân Thiều, Trần Cung cùng với đại biểu Thái Bình, Hà Nam, họp tại thôn Một, Nam Hồng (nay thuộc xã Nam Hồng, huyện Nam Trực) để thành lập Liên Tỉnh uỷ lâm thời Hà - Nam - Thái và bàn việc thành lập lại các Ban Tỉnh ủy của ba tỉnh.

Sau Hội nghị, Ban Tỉnh uỷ lâm thời Nam Định được hình thành gồm các đồng chí Đặng Hữu Rạng (tức Đặng Việt Châu), Trần Hoạt, Đặng Xuân Thiều, sau thêm đồng chí Bùi Minh Hách và nữ đồng chí Liên (tức Minh Lãng) do đồng chí Đặng Hữu Rạng làm Bí thư Tỉnh uỷ. Được một thời gian, Xứ uỷ điều động đồng chí Đặng Hữu Rạng phụ trách Liên Tỉnh uỷ C1, đồng chí Trần Hoạt lên thay làm Bí thư Tỉnh uỷ.

Một số đại biểu sau khi đi dự Hội nghị thành lập Liên Tỉnh uỷ trở về được giao nhiệm vụ tiến hành tổ chức Hội nghị thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Hà Nam, nhưng việc chuẩn bị Hội nghị chưa tốt nên Ban Tỉnh uỷ lâm thời chưa có hoạt động thực sự, chưa đưa được phong trào lên.

Giữa năm 1937, Xứ uỷ Bắc Kỳ triệu tập cuộc họp các Đảng bộ một số tỉnh ở Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ. Trong Hội nghị, Xứ uỷ phổ biến Chỉ thị của Trung ương Đảng về Chiến sách mới vạch ra chương trình hoạt động công khai và bàn việc phát triển các tổ chức bí mật của Đảng. Hội nghị cử một Xứ uỷ viên về Hà Nam chuẩn bị cho việc thành lập Ban Tỉnh uỷ chính thức, nhưng do khó khăn về nhân sự, mãi đến đầu năm 1938, Hà Nam mới thành lập được Tỉnh uỷ do đồng chí Nguyễn Đức Quỳ làm Bí thư.

Ban Tỉnh uỷ Nam Định, Hà Nam đưa thành lập đã đóng vai trò quan trọng trong việc lãnh đạo nhân dân trong tỉnh đấu tranh trong thời kỳ Mặt trận dân chủ 1936-1939.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Nam Hà: Lịch sử Đảng bộ Nam Hà (1930-1954), Nam Hà, 1996, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nam Định: Lịch sử Đảng bộ Nam Định 1930-1975, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, t. I.

NGÀY 15-1

Báo Nhành lúa của những người cộng sản ở Trung Kỳ ra số đầu

Trong quátrình hoạt động cách mạng, những người cộng sản đã sử dụng báo chí làm vũ khí chiến đấu.

Vì vậy cũng như ở Bắc Kỳ và Nam Kỳ trong thời kỳ vận động Mặt trận dân chủ, hoạt động báo chí công khai của những lực lượng tiến bộ mà hạt nhân là các chiến sĩ cộng sản ở Trung Kỳ diễn ra rất sôi nổi. Tại Vinh, từ 6-1-1937 đã ra mắt số đầu tiên của tờ Đông Dương hoạt động xuất bản hàng tuần bằng hai thứ tiếng Pháp - Việt. Nhưng chỉ từ sau khi các chiến sĩ cộng sản ra khỏi nhà tù của thực dân Pháp đã hợp lại và dùng báo chí như một vũ khí chiến đấu, thì những tờ báo cách mạng thực sự mới ra đời.

Trong số báo chí cách mạng đó, tiêu biểu là tờ Nhành lúa, số 1 ra ngày 15-1-1937 tại Huế do Hải Triều (tức Nguyễn Khoa Văn) làm chủ bút. Tờ báo ra được đến số 9 (19-3-1937) thì bị đình bản. Mặt trận đấu tranh trên lĩnh vực báo chí công khai của những người cộng sản ở Trung Kỳ được nối tiếp bằng các tờ Sông Hương tục bản (19-6-1937). Cũng nằm trong khuôn khổ các tờ báo do Xứ uỷ I Trung Kỳ chủ trương còn phải kể đến các tờ Dân muốn (số 1 ra ngày 20-12-1938, số cuối ngày 25-1-1939), Dân tiến - cơ quan liên hiệp tất cả các lực lượng cấp tiến (số 1 ra ngày 27-10-1938, số cuối ra ngày 12-12-1938, tổng cộng là 5 số) cả hai tờ báo này đều do đồng chí Phan Đăng Lưu chỉ đạo nhưng được in tại Sài Gòn.

Về báo chí tiến bộ ở Trung Kỳ, giai đoạn này còn phải kể đến các tờ Kinh tế tân văn ởHuế (số 1 ra ngày 9-1- 1937 và số cuối là số 4 ngày 24-4-1937) và tờ Dân xuất bản ở Huế (số 1 ra ngày 6-7-1938, số cuối cùng số 17 ngày 7-10-1938).

Mặc dù được xuất bản với số lượng không nhiều, chỉ được mấy số rồi bị đình bản, nhưng báo Nhành lúa cũng như các tờ báo tiến bộ khác ở Trung Kỳ đóng một vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền giác ngộ quần chúng nhân dân đi theo đường lối của Đảng.

- Đỗ Quang Hưng: Lịch sử báo chí Việt Nam 1865-1945, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 247-329.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-1945), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, tr. 143-149.

TỪ NGÀY 16 ĐẾN NGÀY 27-1

Phong trào đấu tranh của thợ may

Trước sự áp bức bóc lột của bọn chủ Pháp ở các nhà máy, giai cấp công nhân đặc biệt là công nhân ngành may đã vùng dậy đấu tranh.

Cuộc đấu tranh nổ ra trước hết ở Hà Nội rồi lan dần sang các thành phố khác: sáng ngày 16-1, 2000 công nhân may Hà Nội bãi công đưa yêu sách đòi tăng lương 40%, trả lương ngày chủ nhật, một năm nghỉ 15 ngày có lương, đau ốm được phụ cấp, lập giao kèo quy định giờ làm và mức lương, tự do nghiệp đoàn. Cuộc bãi công kéo dài 6 ngày liền, bọn chủ phải nhượng bộ giải quyết các yêu sách trên.

Hưởng ứng cuộc đấu tranh của thợ may Hà Nội, công nhân may ở các thành phố khác cũng lần lượt bãi công.

Ngày 19-1-1937, 300 thợ may Hải Phòng đình công đưa yêu sách đòi tăng lương 10%, làm việc 9 giờ một ngày, lập nghiệp đoàn...

Ngày 21-1-1937, hơn 100 thợ may quần áo phụ nữ ở Hà Nội cũng bãi công đòi tăng lương từ 30-50%, giảm giờ làm xuống 12 giờ một ngày.

Ngày 22-1-1937, 200  thợ may Vinh - Bến Thuỷ bãi công đòi tăng lương 40%, giảm giờ làm xuống 10 giờ một ngày.

Ngày 23-1-1937, khoảng 100 thợ may Thành phố Nam Định bãi công đòi tăng 30% lương, giảm giờ làm 10 giờ một ngày.

Ngày 27-1-1937, hầu hết thợ may ở các nhà may Huế nhất loạt tổng bãi công đòi tăng lương khoán lên 30%, lương người làm công lên 20%, ngày làm 10 giờ, chủ nhật nghỉ có lương, một năm nghỉ 4 ngày có lương vào dịp tết, không đuổi thợ sau bãi công... Đại biểu thợ đòi tăng lương thêm nữa, nếu không công nhân sẽ kiên quyết bãi công đến cùng. Đêm hôm đó bọn chủ phải họp bàn và chịu tăng lương cho thợ. Được biết bọn chủ đã chịu tăng lương 40% cho thợ khoán và chịu giải quyết năm yêu sách, anh em mới chịu trở lại làm việc. Cuộc bãi công kết thúc thắng lợi.

Cuộc bãi công của công nhân ngành may có tác dụng lớn trong việc cổ vũ công nhân các ngành nghề khác vùng dậy đấu tranh đòi quyền lợi.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sư kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t.1.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1936-1939), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. II, tr. 237-241.

NGÀY 15-1

Những cuộc biểu tình nhân dịp Bơrêviê sang làm Toàn quyền Đông Dương

Ngày 14-1-1937, Bơrêviê (Brévié) chính thức nhậm chức Toàn quyền Đông Dương.

Việc Bơrêviê nhậm chức Toàn quyền Đông Dương đã làm dấy lên nhiều hoạt động của quần chúng và các tổ chức xã hội nhằm biểu lộ thái độ đòi chính quyền Pháp ở Đông Dương phải tiến hành những cải cách cho phù hợp với việc Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp lên cầm quyền ở chính quốc.

Từ ngày 15-1-1937, ở Sài Gòn Hà Nội và nhiều nơi khác, hàng vạn quần chúng tham gia biểu tình, giương cao những khẩu hiệu: "Ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp", “Tự do ngôn luận", "Tự do nghiệp đoàn”, "Đại xá chính trị phạm", “Bỏ thuế thân”...

Chính quyền phản động thuộc địa đã đàn áp những đoàn biểu tình ở Sài Gòn, cho cảnh sát dùng dùi cui giải tán các đoàn thể nhân dân tập trung trên các đường phố Sácne, Étpanhơ, Penlơranh (Charner, Espagne, Pellerin) làm hàng trăm người bị thương. Một số đảng viên hoạt động công khai ở Sài Gòn đã trực tiếp đến gặp Bơrêviê phản đối hành động tàn bạo của nhà cầm quyền Pháp và đòi Bơrêviê thi hành những cải cách dân chủ.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các cuộc biểu tình nhân dịp Bơrêviê sang nhậm chức Toàn quyền là cuộc biểu dương lực lượng và ý chí đoàn kết đấu tranh đòi các quyền tự do, dân chủ, cải thiện đời sống của nhân dân ta và tố cáo chế độ phản động của thực dân Pháp.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh. 1995, t. 1.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

THÁNG 1

Đại biểu báo Le Travail (Lao động) giành thắng lợi lớn trong cuộc bầu cử vào Viện Dân biểu Bắc Kỳ

Thực hiện chủ trương tranh thủ một hình thức hoạt động công khai để mở rộng ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng nhân cuộc bầu cử vào Viện Dân biểu Bắc Kỳ - những người cộng sản đưa đồng chí Trịnh Văn Phú - quản lý tờ Le Travail ra tranh cử.

Trong những ngày vận động tranh cử ứng cử viên của Đảng không có phương tiện vật chất, chỉ có báo chí và truyền đơn, áp phích, nhưng quần chúng lao động vẫn nhiệt tình ủng hộ. Thanh niên, công nhân, học sinh tự động phân công nhau đi rải truyền đơn, canh gác suốt ngày đêm những nơi dán áp phích, cổ động bầu cho ứng cử viên của quần chúng. Nhiều cử tri, là công thương gia, trí thức đã đến thẳng toà báo nói: “Các anh không cần vận động chúng tôi Báo Le Travail  bênh vực quyền lợi cho chúng tôi thì đời nào chúng tôi lại bầu cho kẻ thân Tây". Buổi tối, quần chúng nhân dân đứng rất đông dọc Bờ Hồ, trước toà Đốc Lý để chờ tin kiểm phiếu.

Kết quả, đồng chí Trịnh Văn Phú trúng cử với số phiếu rất cao (802/1240 cử tri, hơn ứng cử viên của nhà cầm quyền 363 phiếu). Có nhà tư sản dân tộc đã cho mượn ô tô để đưa đồng chí Trịnh Văn Phú đi khắp thành phố ra mắt cử tri và quần chúng nhân dân lao động.

Qua thắng lợi này, Đảng Cộng sản Đông Dương đã thấy được sự ủng hộ to lớn của nhân dân lao động đối với chủ trương, đường lối đúng đắn của Đảng.

Thắng lợi qua cuộc bầu cử cũng mở đầu cho những hoạt động của những người cộng sản trên lĩnh vực nghị trường tại Bắc Kỳ.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t.1, tr. 77-78.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

THÁNG 1

Phong trào đấu tranh của công nhân

Đầu năm 1937, dưới sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân phát triển mạnh mẽ.

Ở cả ba kỳ đã diễn ra 77 cuộc đấu tranh với hơn 20.000 người thuộc các lĩnh vực công nghiệp, đồn điền, chủ nhỏ Việt Nam.

Trên một phần ba số cuộc đấu tranh nổ ra ở khu công nghiệp và đồn điền. Số công nhân công nghiệp và đồn điền tham gia bãi công trong tháng 1 là 14.603 người (gồm 70% tổng số người đấu tranh). Sài Gòn, Chợ Lớn là nơi tập trung các cuộc đấu tranh của công nhân các xí nghiệp công nghiệp.

Tháng 1-1937, ở Hà Nội, những cuộc bãi công của thợ thủ công diễn ra rất sôi nổi.

Tháng 1 là tháng có số cuộc và số người đấu tranh cao nhất trong năm 1937. Các cuộc bãi công đã diễn ra cả ở khu công nghiệp và các ngành nghề thủ công với một khí thế mạnh chưa từng có. Đặc biệt là các ngành nghề thủ công, là nơi từ trước đến nay khó vận động những cuộc đấu tranh có ý thức giai cấp , vì ở những nơi này, quan hệ giữa thợ và chủ thường mang tính chất phường bạn hay gia tộc.

Chính quyền thực dân phải thừa nhận phong trào công nhân trong tháng 1-1937 là một phong trào vừa có tính chất kinh tế, vừa có tính chất chính trị.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành ủy Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb Hà Nội, 1982, t. 1.

- Trần Văn Giàu: Giai cấp công nhân Việt Nam từ Đảng Cộng sản thành lập đến cách mạng thành công (1936-1939), Nxb. Sử học, Hà Nội, 1962, t. II, tr. 237-240.

NGÀY 2-2

Cuộc đấu tranh của 8.000 công nhân Nhà máy sợi Nam Định

Ngay từ đầu năm 1937, tổ chức Đảng Nhà máy sợi Nam Định quyết định sẽ tổ chức một cuộc đấu tranh lớn đòi bọn chủ phải thi hành Luật Lao động2 tăng lương, giảm giờ làm, không được đánh đập công nhân; bảo đảm quyền tự do ngôn luận, hội họp, lập nghiệp đoàn của công nhân. Một Uỷ ban đấu tranh được thành lập với các tiểu ban Tuyên truyền vận động, Điều tra, Bảo vệ, Tài chính.

Ngày mở đầu cuộc đấu tranh chưa được ấn định thì đêm 2-2-1937 xảy ra việc tên đốc công Phờlôrêvơ đánh ngã gục một công nhân ở Nhà sợi B. Toàn thể công nhân hãm máy phản đối. Nhân sự kiện này, Uỷ ban đấu tranh đã kịp thời lãnh đạo công nhân các Nhà sợi A, Dệt A, Dệt B đình công. Ngày 3-2-1937, toàn thể công nhân xưởng nhuộm, xưởng chăn và công nhân Nhà máy tơ đều nghỉ việc hưởng ứng. Cuộc đình công lên tới 8000 người tham gia.

Uỷ ban đấu tranh gửi yêu sách qua bưu điện đòi chủ nhà máy phải thi hành luật lao động, bỏ hẳn đánh đập, mở thêm cửa sổ các buồng máy cho công nhân uống nước hợp vệ sinh, tăng lương cho công nhân, giảm giờ làm, không được đuổi thợ đình công. Ngày 4-2-1937, Uỷ ban đấu tranh tổ chức mít tinh lớn ở Văn Miếu có diễn thuyết, rải truyền đơn vạch rõ bản chất ngoan cố của bọn chủ, kêu gọi công nhân kiên trì đấu tranh. Mít tinh xong, công nhân xếp hàng 5 biểu tình qua cảng nhà máy và những nơi tập trung đông người như chợ Rồng, bến xe. Uỷ ban đấu tranh còn cử đại biểu đi gặp Nghị trưởng Viện Dân biểu Bắc Kỳ, gặp Gôđa, Thanh tra lao động của Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp đòi can thiệp. Báo chí công khai của Đảng kịp thời biểu dương ý chí đấu tranh của công nhân Nhà máy sợi, kêu gọi quần chúng khắp nơi ủng hộ.

Cuối tháng 2,bọn chủ phải giảm giờ làm việc từ 12 giờ xuống 8 giờ theo luật lao động và tăng lương 25% cho công nhân. Công nhân vừa trở lại làm việc, bọn chủ lại kiếm cớ đuổi một số công nhân mà chúng nghĩ là cầm đầu phong trào, âm mưu tuyển người mới vào để thay thế dần những công nhân đã tham gia đấu tranh. Trước sự lật lọng của bọn chủ, ngày 23-2, hơn 1000 công nhân lại bãi công. Ngày 2-3, toàn thể công nhân các xưởng dệt đóng máy lại để đấu tranh. Ý chí đấu tranh kiên trì, triệt để của công nhân và sức ép của bầu không khí chính trị lúc đó đã buộc bọn chủ tư bản Pháp phải chấm dứt việc đuổi thợ bãi công, chấm dứt những hành động vi phạm trắng trợn quyền lợi của công nhân.

Đây là cuộc đấu tranh kéo dài nhất, thu hút đông đảo công nhân tham gia và cũng thể hiện sự vận dụng linh hoạt chủ trương của Đảng trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ, áp dụng hình thức đấu tranh công khai, nêu ra những khẩu hiệu có cơ sở pháp lý, buộc kẻ địch phải thực hiện các yêu sách chính đáng của đông đảo công nhân, chặn đứng những hành động tàn ác của chủ nhà máy và tay sai.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nam Định: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Nam Định 1930-1975, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, t. I.

THÁNG 2

Lập đại lý sách báo của Đảng ở Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình

Tranh thủ điều kiện hợp pháp, Đảng bộ các tỉnh Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình chủ trương xuất bản một số sách báo nhằm công khai tuyên truyền chủ nghĩa Mác- Lênin, giới thiệu đường lối, chủ trương của Đảng và hướng dẫn quần chúng đấu tranh.

Đầu tháng 2-1937, một số đảng viên và quần chúng cách mạng ở Nam Định lập một cơ quan đại lý phát hành sách, báo ở địa phương, lấy tên là Đại lý sách báo cánh tả. Đại lý này đã lần lượt đặt ở các nhà số 47B Đồng Khánh (phố Hàng Thao), số 58 phố Cờlêmăngxô (Clemenceau - đường Trần Phú ngày nay), số 224 đường Pôn Bê (Paul Bert - đường Trần Hưng Đạo ngày nay) và số 24 phố Hàng Đàn (nay là phố Hai Bà Trưng). Từ tháng 9-1937, đại lý này do đồng chí Phan Đình Khải (Lê Đức Thọ) phụ trách.

Ở Hà Nam, đại lý sách báo của Đảng được đặt ở các cửa hiệu Việt Dân, Vĩnh Long (thị xã Phủ Lý), Nam Kim (huyện Kim Bảng). Ở Ninh Bình, tại hiệu Ích Nguyên Đường (thị trấn Nho Quan).

Từ những đại lý này, sách báo của Đảng toả ra nhiều nơi trong tỉnh, nhất là ở những nơi có cơ sở và phong trào cách mạng như vùng An Cừ (huyện Ý Yên); Lạc Nghiệp, Thọ Vực (huyện Xuân Trường); Khả Phong, Thuỵ Sơn (huyện Kim Bảng); Hữu Thường (huyện Gia Viễn)...

Ngoài việc phát hành sách báo của Đảng và các sách báo tiến bộ khác, những cơ quan này còn là đại diện công khai của Đảng bộ tiếp xúc với quần chúng, thu thập nguyện vọng của quần chúng, hướng dẫn quần chúng cách tổ chức và đấu tranh trong suốt thời kỳ 1936- 1939.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nam Định: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Nam Định 1930-1975, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Nam Hà: Lịch sử Đảng bộ Nam Hà (1930-1954), Nam Hà, 1996, t. I.

- Tỉnh uỷ Ninh Bình: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Bình (1930-1975), Ninh Bình, 1996, t. 1.

THÁNG 3

Tái lập Xứ uỷ Bắc Kỳ

Từ cuối năm 1936, các cơ sở Đảng dần dần được chắp nối lại do Ban Cán sự Đảng chỉ đạo (Uỷ ban sáng kiến). Qua phong trào đấu tranh, ta đã phát triển thêm được một số đảng viên ở các ngành nghề và trong Đoàn Thanh niên Cộng sản, một số đồng chí mới ra tù trở lại hoạt động.

Trên cơ sở đó, tháng 3-1937, Xứ ủy Bắc Kỳ được thành lập do đồng chí Hoàng Tú Hưu làm Bí thư, tham gia Xứ uỷ còn có các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Hạ Bá Cang, Nguyễn Văn Minh, Tô Hiệu, Lương Khánh Thiện, Đinh Xuân Nhạ, Đặng Xuân Khu... Đồng chí Nguyễn Văn Cừ và Hạ Bá Cang được cử làm đại diện Xứ uỷ đi họp Hội nghị Trung ương (họp từ ngày 25-8 đến ngày 4-9-1937). Hai đồng chí đều được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Các đồng chí Nguyễn Văn Minh, Tô Hiệu, Hoàng Tú Hưu làm công tác nội bộ của Xứ. Đồng chí Đặng Xuân Khu phụ trách công tác công khai và báo chí.

Xứ uỷ Bắc Kỳ được thành lập đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức lãnh đạo nhân dân Bắc Kỳ đấu tranh cách mạng giành quyền tự do, dân chủ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

THÁNG 3

Tái lập Thành uỷ Hà Nội

Sau khi được tái lập, Xứ uỷ Bắc Kỳ đã xúc tiến việc tái lập Thành uỷ Hà Nội.

Trong tháng 3-1937, Thành uỷ Hà Nội được tái lập do đồng chí Lương Khánh Thiện - Thường vụ Xứ uỷ Bắc Kỳ trực tiếp làm Bí thư. Cùng tham gia Thành uỷ còn có các đồng chí Đinh Xuân Nhạ, Nguyễn Văn Phúc, Nguyễn Mạnh Đạt (tức Lộc Ái), Tạ Quang Sần, Nguyễn Trọng Cảnh. Phạm vi chỉ đạo của Thành uỷ Hà Nội lúc này gồm cả Sơn Tây và Hà Đông.

Cho tới khi Thành uỷ Hà Nội được tái lập, toàn Thành phố Hà Nội có khoảng 20 chi bộ, gồm những đồng chí đã hoạt động cũ, mới ra tù, một số mới được kết nạp. Trong số những chi bộ này, chi bộ ngành in có sớm nhất do đồng chí Nguyễn Trọng Cảnh làm Bí thư. Chi bộ ra đời chứng tỏ sự trưởng thành của phong trào và sự lãnh đạo chặt chẽ của Thành uỷ Hà Nội đối với công tác công khai và công tác bí mật.

Thành uỷ Hà Nội ra đời đáp ứng được yêu cầu bức thiết của các cơ sở Đảng và quần chúng nhân dân. Từ đây, nhân dân Hà Nội có một cơ quan lãnh đạo chính thức, dẫn dắt quần chúng đứng lên đấu tranh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

NGÀY 20-3

Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra Thông cáo gửi các cấp bộ Đảng

Ngày 13, 14-3-1937, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng. Sau Hội nghị, ngày 20-3, Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra Thông cáo gửi các cấp bộ Đảng hướng dẫn một số vấn đề về tổ chức và lãnh đạo phong trào cách mạng.

Về các vấn đề tổ chức chung: Ban Chấp hành Trung ương chỉ ra những điểm về Điều lệ Đảng, hiện tại vẫn là bản Điều lệ do Đại hội Đảng chuẩn y năm 1935, nhưng bỏ bớt đi mấy đoạn về việc hạn chế tuổi vào Đảng và sự liên hệ của Đảng Cộng sản với Thanh niên Cộng sản Đoàn để cho thích hợp với con đường chính trị mới, các hội quần chúng cũng phải chỉnh đốn và cải tổ lại cho thích hợp với hoàn cảnh cụ thể; về tổ chức của thanh niên, Đảng quyết định lập ra “Đông Dương Thanh niên Phản đế Đoàn" thay cho Thanh niên Cộng sản Đoàn; lập Hội "Cứu tế bình dân" thay cho "Cứu tế đỏ".

Trung ương chỉ rõ, phải lợi dụng hoàn cảnh để tổ chức các hội quần chúng công khai và bán công khai, nơi nào không lợi dụng được thì tổ chức bí mật. Trung ương đã tuyên bố thủ tiêu các kế hoạch tổ chức trong bức thư ngày 26-7-1936 và ngày 13-8-1936.

Vấn đề thanh Đảng: các Đảng bộ phải thận trọng và cương quyết trong điều tra lý lịch của mỗi đảng viên trong cấp bộ của mình, nếu có phần tử phản động thì phải khai trừ, nếu có đảng viên lười biếng không chịu nghiên cứu đường lối của Đảng thì phải khuyến khích và huấn luyện họ; đối với những phần tử khả nghi thì đình chỉ công tác ngay.

Mỗi một đảng viên phải là người chỉ đạo, người chịu sứ mệnh đi phổ biến tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản. Vì vậy phải lựa chọn đảng viên cho đúng tiêu chuẩn không để những phần tử phức tạp vào Đảng

Tham gia các cuộc tuyển cử: Đảng chủ trương tham gia các cuộc tuyển cử, chọn người ra tranh cử, thảo ra chương trình hành động để tập hợp quần chúng và thương lượng với các đảng cấp tiến dồn phiếu cho người ửng cử của Mặt trận; đẩy mạnh tuyên truyền những khẩu hiệu của Đảng trong dịp bầu cử và đấu tranh nghị trường để bênh vực quyền lợi của quần chúng.

Đối với phong trào thỉnh nguyện: chính quyền thuộc địa đã giải tán hết các phong trào “Thỉnh nguyện” cấm Đông Dương Đại hội, bắt bớ giam cầm những chiến sĩ Đông Dương Đại hội... cho nên các cấp Đảng bộ tuỳ theo hoàn cảnh để gây dựng lại phong trào, soạn những bản “dân nguyện" để tuyên truyền.

Lập Mặt trận Thống nhất nhân dân Đông Dương: theo tình hình hiện tại ở Đông Dương thì cần phải thiết lập ra Mặt trận Thống nhất nhân dân Đông Dương, bao gồm đại đa số nhân dân đoàn kết chung quanh bản chương trình hành động tối thiểu; tuỳ theo điều kiện từng nơi mà vận động lập Mặt trận, có thể lập từ trên xuống hay từ dưới lên, cần vận động các đảng phái, các đoàn thể của nhân dân để thành lập các Uỷ ban liên hiệp để hành động; trước hết các Đảng bộ cần xây dựng cơ sở của Mặt trận, lập ra các hội quần chúng có tính chất công khai và nửa công khai để lấy danh nghĩa các đoàn thể ấy mà cử đại biểu tham gia các cơ quan liên hiệp hành động.

Vấn đề tuyên truyền và cổ động: các cấp bộ Đảng phải khuyến khích những người cảm tình, đứng tên xin xuất bản những tờ báo công khai, mỗi một chi bộ phải lập “bình dân thư xã”, viết những quyển sách công khai để làm tài liệu tuyên truyền; các cấp đảng bộ từ tỉnh trở lên phải lập ra các ban huấn luyện.

Đối với Chính phủ Bơlum: Trung ương nhắc lại rằng, Đảng hoàn toàn ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp, ủng hộ Chính phủ Bơlum, không quên vận động quần chúng đứng lên đấu tranh đòi quyền lợi hàng ngày.

Cuối cùng Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhấn mạnh rằng, những điều trên đây có tính chất bí mật, nội bộ, còn với các vấn đề chính trị và tổ chức khác có thể công khai được Đảng sẽ viết lên báo để tuyên truyền.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 211-220.

NGÀY 26-3

Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương xuất bản cuốn sách Chủ trương tổ chức mới của Đảng

Đảng ta đổi sách lược (tactique) mà không thay đổi chiến lược (stratégie), vì đổi sách lược nên phải đổi đường lối tổ chức lại cho thích hợp với đường lối chính trị mới.

Vì vậy, ngày 26-3-1937, Ban Chấp hành Trung ương Đảng xuất bản cuốn sách Chủ trương tổ chức mới của Đảng.

Ban Chấp hành Trung ương đặt vấn đề: Tại sao phải đổi kế hoạch tổ chức? Đó là do "Hoàn cảnh mới, nhiệm vụ mới bắt buộc Đảng ta phải có con đường chánh trị mới, con đường chánh trị mới lại bắt buộc phải có một đường tổ chức mới”.

Đường lối chính trị mới của Đảng ta lúc này là: liên hiệp hành động với các đảng phái, các đoàn thể các tầng lớp nhân dân để thành lập Mặt trận Thống nhất nhân dân Đông Dương, chống bọn phản động thuộc địa và bè lũ tay sai, đòi những quyền tự do dân chủ và cải thiện đời sống cho các tầng lớp nhân dân. Đồng thời Đảng còn chủ trương liên hiệp hành động với các đoàn thể tả phái của người Pháp ở Đông Dương, chống phát xít chống chiến tranh đế quốc, đòi tự do cơm áo và hoà bình.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhắc lại mục đích và nhiệm vụ của Đảng: “Chúng ta không bỏ chương trình và mục đích của mình, không bỏ nguyên tắc giai cấp tranh đấu, không thủ tiêu cách mạng phản đế và thổ địa, không lãng bỏ nhiệm vụ thực hiện cuộc vận động dân tộc giải phóng; nhưng hiện thời Đảng ta và quần chúng chưa có những điều kiện khách quan và chủ quan đầy đủ mà thực hành ngay tức khắc, trực tiếp những nhiệm vụ vĩ đại quan trọng đó...”.

Về tổ chức Đảng, Ban Chấp hành Trung ương chỉ rõ: Phải nghiên cứu Điều lệ Đảng (nhất là những điều kiện vào Đảng) mà kết nạp đảng viên mới. Lúc này không hạn chế tuổi vào Đảng là cốt để cho những phần tử trẻ tuổi nhưng đủ điều kiện trở thành đảng viên có thể vào Đảng được. Đảng phải kết nạp những người có tinh thần cách mạng hăng hái trong nông dân, tiểu tư sản và các tầng lớp nhân dân khác vào Đảng.

Tuy nhiên không bao giờ quên được rằng, Đảng Cộng sản Đông Dương là Đảng của giai cấp vô sản, phải chú ý kết nạp công nhân vào hàng ngũ của Đảng nhất là ở trong các cơ quan chỉ đạo; đưa những người hăng hái trong giới phụ nữ lao động, người nước ngoài và người các dân tộc thiểu số vào hàng ngũ của Đảng, phải đề phòng những phần tử phản động cơ hội vào hàng ngũ Đảng. Mỗi đảng viên là một người lãnh đạo quần chúng; vì thế những phần tử rụt rè, do dự, cơ hội, không thể dung thứ được trong Đảng. Đối với các hội quần chúng, Đảng là người chỉ đạo về đường lối chính trị. Vì thế, Đảng không có quyền và không nên mệnh lệnh, phải chỉ đạo các hội quần chúng bằng Đảng đoàn, không nên và không đủ năng lực mà bao biện hết các công tác nội bộ của quần chúng.

Về tổ chức thanh niên: Ban Chấp hành Trung ương quyết định thành lập “Đông Dương Thanh niên Phản đế Đoàn" thay cho “Thanh niên Cộng sản Đoàn". Vì vậy, phải giúp Đoàn Thanh niên Phản đế tổ chức ra những đoàn thể: Thanh niên khai trí, thanh niên tân tiến, thanh niên dân chủ, thanh niên văn hoá, các hội mỹ thuật, hội thể dục, hội học sinh... nên tổ chức theo hình thức công khai và nửa công khai. Các hội ấy do Đoàn Thanh niên Phản đế trực tiếp tổ chức và chỉ đạo.

Về tổ chức công nhân: Nhiệm vụ của Đảng là tổ chức công nhân và lập Mặt trận Thống nhất của giai cấp vô sản, sử dụng hình thức công khai và nửa công khai mà tổ chức ra các hội ái hữu, tương tế để đoàn kết công nhân và bênh vực quyền lợi cho họ. Tuy tên là ái hữu và tương tế... nhưng nội dung và công tác Công hội, không lấy tên là Công hội đỏ mà lấy tên là Công hội thống nhất.

Về tổ chức nông dân: Hình thức tổ chức của nông dân là Nông hội. Đảng không chủ trương tổ chức Nông hội đỏ mà tuỳ sáng kiến của quần chúng mà lập ra những hội lấy tên là ái hữu, tương tế, hợp tác xã,... (nhưng nội dung là Nông hội) và bao gồm nông dân lao động (trung nông, bần nông và cố nông).

Về tổ chức phụ nữ: Phải chú ý kết nạp phụ nữ vào Đảng, Thanh niên Đoàn, Công hội, Nông hội, Hội Cứu tế bình dân,... cần lập ra những Hội Phụ nữ giải phóng, Phụ nữ dân chủ, Phụ nữ tân tiến, Phụ nữ hỗ trợ... và có thể thì thống nhất thành “Phụ nữ liên hiệp hội", chủ trương vận động phụ nữ trong địa phương và toàn xứ Đông Dương.

Về tổ chức binh lính: Từ Trung ương cho tới các tỉnh uỷ và ở các địa phương có lính đóng, cần lập ra các uỷ ban đặc biệt vận động binh lính. Đảng chủ trương tổ chức những chi bộ Đảng trong quân đội, đồng thời phải lập ra những Hội Thể thao, Văn hoá, Cứu tế, Ái hữu,..

Về Hội cứu tế bình dân: Đảng chủ trương thủ tiêu tên Hội Cứu tế đỏ, lập ra Hội “Đông Dương Cứu tế bình dân". Ngoài ra, Đảng phải lợi dụng các Hội Cứu tế, từ thiện... mà cứu giúp cho những người bị đế quốc và phong kiến đàn áp.

Cuối cùng, Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhấn mạnh: “Nói chung thì về đường tổ chức, Đảng ta phải dùng nhiều hình thức mà đoàn kết dân chúng, nhưng Đảng phải lợi dụng đủ phương pháp mà giúp các hội quần chúng thống nhất tập trung lại”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.6, tr. 221-247.

NGÀY 27-3

Hội nghị báo giới Trung Kỳ

Nhằm đẩy mạnh hoạt động báo chí cách mạng và tập hợp lực lượng báo chí tiến bộ thành một mặt trận thống nhất, Đảng Cộng sản Đông Dương tích cực vận động thành lập một tổ chức của các nhà báo tiến bộ đấu tranh cho quyền tự do ngôn luận và các quyền tự do dân chủ khác.

Trung Kỳ là nơi đầu tiên giới báo chí, mà hạt nhân là các nhà báo cộng sản tổ chức được hình thức “Hội nghị báo giới".

Ngay từ ngày 15-1-1937, báo Nhành lúa số đầu tiên đã đăng lời kêu gọi của 17 nhà báo, trong đó có những nhà báo nổi tiếng như Hải Triều, Nguyễn Chí Diểu, Lâm Mộng Quang,... về việc triệu tập Hội nghị báo giới Trung Kỳ. Ngày 23-3, báo Nhành lúa lại đứng ra tổ chức một cuộc họp trù bị tại trụ sở Hội Quảng Trị (Huế) và được những chí sĩ nổi tiếng như Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng gửi thư cổ vũ.

Tám giờ sáng ngày 27-3-1937, Hội nghị Báo giới Trung Kỳ được khai mạc tại Đông Pháp lữ quán (số 7 Đông Ba – Huế) với 70 đại biểu của các báo Trung Kỳ và đại biểu báo chí cách mạng của Bắc Kỳ (Võ Nguyên Giáp của tờ Rassemblement và Hà Huy Giáp của tờ Tiếng trẻ).

Hội nghị thông qua chương trình nghị sự: kêu gọi lập một Mặt trận thống nhất của những người làm báo ở Đông Dương, yêu cầu được tự do xuất bản... và thành lập Hội ái hữu Báo giới Trung Kỳ. Trên cơ sở kết quả của Hội nghị này, ngày 30-3-1937, một Uỷ ban thường trực bàn về việc chuẩn bị Hội nghị báo giới toàn quốc đã được triệu tập gồm 12 người, nhưng sau đó chính quyền thực dân tìm cách đối phó quyết liệt, ra lệnh cấm mọi hoạt động nhằm thực hiện những mục tiêu mà Hội nghị đặt ra.

Hội nghị Báo giới Trung Kỳ được tổ chức là một thắng lợi lớn của Đảng Cộng sản Đông Dương và nó đóng vai trò quan trọng trong hoạt động báo chí tuyên truyền.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên – Huế (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. I.

- Nguyễn Thành: Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-1945), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, tr. 179-180.

THÁNG 4

Thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Thừa Thiên - Huế

Dưới sự lãnh đạo của Xứ uỷ Trung Kỳ, các tổ chức cơ sở Đảng ởThừa Thiên - Huế đã phát động quần chúng nhân dân đấu tranh trong phong trào Mặt trận Dân chủ. Ảnh hưởng của Đảng ngày càng lan rộng trong quần chúng nhân dân. Vì vậy, Xứ uỷ Trung Kỳ chủ trương thành lập lại Tỉnh uỷ và tổ chức cơ sở Đảng ở Thừa Thiên - Huế.

Tháng 4-1937, đồng chí Nguyễn Chí Diểu - Uỷ viên Trung ương Đảng thay mặt Xứ uỷ Trung Kỳ, triệu tập các đồng chí đảng viên chủ chốt trong tỉnh đến vườn hoa trước bệnh viện Huế để bàn bạc công việc và củng cố lại Tỉnh uỷ.

Tham dự Hội nghị có các đồng chí: Phan Đăng Lưu, Lê Tự Nhiên, Tô Thuyên, Trần Công Xứng, Bùi San.

Sau khi nhận định, đánh giá tình hình phong trào cách mạng trong toàn tỉnh đồng chí Nguyễn Chí Diểu tuyên bố thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Thừa Thiên - Huế. Đồng chí Trần Công Xứng, Xứ uỷ viên được cử làm Bí thư Tỉnh ủy.

Đồng chí Tô Thuyên được Tỉnh uỷ phân công phụ trách lực lượng lao động thành thị. Đồng chí Lê Tự Nhiên phụ trách công nhân các xí nghiệp, công sở, đồng chí Bùi San phụ trách vùng nông thôn. Cuối năm 1937, Xứ uỷ giới thiệu đồng chí Nguyễn Chí Thanh tham gia Tỉnh uỷ.

Sau khi Tỉnh uỷ lâm thời thành lập, dưới sự chỉ đạo của Xứ uỷ và Tỉnh uỷ, Thành uỷ Huế được thành lập gồm các đồng chí Lê Tự Nhiên, Tô Thuyên, Phan Văn Đạt 3. Đồng chí Lê Tự Nhiên được cử làm Bí thư Thành uỷ.

Tỉnh uỷ ra đời đã nhanh chóng tiến hành thành lập các chi bộ Đảng ở các cấp huyện, phát triển cơ sở Đảng, chuẩn bị đưa phong trào trong tỉnh tiến lên một bước mới.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên – Huế (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. I.

NGÀY 5-4

Công nhân Xưởng Ba SonSài Gòn bãi công

Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh, phong trào đấu tranh đòi quyền dân chủ, cải thiện đời sống của công nhân, nông dân và các tầng lớp lao động khác phát triển mạnh mẽ trong năm 1936 và những tháng đầu năm 1937, đặc biệt là phong trào của công nhân thành phố. Trong năm 1937, nổi bật nhất là cuộc bãi công của toàn thể công nhân Xưởng Ba Son nổ ra ngày 5-4-1937.

Công nhân Ba Son đấu tranh đòi:

- Cho công nhân làm việc theo số giờ cũ, nếu không thì khoán việc từ 11 giờ 30 đến 14 giờ 30, sở phải trả thêm tiền phụ cấp 5%, nếu làm thêm từ 5 giờ 30 chiều trở đi thì phụ cấp phải tăng gấp đôi.

- Cho những người đã tập sự được ba năm và đã bị sa thải được vào làm lại.

- Cho những người bị tình nghi hoạt động chính trị được trở lại làm việc vì họ đã được toà xử trắng án.

- Tăng lương 15% vì giá sinh hoạt đắt đỏ.

Ngoài các khẩu hiệu kinh tế nói trên, những người bãi công còn đòi được tự do tổ chức nghiệp đoàn.

Trước sự đấu tranh mạnh mẽ của công nhân Ba Son, địch đối phó bằng cách đưa lính và công nhân các hãng, xưởng khác đến làm. Đảng bộ thành phố đã huy động công nhân và lao động các nơi hưởng ứng và ủng hộ cuộc đấu tranh của công nhân Ba Son.

Cuộc bãi công kéo dài 35 ngày, cuối cùng chủ phải nhượng bộ giải quyết:

- Để 26 người thợ làm ở bộ phận nồi xúpde vào làm lại.

- Những người học việc 1 năm được khám bệnh một lần, ốm đau được nghỉ dưỡng bệnh cho đến khi khỏi bệnh thì trở lại làm việc.

- Làm việc ban ngày được thêm 0,25đ; làm việc ban đêm từ 11 giờ tới sáng được 0,5đ.... ngoài ra, chủ xưởng đồng ý cho tổ chức Hội ái hữu ở trong xưởng do đồng chí Tống Văn Hên làm Hội trưởng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

NGÀY 1-5

Cuộc mít tinh kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động ở Sài Gòn

Nhân kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động, tối 1-5-1937, tại Rạp hát Thành Xương (Sài Gòn), hơn 3.000 người gồm các tầng lớp nhân dân lao động đến họp mít tinh.

Những người dự mít tinh đã nhất trí thông qua bản kiến nghị đòi: Chính phủ ban hành luật tự do nghiệp đoàn cho lao động Đông Dương; Ban Thanh tra lao động phải can thiệp ngay vào vụ đình công ở Xưởng Ba Son hiện đã kéo dài 25 ngày; Chính phủ phải ân xá tù chính trị và thả hết những người bị bắt vì lý do tham gia lễ kỷ niệm 1-5từ trước đến nay.

Cũng trong ngày 1-5, hưởng ứng cuộc mít tinh của hơn 3.000 người ở Rạp hát Thành Xương, kiến nghị đòi thi hành luật lao động, ân xá chính trị phạm và ủng hộ cuộc bãi công của công nhân Ba Son, nhiều anh chị em công nhân Hãng Asiatích (Asiatique) Sài Gòn và toàn thể công nhân Hãng FACI đã nghỉ việc.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh (1930-1954), sơ thảo, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1995, t. 1.

NGÀY 5-5

Xuất bản cuốn Tờrôtxky và phản cách mạng của Thanh Hương (Hà Huy Tập)

Cuốn Tờrôtxky và phản cách mạng của tác giả Thanh Hương được Trung ương Đảng xuất bản vào ngày 5-5-1937, cuốn sách gồm bốn phần lớn: Phần 1 nói về Lênin và Tờrốtxky; phần 2 về Đệ tam và Đệ tứ quốc tế; phần 3 về cách mạng và phản cách mạng và phần 4 nói về chủ nghĩa Tờrốtxky ở Đông Dương.

Trong phần 1, cuốn sách giới thiệu cuộc đấu tranh của Lênin chống những luận điệu xuyên tạc chủ nghĩa Mác (cách mạng thường trực những chủ trương sai lầm đàn áp nông dân, nhảy vượt thời kỳ lịch sử, thủ tiêu Công hội,... ) và những hoạt động khiêu khích phá hoại (gây bè phái trong Đảng Bônsơvích Nga, phản đối Hiệp ước Brétlitốp, phản đối chính sách tân kinh tế... ) của Tờrốtxky ở Liên Xô.

Trong phần 2, cuốn sách nêu rõ lực lượng hùng mạnh của Đệ tam quốc tế; thế lực mỏng manh, bè phái của Đệ tứ quốc tế; sự đấu tranh chống những luận điệu xuyên tạc và hành động khiêu khích phá hoại của Đệ tứ quốc tế biểu hiện trên những vấn đề chính trị và thời sự quốc tế; Hítle lên cầm quyền ở Đức; Liên Xô gia nhập Hội Quốc liên; sách lược lập Mặt trận Thống nhất kháng Nhật ở Trung Quốc; Mặt trận Nhân dân Tây Ban Nha, Mặt trận Nhân dân Pháp,...

Trong phần 3, bằng những dẫn chứng lịch sử cụ thể, cuốn sách nêu rõ những hành động phản cách mạng, phá hoại của Tờrốtkít đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô. Chúng đã ngăn trở việc xây dựng kinh tế và hợp tác hoá nông nghiệp. Chúng thành lập các nhóm phản động, tổ chức các vụ ám sát cá nhân, các vụ phá hoại kinh tế và quốc phòng ...

Phần cuối cuốn sách nói về những chủ trương chính trị sai lầm và những hành động khiêu khích, phá hoại của Tờrốtkít ở Đông Dương. Cũng cùng một luận điệu như Đệ tứ quốc tế ở các nước, Tờrốtkít ở Đông Dương, tiêu biểu là Tạ Thu Thâu, Hồ Hữu Tường, luôn đả kích Đệ tam quốc tế và các Đảng Cộng sản, nói xấu Liên Xô...; đòi giải tán Mặt trận Nhân dân Pháp và Mặt trận Nhân dân Tây Ban Nha, phản đối Mặt trận Dân tộc thống nhất kháng Nhật ở Trung Quốc... Chúng đưa ra những luận điệu “tả" như chủ trương thành lập Mặt trận vô sản; vô sản chỉ lo quyền lợi cho vô sản,.. . để phá hoại phong trào Đông Dương Đại hội và chia rẽ Mặt trận nhân dân thống nhất Đông Dương do Đảng lãnh đạo.

Phần kết luận, cuốn sách nêu rõ: chủ nghĩa Tờrốtxky không phải là một xu hướng chính trị trong giai cấp vô sản mà chỉ là một chi nhánh của chủ nghĩa phát xít.

Cuốn sách ra đời giữa lúc các phần tử Tờrốtkít ở Đông Dương đang đẩy mạnh những hoạt động chia rẽ, phá hoại phong trào cách mạng, đã góp phần đáng kể vào cuộc đấu tranh vạch trần bộ mặt phản cách mạng của chúng.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương: Những sự kiện lịch sử Đảng (1920-1945), Nxb Sự thật, Hà Nội, 1976, t. 1, tr. 410- 412.

NGÀY 24-5

Bãi thị của chị em buôn bán nhỏ tại Hà Nội

Cùng với cuộc đấu tranh của công nhân, nông dân, những người buôn bán nhỏ cũng vùng dậy đấu tranh đòi quyền lợi.

Chiều ngày 24-5-1937, toàn thể chị em buôn bán nhỏ ở chợ Đồng Xuân bãi thị đưa yêu sách cho tên đốc lý Hà Nội. Bản yêu sách với những nội dung đòi giảm thuế chợ 50%, những ngày nghỉ không được thu tiền vé chợ, cấm phạt vạ, được bán rong một số hàng bán ế ở chợ, cho hai người có thể ngồi chung một quầy hàng, miễn vé cho một số người đã đóng thuế môn bài khi đi mua hàng ở các tỉnh khác về...

Sáng ngày 25-5, chị em vẫn tiếp tục bãi thị. Cuộc đấu tranh được chị em ở các chợ Hàng Da, chợ Hôm, chợ Cửa Nam bãi thị hưởng ứng.

Viên đốc lý Hà Nội không chịu giải quyết các yêu sách nói trên, dán yết thị để cảnh cáo chị em.

Vì vậy, ngày 26-5,hơn 300 chị em biểu tình đến trước toà đốc lý. Đốc lý Viêcgitti (Virgitti) bắt giam 5 đại biểu của chị em và 2 nhà báo đi theo là đồng chí Khuất Duy Tiến và Trần Đình Từ. Chị em kiên quyết phản đối, buộc hắn phải thả những người bị bắt.

Cuộc bãi thị của chị em buôn bán nhỏ tuy nổ ra với quy mô không lớn, nhưng đã góp phần vào cuộc đấu tranh của nhân dân cả nước, thúc đẩy các tầng lớp khác vùng dậy đấu tranh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

NGÀY 15-6

Báo Sông Hương (tục bản) ra số đầu

Thực hiện chủ trương của Đảng, đồng chí Phan Đăng Lưu cùng với các đồng chí Hải Triều, Tôn Quang Phiệt thương lượng với Phan Khôi mua lại bản quyền tờ báo Sông Hương.

Tờ Sông Hương (tục bản) do đồng chí Phan Đăng Lưu phụ trách, Nguyễn Cửu Thạnh quản lý, ra số đầu tiên vào ngày 15-6-1937. Nội dung các bài xã luận của tờ báo sôi nổi cổ động cho cuộc tuyển cử sắp đến, kêu gọi quần chúng hãy giác ngộ về quyền lợi và nghĩa vụ của mình bằng việc bỏ phiếu cho những người xứng đáng thay mặt cho dân chúng, đó là những người thật lòng vì dân, vì nước, nhân phẩm sạch sẽ thanh cao.... và hết sức đánh đổ xảo trá, phỉnh phờ, hạng dua nịnh, hạng buôn dân, bán nước".

Báo ra tới số 7 thì nhận được thông tư của Khâm sứ Trung Kỳ cấm Sông Hương (tục bản) bàn luận về các vấn đề chính trị - có liên quan tới bản xứ và địa phương. Mặc dù bị ngăn cản nhưng những số phát hành tiếp theo cho tới số cuối cùng số 14 ngày 14-10-1937, các bài xã luận với nội dung phong phú vẫn tuyên truyền cho đường lối, quan điểm của Đảng về "văn học và chủ nghĩa duy vật", "bộ mặt thật của bọn Tờrốtkít", "kêu gọi quần chúng nhân dân chống nguy cơ phát xít".

Ngày 11-10-1937, Toàn quyền Bơrêviê ký lệnh thu hồi giấy phép, cấm Sông Hương (tục bản) hoạt động. Tuy chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn nhưng báo Sông Hương (tục bản) đã làm tròn nhiệm vụ là cơ quan ngôn luận của Đảng bộ tỉnh, tuyên truyền vận động, giác ngộ quần chúng, góp phần quan trọng vào thắng lợi của đường lối mặt trận do Đảng lãnh đạo, đưa những ứng cử viên tiến bộ do Mặt trận Dân chủ giới thiệu vào Viện Dân biểu Trung Kỳ khoá III.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên - Huế (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t.I.

THÁNG 6

Thành lập Ban Tỉnh uỷ Thái Bình

Giữa năm 1937, Xứ uỷ Bắc Kỳ quyết định Thái Bình phải thống nhất lãnh đạo phong trào cách mạng toàn tỉnh vào một đầu mối. Ở trong tỉnh, cơ sở cách mạng ngày càng phát triển, phong trào của quần chúng ngày càng lên cao, nên việc thống nhất lãnh đạo trên phạm vi toàn tỉnh là sự đòi hỏi khách quan của tình hình.

Khoảng tháng 6-1937, cuộc họp liên tịch gồm ba nhóm lãnh đạo ở ba vùng đã khai mạc tại làng Vũ Lăng (Kiến Xương), các đại biểu tập trung nghiên cứu những chủ trương mới nhất của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Xứ uỷ, thống nhất nhận định tình hình trong nước và trong tỉnh; nhất trí cao mọi quan điểm, trong đó có vấn đề thống nhất lãnh đạo về một mối. Hội nghị bầu Ban Tỉnh uỷ thống nhất gồm đồng chí Nguyễn Văn Vực, Trần Đức Thịnh, Ngô Duy Phớn, Lương Phôi, Trần Cung, Phạm Quang Thẩm, Nguyễn Mạnh Hồng; đồng chí Nguyễn Văn Vực làm Bí thư. Đến năm 1938, Ban Tỉnh uỷ bổ sung đồng chí Chu Thiện và Giáo Nùng.

Hội nghị bàn về công tác xây dựng Đảng và các tổ chức quần chúng, công tác tuyên truyền, chính sách mặt trận, việc lãnh đạo quần chúng đấu tranh. Hội nghị quyết định xuất bản tờ báo Tiến lên do đồng chí Bí thư trực tiếp phụ trách.

Sau khi được thành lập, Ban Tỉnh uỷ Thái Bình phân công các đồng chí uỷ viên toả về các huyện hoạt động, đẩy mạnh phong trào đấu tranh của quần chúng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thái Bình: Lịch sử Đảng bộ Thái Bình (1927-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999.

THÁNG 6

Thành lập Tỉnh uỷ Quảng Trị

Để thống nhất sự lãnh đạo, tạo điều kiện cho phong trào cách mạng trong tỉnh phát triển ngày càng cao, từ ngày 28 đến ngày 30-6-1937, Hội nghị đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Trị được triệu tập tại Choi Pheo - làng Phú Long do đồng chí Lê Duẩn chủ trì.

Phân tích tình hình phong trào cách mạng Quảng Trị, Hội nghị khẳng định cuộc vận động cách mạng của nhân dân Quảng Trị trong thời gian từ cuối năm 1936 đến tháng 6-1937 là một sự tập dượt phong trào quần chúng xuống đường đấu tranh từ thấp đến cao, từ kinh tế đến chính trị, từ không hợp pháp đến hợp pháp, từ nông thôn đến thành thị, dưới nhiều hình thức phong phú.

Qua cuộc vận động ấy, cơ sở Đảng được khôi phục ởnhiều nơi, các tổ chức quần chúng được phát triển, ảnh hưởng của Đảng thêm sâu rộng, trình độ giác ngộ của quần chúng được nâng cao.

Chỉ rõ yêu cầu, nhiệm vụ sắp tới, Hội nghị chú trọng trước hết đến các nhiệm vụ củng cố, phát triển Đảng, tổ chức của Đảng theo lối bí mật, bất hợp pháp. Hội nghị quyết định thành lập một số huyện uỷ, xây dựng các chi bộ Đảng ở các làng.

Hội nghị chủ trương đẩy mạnh hơn nữa việc xây dựng các tổ chức quần chúng theo các hình thức công khai hợp pháp và nửa hợp pháp. Đảng phải lãnh đạo các tổ chức quần chúng tham gia đấu tranh, hướng vào các mục tiêu hàng ngày như đòi hoãn, giảm thuế, đòi các quyền tự do dân chủ hương thôn. Hội nghị đại biểu Đảng bộ xuất bản tờ báo Tranh đấu, mỗi tháng ra hai kỳ, làm cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ tỉnh.

Cuối cùng Hội nghị bầu Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh gồm bảy uỷ viên: Hoàng Thị Ái, Hoàng Hữu Chấp, Hồ Xuân Lưu, Trần Mạnh Quỳ, Nguyễn Mực, Nguyễn Vức, Dương Đậu. Đồng chí Hoàng Hữu Chấp dược cử làm Bí thư Tỉnh uỷ. Khi đồng chí Hoàng Hữu Chấp bị bắt (9-1937), thì đồng chí Trần Mạnh Quỳ đã được thay.

Sau khi thành lập, các uỷ viên trong Đảng bộ tỉnh phân công nhau về các Phủ uỷ, Huyện uỷ làm nhiệm vụ trước mắt là đẩy mạnh công tác xây dựng Đảng.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Trị: Lịch sử Đảng bộ Quảng Trị (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t. I.

TỪ NGÀY 3-7 ĐẾN NGÀY 12-8

Cuộc bãi công lớn của công nhân đường sắt

Năm 1936, một số tù chính trị được trả tự do về hoạt động ở Vinh. Đồng chí Hà Huy Giáp, bị tù ở Côn Đảo, được trả về Nam Bộ, nhưng sau đó lại bị thực dân trục xuất về Vinh. Tháng 6-1937, tại Vinh, đồng chí liên lạc với một số công nhân Nhà máy Trường Thi, lựa chọn những anh em tiên tiến và tích cực, lập nên “nhóm chỉ đạo bí mật" ở nhà máy và giao cho đồng chí Trần Danh Tuyên (lúc ấy tên là Nguyễn Văn Luận - làm công nhân kỹ thuật) phụ trách.

Sau khi được thành lập, "Nhóm chỉ đạo bí mật" đã liên lạc với các tổ chức công nhân Nhà máy xe lửa Tháp Chàm (Nam Trung Bộ) và Dĩ An (gần Sài Gòn - Chợ Lớn) để chuẩn bị cho một cuộc đấu tranh chung đòi tăng lương của công nhân tuyến đường sắt từ Đà Nẵng đến Sài Gòn.

Tháng 6-1937, trên cơ sở của "Nhóm chỉ đạo bí mật", đồng chí Hà Huy Giáp thành lập Chi bộ Đảng Nhà máy4, do đồng chí Trần Danh Tuyên làm Bí thư.

Ngày 3-7-1937, nhóm bí mật vận động toàn thể công nhân tuyến đường sắt từ Nhà máy Trường Thi tắt máy ngừng làm việc 45 phút và cử đại biểu đưa yêu sách đòi tăng lương 30%, cải thiện điều kiện sinh hoạt và làm việc, cho công nhân tự do tổ chức nghiệp đoàn, không được đuổi thợ tham gia bãi công.

Ban Giám đốc Nhà máy Trường Thi không chịu giải quyết yêu sách của công nhân. Chính quyền thực dân bắt bốn đại biểu của công nhân, bắt giam đồng chí Hà Huy Giáp. Ngay sau đó, toàn thể công nhân nhà máy biểu tình đến toà Công sứ Pháp, đòi thả những người bị bắt. Bọn chúng không những không nhượng bộ mà còn lệnh đóng cửa nhà máy 15 ngày để đối phó với công nhân. Chi bộ Nhà máy quyết định tổng đình công.

Đến ngày 6-7, công nhân tuyên bố bãi công toàn thể. Ban lãnh đạo bãi công đánh điện đi khắp các sở ngành đường sắt toàn quốc, yêu cầu phối hợp đấu tranh. Ngày 12-7, công nhân đường sắt ở Đà Nẵng, Nha Trang, Tháp Chàm, Dĩ An, Sài Gòn... nhất loạt bãi công hưởng ứng cuộc đấu tranh của công nhân Trường Thi.

Thực hiện nghị quyết của Ban chuyên môn Tỉnh uỷ Nghệ An, các Huyện uỷ thành lập Ban vận động, vận động các xã cạnh Trường Thi, các Hội ái hữu và tương tế ở Hà Tĩnh, công nhân Nhà máy sợi Nam Định... mít tinh, rải truyền đơn, treo khẩu hiệu, cổ động quần chúng quyên góp gạo, tiền ủng hộ công nhân Trường Thi. Sau 15 ngày, bọn thống trị phải thả đồng chí Hà Huy Giáp và bốn đại biểu của công nhân nhà máy. Thừa thắng, công nhân đưa thêm yêu sách không được sa thải những người tham gia bãi công. Lúc đó, Đinh Văn Di gặp đồng chí Hà Huy Giáp nói: cuộc bãi công đã kẻo dài nhưng chưa giành được thắng lợi, đảng bộ phải quyết định rải truyền đơn cảnh cáo, đe doạ bọn thống trị nếu không giải quyết yêu sách của công nhân thì sẽ nổ ra những cuộc đấu tranh đẫm máu như hồi 1930-1931. Nhưng đồng chí Hà Huy Giáp không tán thành và khuyên Đinh Văn Di nên lãnh đạo quần chúng đấu tranh dưới hình thức công khai hợp pháp theo đúng chủ trương chung của Đảng trong thời kỳ này. Sau đó, ngày 1-8, bọn phá hoại vẫn rải truyền đơn kích động quần chúng và hăm doạ bọn thống trị. Vì thế các đồng chí Hà Huy Giáp, Trần Danh Tuyên và các đại biểu của công nhân lại bị bắt lần nữa.

Dưới sự lãnh đạo của chi bộ, công nhân Nhà máy Trường Thi vẫn tiếp tục bãi công. Công nhân đường sắt ở Đà Nẵng, Nha Trang, Tháp Chàm, Dĩ An, Sài Gòn... cũng vẫn tiếp tục bãi công, làm cho tuyến đường sắt Nam Đông Dương bị tê liệt. Bị động, bọn thống trị thực dân phải dùng công nhân người Pháp lái tàu đẩy toa, móc toa, bẻ ghi; huy động cảnh sát đến bến đập than, bốc dỡ; nhưng chúng không phá được cuộc bãi công. Số chuyến xe lửa bị giảm, hàng hoá ứ đọng tại các ga, thực phẩm bị ôi thối, nhiều xí nghiệp phải ngừng sản xuất.

Dù vậy, bọn thống trị thực dân vẫn ra tay đàn áp bắt tiếp những cán bộ chỉ đạo đấu tranh cùng với hàng trăm công nhân trên tuyến đường sắt từ Trường Thi đến Sài Gòn.

Ngày 6-8, công nhân tuyến đường sắt miền Nam Đông Dương kết thúc bãi công sau 26 ngày đấu tranh; ngày 12-8-1937, công nhân Trường Thi cũng ngừng bãi công sau 39 ngày.

Mặc dù một số cán bộ và công nhân bị bắt, nhưng cuộc bãi công của công nhân đường sắt đã có tác dụng cổ vũ lớn đối với phong trào công nhân Việt Nam và Đông Dương trong thời kỳ vận động Mặt trận Dân chủ Đông Dương.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Nghệ An: Lịch sử Đảng bộ Nghệ An (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t. I.

- Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Tỉnh ủy Nghệ Tĩnh: Những sự kiện lịch sử của Đảng bộ Nghệ Tĩnh,Nxb. Nghệ Tĩnh, 1981.

NGÀY 12-8

Nông dân huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ

Được tin Thống sứ Bắc Kỳ Saten (Chatel), trong chuyến đi kinh lý Phú Thọ, Vĩnh Yên, ghé vào huyện lỵ Vĩnh Tường, tổ chức Đảng Vĩnh Tường huy động nhân dân biểu tình, gặp Saten đưa yêu sách đòi tự do, dân chủ.

Sáng ngày 12-8, đoàn biểu tình trên 300 người tiến về huyện lỵ, mang theo khẩu hiệu "Tự do, cơm áo, hoà bình", “Tự do nghiệp đoàn"...Trước tình hình đó, bọn thống trị địa phương cho lính ra cản đường, bắt đoàn biểu tình phải giải tán nhưng đoàn người vẫn tiến vào huyện đường.

Trước khí thế mạnh mẽ của quần chúng, Thống sứ Saten buộc phải tiếp đại biểu của đoàn biểu tình, nhận hai bản nguyện vọng một của tù chính trị và một của dân cày và hứa sẽ xem xét giải quyết như:

Nguyện vọng của chính trị phạm:

- Bãi bỏ quản thúc, tự do đi lại.

- Cơm ăn, việc làm đầy đủ cho các chính trị phạm, giúp đỡ gia đình những người tù thiệt mạng trong lao.

- Toàn xá tù chính trị.

Nguyện vọng của dân cày:

- Mở rộng hợp tác xã làm ruộng cho dân nghèo có cơm ăn, việc làm.

- Phải bỏ việc lấy phu canh, nếu bắt phu canh phải cho lương ăn.

- Phổ thông đầu phiếu.

- Ban bố nghiệp đoàn, v.v..

Cuộc đấu tranh của nông dân Vĩnh Tường có tác dụng cổ vũ nông dân các huyện trong tỉnh đấu tranh đòi tự do, dân chủ.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phúc: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Vĩnh Phúc (1930-2005), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007.

NGÀY 15-8

Thông cáo của Xứ uỷ Nam Kỳ

Ngày 15-8, Ban lãnh đạo Đảng bộ Nam Kỳ ra thông cáo gửi các cấp bộ Đảng Nam Kỳ về những nhiệm vụ cấp thiết.

- Giáo dục cán bộ đảng viên, nhất là cán bộ trong cấp uỷ Đảng các cấp về đường lối cách mạng của Đảng trong giai đoạn hiện tại.

- Đồng chí Bí thư và tiểu ban tuyên truyền các cấp có trách nhiệm nắm vững và tăng cường giáo dục cán bộ đảng viên cấp mình về sách lược mới của Đảng trong tình hình hiện tại, để đảng viên nắm vững và thi hành.

- Mỗi đảng viên có trách nhiệm hiểu rõ nhiệm vụ của mình và thi hành các nghị quyết của Đảng trong thời hạn đã định.

- Giáo dục các đảng viên dự bị, các quần chúng cảm tình Đảng và hội viên các tổ chức quần chúng về đường lối chính sách của Đảng, nâng cao sự giác ngộ và thúc đẩy họ hăng hái đấu tranh.

- Vận dụng những hình thức tổ chức mới của Đảng tuỳ theo hoàn cảnh, tâm lý và trình độ của quần chúng công nhân, nông dân, phụ nữ, thanh niên và các giai cấp khác trong xã hội để tổ chức những Hội tương trợ, Hội ái hữu, Hội phụ nữ... tranh thủ quảng đại quần chúng.

- Tiếp tục kết nạp đảng viên, tăng cường thành phần phụ nữ trong các cơ quan lãnh đạo.

- Tổ chức các Liên hiệp Công hội tỉnh, tiến lên thành lập Tổng Công hội Nam Kỳ. Công việc này phải hoàn tất trong thời hạn một tháng.

- Tổ chức Hội Giải phóng phụ nữ ở Nam Kỳ và Thanh niên Phản đế Nam Kỳ.

- Ở Sài Gòn - Chợ Lớn, xây dựng chi bộ Đảng trong các xí nghiệp và biến các xí nghiệp thành "pháo đài” của Đảng.

- Kêu gọi công nhân lao động đấu tranh, đòi tăng tiền công, giảm giờ làm, áp dụng luật công nhân, thúc đẩy nông dân đòi xoá bỏ thuế thuốc lá, thuế thân...

- Các tổ chức miền và các Liên Tỉnh uỷ phải mở rộng ảnh hưởng và hoạt động của mình sang các địa phương lân cận.

- Các tỉnh miền Đông như Biên Hoà, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, nơi tập trung nhiều công nhân đồn điền cao su, Đảng phải cử cán bộ thâm nhập, xây dựng cơ sở Đảng và phát động phong trào trong công nhân đồn điền.

Đồng thời, Thông cáo chỉ rõ: các đảng viên phải nâng cao tinh thần tự phê bình. Nhiệm vụ quan trọng nhất của mỗi đảng viên, nhất là các đồng chí uỷ viên các cấp uỷ Đảng là phải tuân thủ kỷ luật, quán triệt đường lối, nghị quyết của Đảng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 248-252.

TỪ NGÀY 25-8 ĐẾN NGÀY 4-9

Hội nghị mở rộng Ban Chấp hành Trung ương Đảng

Từ ngày 25-8 đến ngày 4-9-1937, tại xã Tân Thời Nhứt - Bà Điểm - Hóc Môn - Gia Định, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng. Tham dự Hội nghị gồm có các đồng chí: Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Hạ Bá Cang, Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Chí Diểu, Nguyễn Thị Minh Khai... do Hà Huy Tập chủ trì.

Sau khi phân tích tình hình thế giới và trong nước, Hội nghị nêu lên những thành tích trong công tác Đảng. Trong thời gian từ năm 1935 đến tháng 8-1937, Đảng đã khôi phục hệ thống tổ chức ở Trung, Nam, Bắc; Đảng đã trở nên một đoàn thể thống nhất về tổ chức và về phương diện chính trị. Tuy ở một vài nơi cơ sở Đảng chưa khôi phục xong, nhưng thế lực của Đảng đã ảnh hưởng rất lớn. Nhiều tỉnh, Đảng đã lập được nhiều Đảng bộ mới. Con đường chính trị của Đảng là đúng, chính sách lập Mặt trận Thống nhất nhân dân Đông Dương ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp lan rộng trong quần chúng; ảnh hưởng của Đảng phát triển nhanh chóng. Đồng thời, Đảng cũng mắc phải một số khuyết điểm: "tả khuynh”, cô độc, hẹp hòi và hữu khuynh, thoả hiệp với các phần tử Tờrốtkít.

Hội nghị đề ra các nhiệm vụ cần kíp của Đảng:

Về nội bộ, phải mở rộng và củng cố các đảng bộ đã có, khôi phục cơ sở cũ của Đảng ở Lào, Cao Miên, thống nhất các Đảng bộ ở Trung Kỳ, cần mật thiết chỉ đạo các Đảng bộ người Trung Quốc, tập trung lực lượng của Đảng ở thành thị, các trung tâm công nghiệp và các vùng kinh tế chính trị quan trọng.

Về đào tạo cán bộ, xét thấy vấn đề cán bộ có tầm quan trọng quyết định trong việc thi hành các chính sách mới của Đản.g Hội nghị quyết định Trung ương và các xứ phải nhanh chóng mở các lớp huấn luyện, đào tạo cán bộ, giúp họ hiểu đường lối chính trị và tổ chức mới của Đảng.

Về tổ chức quần chúng, Hội nghị quyết định thủ tiêu lối hoạt động bí mật của các tổ chức quần chúng, tổ chức các hình thức quần chúng hoàn toàn công khai và bán công khai, tuỳ theo hoàn cảnh và trình độ của quần chúng mà tổ chức các Hội ái hữu, tương tế, hợp tác xã, dân chủ, văn hoá, thể thao, âm nhạc.

Hội nghị còn đề ra những hình thức vận động công nhân, nông dân, thanh niên, phụ nữ và cứu tế bình dân.

Về tranh đấu chống các xu hướng sai lầm, Hội nghị nêu rõ: Đảng phải luôn luôn đi đúng chủ nghĩa Mác- Lênin, theo đúng nguyên tắc của Quốc tế Cộng sản và phải Bônsơvích hoá; chống "tả khuynh” cô độc và chống hữu khuynh thoả hiệp. Hội nghị nhấn mạnh: "Trong cuộc vận động dân chúng, chủ nghĩa Tờrốtxky là nguy hiểm nhất", không triệt để chống chủ nghĩa Tờrốtxky sẽ khó xây dựng được Mặt trận Nhân dân thống nhất Đông Dương và ủng hộ Mặt trận nhân dân thế giới chống phát xít và đế quốc chiến tranh.

Về Mặt trận Nhân dân thống nhất Đông Dương, Đảng chủ trương, một mặt ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp, mặt khác, đấu tranh để thực hiện Mặt trận Nhân dân thống nhất Đông Dương.

Các Đảng bộ phải bắt đầu thực hiện các hình thức liên hiệp hành động ở từng ngành, từng địa phương cho đến toàn Đông Dương, theo một bản chương trình hành động tối thiểu chung.

Về chống phát xít và chống đế quốc chiến tranh: Hội nghị nhận định rằng cuộc vận động đòi các quyền lợi trước mắt của nhân dân Đông Dương phải liên hệ chặt chẽ với phong trào chống phát xít và chống đế quốc chiến tranh trên thế giới. Phải cùng những người Pháp cấp tiến tổ chức ra những hội chống phát xít, chống chiến tranh, ủng hộ hoà bình. Hội nghị uỷ quyền cho Ban Thường vụ Trung ương Đảng xuất bản một cuốn sách để giải thích cho nhân dân và binh lính hiểu nạn phát xít, chiến tranh và bày tỏ thái độ của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với các thứ chiến tranh, nhất là đối với cuộc chiến tranh do đế quốc phát xít gây ra.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 263-298.

THÁNG 8

Bức thư công khai của Đảng Cộng sản Đông Dương gửi cho mặt trận Nhân dân Pháp, cho Chính phủ Sôtăng Bơlum, cho Mutê -Thượng thư thuộc địa và cho Bơrêviê - Toàn quyền Đông Dương

Đầu năm 1936, Mặt trận Nhân dân Pháp được thành lập gồm Đảng Cộng sản, Đảng Cấp tiến và giành thắng lợi trong cuộc bầu cử, Chính phủ Lêông Bơlum lên nắm quyền, Đảng Cộng sản Đông Dương đã gửi thư cho Mặt trận Nhân dân Pháp, ủng hộ những cải cách tiến bộ của Chính phủ và xin thực hành các quyền tự do dân chủ cho toàn xứ Đông Dương. Tháng 8-1937, Đảng Cộng sản Đông Dương một lần nữa lại gửi thư công khai cho Mặt trận Nhân dân Pháp, cho Chính phủ Sôtăng Bơlum (Chautemps Blum), cho Mutê (Moutet)- Thượng thư thuộc địa và Bơrêviê (Brévié) - Toàn quyền Đông Dương biểu thị thái độ của mình trước sau vẫn ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp, ủng hộ những cải cách tiến bộ của Chính phủ Pháp đồng thời nêu lên một số yêu cầu cải cách cho nhân dân Đông Dương.

Những quyền tự do dân chủ mà Đảng Cộng sản Đông Dương yêu cầu là:

1. Tự do ngôn luận, xuất bản, tư tưởng;

2. Tự do tổ chức, hội họp, bãi công, thị uy, biểu tình;

3. Tự do đi lại trong xứ và ngoài xứ;

4. Tổng ân xá chính trị phạm từ trước tới nay.

5. Thải hồi những phần tử quan liêu phản động ra khỏi bộ máy cai trị của chính quyền thực dân - phong kiến ở Đông Dương.

6. Lập Mặt trận Dân chủ ở Đông Dương .

Đảng Cộng sản Đông Dương cho rằng điều kiện cần thiết để bảo đảm thi hành các quyền tự do dân chủ là Đảng Cộng sản Đông Dương và chính đảng khác có xu hướng dân chủ phải được công khai tồn tại để bênh vực quyền lợi cho nhân dân.

Phần cuối bức thư nhấn mạnh: “Đảng Cộng sản Đông Dương là người trung thành với khoa học chủ nghĩa xã hội. Chúng tôi không những muốn liên hiệp với nhân dân tiên tiến ở Pháp mà còn muốn liên hiệp với hết thảy các dân tộc trên thế giới chân thật lấy bình đẳng đối đãi với nhân dân Đông Dương”.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000. t. 6, tr. 253-262.

TỪ THÁNG 8 ĐẾN THÁNG 10

Cuộc vận động đưa yêu sách lên Viện Dân biểu Trung Kỳ

Năm 1937, tại Quảng Trị diễn ra cuộc bầu cử đại biểu Viện Dân biểu Trung Kỳ. Chính quyền thống trị địa phương âm mưu đưa tay sai của chúng vào, nên Tỉnh uỷ Quảng Trị chủ trương hướng dẫn quần chúng bầu những người tiến bộ.

Phan Triệu Khanh và Trần Đăng Hiến - hai ứng cử viên được quần chúng tập trung phiếu bầu đã đắc cử vào Viện Dân biểu Trung Kỳ khoá III, tháng 8-1937.

Sau cuộc bầu cử, ngày 8-8-1937, Tỉnh uỷ Quảng Trị chỉ thị cho các đảng bộ vận động quần chúng thảo bản nguyện vọng, sau đó tổ chức biểu tình đưa yêu sách đến các dân biểu Phan Triệu Khanh, Trần Đăng Hiến, chào mừng hai ông đắc cử đồng thời đề nghị hai ông chuyển yêu sách lên Viện Dân biểu.

Ngày 28-9-1937, 2000 quần chúng Vĩnh Linh biểu tình kéo đến nhà Trần Đăng Hiến tại chợ Cầu (Gio Linh), yêu cầu ông chuyển bản nguyện vọng lên Viện Dân biểu Trung Kỳ và Chính phủ.

Ngày 2-10-1937, hơn 3.000 quần chúng Cam Lộ và GioLinh kéo đến nhà Trần Đăng Hiến với yêu sách như trên. Đảng bộ còn cho đăng báoSông Hương bức thư công khai, gửi cho dân biểu Phan Triệu Khanh, tỏ rõ lập trường và ý nguyện của quần chúng nông dân trong tỉnh.

Ngày 6-10, Phủ uỷ Triệu Phong huy động khoảng 5.000 người chia làm bốn cánh kéo đến làng Giáo Liêm đưa yêu sách cho dân biểu Khanh. Được tin này Tri phủ Triệu Phong báo cho Công sứ, tuần phủ biết. Chúng điều phó sứ và lãnh binh đưa lính về đàn áp. Kết quả ba trong bốn cánh bị chúng chặn lại, chỉ có cánh Ngô Xá, Linh Yên, chợ Cạn, tập trung khoảng 600 người gặp được dân biểu Khanh và ông này buộc phải nhận yêu sách và gặp ông Hồ Thâm đại biểu quần chúng để làm việc.

Sau cuộc đấu tranh nhà cầm quyền địa phương rất hoảng sợ, chúng ra tay bắt bớ hăm doạ những người biểu tình, chúng bắt và kết án 8 người trong đó có đồng chí Hồ Thâm và đồng chí Nguyễn Quang Duân.

Song, do áp lực của quần chúng và báo chí, dân biểu Phan Triệu Khanh phải lên tiếng trước Viện Dân biểu vào phiên họp tháng 11. Ông phản đối nhà cầm quyền kết án những cựu chính trị phạm: “Nếu Nhà nước không ân xá cho mấy người bị án thì tôi xin từ chức dân biểu để tạ cái lòng tín nhiệm của dân chúng đối với tôi, chứ không nỡ lòng nào ngồi yên để những người tín nhiệm mình vì mình mà phải chịu bị trừng phạt" .

- Quảng Trị - 60 năm những chặng đường, Sở Văn hoá thông tin Quảng Trị xuất bản, 1990, tr. 41.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Trị: Lịch sử Đảng bộ Quảng trị (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội 1996, t. I.

NGÀY 10-9

Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản

Sau khi họp Hội nghị toàn thể, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương đã gửi báo cáo cho Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản về các vấn đề Đảng, tổ chức quần chúng và các vấn đề khác.

Về tình hình Đảng, ngày 12-l0-1936, Ban Chấp hành Trung ương đã được tổ chức tại Nam Kỳ và cử thành viên trong Ban đi khôi phục liên lạc ở Trung Kỳ, Bắc Kỳ và Cao Miên. Vào lúc tổ chức Ban Chấp hành Trung ương, Nam Kỳ có 120 đảng viên. Đến tháng 9-1937, số lượng đảng viên ở Nam Kỳ là 590, Trung Kỳ là 218, Bắc Kỳ là 117 (tổng số là 925 đảng viên), đó đều là những đảng viên bất hợp pháp. Về hệ thống tổ chức, Nam Kỳ có 20 tỉnh thì l5 tỉnh có tổ chức, Trung Kỳ có 15 tỉnh thì 8 tỉnh có tổ chức, Bắc Kỳ có 24 tỉnh thì đã có tổ chức ở 7 tỉnh.

Ở Bắc Kỳ và Nam Kỳ có Xứ uỷ, Trung Kỳ chưa có điều kiện để tổ chức Xứ uỷ. Vì vậy, Ban Chấp hành Trung ương đã quyết định đặt các tổ chức của Thanh, Nghệ, Tĩnh dưới sự chỉ đạo của Xứ uỷ Bắc Kỳ và thành lập một Uỷ ban Liên tỉnh để lãnh đạo hoạt động của các tỉnh khác. Uỷ ban này đặt dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương; Ban Chấp hành Trung ương lúc này gồm 11 uỷ viên trong đó có 9 đồng chí trong nước và hai đồng chí ở nước ngoài. Ban Thường vụ gồm 5 uỷ viên.

Về công tác tuyên truyền, có 16 tờ báo bất hợp pháp của Đảng và của các tổ chức quần chúng.

Về các tổ chức quần chúng, ảnh hưởng của Đảng rất lớn, nhưng số người gia nhập các tổ chức của Đảng lại rất ít. Công đoàn, trong cả nước có 5070 đoàn viên; tổ chức nông dân có 9000 hội viên; phụ nữ ở Nam Kỳ có 945 hội viên, Nghệ An 75 hội viên, tổ chức thanh niên ở Nam Kỳ có 250 đoàn viên, Nghệ An 25 đoàn viên.

Vấn đề tổ chức quần chúng, Ban Chấp hành Trung ương quyết định rằng ở đâu mà thiếu các điều kiện hợp pháp và bán hợp pháp, thì có thể tạm thời dùng các phương pháp bất hợp pháp.

Vấn đề thống nhất tác phong trào quần chúng, Ban Chấp hành Trung ương quyết định phải thống nhất các phong trào quần chúng. Việc giải thể Thanh niên Cộng sản Đoàn, giữa Ban Chỉ huy ở ngoài và Ban Chấp hành Trung ương chưa thống nhất ý kiến .

Đối với phong trào quần chúng, thái độ của Đảng rất rõ ràng, ngay sau khi Uỷ ban lâm thời của Đại hội Đông Dương được thành lập, Đảng đã đề ra một chương trình hành động tối thiểu và công bố một tuyên ngôn kêu gọi các nhóm và các đảng khác tham gia phong trào. Vì vậy, phong trào Đại hội chịu ảnh hưởng rất lớn của Đảng, 600 Uỷ ban hành động ở Nam Kỳ đều do Đảng tổ chức và lãnh đạo. Nhưng, cuối cùng phong trào Đại hội đã thất bại vì bị đế quốc đàn áp, “tả khuynh” và không nhận được sự cổ vũ của Mặt trận Nhân dân Pháp.

Phần cuối báo cáo, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương yêucầu Quốc tế Cộng sản giúp đỡ Đảng Cộng sản Đông Dương một số vấn đề:

1. Yêu cầu Quốc tế Cộng sản lãnh đạo Đảng Cộng sản Đông Dương chặt chẽ và trực tiếp hơn.

2. Yêu cầu Quốc tế Cộng sản cấp cho Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương mỗi tháng 500 đô la Mỹ.

3. Yêu cầu Quốc tế Cộng sản cung cấp những thông tin về Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Cộng sản Trung Quốc.

4. Yêu cầu Đảng Cộng sản Pháp gửi cho Đảng Cộng sản Đông Dương một số đồng chí để tổ chức Phân bộ của Đảng Cộng sản Pháp.

5. Yêu cầu Quốc tế Cộng sản gửi 5.000 đôla để xuất bản báo chí và sách hợp pháp.

6. Đảng Cộng sản Đông Dương đề nghị Quốc tế Cộng sản được tự lựa chọn sinh viên đi học tập ở nước ngoài.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 299-314.

NGÀY 15-10

Thông báo cửa Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương về việc sưu tập dân nguyện

Qua đường báo chí, Chính phủ Nam Kỳ đã yêu cầu dân chúng gửi những nguyện vọng và yêu cầu của mình đến Chính phủ trước ngày 15-11-1937 để chuyển cho Ban Điều tra.

Nhận định đây là một cơ hội đẩy mạnh phong trào đấu tranh đòi các quyền dân sinh, dân chủ. Ban Chấp hành Trung ương quyết định các cấp bộ Đảng phải thi hành các chương trình sau:

1. Các Uỷ ban sưu tập dân nguyện phải tiếp tục hoạt động trở lại và phải thành lập các uỷ ban này (gồm đại biểu của mọi tầng lớp, mọi giai cấp) ở những nơi chưa có. Nhiệm vụ của các uỷ ban là sưu tập nguyện vọng của tất cả các tầng lớp nhân dân.

2. Một số thành viên phải được chỉ định để tổ chức những cuộc họp công khai hay bán công khai dưới 19 người để thảo luận các nguyện vọng, lựa chọn và thảo ra những nguyện vọng ấy.

3. Sắp xếp những nguyện vọng theo hình thức tập thể, giai cấp, tầng lớp, cá nhân.

4. Mỗi nguyện vọng phải có địa chỉ, chữ ký và sao thành nhiều bản gửi tới Chính phủ để chuyển cho Ban điều tra và công bố trên báo chí.

Trung ương cũng lưu ý, trong các cuộc sưu tập nguyện vọng, cần làm cho quần chúng hiểu rằng việc thực hiện những nguyện vọng này phụ thuộc vào sự kiên trì của họ trong việc giữ vững cuộc đấu tranh. Các đảng bộ phải căn cứ vào Thông báo này để nghiên cứu tình hình và đề ra những khẩu hiệu thích hợp và chuẩn bị cho quần chúng đấu tranh.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 315-316.

THÁNG 10

Báo cáo của Đảng Cộng sản Đông Dương gửi Quốc tế Cộng sản về Mặt trận Nhân dân Phản đế và tình hình Đảng

Nhằm thông tin kịp thời cho Quốc tế Cộng sản, Đảng Cộng sản Đông Dương đã gửi báo cáo về tình hình phong trào Mặt trận Nhân dân Phản đế và thái độ của Đảng đối với phong trào đó.

Báo cáo chỉ rõ những thành tựu và sai lầm của Đảng Cộng sản Đông Dương về việc tổ chức Mặt trận Nhân dân Phản đế và nội bộ Đảng.

Từ khi có thành công của Mặt trận Nhân dân Pháp và Chính phủ Bơlum được tổ chức, ở Đông Dương, phong trào Đông Dương Đại hội đã ra đời để nêu lên một chương trình yêu sách cho tự do và giải phóng đất nước. Phong trào này được các tổ chức quần chúng, các đảng phái, các tầng lớp, các giai cấp ủng hộ, nhưng phong trào không thành công vì các nguyên nhân: chậm trễ trong việc đấu tranh chống Tờrốtkít; bị Tờrốtkít và bọn biệt phái lợi dụng; phong trào bị chia rẽ; các tổ chức quần chúng còn yếu...

Sau thất bại của phong trào Đại hội, giai cấp công nhân đấu tranh quyết liệt, đòi cải thiện điều kiện sinh hoạt, các quyền tự do cho người lao động. Các cuộc đấu tranh của công nhân, nông dân và tiểu tư sản không có tính chất thuần tuý kinh tế, mà đã gắn đấu tranh kinh tế với đấu tranh chính trị.

Báo cáo cũng nhấn mạnh, thời gian này ở Đông Dương có những điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức Mặt trận Nhân dân đòi những quyền tự do, dân chủ sơ đẳng. Việc thực hiện một Mặt trận Nhân dân Phản đế rộng rãi nằm trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa bè phái, trong vấn đề tổ chức quần chúng và trong thái độ đối với giai cấp tư sản dân tộc. Chủ nghĩa bè phái tả khuynh là nguy cơ lớn nhất đối với phong trào quần chúng.

Đường lối chính trị mới của Đảng dựa trên đường lối của Quốc tế Cộng sản. Đó là tập hợp tất cả các đảng phái, các giai cấp vào Mặt trận Nhân dân, đấu tranh cho các quyền tự do dân chủ, chống bọn phản động thuộc địa, ủng hộ Mặt trận Nhân dân Pháp, ủng hộ những cải cách tiến bộ của Chính phủ Bơlum. Đồng thời vẫn giữ sự độc lập về tổ chức của Đảng và quyền tự do phê bình đối với các bạn đồng minh của mình và đối với Chính phủ của phái tả Pháp. Thay đổi phương pháp tổ chức quần chúng sang cách hợp pháp và bán hợp pháp. Chính sách này đã được các tổ chức của Đảng ủng hộ và áp dụng nhiệt tình. Còn tổ chức theo phương pháp mới thì không được áp dụng một cách đúng đắn. Những người biệt phái chủ trương đặt cho các tổ chức quần chúng những điều lệ và những tên gọi giống nhau, thay đổi Công hội đỏ bằng Công hội duy nhất, Nông hội đỏ bằng Nông hội duy nhất, Thanh niên Cộng sản Đoàn bằng Thanh niên Phản đế, Cứu tế đỏ thành Cứu tế nhân dân. Mặc dù đường lối chính trị là đúng, nhưng nếu phương pháp không đúng, thì công tác Đảng sẽ không tiến lên được và đường lối chính trị cũng bị tổn hại.

Vấn đế tổ chức Đại hội Đảng, Đảng Cộng sản Đông Dương cũng nói rằng, triệu tập Đại hội là cần thiết, nhưng phải tổ chức khi: Đảng đã trải qua một thời gian đấu tranh và có kinh nghiệm; đã kiểm nghiệm đúng đắn tình hình tổ chức của Đảng; đã nhiều lần Đảng bị tổn thất vì các vụ bắt bớ do các cuộc hội nghị; phong trào quần chúng cần tiếp tục được thực hành nên không vội vàng họp Đại hội vì sẽ không đem lại kết quả gì và cũng do lúc này trong Ban Chấp hành Trung ương đang còn chủ nghĩa biệt phái.

Báo cáo nêu lên những kết quả công tác của Đảng từ một năm trở lại đây. Từ sau Hội nghị ngày 27-7-1936, Đảng bắt đầu chuyển hướng phát triển trong quần chúng. Trước hết, Đảng tích cực thực hành chính sách mới ở Nam Kỳ. Đến tháng 7-1937, Đảng đã thống nhất tất cả các tổ chức của mình ở trong nước. Công tác bất hợp pháp ở các vùng gắn bó với công tác hợp pháp. Đường lối mới của Đảng được áp dụng và Đảng tổ chức được nhiều phong trào lớn như: cuộc “đón tiếp" Gôđa và Bơrêviê, cuộc biểu tình 1-5ởSài Gòn,... Hiện thời, Đảng chuẩn bị tham gia các cuộc bầu cử ở Trung Kỳ, Đảng có những tờ báo hợp pháp: L Avant garde, Le Peuple bằng tiếng Pháp ở Sài Gòn và xuất bản hàng chục cuốn sách hợp pháp để tuyên truyền. Đảng đã lãnh đạo những cuộc đấu tranh lớn của công nhân, nông dân, học sinh đòi cải thiện điều kiện sinh hoạt, đòi tự do dân chủ sơ đẳng, chống chủ nghĩa Tờrốtxky. Đảng củng cố và phát triển tổ chức của mình và lập lại các mối liên lạc trước đây bị gián đoạn. Ảnh hưởng của Đảng ngày càng phát triển trong quần chúng. Nhờ tinh thần tận tuỵ của các đảng viên trong công tác tổ chức, tuyên truyền, cổ động hợp pháp, Đảng đã thu được những kết quả chưa từng có ởĐông Dương.

Về mặt công tác tổ chức, chủ nghĩa biệt phái vẫn còn khá mạnh, cản trở không ít công tác của Đảng, tổ chức hợp pháp của quần chúng cũng như tổ chức bất hợp pháp của Đảng không theo kịp phong trào quần chúng. Vì vậy nhiệm vụ cấp bách của Đảng là đấu tranh kiên quyết chống chủ nghĩa biệt phái tả khuynh, lãnh đạo đảng viên áp dụng đường lối mới của Đảng về phương diện sách lược cũng như về phương diện hình thức tổ chức để thực hiện Mặt trận Nhân dân chống bọn phản động thuộc địa, đòi tự do, dân chủ; sử dụng những hình thức hợp pháp và gắn các hình thức hợp pháp với các hình thức bất hợp pháp để tổ chức quần chúng, sử dụng lực lượng quần chúng đấu tranh cho sự hợp pháp của Đảng.

Đồng thời, củng cố và thống nhất các cơ quan lãnh đạo của Đảng theo đường lối Bônsơvích của Quốc tế Cộng sản, đào tạo cán bộ mới để thực thi nhiệm vụ mới, làm hết khả năng để phát triển hoạt động hợp pháp và để phát triển phong trào hợp pháp, củng cố tổ chức bất hợp pháp của Đảng.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t. 6, tr. 317-338.

CUỐI NĂM 1937

Ban Cán sự Liên tỉnh Trung Trung Bộ ra đời

Khoảng cuối năm 1937, tại bãi biển Quy Nhơn, Hội nghị đại biểu các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên đã họp do đồng chí Bùi San -thay mặt Xứ uỷ Trung Kỳ chủ trì nhằm thành lập Ban Cán sự liên tỉnh Trung Trung Bộ.

Về phương hướng công tác sắp tới của các Đảng bộ tỉnh, Hội nghị quyết định: đẩy mạnh hơn nữa công tác phát triển thực lực cách mạng nhất là các hội công khai, biến tướng... tập hợp thật rộng rãi các tầng lớp quần chúng; kết hợp chặt chẽ giữa hoạt động nửa hợp pháp, bất hợp pháp với các hoạt động công khai, hợp pháp; xúc tiến các cuộc đấu tranh đòi quyền dân sinh dân chủ.

Hội nghị quyết định thành lập Ban Cán sự liên tỉnh Trung Trung Bộ gồm năm đồng chí do đồng chí Nguyễn Trí làm Bí thư.

Cuối năm 1939, đồng chí Nguyễn Chánh thay đồng chí Nguyễn Trí làm Bí thư. Đồng chí Nguyễn Văn, Bí thư Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định được giới thiệu tham gia Ban cán sự liên tỉnh. Ban Cán sự liên tỉnh đóng tại Hiệu may Tiến Hoá, đường Khải Định (nay là đường Lê Lợi). Đây vừa là cơ quan liên lạc, vừa là nơi cung cấp tài chính cho hoạt động của Ban Cán sự liên tỉnh.

Ban Cán sự liên tỉnh đã có những đóng góp quan trọng vào phong trào cách mạng của các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên.

- Bản Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi (1929-1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,2005.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1930-1945), Nxb. Tổng hợp Bình Định, 1990, t. 1.

- Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Phú Yên: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Yên (1930-1945), Phú Yên, 1999.

CUỐI NĂM 1937

Thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Hà Tĩnh

Sau cuộc đón tiếp phái đoàn Mặt trận Nhân dân Pháp tại thành phố Vinh, đại biểu các huyện Nghi Xuân, Đức Thọ, Hương Khê, Thạch Hà, Kỳ Anh, Cẩm Xuyên đã mở hội nghị cử ra Uỷ ban Hành động của Hà Tĩnh để thống nhất lãnh đạo phong trào cách mạng trong tỉnh.

Đến cuối năm 1937, Ủy ban Hành động bắt được liên lạc với Đảng bộ Nghệ An và thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Hà Tĩnh. Để tuyên quyền chủ trương mới của Đảng, nâng cao giác ngộ cách mạng cho cán bộ đảng viên và làm nơi liên lạc cho Tỉnh bộ lâm thời, hiệu sách Liên thanh thư quán được lập ra tại thị xã Hà Tĩnh. Hiệu sách này hoạt động rất tích cực. Đây là nơi tiếp thu, phân phát sách báo tài liệu của Đảng. Các cuốn sách như Vấn đề dân cày, các báo Tin tức, Nhành lúa, Lao động, Dân chúng được phát hành rộng rãi. Mỗi ngày có hàng chục cán bộ, đảng viên, thanh niên, học sinh đến Liên thành thư quán đọc sách, báo mở mang kiến thức, tiếp cận với thời cuộc. Liên thành thư quán là cơ quan công khai của Đảng bộ để liên lạc với Liên Tỉnh uỷ và các cấp bộ đảng ở địa phương.

Sau khi Tỉnh uỷ lâm thời được thành lập, Huyện uỷ lâm thời các huyện Can Lộc, Nghi Xuân, Hương Khê được tổ chức, huyện Kỳ Anh xây dựng được Ban Cán sự Đảng, các chi bộ Đảng lần lượt xây dựng ở các địa phương trong tỉnh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Hà Tĩnh: Lịch sử Đảng bộ Hà Tĩnh (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.1.

 CUỐI NĂM 1937- NĂM 1938

Thành lập Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định

Sự phát triển của phong trào toàn tỉnh, nhất là phong trào các huyện phía Nam đòi hỏi sự lãnh đạo thống nhất và kịp thời hơn nữa của Đảng bộ.

Đáp ứng tình hình đó, cuối năm 1937, đồng chí Nguyễn Trí, người phụ trách phong trào các tỉnh Trung Trung Bộ đã chọn một số cán bộ lãnh đạo của Đảng bộ Hồng Lĩnh đưa vào Ban Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định gồm các đồng chí Nguyễn Văn, Huỳnh Đăng Chi, Nguyễn Thành Mẫn và chỉ định đồng chí Nguyễn Văn làm Bí thư. Sau đó, đồng chí Nguyễn Văn được Đảng bộ Bình Định giới thiệu tham gia Ban Cán sự liên tỉnh Trung Trung Bộ (Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên).

Cuối năm 1938, sau khi thành lập Chi bộ Quy Nhơn và phong trào toàn tỉnh có bước tiến bộ, Ban cán sự liên tỉnh chủ trương củng cố Ban Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định. Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định lúc này gồm các đồng chí: Trần Lung, Trần Tín và Nguyễn Văn, do đồng chí Trần Lung làm Bí thư. Tỉnh uỷ phân công đồng chí Nguyễn Minh Vỹ phụ trách công tác vận động công khai hợp pháp trong trí thức, viên chức, học sinh của thành phố Quê Nhơn.

Tỉnh uỷ lâm thời Bình Định thành lập, tuy hoạt động còn hạn chế trong khu vực phía Nam, nhưng đã đáp ứng kịp thời yêu cầu thống nhất chỉ đạo phong trào cách mạng ở địa phương. Mặt khác, nó đánh dấu bước trưởng thành mới của Đảng bộ và phong trào cách mạng của tỉnh Bình Định trong những năm 1937-1939.

- Đảng Cộng sản Việt Nam: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1930-1945), Nxb. Tổng hợp Bình Định, 1990, t. I.

CUỐI NĂM 1937

Đảng bộ Thanh Hoá được công nhận là một bộ phận chính thức của Đảng Cộng sản Đông Dương

Cuối năm 1937, Ban Chấp hành Đảng bộ Thanh Hoá triệu tập Hội nghị mở rộng nhằm đánh giá tình hình hoạt động của Đảng bộ trong năm qua, đồng thời đề ra những nhiệm vụ cụ thể trước mắt tiếp tục thúc đẩy phong trào đấu tranh của quần chúng lên bước cao hơn.

Hội nghị đề ra các nhiệm vụ quốc tế và trong nước. Đặc biệt về nhiệm vụ trong nước, Hội nghị chủ trương xây dựng và đẩy mạnh hoạt động của Mặt trận Nhân dân thống nhất Đông Dương tại địa phương nhằm tập hợp rộng rãi mọi lực lượng dân chủ tiến bộ, chống kẻ thù trước mắt, đòi quyền tự do, dân chủ, cơm áo và hoà bình.

Cũng tại Hội nghị này Đảng bộ Thanh Hoá được đại diện của Ban Chấp hành Trung ương Đảng công nhận là một phân bộ chính thức của Đảng Cộng sản Đông Dương, trực thuộc sự chỉ đạo trực tiếp của Xứ uỷ Trung Kỳ. Mặc dù sự công nhận này là chậm, nhưng đó là sự cổ vũ lớn đối với Đảng bộ, chứng tỏ Đảng bộ Thanh Hoá đã trưởng thành về nhiều mặt.

Sau Hội nghị, phong trào đấu tranh của quần chúng phát triển mạnh mẽ rộng khắp trở thành một cao trào cách mạng thực sự, thu hút mọi giai cấp mọi tầng lớp tham gia dưới nhiều hình thức phong phú, sinh động.

- Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thanh Hoá: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Thanh Hoá (1930-1954), Thanh Hoá, 2000, t. I.

TRONG NĂM

Phong trào đấu tranh của nông dân

Cùng với các cuộc đấu tranh của công nhân, trong năm 1937, giai cấp nông dân đã vùng dậy đấu tranh dưới nhiều hình thức khác nhau.

Theo thống kê bước đầu, năm 1937 có 250 cuộc đấu tranh của nông dân. Tiêu biểu cho phong trào đấu tranh của nông dân lúc đó là các cuộc đấu tranh của 100 nông dân Long Hưng (13-4-1937); cuộc dđu tranh của 400 nông dân Tân Thới Thượng (24-4-1937); cuộc đấu tranh của 1000 nông dân Tam Hiệp, Chợ Dương (ngày 18-5-1937)...

Tiếp đó là cuộc đấu tranh của 300 nông dân Đại Mỗ, Tây Mỗ, Ỷ La, La Phù, La Khê (14-6-1937); cuộc đấu tranh của nông dân Yên Lãng, Đình Xuyên, Ứng Hoà thuộc Hà Đông (6~937); các cuộc đấu tranh của nông dân Lạc Thổ, Ngọc Nội, Lĩnh Mai (17-6-1937) thuộc Bắc Ninh.

Các cuộc đấu tranh của nông dân La Khê, Làng Cao, Nhân Lý thuộc Sơn Tây; cuộc đấu tranh của nông dân làng Bích Đại (Vĩnh Tường); cuộc đấu tranh của nông dân Giao Thuỷ (Nam Định); cuộc đấu tranh của 1000 nông dân Đức Hoà (Nam Bộ); cuộc đấu tranh của nông dân Bình Định, Cà Mau... đã gây được tiếng vang lớn.

Nhìn chung, nông dân đấu tranh dưới các hình thức khác nhau nhưng đều nhằm mục tiêu chống việc địa chủ cướp ruộng, đòi chia lại công điền, đòi giảm tô, khất thuế, giảm thuế thân, chống bọn hào lý tham nhũng. Ngoài những yêu sáchvề kinh tế, còn có những yêu sách về chính trị, như yêu cầu thả hết tù chính trị, ủng hộ các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân. Các cuộc đấu tranh, dù ít dù nhiều đã đạt được những kết quả nhất định, buộc địa chủ phải nhượng bộ nông dân một số yêu sách cụ thể.

Các cuộc đấu tranh của công nhân cũng như nông dân trong năm 1937 thể hiện truyền thống đấu tranh của nhân dân chống chế độ thực dân, phong kiến, góp phần tạo nên cao trào cách mạng dân chủ 1936-1939 sôi nổi mạnh mẽ.

- Hội Nông dân Việt Nam: Lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Việt Nam (1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.112-116.

- Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh, Bình Định, Cà Mau, Nam Định, Hà Tây, Vĩnh Phúc...

TRONG NĂM

Cuộc đấu tranh đòi lập Nghiệp đoàn Báo giới Bắc Kỳ

Trong năm 1937, Xứ uỷ Bắc Kỳ và Thành uỷ Hà Nội chủ trương vận động lập Nghiệp đoàn Báo giới Bắc Kỳ. Để tiến tới việc lập nghiệp đoàn, chi bộ báo chí vận động tổ chức hai cuộc Hội nghị Báo giới.

Lần thứ nhất: 7 giờ 30 sáng ngày 24-4-1937, tại một nhà thờ họ ở phố Vải Thâm5, 200 người viết báo ở Hà Nôi đã họp. Hội nghị ra kiến nghị gửi tới Chính phủ Pháp đòi tự do báo chí đòi áp dụng Luật 1881 (luật làm báo ngày 29-7-1881 quy định người làm báo được hoạt động rộng rãi trong nghề nghiệp của mình).

Lần thứ hai: 8 giờ 30 tối ngày 9-6-1937, Hội nghị Báo giới được tổ chức tại gác hội quán thể dục (gần câu lạc bộ quốc tế hiện nay) gồm 137 người dự, trong đó có các đồng chí Trần Huy Liệu, Võ Nguyên Giáp, Khuất Duy Tiến... Hội nghị bàn việc thành lập Nghiệp đoàn Báo giới và bầu Ban trị sự.

Trong Hội nghị lần thứ hai, tiếng nói của nhóm đại biểu cộng sản đã có ảnh hưởng rất lớn, đại biểu của ta đưa ra đã trúng cử vào Ban trị sự, làm Chủ tịch Hội Báo giới Bắc Kỳ. Bọn nhà báo tay sai không trúng cử ghế Chủ tịch đã tuyên bố rút khỏi Ban trị sự và lôi kéo thêm một vài tờ báo còn do dự.

Cuộc vận động báo giới không thành do bị bọn địch phá hoại, nhưng những cuộc hội nghị đó có tiếng vang trong nhân dân nhất là giới trí thức. Qua cuộc vận động này, Đảng Cộng sản Đông Dương rút ra được một số kinh nghiệm về vận động đấu tranh.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004, tr. 76.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t.1.

CUỐI NĂM

Thành lập Liên Xứ uỷ Bắc Kỳ -Trung Kỳ

Sau một thời gian bị khủng bố, phong trào cách mạng dần dần hồi phục. Năm 1937, đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng các đồng chí Trần Quý Kiên, Nguyễn Văn Minh bàn cách khôi phục Xứ uỷ Bắc Kỳ. Uỷ ban hành động làm nhiệm vụ khôi phục lại cơ sở cách mạng, củng cố tổ chức Đảng ở miền Bắc và liên lạc với các đồng chí cũ ở nhà tù về được thành lập ở Hà Nội. Uỷ ban hành động trên thực tế làm nhiệm vụ của Xứ uỷ Bắc Kỳ.

Sau khi dự Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (từ ngày 2~8 đến ngày 4-9-1937), theo sự phân công của Trung ương Đảng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ chỉ đạo phong trào cách mạng ngoài Bắc. Đồng chí bắt tay ngay vào việc thành lập Liên Xứ uỷ Bắc Kỳ - Trung Kỳ (bao gồm các tỉnh Bắc Kỳ và ba tỉnh Trung Kỳ: Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh).

Cuối năm 1937, Hội nghị thành lập Liên Xứ uỷ Bắc Kỳ - Trung Kỳ khai mạc tại một ngôi nhà của đồng chí Tô Hiệu thuê ở phố Hàng Bột (Hà Nội). Hội nghị gồm có các đồng chí Tô Hiệu, Nguyễn Văn Minh, Đặng Việt Châu, Nguyễn Công Hoà. .. đại diện cho các tỉnh, thành ở miền Bắc và các tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh ở miền Trung. Hội nghị làm việc được một ngày thì chuyển sang địa điểm khác vì có nguy cơ bị lộ.

Hội nghị đề ra nhiệm vụ khôi phục và phát triển hệ thống tổ chức của Đảng từ Xứ uỷ đếncác địa phương, đề ra biện pháp đấu tranh và các hình thức hoạt động động khai nửa công khai của Đảng. Tại Hội nghị, Ban Xứ uỷ Bắc Kỳ và Trung Kỳ được bầu ra gồm các đồng chí Thiết (Hoàng Văn Nõn tức Tú Hưu), Nguyễn Văn Minh, Tô Hiệu do đồng chí Thiết làm Bí thư.

Đến đầu năm 1938, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh không thuộc Liên Xứ uỷ Bắc - Trung Kỳ nữa. Trung Kỳ lập Xứ uỷ riêng trong đó có ba tỉnh trên.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1930-1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

TRONG NĂM

Ban Chấp hành Trung ương Đảng chỉ định đồng chí Võ Văn Tần làm Bí thư Xứ uỷ Nan Kỳ

Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Xử uỷ Nam Kỳ do đồng chí Võ Văn Ngân làm Bí thư, phong trào Đông Dương Đại hội phát triển sôi nổi mạnh mẽ khắp Nam Kỳ với 600 Uỷ ban hành động được thành lập. Những cuộc bãi công liên tiếp, dài ngày của công nhân Nam Kỳ nổ ra với quy mô và số lượng lớn có 5-6 vạn người tham gia.

Giữa lúc phong vào cách mạng đang phát triển, đồng chí Võ Văn Ngân lâm bệnh nặng sau nhưng tháng năm bị địch giam cầm, tra tấn. Trước tình hình đó, Trung ương chỉ định đồng chí Võ Văn Tần giữ cương vị Bí thư Xứ uỷ, đồng thời bổ sung đồng chí Võ Văn Tần vào Trung ương.

Trong thời gian này, đồng chí Võ Văn Tần làm việc trực tiếp với đồng chí Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, nên có điều kiện thuận lợi để tiếp thu lý luận Mác - Lênin và đường lối cách mạng của Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản.Đồng chí Võ Văn Tần trực tiếp xuống các tỉnh miền Đông, miền Tây để xây dựng và tổ chức lực lượng, lãnh đạo việc thành lập Mặt trận Dân chủ ở Nam Kỳ, vận dụng nhiều hình thức đấu tranh thích hợp, đưa phong trào cách mạng của quần chúng phát triển lên một bước cao hơn, tiến tới chuẩn bị vũ trang khởi nghĩa giành chính quyền.

- Những sự kiện lịch sử hoạt động của các Xứ uỷ trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1930-1945), lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương: Noi gương những người cộng sản, Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 1974, t. 2. tr. 62.

TỪ NĂM 1937 ĐẾN NĂM 1939

Đấu tranh chống phái Tờrốtkít bảo vệ quan điểm, đường lối cách mạng của Đảng

Trong những năm 1937-1939, phái Tờrốtkít hoạt động mạnh ở Sài Gòn - Chợ Lớn và một số tỉnh Nam Kỳ, gây khó khăn cho Đảng Cộng sản Đông Dương trong việc tập hợp lực lượng Mặt trận Dân chủ Dông Dương chống đế quốc.

Với những luận điệu “cách mạng tả”, “cách mạng triệt để”, phái Tờrốtkít hô hào "giai cấp tư sản Việt Nam là kẻ thù trực tiếp trước mắt của giai cấp công nhân", những phần tử Tờrốtkít từ chỗ chống lại quan điểm, đường lối của Đảng ta, dần dần đi đến chỗ làm tay sai cho đế quốc Pháp.

Trung ương Đảng đã nhiều lần chỉ thị phải triệt để chống phái Tờrốtkít và chúng là trở ngại lớn nhất trong cuộc vận động quần chúng và mở rộng Mặt trận của Đảng. Trung ương Đảng nhắc nhở các cấp bộ Đảng, các đảng viên phải đi sâu vào quần chúng, chú ý từng lời nói, từng hành động của Tờrốtkít, vạch mặt chúng bằng những lý lẽ, chứng cứ xác thực để chống lại những luận điệu xuyên tạc, vu cáo của chúng đối với Đảng, bảo vệ chân lý, bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng. Đảng tổ chức đấu tranh chống Tờrốtkít bằng nhiều hình thức như ra sách, báo, dùng luận chiến, bút chiến và vận động quần chúng. Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ ra rằng: trong cuộc vận động quần chúng, phái Tờrốtkít là nguy hiểm nhất, không triệt để chống phái Tờrốtkít thì khó thi hành được chiến thuật lập Mặt trận Nhân dân chống phát xít và đế quốc chiến tranh. Đối với Tờrốtkít không thể có thoả hiệp nào, nhượng bộ nào, phải dùng mọi cách lột mặt nạ chúng, phải tiêu diệt chúng về chính trị.

Thi hành chủ trương của Đảng về chống phái Tờrốtkít, đảng viên công nhân và quần chúng cách mạng đã đấu tranh không khoan nhượng với chúng, dùng áp lực quần chúng tẩy chay, lột mặt nạ những phần tử Tờrốtkít. Một loạt các cuộc tẩy chay Tờrốtkít đã diễn ra. Trong cuộc mít tinh kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động tại Sài Gòn, những phần tử Tờrốtkít trà trộn vào quần chúng để chia rẽ, phá hoại, bị quần chúng vạch mặt; trong cuộc họp do đảng viên công khai hoạt động trong báo Dân chúng tổ chức, những phần tử Tờrốtkít chen vào diễn đàn nói xấu, xuyên tạc, bị quần chúng phản đối,... đuổi ra khỏi diễn đàn.

Cuộc đấu tranh chống phái Tờrốtkít diễn ra rất mạnh mẽ, khẳng định được lòng tin của quần chúng cách mạng đối với đường lối đúng đắn của Đảng và cô lập thế lực Tờrốtkít.

- Hoạt động của Trốtkít ở Việt Nam thời kỳ 1930 – 1945, lưu tại Viện Lịch sử Đảng.

 TỪ NĂM 1937 ĐẾN NĂM 1938

Đấu tranh nghị trường ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ

Trong thời kỳ vận động Mặt trận Dân chủ Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương tiếp tục mở rộng hoạt động công khai, hợp pháp qua các cuộc vận động bầu cử vào nghị trường thực dân.

Trung ương Đảng chủ trương: vô luận là cuộc tuyển cử gì, Đảng có thể tham gia được, là nên tham gia. Cần lợi dụng thời kỳ tranh cử mà tuyên truyền khẩu hiệu cách mạng, phải lợi dụng các cơ quan gọi là dân cử mà bênh vực quyền lợi cho quần chúng lao động và các tầng lớp bị áp bức.

Vào thời gian vận động tuyển cử, phối hợp với báo chí công khai của Đảng, những ứng cử viên của Đảng lên tiếng chỉ trích chế độ bầu cử bất công, đòi thực hiện phổ thông đầu phiếu, đòi mở rộng quyền lực các cơ quan "dân cử”, chỉ trích các chính sách thực dân, phê phán thái độ của bọn “nghị gật", bày tỏ nguyện vọng của dân. Đảng còn vận động một số thanh niên tiến bộ, tổ chức thành những đoàn đi về các khu phố, huyện, xã làm công tác tuyên truyền và vận động cho những ửng cử viên của Đảng. Những ứng cử viên của Đảng đã trúng cử vào các Viện Dân biểu Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Từ những diễn đàn hợp pháp đó, cuộc đấu tranh của các đại biểu tiến bộ phối hợp nhịp nhàng với phong trào đấu tranh của quần chúng trong các xí nghiệp, ngoài đường phố và nông thôn.

Trong cuộc bầu cử bổ sung vào Viện Dân biểu Bắc Kỳ tháng 1-1937, Đảng đưa người của báo Le Travail ra tranh cử. Mặc dù nhà cầm quyền thực dân ra sức ngăn cản, gây khó khăn, nhưng ứng cử viên của Đảng trúng cử với số phiếu rất cao 802/1240 cử tri, hơn người của nhà cầm quyền 363 phiếu.

Đến cuộc bầu cử Viện Dân biểu Bắc Kỳ năm 1938, nhóm Tin tức (bộ phận hoạt động công khai của Đảng) liên lạc với nhóm Ngày nay và chi nhánh Đảng Xã hội Pháp ở Bắc Kỳ, hình thành Mặt trận Dân chủ, đưa ra chương trình tối thiểu và danh sách ửng cử. Bọn cầm quyền đưa ra thể lệ khắt khe, quấy rối, dùng tiền mua chuộc, nhưng Mặt trận Dân chủ vẫn giành thắng lợi lớn với 15 ghế trong Viện Dân biểu Bắt Kỳ.

Thắng lợi đáng kể nữa là cuộc tuyển cử Hội đồng Thành phố Hà Nội tháng 12-1938, số ứng cử viên của Mặt trận Dân chủ đã trúng cử với số phiếu trung bình là 487 phiếu.

Trong cuộc tuyển cử Viên Dân biểu Trung Kỳ tháng 8-1937, Đảng Cộng sản Đông Dương liên lạc với những người tiến bộ trong giới trí thức, tư sản dân tộc, vận động họ ra ứng cử. Lúc này, Đảng đã phát hiện và lợi dụng được mâu thuẫn giữa hai phái trong quan lại Nam Triều, liên lạc với “phái 1884” (đòi trở lại Hiệp ước 1884), tranh thủ được một số trong phái đó, lôi kéo họ thống nhất hành động lên một số vấn đề trong đấu tranh nghị trường. Nhờ có sách lược mềm dẻo, Đảng giành thắng lợi lớn trong bầu cử; nhiều ứng cử viên của Mặt trận dân chủ trúng cử và giữ các chức vụ quan trọng trong Viện như Viện trưởng, Phó viện trưởng, Chánh thư ký,Uỷ viên thường trực.

Mặt trận dân chủ còn giành được thắng lợi trong đợt bầu cử vào Hội đồng Kinh tế lý tài Đông Dương (9-1938). Hai dân biểu của Mặt trận, trong đó có đồng chí Phan Thanh, giành được số phiếu bầu cao nhất của Viện và trúng cử vào Hội đồng.

Thắng lợi vang dội nhất trong đấu tranh nghị trường là cuộc đấu tranh bác bỏ dự án tăng thuế ở Viện Dân biểu Trung Kỳ. Biết được ý đồ của địch, trước ngày Viện Dân biểu họp, Đảng chủ trương phát động phong trào quần chúng đấu tranh mạnh mẽ phối hợp với sự đấu tranh của các đại biểu của Mặt trận và những dân biểu cấp tiến ở Viện, chống lại dự án tăng thuế. Nhiều cuộc mít tinh, biểu tình của nhân dân nổ ra, các báo hợp pháp của Đảng đăng tin tức chống dự án tăng thuế của Chính phủ tạo nên một không khí sôi sục.

Trước sức ép mạnh mẽ đó, ngày 16-9-1938, Viện Dân biểu Trung Kỳ phải thông qua nghị quyết bác bỏ dự án tăng thuế của Chính phủ thực dân.

Sử dụng những khả năng hợp pháp để hoạt động tại Viện Dân biểu ở Trung Kỳ, Bắc Kỳ, trong Hội đồng Kinh tế lý tài Đông Dương... là sự sáng tạo của Đảng Cộng sản Đông Dương trong việc sử dụng những phương pháp và hình thức đấu tranh phù hợp và vì thế, đã giành được thắng lợi lớn.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thừa Thiên - Huế: Lịch sử Đảng bộ Thừa Thiên - Huế(1930-1954), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. I.

- Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hà Nội (1930-2000), Nxb. Hà Nội, 2004.

- Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Thành uỷ Hà Nội: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ Hà Nội, Nxb. Hà Nội, 1982, t. 1.

- Dương Trung Quốc: Việt Nam những sự kiện lịch sử (1919 – 1945), Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2001.

___________

1. Liên Tỉnh ủy C gồm: Nam Định, Hà Nam, Thái Bình, Ninh Bình.

2. Luật Lao động năm 1884 do thực dân Pháp ban hành ở chính quốc có nới rộng cho cả người lao động ở thuộc địa.

3. Phan Văn Đạt sau đó thoái hóa, khai báo.

4. Vì nghi ngờ Đinh Văn Di lúc này là Bí thư Liên Tỉnh ủy Thanh – Nghệ - Tĩnh là AB, cho nên đồng chí Hà Huy Giáp không giới thiệu cho hắn biết cơ sở và Chi bộ Đảng do đồng chí phụ trách.

5. Có ý kiến nói là Hội quán thể thao (gần Câu lạc bộ quốc tế) và hội nghị này bị cấm.